Rola nauczyciela w rozwijaniu uzdolnień i zainteresowań plastycznych dzieci i młodzieży

Twórczość plastyczna jest działalnością niezbędną w procesie kształtowania się osobowości. Właściwie „poprowadzona” przez nauczyciela kształtuje myślenie, uwagę, spostrzegawczość, pamięć wzrokową i wyobraźnię. Powinna również wpływać na rozwój zainteresowań i uzdolnień plastycznych dzieci i młodzieży. Na szkole bowiem, a przez to na nauczycielu, przygotowanym merytorycznie i świadomym swojej pracy z dziećmi i młodzieżą, spoczywa obowiązek pobudzania i wyzwalania ukrytych zdolności, umiejętności oraz przygotowania do uczestnictwa w życiu kulturalnym. Mając na uwadze rozwój dziecka, nauczyciel powinien uczyć patrzeć na przedmiot, nazywać problemy, wzbogacać środki wypowiedzi plastycznej, stosować różne techniki, kształtować język plastyczny młodego człowieka a przede wszystkim każdorazowo wzbudzać ciekawość i chęć wykonania danej pracy plastycznej.
Dziecko przejawia naturalną chęć przekazywania innym swoich odczuć. „Postrzegając świat ma wewnętrzną potrzebę wyrażania doznań i przeżyć z tym związanych. Ma często trudności precyzyjnego wyrażania się w języku mówionym, dużo łatwiej czyni to środkami plastycznymi. Mówiąc w uproszczeniu pierwszym językiem dziecka jest język sztuki.” (R. Więckowski).
Rysunek był pierwszą formą pisma człowieka. Tak więc dziecko za pomocą środków plastycznych wyraża swoje przeżycia i obserwacje, zanim zaczyna to robić słowem mówionym i pismem. Rysowanie, malowanie pojawia się samorzutnie od pierwszych lat życia.
„Rysunek jest sposobem ekspresji dziecka i komunikacji z otaczającym światem. Jest on także dla dziecka jego własnym dziełem, które świadczy o nim nawet podczas jego nieobecności, śladem pozostawionym, mówiącym o sposobie bycia, działania i myślenia.” (P. Wallon, A. Cambier, D. Engelhart).
W tej sytuacji nauczyciel musi pamiętać, że wytwór pracy dziecka jest obrazem jego postrzegania i często zupełnie innego od sposobu spostrzegania przez dorosłego. Należy to zaakceptować i w pewien sposób nauczyć się oglądać prace plastyczne młodych ludzi.
„Dziecko tworzy zawsze z tym zasobem wiedzy, który aktualnie posiada. Każdy akt twórczości daje okazję do zdobywania nowych spostrzeżeń i doświadczeń przydatnych dla następnego działania. Dlatego najlepszym przygotowaniem do twórczości jest sama twórczość.(...) Jednak na każdym stopniu twórczego rozwoju dzieci potrzebują bodźców do pełnego inwencji przekraczania aktualnej wiedzy.” (A. Trojanowska). Nauczyciel powinien więc zachęcać do samodzielności, stwarzać sytuacje dla pomysłowości i spontaniczności.
Warunkiem powodzenia w rozwijaniu uzdolnień i zainteresowań plastycznych jest atrakcyjność samych zajęć, różnorodność stosowanych technik, materiałów, możliwość bezpośredniej obserwacji ale również osobowość nauczyciela. „Podstawowym czynnikiem zapewniającym powodzenie jest aktywna postawa nauczyciela wyrażająca się w ujawnianiu własnej pasji do twórczości plastycznej,(...) oraz poważne traktowanie wypowiedzi plastycznych uczniów; nawet tych, które nie mieszczą się w systemie wartości estetycznych nauczyciela.” (S. Popek). Wskazane jest aby nauczyciel właściwie przygotował się i odniósł do oceny, by zachęcił do działania, podniósł motywację a nie ograniczał i wyznaczał ramy. „Nauczyciel powinien być zorientowany w podstawowych sprawach sztuki. Konieczne jest również aby rozumiał i odczuwał twórcze wypowiedzi dziecka i nie oceniał ich fałszywie. Szkoła nie powinna wymagać od dzieci widzenia rzeczywistości >>oczami nauczyciela<<, nie powinna uczyć przedmiotowego odtwarzania. Własna koncepcja dziecka to główna wartość.” (W. Lam).
