Komunikatywny przedszkolak - program rozwijający kompetencje językowe

Program autorski rozwijający kompetencje językowe dzieci w wieku przedszkolnym

„Komunikatywny przedszkolak”

Program autorski
napisany przez
mgr Agnieszkę Szczeglik

„Należy do dobrego wychowania dzieci,
ażeby dobrze wykształcić narzędzie mowy,
ażeby dzieci nauczyć każde słowo doskonale,
wyraźnie i czysto wymawiać.
I to będzie pierwsza nauka, którą dzieci powinny odebrać od matki, ojca i wychowawców.”
(J.Śniadecki, 1805r.)


SPIS TREŚCI

Wstęp........................................4
1. Idea wiodąca........................................5
2. Cele i założenia programu........................................7
3. Treści kształcenia........................................10
4. Procedura osiągania celów........................................13
4.1 Warunki realizacji programu........................................13
4.2 Metody, formy i środki realizacji programu........................................14
5. Ewaluacja........................................18
6. Załączniki ........................................19
6.1 Opis zabaw i ćwiczeń........................................19
7. Bibliografia........................................22


Wstęp
Mowa w dużej mierze wpływa na ogólny rozwój dziecka i jego osiągnięcia w nauce. Stanowi narzędzie w zdobywaniu informacji, pozwala na wyrażanie swoich myśli, opinii, odczuć.
Celem wychowania przedszkolnego jest wszechstronny rozwój dziecka oraz przygotowanie go do podjęcia nauki w szkole. Działania zatem podejmowane przez nauczycieli mają za zadanie kierować rozwojem dziecka pobudzać go i dostarczać bodźców wyzwalających aktywność. Poprzez zabawę możemy stymulować rozwój wszystkich funkcji, od których zależy prawidłowy rozwój mowy.
Kierowanie rozwojem dziecka wymaga dobrej orientacji w jego indywidualnych możliwościach rozwojowych, aby można było postawić mu odpowiednie wymagania. Nauczyciel przedszkola codziennie obcując z dzieckiem obserwuje jego zabawę, wytwory plastyczne, słucha wypowiedzi, pytań czy wreszcie dostrzega szybkość czynionych postępów. Istotne jest, aby wszelkie niepłynności w rozwoju dziecka szybko zostały zauważone i odpowiednio zdiagnozowane w celu dalszej kompensacji i wyrównania szans edukacyjnych.
Mowa stanowi znaczącą rolę w kontaktach społecznych człowieka z innymi ludźmi. Jest to wysoko zorganizowana zdolność porozumiewania się między sobą ludzi, zgodnie z zasadami przyjętymi w danej grupie lub społeczeństwie. Niestety zdolność ta łatwo ulega rozmaitym wpływom zakłócającym jej poprawność i funkcjonalność.

1. Idea wiodąca

Występujące u dzieci zaburzenia rozwoju mowy oraz opóźnienia w tej sferze uwarunkowane mogą być różnymi przyczynami tkwiącymi zarówno w samym dziecku, jak i środowisku, w którym ono wzrasta. Nauczyciele mający styczność z dzieckiem wykazującym nieprawidłowości w porozumiewaniu się powinni wspomagać jego rozwój mowy poprzez skierowanie m.in. do specjalisty – logopedy, laryngologa, foniatry, w celu dokonania odpowiedniej diagnozy i ustalenia dalszego postępowania w tym zakresie. Brak bowiem reakcji i zaangażowania w ten problem skutkować może na dalsze funkcjonowanie dziecka w wielu obszarach narażając dziecko nie tylko na niepowodzenia szkolne ale także na kontakty z rówieśnikami i z otoczeniem.

Przeprowadzane corocznie logopedyczne badania przesiewowe oraz analiza kompetencji językowych dzieci zaobserwowana przeze mnie podczas zajęć, zabaw, występów recytatorskich, prezentacji wokalnych pozwoliły mi na wyciągnięcie wniosków dotyczących kształtowania się i rozwoju mowy dzieci w wieku przedszkolnym. Najczęstszym problemem z jakim nauczyciele stykają się już od pierwszych dni dziecka w przedszkolu jest opóźniony rozwój mowy, trudności artykulacyjne oraz słaba komunikatywność często nawet zastępowana gestami.

Powyższe doświadczenia wskazują, iż potrzeby kształtowania prawidłowej wymowy pod względem artykulacyjnym, gramatycznym, fleksyjnym i składniowym stale rosną. Występowanie tych zaburzeń ma istotny wpływ na przebieg procesu nauczania w okresie wczesnoszkolnym, za słuszne więc uważam wprowadzenie dodatkowych zabaw, mających na celu rozbudzanie aktywności słownej dzieci, wpływających na rozwój mowy dziecka.

