Talent pedagogiczny i autorytet nauczyciela

Praca nauczyciela jest bardzo złożona. Już przygotowanie do niej wykazuje wiele różnych elementów, które w niej występują. Obejmuje ono głównie takie, które, dają się przewidzieć i wskutek tego mogą wchodzić do planu nauczyciela. Ale w czasie lekcji wystąpi wiele okoliczności niespodziewanych, sytuacje nauczyciel musi rozwiązać. Zajęcie odpowiedniego stanowiska i dokonanie wyboru, jak należy postąpić w przypadku trudności wymaga od nauczyciela szybkiej orientacji. Możemy powiedzieć, że talent jest wrodzoną dyspozycją psychofizjologiczną, dzięki której posiada się pewne szczególne typy.
Ta umiejętność to „takt” lub „talent” pedagogiczny. Jest to właściwość trafnego postępowania w nieoczekiwanych sytuacjach, tak że potrafimy zapobiec wypaczaniu toku lekcji. Często talent pedagogiczny pozwala nawet nauczycielowi uzyskać taką sytuację dla celów samej lekcji, tak że przebieg jej odbywa się bez trudności. Istotne jest posiadanie talentu dydaktycznego, gdyż stanowi głównie o rezultatach nauczyciela, że wiedza dydaktyczna i doświadczenie zyskiwane przez długą nawet praktykę pracy w szkole maja tylko dodatkowe znaczenie. Jednocześnie uważa się, że dla procesów pedagogicznych nie można ustalić jakichś uogólnień i praw. Kierowanie wychowaniem i nauczaniem zależy od „intuicji” wychowawcy, a nie od jego wiedzy pedagogicznej. Talent taki zjawia się „sam z siebie”, jest „wrodzony” – podobnie jak sądzimy o innych talentach, np. artystycznym, technicznym, organizacyjnym, itp. Praktyka pedagogiczna wykazuje, że istnieją również osoby obdarzone szczególniejszym darem wychowawczym, ale ukazuje też, że praca nad sobą, oparta na znajomości prawidłowości pedagogicznych i na doświadczeniu czerpanych z praktyki zawodowej, własnej i innych, wytwarza wysoką zdolność szybkiego orientowania się w niespodziewanych i niezwykłych sytuacjach pedagogicznych i właściwego ich rozwiązywania. W ten sposób nie tylko talent pedagogiczny, ale też sumienna i ciągła praca nauczyciela nad swoim doskonaleniem zawodowym decyduje o dobrym nauczycielu. W ciągu przeprowadzania lekcji nauczyciel ma wiele okazji do jednoczesnego kontrolowania swoich czynności szukania innej, nowej drogi dla skuteczności swej pracy, odkrywania swoich pomyłek i niedokładności i prostowania ich. Zwłaszcza po lekcji stara się on odtworzyć ją w myśli, uświadomić sobie jej przebieg i ocenić swoje postępowanie. Stara się uświadomić sobie, jak spełnił w czasie lekcji swój obowiązek pedagogiczny, czy może być z siebie zadowolony, czy tez niepokoją go jakieś błędy, które popełnił, i jak ich unikać w przyszłości, czy uzyskał choćby niewielki krok w procesie rozwoju umysłu i charakteru swoich uczniów. Pobudza swoje „sumienie pedagogiczne”, które uświadamia mu odpowiedzialność za jego pracę.
Duże znaczenie dla efektywności pracy dydaktyczno – wychowawczej ma autorytet nauczyciela. Pojęcie nauczycielskiego autorytetu wzbudza jednak wiele kontrowersji w zależności od sposobów jego pojmowania.
Autorytetem w słownikach określa się: osoba ciesząca się szczególnym szacunkiem, ma dla kogoś ogromne znaczenie (Wg J. M. Bocheńskiego). Ktoś jest dla danej osoby autorytetem, w pewnej dziedzinie, gdy ta osoba zaakceptuje podawane przez niego treści, informacje lub nakazy należące do tej dziedziny.
Nauczyciel może posługiwać się w swej pracy równocześnie dwoma rodzajami autorytetu. Jeden z nich jest niejako zagwarantowany z racji piastowania stanowiska, nadany mu przez szkołę.
