Terapia przez ruch - program autorski

PROGRAM "TERAPIA PRZEZ RUCH" OPRACOWANY DO PRACY Z DZIEĆMI W PRZEDSZKOLU ORAZ DLA DZIECI ZE SZKÓŁ SPECJALNYCH

WSTĘP
„Stwarzając Pan rozglądał się za swoimi Darami, za dziećmi rozrzuconymi po różnych światach i przywoływał niektóre z nich z powrotem , by dać im lekkość motyla i umiejętność tańca.
..Pan wiedział ,że taniec to radość życia, radość świata , radość z własnego ciała i obdarzył je tęsknotą za nim. Tęsknotą za tym co niemożliwe , po to aby zarażały nią ludzi.
..To jest dobre mówił Pan huczącym , potężnym głosem patrząc jak jego dzieci tańczą „
/ D. Terakowska”Poczwarka”/

Ruch podczas zabaw i tańców jest ulubioną formą zajęć dla większości uczniów zarówno pełno jak i niepełnosprawnych, ponieważ pozwala odreagować napięcia, daje możliwość radosnego i spontanicznego ,,wyżycia się”.
Ruch stymuluje rozwój fizyczny i umysłowy pobudzając aktywność dziecka.
Podstawowe elementy zabaw muzycznych i tańca takie jak rytm, ruch mogą pomóc osobom niepełnosprawnym wyrazić bez słów to, co się dzieje w głębi ich samych i odzyskać harmonię w różnych sferach życia. Dlatego też taniec może stać się czynnikiem terapeutycznym.
Taniec zawiera elementy usprawniające, rozwija równowagę i koordynację ruchów.
Terapia tańcem jest również atrakcyjnym środkiem pracy z osobami nadpobudliwymi, nerwowymi, nieśmiałymi. Ruch w połączeniu z muzyką uczy koordynacji całego ciała, pomaga fizycznie wyrazić wewnętrzne uczucia i emocje, dzięki czemu zaspokajane są podstawowe potrzebny psychiczne i społeczne dziecka. Ruch wpływa na odczucie radości i przynosi odprężenie.
Wartości lecznicze tańca to przede wszystkim : społeczny charakter tańca, motoryczna różnorodność i atrakcyjność form tanecznych, możliwość korzystnego oddziaływania na psychikę poprzez muzykę, ruch i bezpośredni kontakt z ludźmi.

Program ,,Terapia przez ruch” został opracowany w związku z realizacją zadań istniejącego zespołu tanecznego ,, Elfy” oraz w celu wzbogacenia i urozmaicenia procesu nauczania.

Program oparty jest o podstawę programową kształcenia ogólnego dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym dla szkoły podstawowej i gimnazjum ( Rozporządzenie MEN z dnia 26 lutego 2002 r., Dz U Nr 51,poz 458).

II. CELE.

Cele główne:

-Stymulowanie pełnego rozwoju dziecka, pobudzenie różnych sfer aktywności dziecka takich jak: ruchowa, twórcza i niewerbalna ( gesty),przy pomocy muzyki i ruchu.
-Korekta zaburzeń motorycznych.

Cele dodatkowe:

- rozwijanie umiejętności z zakresu komunikacji werbalnej i pozawerbalnej
-poprawa organizacji i integralności ruchu-bezpieczny sposób wyrażania uczuć
- wzrost uspołecznienia i poprawa integracji społecznych
-dostarczenie radości, satysfakcji, wyzwolenie pozytywnych emocji, obniżenie napięcia oraz przyniesienie odprężenia
-zaprezentowania środowisku bliższemu i dalszemu możliwości i umiejętności uczniów
-rozbudzenie wrażliwości na muzykę, kształcenie wrażliwości słuchowej
-zrytmizowanie organizmu dziecka
-rozwój koncentracji uwagi u dzieci