Aparat artykulacyjny dziecka, który które rozpoczyna edukację przedszkolną wymaga wielu ćwiczeń i stałego usprawniania tak , aby dziecko kończące przedszkole sprawnie posługiwało się mową, bowiem wpływa ona w bardzo dużym zakresie na umiejętności w zakresie pisania i czytania. Często również sama umiejętność nieprawidłowego korzystania z zasobów powietrza podczas oddychania bądź „niedbałość” poprzez tzw. Mówienia przy jedynie lekko rozchylonych wargach sprawiają, iż wypowiedź dziecka jest niezrozumiała dla otoczenia.
Przedszkole może odegrać istotna rolę jako środowisko wspomagające działania logopedy. Istnieje tu bowiem wiele okazji do prowadzenia takich form zajęć rozwijających zdolności językowe, które będą miały znaczenie profilaktyczne i stymulujące. W grupie rówieśników dziecko znajduje różnorodne źródła motywacji do tego, by wzbogacać swój słownik, rozwijać się pod względem intelektualnym oraz uczestniczyć aktywnie w zajęciach pobudzających do słownego wypowiadania się.

Zajęcia dydaktyczne w przedszkolu każdorazowo powinny uwzględniać potrzeby dziecka w zakresie zapobiegania opóźnieniom i nieprawidłowościom w mowie i zawierać szereg elementów ukierunkowanych na rozwijanie poprawnych wzorców językowych.
W odniesieniu do najmłodszych dzieci najbardziej skutecznymi metodami wyrównującymi ich poziom umiejętności językowych są zabawy słowne, tzw. „kąpiele” poprzez nazywanie elementów na obrazkach, odszukiwanie obrazków określonych nazwą przez nauczyciela, łączenie desygnatów z nazwą, czytanie bajek opowiadań, wierszy, rozmowy kierowane, prace z obrazkiem (historyjki obrazkowe) zabawy słowne dokonujące analizy sytuacji na obrazkach, naukę wierszy i piosenek, ćwiczenia pamięci mechanicznej poprzez recytowanie ról do przedstawienia, przełamywanie nieśmiałości poprzez występy na forum grupy, przedszkola, zabawy i zajęcia oddechowe, ortofoniczne, słuchowe, artykulacyjne.

2. Załozenia i cele programu

Program „Komunikatywny przedszkolak” przeznaczony dla dzieci w wieku przedszkolnym ma za zadanie doskonalenie kompetencji językowych dzieci, poprzez ćwiczenia ortofoniczne, artykulacyjne, oddechowe, fonacyjne, logorytmiczne, kształtujące słuch fonematyczny oraz występy recytatorskie, prezentacje wokalne, montaże słowno – muzyczne. Wszystkie te działania w efektywny sposób mają ukształtować sprawność strony artykulacyjnej, gramatycznej i leksykalnej mowy. Koncepcja programu zakłada działalność skierowaną na prawidłowy rozwój mowy, który wpływa na rozwój emocjonalny, społeczny i poznawczy dziecka, zaspokojenie potrzeby akceptacji i sukcesów, poczucie własnej wartości, budowanie więzi i kontaktów z rówieśnikami a odstawą działań jest wytworzenie atmosfery życzliwości i zaufania. Program zakłada współpracę z nauczycielami, rodzicami, pracownikami Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej, laryngologiem i lekarzami innych specjalności ( porady dla nauczycieli i rodziców, konsultacje, zgłaszanie problemów logopedycznych ).

Celem nadrzędnym realizowanego programu jest :
Kształtowanie kompetencji językowych u dzieci w wieku przedszkolnym w tym:

• profilaktyka logopedyczna dzieci w wieku przedszkolnym w zakresie dostępu do wczesnej diagnozy i terapii logopedycznej;
• wspomaganie prawidłowego rozwoju mowy dziecka i trwałe jej usprawnianie;
• zaangażowanie rodziców i nauczycieli do świadomej współpracy nad rozwojem dzieci i kształtowaniem ich prawidłowej wymowy

Ukierunkowane na dziecko:
• wczesna diagnoza zaburzeń mowy i wad wymowy;
• objęcie opieką logopedyczną dzieci z zaburzeniami mowy;
• podjęcie działań korygujących i profilaktycznych w zakresie praksji artykulacyjnej i aparatu oddechowego;
• wyrównywanie szans edukacyjnych;

Ukierunkowane na rodzinę:

• nawiązanie współpracy z rodziną dziecka;
• edukacja rodziców w zakresie profilaktyki logopedycznej;
• włączanie rodziców do realizacji działań profilaktyczno – terapeutycznych;
• pomoc w zakresie kontaktu z innymi specjalistami;

