Jak zrozumieć agresję

"Każdy ma prawo do tego by nie zostać zranionym."

Słowa te wypowiedział nauczyciel w jednym z opowiadań terapeutycznych
dla impulsywnych dzieci napisanych przez Enkę Meyer-Glitz. Terapeutka ta twierdzi, iż „złoszczenie się nie jest niczym złym, każdy z nas to zna. Wybuchy złości mogą być czasem orzeźwiające i przynoszące ulgę". Problem niestety pojawia się wówczas, gdy zachowując się agresywnie szkodzimy innym.
Agresja stała się nieodłącznym elementem naszego życia. Bicie, kopanie, gryzienie, przeżywanie i poniżanie to coraz częściej spotykane zachowania wśród dzieci i młodzieży. Agresja słowna i fizyczna stała się metodą rozwiązywania konfliktów i sposobem załatwiania spornych spraw. Specjaliści z różnych dziedzin próbują dotrzeć do jej źródeł i próbują wyjaśnić przyczyny występowania tego zjawiska. Okazuje się, że ważnym czynnikiem wyzwalającym agresję jest otoczenie dziecka. Szczególne znaczenie odgrywa rodzina. Powinna ona zaspakajać podstawowe potrzeby, takie jak:
poczucie bezpieczeństwa i miłości oraz budować poczucie własnej wartości.
Gdy w rodzinie panuje chaos, a role matki i ojca nie są w pełni realizowane, gdy rodzice mają negatywny i chłodny emocjonalnie stosunek do własnego dziecka, gdy nie potrafią jasno określić, co dziecku wolno, a czego robić nie powinno, wówczas traci ono grunt pod nogami, czuje się zagubione i reaguje agresją w stosunku do innych.
Dzieci, które czują się bezpiecznie w swoim domu, mają dobry kontakt z rodzicami są mniej agresywne i lepiej radzą sobie ze swoimi emocjami. Otoczone miłością i zainteresowaniem mają mało powodów do okazywania wrogości. Wielu rodziców ma problem, a każda nauczycielka miała wielokrotnie kontakt z agresywnymi dziećmi. Stwarzają one wiele problemów wychowawczych i są ogromnym obciążeniem dla wszystkich głównie dlatego, że dokuczają i atakują inne dzieci pokojowo nastawione. Często także bez powodu niszczą co im wpadnie w ręce. Rodzi się wtedy pytanie co robić? czekać aż wyrośnie i zmądrzeje, czy też karać i wymuszać zmianę zachowania, a może trzeba pomóc dziecku bo często one same cierpią z powodu swojej agresywności.
Agresję stosują dzieci, gdy się boją, czują się samotne, pełne rozterek lub gdy mają silną potrzebę zwrócenia na siebie uwagi. Rodzice powinni nauczyć swoje dzieci, że prezentowane przez nich zachowania nie mogą przekroczyć określonych granic. Jeżeli dzieci będą stosowały agresję i przemoc jako metody rozwiązywania problemów, a ze strony rodziców spotkają akceptację lub pobłażliwość, poziom ich agresji będzie wzrastał. Rodzice powinni konsekwentnie egzekwować ustalone zasady. Jednakże umiar wyraźnie określone granice dyscypliny, przynoszą lepsze efekty wychowawcze, niż zbytnia pobłażliwość lub zbyt ostry rygor. Dzieci mające do czynienia z agresją i przemocą we własnej rodzinie przenoszą jej stosowanie na kontakty z innymi ludźmi. Osobami prowokującymi zachowania agresywne mogą stać się także nauczyciele i wychowawcy. Ich rola polega na stwarzaniu bezpiecznej atmosfery, w której dzieci miałyby okazję dobrze się poznać i przedstawić swoje oczekiwania.
Dobry pedagog buduje więzi i wpływa na ustalanie zasad współpracy.
Wraz z rodzicami wyrabia umiejętność radzenia sobie z negatywnymi uczuciami, uczy w sposób konstruktywny rozwiązywać problemy. Od niego zależy czy grupa funkcjonuje jako całość, czy też niektóre dzieci są izolowane. Jeżeli przypnie komuś łatkę „nieudacznika", to dzieci potwierdzą to swoim zachowaniem, gdy dopuści
do ostrej rywalizacji l zaakceptuje Ja, to walka miedzy członkami zespołu może przekroczyć mury przedszkola lub szkoły.
Grupa, w której dominują najsilniejsi będzie poszukiwała „kozła ofiarnego" by odreagować na nim swoją agresję i frustrację. Kiedy ofiara pozwala się zastraszać, wzmaga w agresorze poczucie wyższości l siły, stając się jego łupem. Z czasem ofiarę zaczynają atakować inne osoby, chcące wyładować swe negatywne emocje zdobyć uznanie w grupie. Nikt nie stanie w obronie atakowanego aby nie narazić się na wyśmiewanie lub nawet prześladowanie. Czasami nawet spokojne dzieci biorą udział w dręczeniu Innych, bowiem w grupie odpowiedzialność
rozkłada się na wszystkich i nikt nie czuje się winny.

Placówki oświatowe same w sobie zawierają również szereg czynników wywołujących agresję. Struktura organizacyjna, ogólny standard budynków i otoczenia, za mało przestrzeni i okazji do ruchu rozładowującego w sposób naturalny stres, zbyt liczne grupy, częste zmiany opiekunów, to tylko niektóre z nich.
Pokazywana w telewizji przemoc, nawet w programach przeznaczonych dla dzieci, tłumi wrażliwość w odbiorze realnego życia i zachęca do„eksperymentowania" na rówieśnikach. Dzieci nadpobudliwe, które nie posiadają umiejętności samo-kontrolowania nie potrafiące przewidzieć swoich reakcji i zachowań, są szczególnie narażone na tego typu zachowania.
Zapobieganie agresji i przemocy nie wymaga wielu środków i skomplikowanych działań. Mądra miłość rodziców, kompetencja i przyjaźń pedagogów, nie lekceważenie problemów dzieci, uważne ich słuchanie, budowanie poczucia własnej wartości i wiary w siebie mogą w dużym stopniu obniżyć eskalację tego zjawiska.

Aby znaleźć przyczyny i sposoby eliminowania agresji w kontaktach międzyludzkich analizę należy zacząć od momentu, w którym zaczyna się ona pojawiać, tzn. od zachowań agresywnych dziecka w wieku przedszkolnym. Wiadomo bowiem, że wiele tego typu zachowań, przejawianych przez małe dziecko, utrwala się i rozwija w późniejszym okresie życia człowieka.

Bibliografia:

G. Haug – Schnabel: Agresja w przedszkolu Wychowanie w Przedszkolu, nr 3/2002.

Ellis Albert: Jak opanować złość zanim ona opanuje ciebie Media rodzina 2002

Anna Kowalczyk : Dzieci uzależnione od...pochwał Życie Szkoły. - 2001,

Danilewska Joanna (2002) :Agresja u dzieci - Szkoła porozumienia, WSiP, Warszawa;