III. PROPONOWANE METODY, FORMY I ŚRODKI.

Dzieci upośledzone posiadają ograniczone możliwości percepcyjno-poznawcze. Najlepiej poznają i zapamiętują te działania, w których bezpośrednio uczestniczą, których mogą doświadczyć. W związku z tym realizacja treści programu powinna przebiegać głownie w oparciu o różnorodne metody praktycznego działania, wspomagane metodami słownymi i oglądowymi.
Trafny dobór środków i form jest niezwykle ważny, gdyż warunkuje skuteczność nauczania Ważne jest, by dzieci miały możliwość zabawy, dlatego też zastosowano formę zabawową do wdrażania nowych treści poprzez zabawy ruchowe, ilustracyjne, z podziałem na role.
Na zajęciach zespołu tanecznego ,, Elfy” wychodzimy od formy zabawowo-naśladowczej ( ilustracja ruchowa). Polega ona na tym, że dzieciom poleca się ilustrowanie i naśladowanie ruchem znanych im obrazów lub czynności ludzi dorosłych, sposobów poruszania się i zachowania zwierząt, funkcjonowanie maszyn. Koniecznym warunkiem prawidłowego wykonania ruchu jest istnienie jego obrazu w świadomości dziecka.
Tańce integracyjne są elementem pedagogiki zabawy. Ich szeroki wachlarz pozwala dobierać odpowiednie propozycje do grup wiekowych, aktualnej pory roku ,dzieci mają możliwość odgrywania ról, możliwość integracji z grupą
Poza tym zastosowano niekonwencjonalne metody pracy z dzieckiem.

METODA CARLA ORFA, (SŁOWO-MUZYKA-RUCH)

Koncepcja Carla Orfa jest oparta na wychowaniu do muzyki przez zabawę.
Orff przekonany o wzajemnym przenikaniu się muzyki i ruchu, dążył do uaktywnienia dzieci inspirując je do samodzielnego tworzenia muzyki poprzez kreowanie własnych pomysłów muzycznych. Metoda zbudowana na trzech przenikających się elementach obejmuje: słowo, muzykę i ruch. Główną rolę w tej metodzie odgrywa muzyka a potem ruch. Wykorzystuje się przybory np. gazetę do wydobywania dźwięków .Zajęcia prowadzone tą metodą nie są celem samym w sobie, ale służą rozwojowi osobowości dziecka, służą wyzwalaniu tendencji twórczych dziecka oraz działaniu w zespole. Ważną rolę w zajęciach odgrywa też rytm.

METODA BATTI -STRAUSS
Opiera się na wykorzystywaniu elementów ruchu, tańca, gestów, śpiewu, gry na prostych instrumentach, stwarza możliwość zabawy z muzyką. Można zastosować instrumenty niekonwencjonalne: woreczki foliowe, kamienie, patyki, klucze itp. przy tworzeniu orkiestry ( akompaniamentu do utworu).Wykorzystywany jest tutaj każdy rodzaj muzyki od klasycznej po rozrywkową.

PROGRAMY AKTYWNOŚCI KNILLÓW
Programy aktywności Knillów rozwijają percepcję słuchowo- wzrokowo- ruchową. Metoda jest wyjątkowo pomocna w pracy z dziećmi wycofanymi, autystycznymi, jak również agresywnymi. Stosowana na zajęciach jako metoda wspomagająca, zarówno do pracy indywidualnej z dzieckiem, jak i grupowej-pozwala na czerpanie radości ze wspólnego, równoczesnego wykonywania zadań. Na zajęciach tanecznych najczęściej stosowana jako forma rozgrzewki, ćwiczenie świadomości własnego ciała, w celu przygotowania do zajęć właściwych.

MUZYKOTERAPIA
Muzyka ,, łagodzi obyczaje” to znane powiedzenie mówi nam o tym, jak odpowiednio dobrana muzyka może wpływać na nasz nastrój. Muzyka wzrusza nas, uspokaja, pobudza, zachęca do tańca i twórczości. Rytm w muzyce w dużym stopniu może wpłynąć na stan pobudzenia lub uspokojenia naszego organizmu. Muzykoterapia to nie tylko bierne słuchanie muzyki, ale też własne eksperymenty twórcze na instrumentach inicjowane przez prowadzącego z udziałem jednego lub wielu uczestników zajęć.

