Usprawnianie procesów poznawczych - dzicko z sygmatyzmem

USPRAWNIANIE PROCESÓW POZNAWCZYCH ORAZ PERCEPCJI WZROKOWEJ I SŁUCHOWEJ U DZIECKA Z SYGMATYZMEM.
Prawidłowo rozwinięte myślenie, pamięć oraz percepcja wzrokowa i słuchowa mają znaczący wpływ na prawidłową artykulacje głosek u dziecka. Ćwiczenia, które zostaną przedstawione w tym rozdziale można zastosować zarówno w terapii logopedycznej dziecka z sygmatyzmem do automatyzacji głosek jak również w zajęciach korekcyjno- kompensacyjnych w usprawnianiu poszczególnych funkcji. Na początku każdych zajęć logopedycznych ( na etapie przygotowawczym) z dzieckiem prowadzi się ćwiczenia usprawniające narządy artykulacyjne i ćwiczenia oddechowe.
ĆWICZENIA JĘZYKA:
• na przemian język wąski, zaostrzony, potem szeroki, płaski;
• szeroki , luźny język układamy symetrycznie za dolnymi zębami;
• szybko wysuwamy język i chowamy go ( nie ćwiczymy tego przy seplenieniu międzyzębowym);
• dokładnie oblizujemy wargi przy szeroko otwartej buzi, język porusza się powoli, w określonym kierunku;
• robimy z języka górkę;
• dmuchamy na język ułożony w górkę, na języku powinien wytworzyć się rowek, którym przechodzi strumień powietrza wzdłuż linii środkowej języka;
• „czyszczenie zębów”- językiem czyścimy wszystkie zęby;
• Językiem wypychamy policzki- „śliweczki”.
ĆWICZENIA WARG:
• wargi rozciągamy w uśmiechu;
• wargi wyginamy w podkówki;
• odsłaniamy zbliżone do siebie zęby rozciągając wargi w uśmiechu; następnie wracamy do układu wyjściowego; zamykamy wargi- „żabka”;
• wymawiamy bardzo dokładnie na przemian samogłoski e-o; karetka pogotowia jadąca na sygnale;
• zaciskamy mocno wargi, przetrzymujemy i puszczamy.
ĆWICZENIA ODDECHOWE - wykonujemy przed ćwiczeniami, a także rano i wieczorem w przewietrzonym pokoju lub też w czasie spaceru:
• dmuchamy w wiatraczek;
• nadmuchujemy balonik;
• powietrze wdychamy nosem a wypuszczamy ustami;
• uczymy oddychania przeponowo- żebrowego;
• „wąchanie kwiatków”;
• puszczanie baniek mydlanych;
• gaszenie świecy z różnej odległości;
• śpiew i recytacja wierszy to również forma ćwiczeń oddechowych;
• odtajanie zmarzniętej szyby- długie chuchanie;
• zabawa w pociąg – lokomotywa sapie.
Są to ćwiczenia czasochłonne i niezbyt lubiane przez dzieci, dobrze jest je prowadzić gdy dziecko jest skoncentrowane lub przeplatać nimi zajęcia. Ćwiczenia te mogą mieć też formę zabawy np. w krótkiej historyjce „Strażak Staszek”
Pewnego dnia przy ulicy Szałasowej wybuchł pożar. Strażak Staszek szybko wskoczył do wozu i na sygnale pojechał na miejsce pożaru (dzieci wymawiają połączenia samogłosek i-o, e-o), na miejscu zobaczył, ze płonie dach (układają górne zęby na górną wargę) i parter (układają górne zęby na dolną wargę). Rozwinął wąż (tworzą rulonik z języka) i zaczął gasić płomienie. Strażak biegał po całym domu, gasząc ogień (przesuwają czubkiem języka po górnych zębach). Nagle zabrakło wody. Strażak Staszek postanowił gasić ogień piaskiem (wysuwają i chowają płaski i szeroki język). W końcu ogień zgasł, słychać było tylko syk (dzieci wypowiadają ssssssssss). Strażak raz jeszcze sprawdził wszystkie pomieszczenia w domu (czubkiem języka dotykają podniebienia górnego, górnych zębów, wewnętrznej strony policzków, dolnych zębów i dna jamy ustnej). Wokół rozległy się oklaski („klaszczą” uderzając szerokim językiem o podniebienie). Strażak Staszek zadowolony z wykonanej pracy (dzieci rozciągają usta w uśmiechu) odjechał wozem strażackim ( naśladowanie motorka wargami) .
Poniżej podam zestawy ćwiczeń (przykłady) do wykorzystania na zajęciach, można łączyć je w zestawy, z różnych zakresów. Można tu znaleźć ćwiczenia na materiale bezliterowym i literowym, sylabach, zdaniach, opowiadaniach. Ćwiczenia stosowałam na zajęciach z dużym powodzeniem i zainteresowaniem dzieci. Zajęcia dzięki temu były ciekawsze, dzieci chętniej przychodziły na zajęcia.