Ukierunkowane na nauczyciela:
• prowadzenie warsztatów szkoleniowych z zakresu etiologii zaburzeń mowy i wad wymowy oraz metod i technik wspomagających prawidłowy rozwój mowy;
• pogłębianie współpracy pomiędzy nauczycielem – logopedą – rodzicem w zakresie ujednolicenia oddziaływań terapeutycznych ukierunkowanych na dziecko;
Cele szczegółowe:
• usprawnianie motoryki narządów artykulacyjnych i praksji artykulacyjnej;
• usprawnianie aparatu oddechowego - fonacyjnego;
• wywołanie i utrwalenie prawidłowej artykulacji głosek;
• podnoszenie sprawności w zakresie motoryki małej i dużej;
• doskonalenie percepcji słuchowej, kształcenie wrażliwości słuchowej;
• rozwijanie słuchu fonematycznego;
• rozwijanie poczucia rytmu;
• ćwiczenia kształcące umiejętności językowe:
- ćwiczenia słownikowe,
- ćwiczenia w konstruowaniu zdań,
- ćwiczenia rozwijające mowę opowieściową,
• wzbogacanie słownika czynnego i biernego;
• kształcenie i rozwijanie kompetencji werbalnych w zakresie wyrażania własnych emocji i opisywania emocji innych;
• doskonalenie fleksji i składni;
• kształcenie umiejętności słuchania i współdziałania w grupie;

Działania profilaktyczne wskazane powyżej stosowane w codziennej pracy systematycznie i rzetelnie stwarzają optymalne warunki do prawidłowego porozumiewania się.

3. Treści kształcenia

Ćwiczenia narządów mowy są pierwszym etapem rozwoju mowy dziecka. Rozwój mowy uwarunkowany jest m.in. prawidłowym funkcjonowaniem aparatu artykulacyjnego, oddechowego i słuchowego. W tej grupie należy wyodrębnić:

Ćwiczenia narządów artykulacyjnych - usprawnianie właściwego funkcjonowania narządów mowy mają na celu:

• usprawnianie języka, warg, podniebienia miękkiego i żuchwy (dolnej ruchomej szczęki),
• opanowanie umiejętności świadomego kierowania ruchami narządów artykulacyjnych,
• wyrobienie wrażliwości miejsc i ruchów w jamie ustnej, istotnych dla prawidłowego wymawiania dźwięków,
• usprawnienie koordynacji ruchowej w zakresie aparatu artykulacyjnego,
• wyuczenie prawidłowego połykania.

Ćwiczenia oddechowe – ich celem jest :
• poszerzenie pojemności płuc,
• wzmocnienie mięśni biorących udział w oddychaniu,
• wyrobienie toru oddechu przeponowego,
• odróżnienie fazy wdechu i wydechu,
• wyrobienie umiejętności szybkiego, pełnego wdechu i wydłużonej fazy wydechowej,
• dostosowanie długości wydechu do czasu trwania wypowiedzi,
• zsynchronizowanie pauz oddechowych z treścią wypowiedzi.

Ćwiczenia słuchowe - stanowią bardzo ważną grupę ćwiczeń logopedycznych, ponieważ często opóźnienia czy zaburzenia rozwoju mowy pojawiają się na skutek opóźnień rozwoju słuchu fonematycznego (tzw. słuchu mownego). Stymulując funkcje słuchowe przyczyniamy się do rozwoju mowy dziecka. Celem ćwiczeń słuchowych jest m.in. zdolność różnicowania głosek oraz umiejętność ich wyodrębniania i scalania w wyrazy.

Ćwiczenia fonacyjne – ich celem jest zmniejszenie napiecia mięśni krtani, ustawienie prawidłowej emisji głosu, nauczenie dziecka właściwego posługiwania się głosem, nauka mówienia na wydechu oraz stosowanie w trakcie mówienia przerw na nabieranie powietrza w odpowiednich miejscach. Realizacja ćwiczeń fonacyjnych pozwala na zlikwidowanie u dzieci głosów zbyt piskliwych, krzykliwych oraz takich które mogą utrudnić odbiór mowy.

Ćwiczenia ortofoniczne – mają na celu doskonalenie i usprawnianie wymowy, oraz prawidłowe jej kształtowanie i zapobieganie zaburzeniom artykulacyjnym.


