Wybrane współczesne koncepcje teoretyczne rozwoju regionalnego

Koncepcje naukowe, które dotyczą rozwoju regionalnego mają bardzo duży wpływ na działania społeczne, aczkolwiek zamin zostaną omówione najważniejsze apekty wybranych współczesnych koncepcji teoretycznych rozwoju regionalnego pozwolę sobie przypomnieć czym jest rozwój regionalny. Otóż przez rozwój regionalny rozumie się pozytywne zmiany ilościowe, jakościowe i strukturalne w gospodarce danego regionu, odbywające się poprzez inspirację samorządu województwa oraz samorządów lokalnych w jego obrębie, przy udziale partnerów tegoż regionu. Również całokształt zmian jakie zachodzą na danym terenie: zmiana struktury gospodarczej, przeobrażenia jednostek gospodarczych, zmiana poziomu życia, powstawanie nowych wartości intelektualnych i rozwój duchowy.
Źródło: pod red. Andrzej F. Bocian, 2007

Bowiem wraz z begiem lat w środowisku naukowym pojawiają się nowe koncepcje teoretyczne, które są odpowiedzią na zmianiające się warunki rowoju. W pracy zostały przedstawione trzy uznane przez autora za najważniejsze współczesne koncepcje teoretyczne rozwoju regionalnego.

1. Nowa teoria wzrostu endogenicznego - P. Romer (1986; 1990); R.E. Lucas (1988)

ZAŁOŻENIA
Wielkość produkcji i poziom rozwoju jest funkcją szeroko rozumianego kapitału (kapitał materialny i kapitał ludzki) oraz aktualnego poziomu technologicznego, który traktowany jest jako czynnik endogeniczny. Akumulacja kapitału poprzez angażowanie go do procesu produkcji nie podnosi kosztów dzięki zwiększaniu efektywności i poprawie konkurencyjności. Najważniejszą rolę w procesach rozwojowych posiada kapitał ludzki. Wiedza i umiejętności mają charakter publiczny i warunkują poprawę know – how. Nierównomierność rozwoju w przestrzeni stanowi konsekwencje różnic w poziomie akumulacji kapitału oraz w poziomie rozwoju technologicznego przedsiębiorstw zlokalizowanych w granicach obszarów wzrostu
i obszarów stagnacji gospodarczej. Wyrównywanie różnic rozwojowych może odbywać się dzięki mobilności osób, towarów i informacji.

OBSZARY WZROSTU I OBSZARY STAGNACJI GOSPODARCZEJ
Obszary wzrostu charakteryzują się koncentracją podmiotów o najwyższym poziomie akumulacji kapitału oraz najwyższym poziomie rozwoju technologicznego. Podmioty gospodarcze zlokalizowane w granicach obszarów stagnacji gospodarczej nie wykazują tych cech i bez poprawy zaawansowania technologicznego do poziomu umożliwiającego przyjmowanie impulsów rozwojowych z obszarów wzrostu pozostają w stanie pogłębiającej się recesji.

SCENARIUSZE ROZWOJU
Przepływy osób, towarów i informacji między obszarami wzrostu i obszarami stagnacji gospodarczej mogą skutkować zróżnicowanymi konsekwencjami. Z jednej strony może on prowadzić do konwergencji rozwoju, którą uzyskuje się poprzez pozytywne oddziaływanie obszarów wzrostu na obszary stagnacji gospodarczej wykazujące, co najmniej przeciętny poziom akumulacji kapitału, zwłaszcza ludzkiego oraz poziom rozwoju technologicznego.
Z drugiej strony wskazane przepływy mogą skutkować dywergencją rozwoju wywołaną odpływem kapitału, zwłaszcza ludzkiego, z obszarów stagnacji gospodarczej do obszarów wzrostu, wywołanym poszukiwaniem lepiej wynagradzanych miejsc pracy oraz wyższego poziomu życia. Podstawowym czynnikiem zwiększającym prawdopodobieństwo rozwoju obszaru stagnacji gospodarczej staje się polityka rozwoju endogenicznego kształtująca warunki do rozwoju efektów szeroko rozumianego uczenia przez działanie oraz upowszechniająca nowe formy organizacji pracy, w tym m.in. pracy zdalnej. Rezultatem tej interwencji nie jest tylko stworzenie warunków do nawiązania współpracy obszarów stagnacji gospodarczej z obszarami wzrostu, ale przede wszystkim optymalne wykorzystanie zasobów endogenicznych, co może zapoczątkować trwały i samodzielny rozwój obszarów stagnacji i zmniejszyć prawdopodobieństwo uzależnienia ich od obszarów wzrostu.

Źródło: Churski P., 2011

2. Koncepcja nowej geografii ekonomicznej- P. Krugman (1991; 1995)

ZAŁOŻENIA
Proces rozwoju jest wypadkową dwóch przeciwstawnych tendencji: tendencji do koncentracji i tendencji do rozpraszania. Efekty oddziaływania tych sił są warunkowane kumulującym się wpływem trzech czynników: korzyści skali, kosztów transportu oraz wielkości popytu.
W zależności od sytuacji wyjściowej tych czynników tendencje do koncentracji i rozpraszania mogą prowadzić do wyrównywania lub pogłębiania się zróżnicowania przestrzennego poziomu rozwoju. Tendencje do rozpraszania mogą przeważać nad tendencjami do koncentracji tylko w sytuacji optymalnego wykorzystania zasobów endogenicznych, zwłaszcza obszarów słabiej rozwiniętych.

