Aspekty rewitalizacji w skali całego kraju - przegląd działań

Omawiając aspekty rewitalizacji należy wyjść od wyjaśnienia samego pojęcia rewitalizacja, otóż:

"Rewitalizacja to kompleksowy, skoordynowany, wieloletni, prowadzony na określonym obszarze proces przemian przestrzennych, technicznych, społecznych i ekonomicznych, inicjowany przez samorząd terytorialny (głównie lokalny) w celu wyprowadzenia tego obszaru ze stanu kryzysowego, poprzez nadanie mu nowej jakości funkcjonalnej i stworzenie warunków do jego rozwoju, w oparciu o charakterystyczne uwarunkowania endogeniczne." (definicja wg. Wytycznych Ministra Rozwoju Regionalnego w zakresie programowania działań dotyczących mieszkalnictwa, Warszawa 13 sierpnia 2008 r.)



"Rewitalizacja jest to skoordynowany proces, prowadzony wspólnie przez władzę samorządową, społeczność lokalną i innych uczestników, będący elementem polityki rozwoju i mający na celu przeciwdziałania degradacji przestrzeni zuurbanizowanej, zjawiskom kryzysowym, pobudzanie rozwoju i zmian jakościowych, poprzez wzrost aktywności społecznej i gospodarczej, poprawę środowiska zamieszkania oraz ochronę dziedzictwa narodowego, przy zachowaniu zasad zrównoważonego rozwoju."
 (definicja przyjęta przez Komitet Naukowy Projektu Instytutu Rozwoju Miast w dniu 15 lutego 2008 r.)


Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju prowadzi prace nad przygotowaniem systemu wspierania rewitalizacji w Polsce. Jego elementami są m.in., Narodowy Plan Rewitalizacji oraz Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020. Działania dotyczące rewitalizacji wpisują się także w szerszy kontekst działań Ministerstwa dotyczących polityki przestrzennej kraju, w szczególności Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2010-2020 i Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, m.in. w zakresie:
-przywrócenia i utrwalenia ładu przestrzennego,
-przeciwdziałania suburbanizacji
-optymalizacji gospodarowania przestrzenią i zasobami środowiskowymi, głównie poprzez nadanie priorytetu inwestycjom typu brownfield zamiast greenfield, głęboką przebudowę i adaptację zdegradowanych obiektów do pełnienia nowych funkcji, np. kulturalnych, rekreacyjnych, społecznych, gospodarczych oraz rekultywację terenów zdegradowanych na cele przyrodnicze.
(Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju)

Rewitalizacja w projekcie Krajowej Polityki Miejskiej

Dobrze prowadzona rewitalizacja powinna kłaść nacisk na kompleksowe, zintegrowane podejście do działań rewitalizacyjnych. Podejmowana interwencja musi być wieloaspektową odpowiedzią na lokalnie występujący kryzys. Ma stanowić zespół działań stawiających sobie za cel pełne przywrócenie do życia konkretnego obszaru tak, aby poprawie uległa jakość życia jego mieszkańców. Jednym z celów interwencji jest pomoc w zakresie odzyskania przez słabsze grupy społeczne zdolności do ich reintegracji na rynku pracy i uczestnictwa w sferze konsumpcji, kultury i rekreacji. (Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju)
Konieczne jest zerwanie z postrzeganiem rewitalizacji jako zbioru punktowych, oderwanych od siebie działań. Za słowem rewitalizacja nie może stać tylko „remont”. W działaniach MIiR prowadzonych na rzecz rewitalizacji wskazuje się na potrzebę prowadzenia skoordynowanych, zintegrowanych przedsięwzięć w różnej skali i o różnym zakresie, realizujących szerszą wizję odnowy miasta oraz wspierających powiązania przestrzenne z szerszym otoczeniem. Projekt wskazuje potrzebę aktywnego stymulowania udziału podmiotów prywatnych w interwencjach poprzez tworzenie instrumentów finansowych oraz zachęt dla przedsięwzięć prywatnych oraz takich, które będą mogły być realizowane w ramach formuły partnerstwa publiczno-prywatnego.
(Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju)

Na poziomie krajowym uruchomione zostanie centrum wiedzy o rewitalizacji, które upowszechniać będzie wiedzę oraz doświadczenia zdobyte podczas realizacji projektów pilotażowych, w tym wdrażanych w formule ppp lub hybrydowej. Centrum wiedzy dostarczy wsparcie merytoryczne i doradcze dla samorządów i innych podmiotów w zakresie instrumentów finansowych, prawnych oraz organizacyjnych możliwych do zaadaptowania w działaniach rewitalizacyjnych.
(Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju)

Skala degradacji miast w Polsce może sięgać nawet 20 procent wszystkich obszarów miejskich. Taki stan wymaga szerokich i wieloaspektowych działań w kierunku wyprowadzania z kryzysu tych obszarów, wyrównywania ich szans rozwojowych w porównaniu z innymi obszarami. Rewitalizacja stanowi jeden z ważnych wątków KPM, ale konieczne jest podejmowanie działań w szerszym zakresie - wprowadzanie pewnych rozwiązań legislacyjnych, informacyjnych i organizacyjnych, a także rozbudowa narzędzi i instrumentów.
(Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju)