CHOREOTERAPIA
Jest to metoda wywodząca się z muzykoterapii, kładąca szczególny nacisk na ruch i jego rytmiczność oraz jego lecznicze funkcje. Program ruchowy tej metody obejmuje:

*taniec
*ćwiczenia muzyczno-ruchowe
* improwizacje
* zabawy ruchowe

Czynnikami leczącymi w choreoterapii są:
Ruch, muzyka, rytm, tempo, dotyk, energia, przestrzeń, czas, terapeuta.
Cele terapii tańcem to zwiększanie świadomości siebie oraz relacji z innymi, dostarczanie nowych sposobów rozładowania i wyrażania napięcia, agresji oraz niepokoju, bezpieczny sposób wyrażania uczuć, wzrost uspołecznienia i i integracji społecznych oraz przede wszystkim możliwość czerpania wielkiej radości z tańca. Ruch i taniec w myśl tej metody nie musi być doskonały, czy piękny, ważne żeby był własny, nie narzucony, płynący z wnętrza. Metoda bazuje na przekonaniu, że każdy uczestnik sesji choreoterapeutycznej jest tancerzem.

RUCH ROZWIJAJĄCY W.SCHERBORNE

Metoda ta nawiązuje do wczesnodziecięcego doświadczenia człowieka, wykorzystując dotyk, ruch oraz wzajemne relacje fizyczne, emocjonalne i społeczne do poszerzania świadomości samego siebie i pogłębienia kontaktu z innymi ludźmi. Nacisk jest położony nie na przyswajaniu konkretnych umiejętności przydatnych w poszczególnych sportach lub ćwiczeniach, ale na rozwoju umiejętności ogólnych, związanych z opanowaniem różnych elementów ruchu, które mogą być zastosowane w wielu zadaniach fizycznych, z którymi dzieci mogą się spotkać.
Zalety tej metody –dzieci uczą się skupiać uwagę na tym co robią i uczą się z doświadczeń ruchowych, stają się bardziej wprawne w komunikowaniu, jak również nabieraniu poczucia wartości i świadomości samego siebie. Można ją stosować z osobami o różnych zaburzeniach rozwojowych, nawet z głębokimi sprzężonymi zaburzeniami psychosomatycznymi, dzieciom z tendencjami autystycznymi można pomóc w nawiązywaniu kontaktów.

METODA KNIESSÓW ( RUCH I RYTM)
Istota tej metody jest ruch, wyrazisty rytm a muzyka jest traktowana jako przyjemne przeżycie estetyczne . Ważną rolę w tej metodzie spełniają przybory do ćwiczeń ruchowych i przybory do wytwarzania dźwięków. Te środki pomocnicze służą do pogłębienia przeżyć duchowych oraz wyegzekwowania poprawnie skoordynowanych ruchów pełnych ekspresji, o znaczeniu usprawniających i estetycznych. Wykorzystywane przybory-wstążka, bębenek, szarfa.

METODA EKSPRESJI RUCHOWEJ LABANA

Przyjmuje i posługuje się różnymi formami ruchu i metodami pracy, a mianowicie są to: krótka opowieść ruchowa, nabywanie doświadczeń ruchowych przez odkrywanie, eksperymentowanie, badanie, improwizacja ruchowa, ćwiczenia muzyczno-ruchowe i tańce, zadania ruchowe z przyborami oraz bez przyboru, wykonanie układów ruchowych kompozycji własnej uczniów bądź nauczyciela.

METODA DOBREGO STARTU
Ta uniwersalna metoda umiejętnie łączy w sobie różne aktywności, co sprawia, że zajęcia są atrakcyjne i nie nużą dzieci.
Poprzez proste ćwiczenia ruchowe i logorytmiczne oraz zabawy z muzyką wdraża dzieci do podejmowania ćwiczeń grafomotorycznych, manualnych w przypadku bardzo małych dzieci, oraz może służyć przełamywaniu lęku i niechęci do ćwiczeń koordynacyjnych w przypadku dzieci z różnego rodzaju zaburzeniami .Metoda może być dostosowana do wieku i stopnia a także rodzaju niepełnosprawności w zależności od oczekiwanego celu szczegółowego. Za pomocą tej metody poprzez zabawę łączy się ćwiczenia koordynacji słuchowej, ruchowej i wzrokowej. Potocznie o metodzie mówi się ”Piosenki do rysowania”
Metoda może spełniać rolę wspomagającą , urozmaicając zajęcia taneczne i inne.