OBSZARY WZROSTU I OBSZARY STAGNACJI GOSPODARCZEJ
Obszary wzrostu korzystają z tendencji do koncentracji, a ich rozwój jest rezultatem uzyskiwanych w ich granicach korzyści skali, niskich kosztów transportu oraz wysokiego popytu. Obszary stagnacji gospodarczej są rezultatem silniejszego oddziaływania tendencji do koncentracji nad tendencjami do rozpraszania. Ich rozwój warunkowany jest relacjami
z obszarami wzrostu.

SCENARIUSZE ROZWOJU
Rozwój obszarów wzrostu i obszarów stagnacji gospodarczej warunkowany jest przede wszystkim wykorzystaniem zasobów endogenicznych tych ostatnich. W przypadku ich braku lub niewykorzystania rozwój skupia się w obszarach wzrostu bazującą na tendencjach do koncentracji i wykorzystując korzyści skali, niskie koszty transportu oraz wysoki poziom popytu. Obszary stagnacji gospodarczej mogą korzystać z rozwoju obszarów wzrostu pod warunkiem wykorzystania swoich zasobów endogenicznych, a zwłaszcza kapitału materialnego i ludzkiego, w celu ograniczenia kosztów transportu oraz obniżenia korzyści skali występujących w obszarach wzrostu, przykładowo poprzez dostęp do tańszej, ale charakteryzującej się równie dobrymi kwalifikacjami i umiejętnościami siły roboczej.

Źródło: Churski P., 2011

3. Koncepcja nowej polityki rozwoju endogenicznego - W. Molle, R. Cappellin (1988)

ZAŁOŻENIA
Proces rozwoju zależny jest od trzech zasadniczych czynników: wielkości endogenicznego kapitału materialnego, wielkości i struktury endogenicznego kapitału ludzkiego i społecznego oraz ukierunkowania polityki gospodarczej na kształtowanie warunków dla rozwoju endogenicznego, zwłaszcza poprzez oddziaływanie na kapitał ludzki i społeczny. Podstawą optymalizacji procesów rozwojowych jest interwencjonizm gospodarczy zapewniający pełne wykorzystanie zasobów endogenicznych.

OBSZARY WZROSTU I OBSZARY STAGNACJI GOSPODARCZEJ
Obszary wzrostu charakteryzują się wysokim poziomem przedsiębiorczości, najwyższym poziomem usług edukacyjnych, koncentracją działalności B&R oraz wysokim poziomem innowacyjności przy jednoczesnym braku deficytów infrastrukturalnych. Obszary stagnacji gospodarczej nie posiadają w/w cech, a ich rozwój warunkowany jest podejmowaniem działań interwencyjnych, które tworzą warunki do przyjmowania impulsów rozwojowych
z obszarów wzrostu i/lub kształtują trwały i samodzielny rozwój tych obszarów opierający się na wykorzystaniu ich zasób endogenicznych.

SCENARIUSZE ROZWOJU
Zbyt duże zróżnicowanie przestrzenne poziomu rozwoju jest rezultatem braku właściwej polityki gospodarczej. Polaryzacja rozwoju niesie za sobą zarówno efekty pozytywne związane przykładowo z poprawą warunków życia mieszkańców obszarów wzrostu, jak również negatywne wynikające przykładowo ze zjawiska kongestii w obszarach wzrostu czy też „wypłukiwania” przez te obszary czynników rozwoju z obszarów stagnacji gospodarczej, co prowadzi do ich trwałej recesji. Ograniczanie negatywnych następstw polaryzacji wymaga podejmowania działań interwencyjnych, które służą rozwojowi obszarów stagnacji gospodarczej. Działania podejmowane w ramach polityki rozwoju powinny kształtować warunki do optymalnego wykorzystania zasobów endogenicznych i budowania relacji funkcjonalnych między obszarami wzrostu a obszarami stagnacji gospodarczej, czemu służy tworzenie m.in.: centrów innowacji, parków naukowych, parków technologicznych i agencji rozwoju technologii, regionów „uczących się”, gron działalności gospodarczych, sieci gospodarczych oraz regionalnych systemów innowacji. Co istotne, działania te mogą również prowadzić do osiągania przez obszary stagnacji gospodarczej poziomu „masy krytycznej” czynników endogenicznych uruchamiających proces trwałego i samodzielnego rozwoju tych obszarów.

Źródło: Churski P., 2011
 
BIBLIOGFAFIA:

1. Churski P., 2011. Obszary wzrostu i obszary stagnacji gospodarczej- kontekst teoretyczny. Biuletyn KPZK PAN z. 248 s. 9-43.

2. Praca zbiorowa pod red. Andrzeja F. Bociana, Rozwój regionalny. Podstawowe cele i wyzwania., Białystok, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2007.