3.1. Ćwiczenia rozwijające pamięć.

Pamięć jest nam dana od urodzenia, ale rozwijanie jej wymaga już pewnej umiejętności. Poniżej przedstawiłam przykłady ćwiczeń, które prawidłowo wykorzystane w terapii logopedycznej wzmacniają i rozwijają pamięć:
• Na stronie ułożone są po cztery obrazki, dziecko przygląda się obrazkom, terapeuta chowa je, zadanie polega na zapamiętaniu i powiedzeniu jakich obrazków brakuje;
• „Zgadnij czego brakuje” – zabieramy jeden z obrazków , dziecko mówi, który zabraliśmy;
• Dobrą pomocą jest gra pamięciowa polegająca na odnajdowaniu par (memory).
• Uczenie się krótkich wierszyków lub przysłów, zdań na pamięć np.
W dżdżu dżdżownica oraz dżem, z tych wyrazów jeden zjem.
Dżem to będzie oczywiście, dżem co kryje w sobie wiśnie.
Ma dżokejkę dżokej ten , co z drożdżówki zjada dżem.
Dżuma, dżudo, dżdżysty, dżez, drożdże, dżokej oraz dżem.;
• Zabawa z bębenkiem- prowadzący wystukuje rytm na bębenku i wymawia sylaby – sza, sza, szo, szo, szy, szy . Zachęca dziecko do powtórzenia sylab w tym samym rytmie;
• Czytanie a potem opowiadanie tekstu; przypominanie sobie w tekście ćwiczonych głosek- odnajdowanie wyrazów z tymi głoskami;
• Czytanie i pisanie z pamięci;
• Konkurs na ilość zapamiętanych wyrazów z daną głoską, jeżeli jest więcej dzieci niż jedno;
• Zapamiętywanie jak najwięcej przedmiotów z otoczenia, następnie zamykamy oczy i wypowiadamy, co zapamiętaliśmy;
• Zapamiętywanie imion bohaterów bajek, imion kolegów z klasy;
• Zapamiętywanie szczegółów na obrazkach;
• Zapamiętaj i narysuj;
• Zabawa "Poszedł Marek na Jarmarek". Dorosły zaczyna zabawę i mówi: Poszedł Marek na Jarmarek i kupił masło..., dziecko powtarza ten tekst i dodaje coś od siebie np.: Poszedł Marek na Jarmarek i kupił masło i chleb....Zabawa trwa dopóty, dopóki nie nastąpi pomyłka.
KONSPEKT Z ZAJĘĆ- ćwiczenia na tekście (patrz aneks – załącznik nr1).
3.2. Ćwiczenia usprawniające myślenie.
Myślenie jest ściśle powiązane z mową , proponuję tu zestaw ćwiczeń do ćwiczeń do kształtowania ważnych procesów poznawczych związanych z myśleniem .
• Zagadki rozwijają logiczne myślenie;
• Wycinanie wyrazów i dopasowanie ich do obrazków;
• Segregowanie wyrazów (obrazków według kategorii);
• Podawanie pierwszej litery i wymyślanie jak najwięcej wyrazów na daną głoskę np. sz-szafa, szalik, Szymon, szorstki, szereg itp.;
• Segregowanie obrazków według liter na początku wyrazu;
• Tworzenie rymów do wyrazów, obrazków, tworzenie zdrobnień;
• Kończenie opowiadania;
• Odnajdowanie , który element nie pasuje do obrazka;
• Układanie pytań do opowiadania;
• Wymyślanie tytułów do obrazków, opowiadań, wierszy;
• Rozwiązywanie krzyżówek, rebusów;
• Odpowiadanie na pytania dotyczące opowiadania, obrazka, wierszyka lub innej sytuacji
• Na kartce papieru piszemy długi wyraz, np. "sekretarka", zadaniem dziecka jest wymyślenie spośród liter, składających się na to słowo jak najwięcej nowych wyrazów, np. kret, arka, ser, kara.
• Na początku ustalana jest kategoria, do jakiej dzieci będą wymyślać różne słowa. Np. kwiaty. Pierwsza osoba wymyśla nazwę kwiatu, np. stokrotka, następna osoba ma teraz wymyślić kwiat rozpoczynający się na ostatnią literę poprzedniego wyrazu, czyli na "a", np. aster, itd. Zadaniem dzieci jest przez ustalony czas, np. 5 minut, wymyślić jak najwięcej wyrazów do danej kategorii, którą ustala się na początku zabawy, np. ptaki, zwierzęta, owoce, państwa, rzeki. Można utrudnić zabawę, określając na jaką literę mają się zaczynać, np. wymyślane nazwy rzek czy kwiatów;
• Zabawa w skojarzenia. Podajemy dziecku dwa wyrazy, określające np. jakiś zawód, sport, rzecz, kwiat, drzewo itd. Przykład:
- grzebień, nożyczki (fryzjer);
- komputer, myszka (informatyk);
- list, torba (listonosz);
• Dopasowywanie obrazków do pytań: Co rośnie w lesie? (grzyby, drzewa, jeżyny, krzaki, ) Co rośnie w ogrodzie?(pietruszka, sałata, czosnek), Co jeździ?, jakie znasz zwierzęta domowe ? itp.
Konspekt z zajęć (aneks- załącznik nr2)