Rozwój kompetencji językowych obok ćwiczeń narządów mowy stymulowany powinien być poprzez codzienne działania nauczycieli przy współpracy z logopedą poprzez rozmowy kierowane, występy artystyczne – recytatorskie, wokalne, taneczne oraz pracę indywidualną w celu stymulacji takich funkcji jak:

Słuchanie jako podstawowa sprawność językowa – rozwijanie słuchu fizjologicznego, fonematycznego, świadomości fonologicznej. Komunikowanie werbalne i niewerbalne dziecka z otoczeniem, prawidłowości rozwoju mowy dziecka poprzez:
• zabawy z dźwiękami, rozpoznawaniem i nazywaniem dźwięków z otoczenia, ich lokalizacją oraz łączenia dźwięku z desygnatem,
• zabawy muzyczne – rozwijanie wrażliwości muzycznej, zapoznawanie z różnymi rodzajami muzyki od klasycznej po nowoczesną, improwizacje ruchowe do muzyki, występy taneczne, prezentacje wokalne na forum grupy, przedszkola oraz przy współpracy z instytucjami lokalnymi
• zabawy doskonalące analizę i syntezę słuchową wyrazów, podział wyrazów na sylaby, wyodrębnianie głosek w nagłosie, środgłosie i wygłosie w wyrazach o prostej budowie fonetycznej

Mówienie – rozwijanie poprawnej wymowy, kształcenie umiejętności dzieci w zakresie wyrażania własnych myśli i wzbogacania słownictwa, ćwiczenia słownikowe poprzez:
• rozmowy kierowane na tematy dowolne i określone
• Zabawy słowne typu „Burza mózgów, dokończ zdanie”

Czytanie – rozwijanie zainteresowania czytaniem, wyrabianie gotowości do nauki czytania poprzez:
• Zainteresowanie dzieci książkami – czytanie rozmaitych pozycji literackich, prezentacje ulubionych książeczek, bajeczek, udział w lekcjach bibliotecznych, promowanie akcji „Cała Polska czyta dzieciom”, kiermasze książek
Pisanie - przygotowanie do nauki pisania, nauka pisania i jej doskonalenie poprzez:
• Rozwijanie sprawności manualnej np. zabawy klockami, ćwiczenia koordynacji wzrokowo – ruchowej, grafomotoryki, rysowanie różnorodnych form od kolistych po szlaczki i znaki litero podobne


4. Procedury osiągania celów
4.1. Warunki realizacji programu
Program przeznaczony jest do realizacji w Przedszkolu Miejskim nr 10 w Kołobrzegu we wszystkich grupach wiekowych. Wybór metod i form zależy od inwencji nauczyciela i poziomu kompetencji językowych dzieci oraz celu jaki ma przynieść.
Program jest zgodny z Podstawą Programową Wychowania Przedszkolnego w zakresie rozwoju kompetencji językowej dzieci która w zakresie wspomagania rozwoju mowy zakłada, że dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej:
,,1) zwraca się bezpośrednio do rozmówcy, stara się mówić poprawnie pod względem artykulacyjnym, gramatycznym, fleksyjnym i składniowym;
2) mówi płynnie, niezbyt głośno, dostosowując ton głosu do sytuacji;
3) uważnie słucha, pyta o niezrozumiałe fakty i formułuje dłuższe wypowiedzi o ważnych sprawach”, oraz założeniami płynącymi z Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. poz. 532).
Współpraca logopedy z nauczycielami w realizacji tego programu ma umożliwić uzyskanie optymalnych efektów w nabywaniu kompetencji językowych u dzieci. Zajęcia logopedyczne organizowane dla dzieci z zaburzeniami mowy, które powodują zaburzenia komunikacji językowej oraz utrudniają naukę prowadzone będą przez logopedę indywidualnie lub grupowo. Natomiast zajęcia z zakresu profilaktyki logopedycznej prowadzić będą nauczyciele w swoich grupach wiekowych.
Treści programu realizowane będą poprzez zajęcia prowadzone w formie grupowej i indywidualnej, poprzez zabawy i gry prowadzone w ciągu dnia w czasie pobytu dziecka w przedszkolu zarówno w trakcie trwania podstawy programowej jak i poza nią.
Program zakłada wdrożenie do praktyki zarówno ćwiczeń mających na celu usprawnianie narządów artykulacyjnych w formie ćwiczeń jak i rozwój kompetencji językowych poprzez aktywny udział w różnych formach prezentacji takich jak: „Klub Małego Aktora”, „Prezentacje literackie na 4 pory roku”, „Lekcje biblioteczne”, „Występy Klubu Optymistów”, „Piosenka na 4 pory roku”, udział w prezentacjach multimedialnych, oglądanie przedstawień teatralnych, prezentacje muzyczno – recytatorsko wokalne przy współpracy z innymi placówkami oświatowymi.
4.2 Metody, środki formy i zasady realizacji programu
Metoda nauczania określa sposób, w jaki nauczyciel pracuje z dzieckiem. Prawidłowy dobór metod umożliwia dziecku opanowanie danej wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce. Istotne miejsce w działalności nauczyciela z dzieckiem w wieku przedszkolnym stanowią metody oparte na działalności dziecka. Metody służą następnie wskazaniu czynności, które należy tak dobrać, aby osiągnąć zamierzone cele. Są to czynności zarówno nauczyciela jak i wychowanka. Najlepszymi metodami są te, które aktywizują i motywują dziecko oraz umożliwiają zastosowanie zdobytej wiedzy.
Na jakość i skuteczność działań terapeutycznych wpływają:
- odpowiedni dobór metod i środków,
- systematyczność wykonywania ćwiczeń,
- indywidualne podejście do problemu,
- atmosfera zajęć,
- sprawna organizacja zajęć ,
- stopniowanie trudności,
- rozpoczynanie od czynności łatwych,
- kompleksowe podejście do problemu logopedycznego.