Jest to autorytet formalny, którego bronią obowiązujące w szkole normy. Powołując się na nie można żądać od uczniów respektowania nauczycielskiego autorytetu formalnego.
Drugi z nich to autorytet nieformalny – autentyczny, nie jest zagwarantowany, nauczyciel musi go sobie wypracować. Jest jego indywidualną własnością, która odróżnia go od innych pracujących w szkole nauczycieli. Jest on bardzo cenny wymaga ciągłej troski i pielęgnacji. Respektowania autentycznego autorytetu nie można od nikogo żądać, można jedynie być nim przez uczniów obdarowanym. Istotą działania autorytetu formalnego jest zewnętrzny przymus, nakazujący podporządkowanie. Istotą działania autorytetu autentycznego jest dobrowolność podporządkowania się. Obydwa te rodzaje są nauczycielowi potrzebne. Pierwszy może stanowić punkt wyjścia do budowania drugiego.
Rzeczywisty autorytet nauczyciela opiera się na pozytywnej jego ocenie jako reprezentanta dorosłego pokolenia - człowieka o głębokiej wiedzy i rozległych umiejętnościach, rozumiejącego młodzież, respektującego jej potrzeby i gotowego do życzliwej pomocy, ingerującego wówczas gdy zachodzi potrzeba. Autorytet nauczyciela umacniają nie tylko wysokie kwalifikacje moralne oraz wyrażające się w działaniu zainteresowanie dziećmi, młodzieżą i rozumienie ich potrzeb, ale także życzliwość okazywana młodzieży, ogólne doświadczenie, mądrość życiowa, zrównoważenie emocjonalne. Bardzo ważna jest głęboka wiedza w zakresie nauczanego przedmiotu. Ogromną rolę pełnią tutaj kompetencje komunikacyjne nauczyciela, a więc „zdolność do dialogowego sposobu bycia – czy mówiąc inaczej zdolność do bycia w dialogu z innymi i z sobą samym”. Utrzymaniu autorytetu sprzyja również pozycja społeczna. Nieobojętne okazują się też czynniki zewnętrzne jak schludny wygląd, prezencja, choć nie są one niezbędne – dzieci są świetnymi obserwatorami i mówią o wyglądzie nauczyciela.
W miarę jak dziecko „rośnie” stopniowo odkrywa, że jego dorośli idole nie mają nieograniczonej mądrości i nierzadko mylą się w swoich osądach. Uczniowie przeżywają wielkie rozczarowanie wobec tych nauczycieli gdy zrozumieją, że mądrość nie zawsze idzie z wiekiem oraz, że umiejętności w jednej dziedzinie, nie świadczą o innych.
W miarę jak uczniowie dorośleją mądrzeją, i dojrzewają, „wielkość” nauczyciela może stopniowo się zmniejszać. Niezasłużony autorytet się kurczy, a autorytet zasłużony – oparty na rzeczywistych umiejętnościach nauczyciela może wzrastać. Młodzież wnikliwie obserwuje swych nauczycieli. Jeśli dostrzeże pewne niezgodności to nauczyciel nie tylko traci autorytet, ale również zmniejsza się radykalnie jego wpływ na uczniów.
Autorytet może stać się przedmiotem podziwu, może jednak budzić przekonanie, że nikt nie jest w stanie mu dorównać. Taki właśnie autorytet może odbierać uczniom ochotę do nauki, powodować zniechęcenie, może budzić podziw mieszany z onieśmieleniem. Autorytet może blokować aktywność uczniów, pozbawiać samodzielności i osłabiać motywację do uczenia się. Podobnie jak przymus i dyscyplina, jest on potrzebnym, ale zarazem zawodnym i niebezpiecznym elementem pracy nauczyciela. Powinien być podporządkowany zadaniom dydaktycznym i wychowawczym. Autorytet ma służyć za środek nie za cel.

Literatura:

1. Z. Masłowski, „Co to jest talent pedagogiczny?” „Osobowość nauczyciela”, W. Okoń, wyd. II,Warszawa 1962, wyd. PZWS,
2. H. .Rylke, „W zgodzie z sobą i uczniem”, WSiP, Warszawa 1993
3. J. Marcinek, M. Kwietniewska – Talarczyk, „Encyklopedia Powszechna”, tom I, Wyd. Zielona Sowa, Kraków 2007
4. „Pedagogika”, Podręcznik akademicki, red. Z. Kwieciński, B. Śliwerski, PWN, Warszawa 2003