3.3. Ćwiczenia rozwijające percepcję wzrokową

Ćwiczenia rozwijające percepcję wzrokową to takie, które podnoszą poziom analizy i syntezy wzrokowej poprzez ćwiczenia angażujące te funkcje:
• Kierowanie spostrzeżeniami dziecka od najmłodszych lat;
• Zwracanie uwagi na różne szczegóły w otoczeniu;
• Zachęcanie do zabaw tj. budowanie, konstruowanie według wzoru;
• Porównywanie i różnicowanie obrazków z dużą ilością szczegółów;
• Dobieranie par jednakowych figur geometrycznych;
• Łączenie elementów powiązanych tematycznie ze sobą;
• Składanie całości z części- puzzle, pocięte pocztówki;
• Układanie elementów od najmniejszego do największego i na odwrót;
• Dokańczanie elementów w obrazkach;
• Rysowanie po śladzie , rysowanie według podanego wzoru;
• Pokoloruj przedmioty, których nie ma na górnym obrazku;
• Wybieranie sylab z rozsypani wyrazów i sylab;
• Odnajdowanie w ciągu wyrazów identycznych;
• Czytanie wyrazów od tyłu;
• Porządkowanie wyrazów tak aby utworzyły zdanie;
• Odnajdowanie wśród napisanych wyrazów tego, który napisany jest właściwie;
• Kolorowani, malowanie kredkami, farbami na dużych powierzchniach;
• Uzupełnianie wyrazów w zdaniu ( wyrazy podane pod tekstem);
• Obrysuj wszystkie kwadraty, koła itp.;
• Rysowanie odbicia lustrzanego;
• Zamalowywanie głosek sz, ż, cz, dż np. w wierszyku;
• Wykonywanie zakładek do książek z daną głoską;
• Przepisywanie krótkich tekstów;
• Wyodrębnianie krótszych wyrazów w dłuższych;
• Rozpoznawanie zdań lub wyrazów jednakowych w zbiorze zdań i wyrazów podobnych;
• uzupełnianie wyrazów literami lub innymi znakami
• Przeskakiwanka sylabowa;
• Podawanie liczby sylab, liter w wyrazie,
KONSPEKT Z ZAJĘĆ - (aneks- załącznik nr 3)
3.4. Ćwiczenia rozwijające percepcję słuchową.