W programie uwzględniono zasady, metody, formy i środki swoiste dla terapii logopedycznej takie jak:

• słuchowe;
• wzrokowe;
• dotyku i czucia skórnego;
• wyjaśniania;
• mechaniczne;
• fonetyczne;
• językowe;
• naśladownictwa.

Program powinien być wykorzystany w celu rozwijania kompetencji językowych u dziecka, a pomocne w jego realizacji powinny być – oprócz metod logopedycznych - metody wspierające ogólny rozwój dziecka.

W metodyce nauczania przedszkolnego wyróżnia się metody oparte na działaniu, obserwacji i słowie
Metody wykorzystywane do do realizacji niniejszego programu to:
1. Metody podające (przyswajanie) – opowiadania, wiersze, bajki, pogadanki, historyjki obrazkowe, wiersze, piosenki, praca z materiałem wyrazowo obrazkowym
2. Metody problemowe (odkrywanie) – zabawy słowne typu: dokończ zdanie, „Burza mózgów”, drama
3. Metody aktywizujące (przeżywanie) – prezentacje, pokazy, występy
4. Metody praktyczne (działanie) – ćwiczenia, utrwalanie nabytych umiejętności
Przed dziećmi stawiane będą różne zadania mające na celu wyzwolenie w nich konieczności poszukiwania nowych rozwiązań i sprowokują do myślenia i podjęcia inwencji twórczej. Dobór metod zależeć będzie od indywidualnych możliwości dzieci oraz od tego, jakie umiejętności zaplanowane będą w danej chwili. Wymienione metody posiadają własną specyfikę i uwzględniają określony sposób postępowania. Będą one wykorzystywane na zajęciach w zależności od potrzeb i możliwości dzieci. Wspólne dla nich jest to, że wszystkie one prowadzone będą w formie zabawy i podporządkowane wspólnym zasadą, do których należą:
1) ZASADA SYSTEMATYCZNOŚCI - która wymaga, by rozpoczęta praca była konsekwentnie doprowadzana do końca wg określonej kolejności działań. Nie należy zapominać tu o elastyczności w działaniach i podążaniu za dzieckiem
2) ZASADA STOPNIOWANIA TRUDNOŚCI – nakazuje rozpoczynać od tego co dla dziecka najłatwiejsze, by dziecko widziało efekty swojej pracy i odnosiło sukcesy. Ważne jest, by zadania nie były zbyt łatwe, gdyż to będzie dla dziecka nudne.
3) ZASADA UTRWALANIA- zakłada konieczność powtarzania zdobytych umiejętności, aż do wytworzenia nawyku.
4) ZASADA INDYWIDUALIZACJI – uwzględnia indywidualne podejście do każdego dziecka, nawet jeśli pracuje ono w grupie. Uwzględniać należy cechy osobowości, indywidualne predyspozycje, wiek i wydolność dziecka i dostosować do nich czas trwania zajęć i ich intensywność.
5) ZASADA AKTYWNEGO I ŚWIADOMEGO UDZIAŁU – pomaga zainteresować dziecko zajęciami i zmobilizować je do pracy w celu uzyskania pozytywnych rezultatów poprzez stosowanie nagród i kar. Zajęcia powinny być dla dziecka przyjemnością i dobrą zabawą. Każde polecenie wydane dziecku musi być wzorcowo wykonane przez logopedę, by dobrze było przez nie zrozumiane.
6) ZASADA POLISENSORYCZNOŚCI DZIAŁAŃ – zakłada, by w pracy logopedycznej wykorzystywać doznania płynące z kilku analizatorów. Z tego też powodu zabawy i ćwiczenia należy urozmaicać różnymi środkami i materiałami dydaktycznymi.
7) ZASADA KSZTAŁTOWANIA PRAWIDŁOWYCH POSTAW EMOCJONALNO – OSOBOWOŚCIOWYCH – nakazuje wzmacniać w dziecku poczucie własnej wartości i likwidować lęk przed mówieniem.
8) ZASADA WSPÓŁPRACY Z NAJBLIŻSZYM OTOCZENIEM- rodzice maja prawo do informacji dotyczących zdiagnozowanych zaburzeń, programu i sposobu terapii oraz przewidywanych efektów.
Formy pracy :
- zbiorowa (grupowa) – zajęcia prowadzone z całą grupą
- indywidualna – praca z dzieckiem
Środki dydaktyczne:
- obrazki, karty pracy do analizy wzrokowej, wyrazy do globalnego czytania, balony, szpatułki, tablice demonstracyjne, płyty Cd z muzyką odgłosami z otoczenia, karty z obrazkami, ilustracje tematyczne wspomagające rozwój umiejętności wypowiadania się, historyjki obrazkowe, scenariusze występów, korki do ćwiczeń artykulacyjnych itp.

