Drama jako metoda wychowania i nauczania

W założeniach naszej pedagogiki przedszkole powinno tworzyć warunki dla samodzielności i twórczej aktywności dziecka w dążeniu do wszechstronnego rozwoju jego osobowości. W związku z tym koniecznością staje się poszukiwanie metod aktywizujących, stwarzających możliwość realizowania różnorodnych zadań wychowawczo-dydaktycznych. Niekonwencjonalną metodą pobudzającą zdolności kreatywne dzieci jest drama, która nawiązuje do deweyowskiej koncepcji Nowego Wychowania uzależniającej dobór treści i metod nauczania od możliwości psychicznych dziecka, jego zdolności percepcyjnych oraz wrodzonej potrzeby działania. Bliska jest dzieciom z powodu szczególnego jej związku z naturalnymi skłonnościami dzieci do zabawy. Dzięki temu, że posługuje się wieloma atrakcyjnymi technikami, daje możliwość całkowitego przeżycia doświadczenia w sferach: poznawczej, emocjonalnej i behawioralnej.
Drama jest metodą pracy odchodzącą całkowicie od suchych metod podających, od stresowego traktowania dziecka „z góry”. Wielkim jej atutem jest fakt odwoływania się do indywidualności każdego dziecka, co sprzyja zaspokajaniu jego osobistych pragnień. Ze swej natury wyklucza ona represyjność, co przyczynia się do stwarzania bezpiecznej atmosfery.
Zgodnie z preferowaną w wychowaniu przedszkolnym zasadą aktywności, drama pozwala poznawać świat za pomocą działania. Opiera się ona na naśladownictwie oraz umiejętności życia fikcją literacką. Ta umowna fikcja dramy umożliwia otwarcie się, sprzyja zatem poznawaniu i rozwijaniu swoich możliwości. Służy więc realizacji nadrzędnego celu dramy, jakim jest rozwijanie człowieka, dokonywanie w nim pozytywnych zmian. Dzięki dramie bowiem można zmieniać złe nawyki w zachowaniu dzieci oraz uwrażliwiać ich na problemy otaczającego świata. Drama ułatwia i przyspiesza naukę oraz wszechstronne dojrzewanie dziecka do społecznego i twórczego życia.
Halina Machulska na łamach poradnika „Drama” przedstawia klasyfikację dramy według Gawina Boltona, który wyróżnia cztery zasadnicze grupy zajęć z dziećmi.
Do grupy pierwszej zalicza on:
- Proste doświadczenia, które są ćwiczeniami rozwijającymi wrażliwość zmysłów: słuchu, wzroku, dotyku, węchu, smaku.
- Wprawki dramatyczne polegające na odwoływaniu się do przypominania wrażeń: wzrokowych, smakowych, węchowych, słuchowych i dotykowych. W odróżnieniu od prostych doświadczeń, nie ma tu bezpośredniego oddziaływania bodźców na analizatory. W tej grupie ćwiczeń wyróżnić można ćwiczenia językowe, intonacyjne, ćwiczenia ruchowe oraz ćwiczenia mimiczne.
- Ćwiczenia dramowe, do których należą ćwiczenia typu: dokończ opowiadanie, zmień zakończenie opowiadania, praca w parach np. wywiad wzajemny, scenki i sytuacje improwizowane oraz inscenizacje improwizowane.
- Gry. Do tej grupy ćwiczeń zaliczane są wszelkiego rodzaju gry i zabawy sprzyjające integracji i aktywności dzieci. Mają one szczególne znaczenie, ponieważ przedszkolaki dopiero uczą się współdziałania i współżycia w grupie rówieśniczej. Wymienić tu należy: gry z wyobrażonymi przedmiotami, gry w wyobrażonych sytuacjach, gry w wyobrażonej przestrzeni, powstawanie czegoś z niczego.
- Inne formy artystyczne, do których należą: układanie opowiadań, tworzenie melodii do tekstów i tekstów do melodii, ilustrowanie zwrotek wiersza utworami plastycznymi, malowanie obrazu słowami, a także swobodny tekst, ilustrowanie muzyką opowiadania nauczyciela, tworzenie opowiadań do melodii.
Drugą grupę zajęć z dziećmi stanowią gry dramowe. Mają one swoje miejsce akcji oraz sytuację wyjściową, a ich uczestnicy wchodzą w role. Trzecia grupa zajęć to teatr, natomiast do grupy czwartej G. Bolton zalicza dramę właściwą, która różni się zasadniczo od teatru tym, że nie ma tu podziału na widzów i aktorów. Uczestnicy dramy improwizują, działają bez scenariusza, podczas gdy w teatrze aktorzy posługują się wyuczonym tekstem.
Uczenie i wychowanie przez dramę rozpocząć należy od tego, co daje dziecku najwięcej zadowolenia. Pamiętać należy również o tym, aby na pierwszych zajęciach wykorzystywać najprostsze techniki, co stanowi gwarancję uniknięcia zniechęcenia dzieci trudnościami i niepowodzeniami.
Głównym sposobem działania w dramie jest bycie w roli. Używa się też określeń: wejście w rolę, działanie w roli lub przyjęcie roli, unikając typowego dla teatru określenia – granie roli. Bycie w roli polega na tym, że dziecko jest osobą w nowej, nieznanej mu, odmiennej od codziennego życia sytuacji lub stara się być w sytuacji jakiejś określonej postaci. Istotne jest to, aby w role wprowadzić dziecko powoli, pamiętając jednocześnie o konieczności budowania wiary w role.
Dla dziecka w wieku przedszkolnym nie ma nic niemożliwego, ożywia wszystko, co je otacza i wszystko wciąga w swój świat, w którym panuje niepodzielnie, rozdając role i spełniając je samo. W ciągu kilku minut może być ono pieskiem, pociągiem czy krasnalem. Poprzez te zabawy, dzięki zagęszczeniu emocji i szczerości dziecko szuka swojego miejsca w świecie, szuka odpowiedzi na mnóstwo pytań, które znajdują się w jego zasięgu.
Zabawy „w role” rozwijają zdolność naśladowania, pomysłowość, wyobraźnię, umiejętność kojarzenia wiadomości i faktów, przerzucania się myślą od przeszłości do teraźniejszości i przyszłości, stanowią pole dla własnych, twórczych pomysłów dziecka. Przybrane role odtwarza ono wiernie, lecz również wzbogaca i rozbudowuje według swojej inwencji.
Techniki dramowe klasyfikować też można z uwzględnieniem rodzaju stosowanej w nich aktywności. Wymienia się tu:
∙ rozmowę - która polega na dawaniu i przyjmowaniu odpowiedzi; pozwala zrozumieć przeżycia oraz sprzyja kształtowaniu mowności dziecka;
∙ wywiad - stanowi nieco inną odmianę pracy w roli; może być dwuosobowy lub z grupą osób;
∙ ćwiczenia pantomimiczne, tzw. „etiudy”- sprzyjają rozwijaniu plastyki ciała, koncentracji, fantazji itp.;
∙ improwizacje - do których zalicza się scenki i inscenizacje improwizowane oraz przedstawienia improwizowane; oparte są często na osnowie opowiadania nauczyciela lub na podstawie utworu literackiego;
∙ inscenizacje - opierają się na wyraźnym podziale na widzów i aktorów; dzieci - aktorzy uczą się tekstów na podstawie scenariusza, a następnie działają pod kierunkiem reżysera (nauczyciela);
∙ pozy - to sytuacje, w których dziecko przyjmuje określoną pozę zastygając w bezruchu; bardzo ważna jest tu wymowa ciała, gestu, mimiki twarzy;
∙ rzeźby - jedno z dzieci jest materiałem, a drugie - rzeźbiarzem, który ustawia swego partnera w odpowiedniej pozie - modeluje go (praca w parach);
∙ żywe obrazy - to obrazy stworzone z ludzi; najważniejsze zdarzenie zostaje uchwycone w najbardziej dramatycznym momencie i zatrzymane w bezruchu (stop - klatka);
∙ film - stanowi kontynuację stop - klatki; jego akcja może przebiegać w tempie zwolnionym lub przyspieszonym; po chwilowym zatrzymaniu akcja toczy się dalej, do następnej stop - klatki;
∙ rysunek - może być realistyczny, bądź fantastyczny portret postaci literackiej; dzieci mogą rysować przedmioty należące do bohaterów bajkowych, szkicować rekwizyty z wyposażenia wnętrz; mogą też barwami wyrażać swoje uczucia i nastroje;
∙ przedmiot - znak - technika plastyczna polegająca na rozpoznawaniu roli na podstawie zademonstrowanego przedmiotu;
∙ ćwiczenia głosowe - ćwiczenia doskonalące rytm oddechowy, wyrazistość wymawiania i mówienia.

