Tolerancja jako zadanie wychowawcze

„Tolerancja to swoista w swych założeniach i odniesieniach postawa ludzka, która będąc szczególną wartością samą dla siebie jest dlatego w życiu ludzkim tak pożądana, gdyż jeśli nie jedynie, to głównie dzięki niej można żyć zgodnie i szczęśliwie” (J. Legowicz 1985). Wymaganie tolerancji
wynika z praw człowieka. Ochrona praw człowieka i podstawowych wolności była przedmiotem szeregu międzynarodowych deklaracji, dokumentów, konwencji, zgodnie z którymi Polska przyjęła określone zobowiązania. Podpisując Europejska Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i
Podstawowych Wolności (1991r.) każdy kraj potwierdza głęboką wiarę w podstawowe wolności, które są fundamentem sprawiedliwości i pokoju na świecie i których zachowanie opiera się głównie z jednej strony na rzeczywiście demokratycznym ustroju politycznym, z drugiej na jednolitym pojmowaniu i wspólnym poszanowaniu praw człowieka, do których się one odwołują. Szczególne znaczenie ma Art. 9 oraz Art. 10 i 14 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wydaje się oczywiste, że postawa tolerancyjna to pożądany stan umysłu i sposób zachowania, który musi być ukształtowany przez wychowanie. Dlatego problematyka tolerancji to w mniejszym stopniu problem filozoficzny czy socjologiczny, a w pierwszym rzędzie problem moralny i zadanie wychowawcze. Jak jednak kształcić i wychowywać do wartości moralnych (w tym tolerancji), nie uszczuplając wolności osoby, nie niszcząc jej podmiotowości i realizując zasadę dialogu edukacyjnego? Proces wdrażania wartości mógłby przebiegać w kierunku pozytywnym dla człowieka i społeczeństwa tylko w systemie oświatowym, w którym nauczyciele – wychowawcy podejmują zadania nauczenia „ (...) młodych Polaków żyć życiem godnym, pełnym, zakorzenionym w wartościach” (K. Denek 1993r.). Każdy wychowawca – jako dorosły – powinien stanowić uosobienie autorytetu, z racji tego, że jest dojrzalszy, mądrzejszy i ponosi odpowiedzialność zarówno wobec dzieci, młodzieży, jak i całej społeczności. Niezbędnym staje się, aby kształcenie i wychowanie młodych ludzi do wartości moralnych (w tym tolerancji) wzbogacone zostało o refleksję, której podstawę stanowi zasada podmiotowości osób uczestniczących w partnerskim dialogu edukacyjnym. Refleksja bowiem „(...) z pewnością uczy postępowania moralnego. Szczególnie zaś uświadamia człowiekowi, więc wychowankowi, że działalność ludzka podlega ocenie wartościującej. Oceny takie
siłą rzeczy odwołują się miary, jaką stanowią uznane przez człowieka wartości” (W. Woronowicz 1996). W praktyce edukacyjnej refleksja edukacyjna sprowadzałaby się do nienatrętnego towarzyszenia tym zjawiskom wychowawczym, które mogą wpływać na kształtowanie się i utrwalanie postaw tolerancyjnych (nietolerancyjnych) wychowanków. Należy więc formułować pytania typu wartościującego w sytuacjach wskazujących, iż zaszło zjawisko nietolerancji, wzbudzać
dyskusję, a nawet prowokować do zastanawiania się oraz oceny. Młody człowiek nie powinien obojętnie przyjmować informacji ukazującej człowieka w sytuacji dramatycznej, powodującej niedobre skutki, powinien reagować refleksją. Pozwoli mu to uzyskać dystans wobec stereotypów i twórczo wykorzystać swoją wiedzę w celu przekształcenia siebie i świata, tym samym przyjąć postawę tolerancyjną dla wszelkiej odmienności.
Nauczyciel – wychowawca winien uświadamiać młodzież, iż kształt ich życia zależy od nich samych, od ich myśli, działań, które podejmują dzisiaj. Przecież nie są bezwolnymi marionetkami w rękach otoczenia, lecz mogą i powinni aktywnie uczestniczyć we wszystkim co się dookoła dzieje, między innymi uwzględniając tolerancję wobec innych. Przeszkodą w tolerancyjnym postrzeganiu może być nieznajomość konkretnych technik działania i niewykształcenie w dostatecznym stopniu umiejętności niezbędnych we współżyciu z ludźmi. Aby to osiągnąć uczeń – wychowanek winien uświadomić sobie na zorganizowanych zajęciach: na czym polega skuteczne komunikowanie się, co to jest i do czego służy asertywność, jakie są wady i zalety różnych strategii rozwiązywania konfliktów i negocjowania, w czym może być pomocne plastyczne myślenie. Umożliwi mu to poznanie i zrozumienie złożoności ludzkiego zachowania oraz budowanie pozytywnej więzi z innymi. Dzięki temu stanie się jednostką autonomiczną w myśleniu, dążeniach, postępowaniu. Będzie potrafił szanować każdego jako osobę, tzn. jako wartość samą w sobie.