5. Ewaluacja
Ewaluacja stanowi ocenę przydatności i skuteczności podejmowanych działań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych w odniesieniu do założonych celów, służącą doskonaleniu tych działań. Jest to inaczej sposób działania za pomocą którego opisujemy rezultaty końcowe zaistniałych faktów, zarówno z pozytywnej jak i negatywnej strony lub dla podwyższenia jakości pracy.
Ewaluacja niniejszego programu dokonywana będzie 2 razy w roku. Badania ewaluacyjne będą dotyczyły sprawdzenia poziomu umiejętności komunikacyjnej u dzieci i ich osiągnieć w tymże zakresie.
Przedmiotem ewaluacji będą następujące obszary:
• Praca logopedy
• Współpraca pomiędzy logopedą a nauczycielami
• Działania nauczycieli w związku z rozwijaniem komunikacji u zieci
• Badanie dzieci we wrześniu przez cały okres trwania programu
• Badanie współpracy z rodzicami

W programie zastosuje następujące metody ewaluacyjne:
- obserwacje w trakcie zajęć, zabaw, występów
- diagnozę testem Demel oceniającą poziom umiejętności językowych
- badania przesiewowe w zakresie sprawności narządów artykulacyjnych

6. Załączniki
6.1. Opis zabaw i ćwiczeń

Ćwiczenia oddechowe dla wszystkich grup wiekowych
1. Dmuchanie na chorągiewki i wiatraczki.
2. Tańczący płomyczek - dmuchanie na płomień świecy, tak by wyginać go pod wpływem dmuchania.
3. Łódki - dmuchanie na papierowe łódki, lekkie przedmioty pływające w misce z wodą.
4. Wydmuchiwanie baniek mydlanych.
5. Dmuchanie na papierowe ozdoby zawieszone na nitkach różnej długości. Przy tych ćwiczeniach posługujemy się raz nosem, raz ustami.
6. Kto dmuchnie dalej? - zdmuchiwanie kulki waty kosmetycznej, lekkich przedmiotów.
7. Wyścigi samochodowe - dmuchanie na papierowe kulki po wytyczonej trasie (narysowanej na podłodze, kartce).
8. Mecz piłkarski - przedmuchiwanie piłeczki pingpongowej do osoby siedzącej naprzeciwko, staramy się wbić gola w bramkę zbudowaną z klocków (bramka może być jedna, ustawiona na środku stołu lub kilka w różnych miejscach).
9. Gotowanie wody - dmuchanie przez rurkę do wody, aby tworzyły się pęcherzyki powietrza. Dmuchamy na zmianę: długo - krótko - jak najdłużej, słabo - mocno - bardzo mocno - gotuje się i kipi!
10. Gotowanie obiadu - rozdmuchiwanie w naczyniu chrupek, ryżu, kaszy, pociętej gąbki, kawałków styropianu.
11. Nadmuchiwanie baloników, zabawek i piłek z folii.
12. Próby gwizdania.
13. Gra na instrumentach muzycznych: organkach, trąbce, gwizdku.
14. Gra na grzebieniu owiniętym cienką bibułką.
15. Rozdmuchiwanie kropli farby wodnej na podkładce z tworzywa sztucznego.