Postawa nauczyciela powinna wyzwalać w dziecku autentyczną radość tworzenia pracy indywidualnej co w efekcie może być przyczynkiem do tworzenia małych arcydzieł. Wypowiedź twórcza każdego dziecka powinna powstawać swobodnie, naturalnie. Nie należy pozbawiać go możliwości odkrywania „nowego”. „Należy pozwalać dzieciom rysować co chcą i jak chcą, byle robiły to chętnie i szczerze.”(S. Szuman). Nauczyciel musi brać pod uwagę, że wytwory plastyczne dzieci, młodzieży winny być jak najdłużej improwizacją i twórczością bezinteresowną. „Jeżeli dziecko ma tworzyć rzeczy dla niego samego interesujące, to w toku tworzenia musi pracować, jak artysta, który dokonuje tego w zapale twórczym i z radością twórczą.”(S. Czajkowski, J. Lewicka).
Dzieci lubią rysować, malować, „wyżywać się” plastycznie. Skoro jest to zbieżne z naturalnymi tendencjami rozwojowymi, nauczyciel powinien to mądrze wykorzystać. „Nie ulega wątpliwości, że następstwem ujawnianych uzdolnień plastycznych są stale pogłębiające się zainteresowania plastyką.(...) Tak więc rozwijanie zainteresowań plastycznych przez nauczyciela zabezpiecza bezpośrednio rozwój uzdolnień plastycznych.” (S. Popek). Uczeń powinien zdobywać coraz bogatszą i pełniejszą własną formę wypowiedzi plastycznej. Ma też prawo oczekiwać konkretnej pomocy ze strony nauczyciela, opartej na zachęcie, pochwale czy podtrzymaniu wiary w jej sens.
Należy pamiętać, że edukacja plastyczna, rozwijanie uzdolnień, zainteresowań są ważnym elementem wspierającym nie tylko estetyczny, twórczy, warsztatowy rozwój dziecka, ale przede wszystkim jego rozwój emocjonalny. Nauczyciel wspierający młodego człowieka powinien również stale sięgać do psychologii rozwojowej, śledzić efekty działań dotyczących możliwości percepcyjnych, manualnych, analizować swoje działania, swoje metody i skutecznie wykorzystywać swoje umiejętności pedagogiczne. Wskazane jest, by wiedział, że „ nie ma dzieci nietwórczych. Wszystkie obdarzone są instynktem kreacji.”(A. Trojanowska).
Warto, by nauczyciel dostrzegał fakt, że dziecko, u którego próbuje rozwinąć zainteresowania i uzdolnienia, będzie kiedyś dorosłym odbiorcą sztuki. „Obcowanie wśród dzieł sztuki własnej oraz innych wzbogaca wnętrze dziecka i stwarza dobrą prognozę dla rozwoju kulturalnego człowieka w przyszłości.”
(S. Szuman). Nauczyciel ma szansę mieć w tym procesie udział, ważne, by właściwie i mądrze ją wykorzystać.

Koszalin, wrzesień 2006 r.

Literatura:

1. Więckowski R. Pedagogika wczesnoszkolna, WSiP, Warszawa 1995.
2. Wallon P., Cambier A., Engelhart D.,Rysunek dziecka, WSiP, Warszawa 1993.
3. Trojanowska A., Dziecko i plastyka, WSiP, Warszawa 1983.
4. Popek S., Metodyka zajęć plastycznych w klasach początkowych, WSiP, Warszawa 1984.
5. Lam W., Sztuka dziecka i jej naturalny rozwój, Nasza Księgarnia, Warszawa 1960.
6. Szuman S., O sztuce i wychowaniu estetycznym, PZWS, Warszawa 1969.
7. Czajkowski S.,Lewicka J., Zajęcia plastyczne z dziećmi klas początkowych, Nasza Księgarnia, Warszawa 1971