Ćwiczenia te mają na celu usprawnienie percepcji słuchowej: koncentracji na bodźcach słuchowych, umiejętności różnicowania dźwięków z otoczenia i ich lokalizacji, kształtowanie analizy i syntezy słuchowej.
Przykłady ćwiczeń:
• Uderzanie i pocieranie o siebie różnych materiałów twardych (drewno, szkło, metal);
• Przelewanie cieczy z naczynia do naczynia;
• Zagniatanie różnego gatunku papierów;
• Słuchanie różnych odgłosów na taśmie magnetofonowej-zwierzęta, odgłosy domu, ulicy, natury;
• Rozpoznawanie dźwięków różnych instrumentów : bębenek, pianino, skrzypce, gitara, cymbałki itp.;
• Rozpoznawanie tonów cichych, głośnych, niskich, wysokich;
• Zabawy w rozpoznawanie dźwięków;
• Odtwarzanie zasłyszanego rytmy poprzez klaskanie w dłonie, uderzanie w bębenek, plastikowym młotkiem w stół, skakanie na jednej nodze;
• Odtwarzanie struktur dźwiękowych na podstawie układów przestrzennych;
• Wyodrębnienie zdań w mowie, słów w zdaniach, zgłosek w słowach- dziecko słucha wypowiedzi prowadzącego w postaci prostych zdań o ubogiej treści: To Szymek. Szymek nosi szalik. Dziecko ma narysować tyle kresek ile usłyszało zdań;
• Układanie zdań przez dziecko na podstawie patyczków, jeżeli w zdaniu są dwa wyrazy- dziecko kładzie dwa patyczki, trzy itd.;
• Dokańczanie słów- terapeuta pokazuje dziecku obrazek i dziecko dokańcza wyraz np. sza- lik, sza-fa, ko-szula itp.;
• Zabawa w poszukiwanie przedmiotów, których nazwa zaczyna się na cza-, czo-
• Wygłaszanie słów zaczynających się na daną głoskę, lub kończących się na daną głoskę;
• Dzielenie wyrazów na sylaby z jednoczesnym stukaniem w rytm wypowiadanych sylab;
• Tworzenie wyrazów z rozsypani sylabowej;
• Układanie zdań z sylab;
• Rozwiązywanie rebusów sylabowych ze słuchu;
• Pisanie ze słuchu sylab, wyrazów, zdań;
• Rozróżnianie czy dany wyraz jest dobrze powiedziany;
• Zabawa w słowa, wymyślanie wyrazów na określoną głoskę, szukanie do nich rymu;
KONSPEKT DO ZAJĘĆ –(aneks- załącznik nr4).

ZAŁĄCZNIKI

Załącznik nr 1

KONSPEKT Z ZAJĘĆ- PAMIĘĆ
Załącznik nr 1 Ćwiczenia narządów artykulacyjnych i oddechowe
1) Naśladowanie za prowadzącym odgłosów
Jedzie pociąg - fu, fu, fu
Trąbi trąbka - tru tu tu
A bębenek – bum, bum, bum
Na to żabki – kum, kum, kum
Konik człapie – człap, człap, człap
Woda z kranu – kap, kap, kap
Mucha bzyczy – bzy, bzy, bzy
A wąż syczy – sssssssssssss
Baran beczy – be, be, be
A owieczki – me, me, me

2) Terapeuta pyta dziecko jakie zwierzęta występowały wierszyku.
3) Prowadzący czyta krótki wierszyk, zadaniem dziecka jest uważne słuchanie.