METODY I FORMY RELAKSACYJNE:

MASAZYKI WG M.BOGDANOWICZ
Wywodzi się ona częściowo z ruchu rozwijającego W.Sherborne, częściowo z dotyku i komunikacji Knilla. Metoda ,,masażyków” jest przeznaczona do pracy indywidualnej z dzieckiem, ale z powodzeniem można ją stosować jako forma radosnego relaksu na zajęciach muzykoterapii z całą grupą. Metoda ta daje poczucie więzi z grupą i bezpieczeństwo w grupie społecznej.

TRENING AUTOGENNY SCHULTZA/POLLENDER

Wykorzystuje się opowiadania i postacie bajkowe, tekst treningu należy przystosować do poziomu rozwojowego i zainteresowań dzieci. W trakcie treningu dzieci się relaksują, wypoczywają, poprawia się ich kontrola nad ich emocjami.

GRY I ZABAWY METODĄ VOPEL
Metoda ta stosowana w celu odprężenia dzieci, rozluźnienia, jak również w celu wspomagania rozwoju dzieci. Dzieci eksperymentują z różnymi rolami, uczą się obserwować własne otocznie. Podczas zajęć można wykorzystywać jak środek pomocniczy muzykę .

FORMY PRACY:
-improwizacje muzyczne, taneczne
-inscenizacja ruchowa
-opowieść ruchowa
-praca zespołowa i indywidualna
-własne pomysły, ekspresja i inwencja twórcza
-zabawy naśladowcze, tematyczne, zabawy dramowe
-taniec

ŚRODKI:
Materiał muzyczny
Muzyka dla ucha malucha cz1 i 2
Mistrzowie dzieciom
Muzyka etniczna
Muzyka relaksacyjna-odgłosy natury
Klanza- tańce integracyjne
Muzyka filmowa
Muzyka do zabaw E.L Gęca
Studia tańca i muzyki ,,Rytm” –Zatańcz z nami
Ja Ty My wydawnictwo Didasco muzyka dla klas I-III
Vivaldi-Cztery pory roku
Knill program aktywności

Przybory i pomoce:
Chusty, wstążki, szarfy, piłki, baloniki, folia malarska, aluminiowa, przybory kuchenne
Pudełka wypełnione materiałem sypkim, butelki plastikowe, patyczki, kamyki, woreczki foliowe i papierowe, obręcze plastikowe, woreczki wypełnione grochem, rekwizyty do inscenizacji.


IV UWAGI DO REALIZACJI

Proponowany program ,, Terapia przez ruch” jest przewidziany dla zespołu tanecznego ,,Elfy”, jak również do pracy w ramach zajęć świetlicowych oraz rewalidacyjnych. Poza tym program można realizować na zajęciach : kształcenia zintegrowanego, muzyki z rytmiką, funkcjonowania w środowisku, wychowania fizycznego.
Jest uniwersalny, gdyż dla każdego dziecka, w zależności od stopnia i rodzaju niepełnosprawności można wybrać odpowiednią metodę i formę zajęć. Zaproponowane zostały tak różnorodne i atrakcyjne zajęcia, aby wybrać te, które są najbardziej interesujące dla dziecka oraz odpowiadają jego poziomowi percepcji .W programie uwzględniono zestaw zajęć dla dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi, społecznymi, w sferze motoryki, koordynacji ruchowej.
Bardzo istotny jest odpowiedni dobór scenariusza do możliwości i umiejętności uczniów.
Tańce integracyjne wykorzystywane na zajęciach to proste układy taneczne, składające się z kilku
( najwyżej czterech) figur powtarzanych równomiernie tak, aby każde dziecko miało okazję je opanować.
Zajęcia ruchowo-taneczne mają swoja stałą strukturę, porządek zajęć, których kolejność powinna być zawsze zachowana:
- powitanie i zawiązanie grupy
-rozgrzewka
-wprowadzenie nowego materiału
-ćwiczenia relaksujące-wyciszające grupę
-powtórzenie poznanych wiadomości