Dziecko w wieku przedszkolnym ma niezwykle chłonny umysł. Gdy interesuje się tym, co robi, jest w stanie opanować więcej, niż się zwykle po nim oczekuje, pod jednym jednak warunkiem. Zajęcia dramowe muszą być żywe, atrakcyjne, pełne wciąż nowych pomysłów. Samodzielne działanie dziecka przebiega w ramach jego własnych dziecięcych możliwości, dąży własnymi drogami w wybranym przez nie kierunku. Posługując się swoimi umiejętnościami oraz wyobraźnią, dziecko w sposób indywidualny rozwiązuje zadanie. Każde rozwiązanie będące efektem samodzielnej pracy dziecka jest cenne i twórcze.
Szczególnie popularne i adekwatne do wieku rozwojowego dzieci przedszkolnych są improwizacje muzyczne i językowe, pozy, rzeźby, proste doświadczenia, wprawki dramatyczne, etiudy pantomimiczne. Dużym powodzeniem cieszą się także różnorodne ćwiczenia głosowe prowadzone w formie zabawowej, pomagające dzieciom w doskonaleniu umiejętności wyrazistego mówienia, regulowaniu oddechu i poprawnym operowaniu głosem.
Aktywność muzyczna, ruchowa, plastyczna czy też językowa, podejmowana przez dzieci w technikach dramowych, znajduje ujście w różnych formach zewnętrznych, takich jak: wypowiedzi słowne, zabawy, piosenki, tańce, prace konstrukcyjne czy plastyczne. Wartość wychowawcza tych form ekspresji zależy od rodzaju bodźców działających na nie. Wynika z tego, że drama w naturalny sposób ułatwia korelację między wszystkimi obszarami edukacyjnymi wychowania przedszkolnego, łącząc treści poznawcze, sprawnościowe i wychowawcze.
Dzięki dramie również samo dziecko ma szansę lepiej poznać samego siebie.
Brian Way i Peter Slade, pedagodzy lansujący wychowanie przez twórczość, podkreślali ogólnowychowawcze walory aktywności podejmowanej przez dziecko w trakcie różnorodnych technik dramowych. To właśnie bogactwo tych technik umożliwia wychowankom wielostronne działanie, przeżywanie i poznawanie otaczającego świata.


Bibliografia
Szymańska M., Drama w nauczaniu początkowym, Wydawnictwo „Juka”, Łódź 1996
Fleming I., Fritz J., Teatr w szkole, Wydawnictwo “Jedność”, Kielce 2002