Narodowy Plan Rewitalizacji
Rewitalizacja jest w tej chwili jednym z priorytetów działania Rządu, co znalazło odzwierciedlenie w 2013 r. decyzji Prezesa Rady Ministrów dotyczącej określenia Narodowego Planu Rewitalizacji (NPR), co wynika również z zapisów KPM. (Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju)
NPR został zaprojektowany jako zestaw rozwiązań na rzecz stworzenia korzystnych warunków do prowadzenia skutecznej rewitalizacji, w odniesieniu do przygotowanej przez samorząd gminy diagnozy lokalnych potrzeb i potencjałów. NPR zakłada działania w wielu płaszczyznach, obejmujących m.in. zmiany legislacyjne, narzędzia, informację i edukację oraz instrumenty finansowe. Mówi o kierunkach zmian, które stworzą przyjazne warunki dla prowadzenia rewitalizacji w Polsce oraz upowszechnią i usystematyzują jej prowadzenie. (Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju)
Przygotowaliśmy robocze założenia Narodowego Planu Rewitalizacji (PDF 229 KB), które zostały upublicznione i dyskutowane podczas III Kongresu Rewitalizacji Miast w Krakowie w czerwcu 2014 roku.
(Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju)

Narodowy Plan Rewitalizacji stanowić będzie rdzeń systemu i zawiera opis jego głównych elementów, diagnozę aktualnego stanu procesów rewitalizacyjnych w Polsce, cel strategiczny, kierunki interwencji, charakterystykę poszczególnych narzędzi i rozwiązań na rzecz rewitalizacji oraz planowane i postulowane kierunki ich zmian lub potrzeby wprowadzania nowych instrumentów. NPR będzie zawierał także opis wymagań dla programów rewitalizacji i dla prowadzenia samego procesu rewitalizacji, aby można było uznać go za pełny i prawidłowy. Poza dokumentem głównym, na pakiet NPR będą się składały: regulacje i nowe regulacje (rozwiązania legislacyjne, ustawa o rewitalizacji), instrumenty wsparcia (krajowe i unijne), informacja i edukacja.
(Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju)

W NPR wskazana zostanie konieczność powiazania procesu rewitalizacji ze wszystkimi politykami gminy, m.in. poprzez uwzględnianie interwencji w zakresie przekształceń terenu oraz koordynację programów rewitalizacji z gminnymi dokumentami planowania przestrzennego, polityką społeczną, mieszkaniową czy lokalnymi dokumentami strategicznymi. (Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju)

Horyzont czasowy dokumentu to 2022 rok. Wyznaczenie go związane jest z jednej strony z dużymi środkami dostępnymi dla Polski z budżetu UE na lata 2014-2020, a z drugiej umożliwi zbudowanie mocnych podstaw dla krajowych instrumentów, które będą nabierały coraz większego znaczenia w miarę ubywania środków UE.
(Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju)

Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020
Na szeroko rozumiane działania rewitalizacyjne na lata 2014-2020 przewidziano co najmniej 25 mld zł, z czego ok. 22 mld zł będzie pochodzić z programów unijnych, a ok. 3 mld ze środków budżetu państwa oraz budżetów samorządów. Dla działań rewitalizacyjnych finansowanych ze środków UE ważnym odniesieniem są horyzontalne Wytyczne Ministra Infrastruktury i Rozwoju w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020. Adresatami Wytycznych są instytucje zarządzające regionalnymi i krajowymi programami operacyjnymi. Charakter Wytycznych jest ramowy, co oznacza, że instytucje zarządzające poszczególnymi programami operacyjnymi mogą opracować własne szczegółowe wytyczne w zakresie programów oraz procedur wyboru projektów rewitalizacyjnych.
(Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju)

W Wytycznych sformułowano warunki, jakie muszą spełnić projekty rewitalizacyjne, by zostały zakwalifikowane do wsparcia ze środków z UE, a tym samym otrzymywały preferencje (ułatwienia w konkursach, szansa na pozakonkursowe nabory, profilowanie kryteriów wyboru projektów). Szczególny nacisk został położony na odpowiednim przygotowaniu programów rewitalizacji, aby w sposób kompleksowy (łączący sferę społeczną, gospodarczą, infrastrukturalną i środowiskową) i skoordynowany wyprowadzać obszary zdegradowane z zapaści oraz podnieść jakość życia osób mieszkających na nich. Głównym źródłem finansowania projektów rewitalizacyjnych (wynikających z programów rewitalizacji) są środki regionalnych programów operacyjnych (EFRR i EFS), natomiast wsparcie z krajowych programów operacyjnych jest uzupełniające i odbywa się głównie poprzez formułowanie preferencji dla projektów wynikających z programów rewitalizacji. Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020 weszły w życiem 3 lipca 2015 r.
(Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju)

Źródła:
1) Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, BIP (biuletyn informacji publicznej)
2) Komitet Naukowy Projektu Instytutu Rozwoju Mi