Podczas wprowadzania nowego tańca kolejność procesu dydaktycznego jest następująca:
-przekazanie kilku informacji o tańcu ( z jakiego kraju pochodzi, czy wiąże się z nim jakaś tradycja)
-osłuchanie dzieci z melodią tańca czy jest szybka czy tez wolna
-klaskanie lub marsz w celu wyczucia rytmu tańca
-nauka kroku podstawowego bez melodii, każdy element kroku jest prezentowany
-próba odtańczenia kroku wspólnie z dziećmi bez muzyki w wolnym tempie
- zatańczenie kroku do melodii

Zajęcia powinny zacząć się od aktywności sprzyjających zrelaksowaniu i powstaniu poczucia bezpieczeństwa, co pomaga w przezwyciężeniu lęku, poczucia nieśmiałości.
Tematyka zajęć taneczno-ruchowych dostosowana jest również do przewidzianych treści programowych dla poszczególnych miesięcy i pór roku. Treści nauczania ściśle powiązane są z porami roku, obrzędami świątecznymi, zwyczajami, tradycjami.
Występy taneczno-ruchowe przygotowywane są również w związku z zaplanowanymi uroczystościami szkolnymi, przeglądami, festiwalami. Dzieci mają okazję zaprezentować się przed społecznością szkolną i w środowisku lokalnym.
Nie każde dziecko z deficytem rozwojowym jest w stanie przyswoić sobie nawet najłatwiejszego kroku tanecznego lub z góry zaplanowanego ruchu dlatego ważną częścią pracy nad realizacją programu jest tzw . taniec intuicyjny czy po prostu improwizacja taneczna, innymi słowy zabawa tańcem ,ruchem ,muzyką ,rytmem , własnym ciałem rekwizytem, co daje nieograniczone możliwości twórcze nawet w przypadku osób bardziej zaburzonych.,

V EWALUACJA

Program ,, Terapia przez ruch” jest ukierunkowany na działania praktyczne uczniów.
W związku z tym sprawdzenie zdobytych wiadomości i umiejętności może opierać się na udziale uczniów w:

-przygotowaniu uroczystości szkolnych
-przygotowaniu inscenizacji ruchowych, opowieści ruchowej, tańca na forum szkoły i środowiska
- w zdobyciu wyróżnień i nagród w konkursach, przeglądach i festiwalach
- umieszczeniu zdjęć, notatek, reportaży w kronice szkolnej, gablocie szkolnej, na stronie internetowej szkoły a także w biuletynach wydawanych przez ośrodki kultury, prasie lokalnej.
-pozyskiwaniu nowych członków do zespołu ,, Elfy”
- zachęcaniu do współpracy innych nauczycieli

VI LITERATURA

Materiały warsztatowe ze szkolenia pt,, Terapia przez ruch” organizowanych przez Śląski Teatr Tańca w Bytomiu
Materiały warsztatowe z warsztatów tanecznych ,, Zatańcz z nami” Studio Tańca i Muzyki ,, Rytm”
Klaus W.Vopel- od stop do głów Gry zabawy ruchowe dla dzieci w wieku od 3 do 6 lat
Wyd Jedność Kielce 2004
W.Sherborne- Ruch rozwijający dla dzieci Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 1999
Urszula Smoczyńska –Nachtman -,, Muzyka dla dzieci” Umuzykalnienie wg koncepcji Orffa
Dziecięce masażyki Marta Bogdanowicz wyd Harmonia Gdańsk 2003
Z zabawą i bajką w świecie sześciolatka L. Bzowska, R. Kownacka, M. Lorek, A. Sowińska
Wyd Impuls Kraków 2005
Beata Kwapich, M. Kętrzyńska- O gimnastyce Rudolfa Labana
J. Stadnicka- Terapia dzieci muzyką, ruchem i mową WSiP 1998
E.J.Konieczna- Arteterapia w teorii i praktyce Impuls Kraków 2003
A. Arciszewska- Bimebesel :Arteterapia- szczęśliwy świat tworzenia
Ardella Nathanael Wena ,,Taniec motyla” Poznań 2006
Urszula Bissinger - Ćwierz „Muzyczna pedagogika zabawy”- poradnik metodyczny dla pedagogów i animatorów kultury.Klanza Lublin 2007
R. Domań, I. Biśto, J. Kaszyca. Tańce, pląsy i zabawy przy muzyce dla dzieci w wieku przedszkolnym. Przedszkolak. Lublin 2003