W skrzyni skarbów dużo leży,
Każdy po nie chętnie bieży.
Szymek, Leszek i Bożena,
Przemek, Błażej i Marzena.
Trzy bursztyny, broszki trzy, naszyjniki i krzyżyki,
Książki, krążki, bluzka w prążki,
Poduszka, gruszka i grzechotka dla maluszka..
Wszyscy skrzynię otwierają ,
Różnych skarbów w niej szukają.

4) Terapeuta pyta jakie imiona miały dzieci.
5) Dziecko rysuje skrzynię i przedmioty, które się w niej znajdowały, potem je wymienia.
6) Tworzenie zdrobnień do wyrazów
(książki-książeczki, bluzka- bluzeczka, poduszka-poduszeczka, skrzynia-skrzynka, Bożena –Bożenka, gruszka-gruszeczka).

7) Zadanie do domu: nauczyć się na pamięć wierszyka- „W SKRZYNI SKARBÓW DUŻO LEŻY”

Załącznik nr 2

KONSPEKT Z ZAJĘĆ - ĆWICZENIA NA OBRAZKACH- MYŚLENIE
1) Przyjrzyj się sobie w lustrze- zrób minkę wesołą, smutną, wściekłą, ćwiczymy z uczniem narządy artykulacyjne prawidłowy oddech;
2) Terapeuta daje dziecku obrazki, na początku dziecko nazywa te obrazki –

Zadaniem dziecka jest podzielenie wyrazów na kategorie: jedzenie, rzeczy, które znajdują się w kuchni, łazience, zwierzęta,
3) Następnie wybieramy spośród obrazków 4 np. żółw, czekolada, kaczka, czapka.

Zadaniem dziecka jest ułożenie zdań z tymi wyrazami, może to też być opowiadanie.
4) Utwórz rymy do obrazków:
, ,
, , .

5) Zadanie domowe: Przygotuj w domu obrazki (możesz wyciąć z gazety) , w których znajduje się głoska sz, ż, cz lub dż..

Obrazki zaczerpnięte są z programu „Od obrazka do słowa” Hanny Rodak i Danuty Nawrockiej.

Załącznik nr 3

KONSPEKT- ćwiczenia na materiale wyrazowym i sylabowym
1. Ćwiczenia narządów artykulacyjnych – tekst „Minki”- usprawnianie warg
pomoce- lusterka
Jest na podwórzu świnek gromada, każda ze świnek smacznie zajada.
I każda świnka już po posiłku, wysuwa ryjek, nie bez wysiłku*
W stajni stoją koniki gniade, patrzą na ptaków dużą gromadę.
Ptaki swe dzióbki w przód wyciągają*, koniki dzióbki ich wyśmiewają*
Na drzewie rude wiewiórki siedzą, ruszają wargą *, orzechy jedzą
Twarde łupinki na dół zrzucają i o porządek wcale nie dbają
Widzą to pieski, o czystość proszą, i w górę groźnie wargi unoszą*
One tu dobrze porządku pilnują, dlatego warczą i kły pokazują*

W miejscach oznaczonych gwiazdkami dzieci naśladują miny zwierząt, występujących w tekście- ryjek świnki- wysuwają wargi lekko do przodu, wargi są lekko rozchylone na brzegach; dzióbki ptaków- wysuwają złączone wargi daleko do przodu; uśmiech konia- unoszą do góry górną wargę, tak aby było widać wszystkie zęby; kilkakrotnie poruszają górną wargą; gryzące wiewiórki- energicznie poruszają dolną wargą; warczące pieski- unoszą górną wargę, zęby są widoczne.