Ćwiczenia słuchowe - dla dzieci młodszych:
1. „ Co słyszę?” – dzieci siedzą z zamkniętymi oczami i nasłuchują, rozpoznają odgłosy dochodzące z sąsiedztwa, ulicy.
2. „ Zgadnij, co wydało dźwięk?” – uderzanie pałeczką w szkło, fajans, metal, kamień, drewno itp. Toczenie różnych przedmiotów po podłodze / np. piłki, kasztana, kamienia/, rozpoznawanie odgłosu przez dzieci.
3. Rozpoznawanie różnych przedmiotów w zamkniętym pudełku po wydawanym odgłosie – groch, kamyki, gwoździe, cukier, kasza itp.
4. Uderzanie o siebie klockami, łyżeczkami, garnuszkami; uderzanie łyżeczką o pustą szklankę, o szklankę z wodą, klaskanie, darcie papieru, gniecenie papieru, przelewanie wody( z wysokości, z niska), drapanie po szkle, papierze, stole.
5. Rozpoznawanie głosu, szmeru, źródła dźwięku – miejsca, kierunku, odległości, ilości dźwięków (dużo- mało), głośności ( cicho – głośno).
6. Szukanie ukrytego zegarka, radia, dzwoniącego budzika.
7. Rozróżnianie i naśladowanie głosów zwierząt: kota, psa, krowy, kury, koguta, kaczki, gęsi itp.
8. Rozróżnianie odgłosów pojazdów: samochodu, pociągu, motoru, traktora itp.
9. Rozpoznawanie po dźwięku różnych urządzeń domowych, np. odkurzacz, mikser, suszarka, pralka itp.

Ćwiczenia słuchowe dla dzieci starszych:
1. Wyróżnianie wyrazów w zdaniu. ( stawiamy tyle klocków, rysujemy tyle kółeczek, klaszczemy tyle razy ile słów słyszy dziecko w wypowiadanym zdaniu).
2. Wydzielanie sylab w wyrazach poprzez wystukiwanie sylab, wyklaskiwanie, badanie ile razy opadnie żuchwa / na ręce/ przy wybrzmiewanie sylab.
3. Nazywanie obrazków – dziecko kończy wyraz po pierwszej sylabie wypowiedzianej przez logopedę, nauczyciela, rodzica, a potem odwrotnie – dziecko zaczyna.
4. Dzielenie na sylaby imion dzieci / na początku łatwych/.
5. Wyszukiwanie imion dwu- i trzysylabowych.
6. Wyszukiwanie słów z podaną przez n-la sylabą.
7. Rozpoznawanie określonej sylaby w rozsypance sylabowej, np. ba, pa, ta, da, la, ra.
8. Wyszukiwanie imion rozpoczynających się od samogłoski, następnie od podanej spółgłoski.
9. Wydzielanie spółgłosek nagłosowych przez przedłużanie nagłosu, np. ssssamolot, szszszafa. Przy pomocy ilustracji – wyszukiwanie przedmiotów, których nazwy rozpoczynają sią na daną głoskę.
10. Wydzielanie spółgłoski wygłosowej.
11. Dzielenie na głoski łatwych a następnie coraz trudniejszych słów.
12. Ćwiczenia z paronimami: bułka – półka, domek –Tomek, koza – kosa itp.
13. Rozróżnianie mowy prawidłowej od nieprawidłowej

Ćwiczenia warg:
1. Wymawianie na przemian „ a-o” przy maksymalnym oddaleniu od siebie wargi górnej i dolnej.
2. Oddalanie od siebie kącików ust – wymawianie „ iii”.
3. Zbliżanie do siebie kącików ust – wymawianie „ uuu”.
4. Naprzemienne wymawianie „ i – u”.
5. Cmokanie.
6. Parskanie / wprawianie warg w drganie/.
7. Masaż warg zębami ( górnymi dolnej wargi i odwrotnie).
8. Dmuchanie na płomień świecy, na watkę lub piłkę pingpongową.
9. Układanie ust jak przy wymowie samogłosek ustnych, z wyraźną, przesadną artykulacją warg, np. w kolejności: a-i-o-u-y-e, u-a-i-o-e-y, o-a-y-i-u, e-y-i-o-a-u, u-i-y-a-o.
10. Wymowa samogłosek w parach: a-i, a-u, i-a, u-o, o-i, u-i, a-o, e-o itp.
11. Wysuwanie warg w „ ryjek”, cofanie w „ uśmiech”.
12. Wysuwanie warg w przód, następnie przesuwanie warg w prawo, w lewo.
13. Wysuwanie warg w przód, następnie krążenie wysuniętymi wargami.

Ćwiczenia języka:
1. „ Głaskanie podniebienia” czubkiem języka, jama ustna szeroko otwarta.
2. Dotykanie językiem do nosa, do brody, w stronę ucha lewego i prawego.
3. Oblizywanie dolnej i górnej wargi przy ustach szeroko otwartych / krążenie językiem/.
4. Wysuwanie języka w przód i cofanie w głąb jamy ustnej.
5. Kląskanie językiem.
6. Dotykanie czubkiem języka na zmianę do górnych i dolnych zębów, przy maksymalnym otwarciu ust / żuchwa opuszczona/.
7. Język wysunięty w kształcie grota wykonuje poziome ruchy wahadłowe od jednego do drugiego kącika ust.
8. Rurka – wargi ściągnięte i zaokrąglone unoszą boki języka.
9. Język lekko wysunięty opiera się na wardze dolnej i przyjmuje na przemian kształt „łopaty” i „grota”.
10. Ruchy koliste języka w prawo i w lewo na zewnątrz jamy ustnej.
11. Oblizywanie zębów po wewnętrznej i zewnętrznej powierzchni dziąseł pod wargami. Usta zamknięte.

Ćwiczenia usprawniające podniebienie miękkie:
1. Wywołanie ziewania przy nisko opuszczonej szczęce dolnej.
2. Płukanie gardła ciepłą wodą.
3. „ Chrapanie” na wdechu i wydechu.
4. Głębokie oddychanie przez usta przy zatkanym nosie i odwrotnie.
5. Wymawianie połączeń głosek tylnojęzykowych zwartych z samogłoskami, np. ga, go, ge, gu, gy, gi, gą, gę, ka, ko, ke, ky, ki, ku, ak, ok, ek, ik, yk, uk...
6. Wypowiadanie sylab / jak wyżej/ i logatomów: aga, ogo, ugu, eke, yky, ygy, iki, Igi, ago, egę itp.
7. Nabieranie powietrza nosem i zatrzymanie w jamie ustnej. Policzki nadęte. Początkowo nadymać policzki z zatkanym nosem, a następnie próbować połykać powietrze.

Ćwiczenia policzków:
1. Nadymanie policzków – „ gruby miś”.
2. Wciąganie policzków – „ chudy zajączek”.
3. Nabieranie powietrza w usta i zatrzymanie w jamie ustnej, krążenie tym powietrzem, powolne wypuszczanie powietrza.
4. Naprzemiennie „ gruby miś” – „ chudy zajączek”.
5. Nabieranie powietrza w usta, przesuwanie powietrza z jednego policzka do drugiego na zmianę.

Ćwiczenia usprawniające wargi
• Balonik - nadymanie policzków, usta ściągnięte (dla urozmaicenia bawimy się w baloniki, które pękają przekłute palcami ).
• Całuski - usta układamy w "ciup" i cmokamy posyłając do siebie buziaki.
• Niejadek - usta wciągamy w głąb jamy ustnej.
• Zmęczony konik - parskanie wargami.
• Podwieczorek pieska - chwytanie ustami drobnych cukierków, chrupek, kawałków skórki chleba, itp.
• Kto silniejszy? - napinanie warg w pozycji rozciągniętej. Dwie osoby siedzące naprzeciw siebie trzymają ustami kartkę papieru i każdy ciągnie w swoją stronę. Uwaga - dajmy dziecku szansę wygrania zawodów.
• Rybka - powolne otwieranie i zamykanie warg tworzących kształt koła, zęby "zamknięte"
• Świnka - wysuwanie obu warg do przodu, udając ryjek świnki.
• Wąsy - wysuwanie warg jak przy wymawianiu u, położenie na górnej wardze słomki lub ołówka i próby jak najdłuższego utrzymania.
• Drzwi do domu - buzia to domek krasnoludka, a wargi to drzwi do domku. Pokaż jak wargi ściągnięte do przodu, otwierają się i zamykają.
• Straż pożarna - wyraźne wymawianie samogłosek w parach: e o, i u, a u
• Suszarka - utrzymywanie przy pomocy warg słomki, wciąganie powietrza nosem, wydychanie przez słomkę na dłoń (odczuwanie ciepłego powietrza).
• Pojazdy - naśladowanie poprzez wibrację warg warkotu motoru, helikoptera.itp


Bibliografia:

1. Demel G., Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola. Warszawa, 1998, WSiP
2. Chmielewska E. ,Zabawy logopedyczne i nie tylko. Kielce, 2001, MAC
3. Trempała J., Napierała- Harwas B., Psychologia rozwoju człowieka, redakcja. Warszawa, 2001, PWN
3. Styczek I., Logopedia, Warszawa 1978. PWN
4. Stecko E., Wczesne rozpoznawanie i leczenie zaburzeń mowy. Lublin, 1991. Wydawnictwo Polskiej Fundacji Zaburzeń Mowy
5. Spionek H., Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne. Warszawa 1973, PWN
6. Sachajska E., Uczymy poprawnej wymowy. Warszawa 1992, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.