2. Wyszukiwanie takich samych sylab i ich segregowanie.
Dziecku dajemy duży kartonik z napisaną sylabą np ŻA oraz kilka małych kartoników z wypisanymi różnymi sylabami. Zadanie dziecka polega na znalezieniu takiej samej sylaby, jaka jest przedstawiona na dużym kartoniku. Wypowiada je, może wymyślić kilka wyrazów w których występuje ta sylaba.

3. Układanie parami
Dziecko otrzymuje kartoniki z prostymi wyrazami oraz kartoniki z graficznym obrazem tych wyrazów. Zadaniem dziecka jest dopasowanie układu graficznego do wyrazu. Stosowane wyrazy: kasza, szkoła, czapka, żaba, jeż, kosz, grzyb, róża, czajnik, kaczka, krzak, żółw.

4. Zamaluj w wierszyku wszystkie głoski ż (rz), cz

Żuczek o żabce tak ciągle marzy, marzy, że może ślub się wydarzy.
Że żuczek z żabką się wnet ożeni, żuka marzenia żaba doceni.
A żaba często marzy o mężu, lecz nie o żuku, ale o wężu,
Który jak długa, wąska wstążeczka, wije się pięknie jak każda rzeczka.
Marzenia żabki, marzenia żuka, są takie same, każde z nich szuka,
każde z nich szuka sobie partnera, lecz według innych cech go dobiera
5. Do domu: Narysuj obrazek do wierszyka „ Marzenia żuczka i żabki”. Zapisanie trudnych wyrazów z zajęć do powtórzenia.

Załącznik nr 4

KONSPEKT.
Zabawa „Języczek- wędrowniczek”.
Dziecko ma przed sobą lusterko. Terapeuta opowiada, pokazując ruchy języka: Język wybrał się na wycieczkę do lasu. Pojechał tam na koniku (mlaskanie językiem- naśladowanie konia). Na łące zostawił konia (Pr). Następnie rozejrzał się dookoła (język ruchem okrężnym oblizuje wargi: górną i dolną). Potem wszedł do lasu (język chowamy w głąb jamy ustnej). Przeszedł las wzdłuż (język przesuwamy po podniebieniu w stronę jamy gardłowej) i wszerz ( przesuwamy język za zębami górnymi i dolnymi. A wtedy już przedarł się przez gęstwinę krzewów i drzew (język przeciskamy przez zaciśnięte zęby). Zauważył, że zrobiło się ciemno. Rozejrzał się w prawo i w lewo, spojrzał w górę i w dół (język przesuwamy z jednego końca ust do drugiego- od ucha do ucha, potem sięgamy nim nosa i brody- ćwiczenie powtarzamy kilka razy. Wsiadł na konia i pojechał do domu (kląskanie językiem).
1. Powtarzanie sylab: se-szu, sy-szy, so-szo, cza-ca, ża-zo itp. w połączeniach opozycyjnych;
2. Posłuchaj wyrazów i powiedz, który wyraz powiedziałam dobrze: krzesło - ksesło, kreda - kleda, stół - sztół, rak- lal, sześć – seść, szampon – sampon, zęby – żęby, szyrop – syrpo, siedem – szedem
3. Powtórz wyrażenia: smaczny ser, soczysta sałata, niespokojne czasy, zaskoczony Sławek, wąska wstążka, suszone selery, ustawione krzesła, samotna staruszka, samotny pasterz, szampański nastrój, wystraszony struś, ostrzyżone włosy, wczesna wiosna, straszny smok, smoczek bobaska, laska staruszka, ostry czosnek, sprzedane sanki, skrzydlata sowa, miasto Sandomierz, zasuszone nasturcje, wysuszona skóra, przesolony bigos, wystraszona sarna.
4. Posłuchaj wyrazów i powiedz jaką głoskę słyszysz na początku wyrazu: wstążka, selery, krzesła, struś, włosy, wiosna, smok, skrzydlata, zasuszone, bobasek, bigos.
5. Podsumowanie zajęć. Powtórzenie trudnych wyrazów i pochwalenie dziecka za udział w zajęciach.