Praca z uczniem trudnym

Praca z uczniem trudnym
I. Przyczyny trudności wychowawczych i zapobieganie im
źródłem nieprzystosowania społecznego jest kilka czynników jak:
- zadatki organiczne, które dziecko przynosi ze sobą na świat,
- środowisko, ze swoimi bodźcami,
- aktywność własna,
- oddziaływania wychowawcze świata zewnętrznego,
- środowisko rodzinne,
- środowisko szkolne.
W codziennych warunkach życia występują one z reguły kompleksowo, w układach sprzężeń zwrotnych , a niewłaściwie nasilone mają wpływ na powstanie zaburzeń w zachowaniu.
Przyczyny:
- tkwiącymi w środowisku rodzinnym,
- tkwiącymi w środowisku szkolnym,
- tkwiącymi w uczniu.
Nieprawidłowe postawy rodziców jako przyczyny tworzenia się trudnych postaw uczniów
1. Postawa unikająca – to obojętność uczuciowa, czyli słabe przywiązanie rodziców do dziecka. Gdy zauważą trudności wychowawcze czują się bezradni. Pozwalają na dużą swobodę dziecka.
2. Postawa odtrącająca – to traktowanie dziecka jak ogromnego ciężaru, a sprawy opieki i wychowania uważają za przykry obowiązek. Dużo brutalności i krytyki, słowem nadmiar kar.
3. Postawa wymagająca – nie uwzględnia indywidualnych cech dziecka, a oddziaływanie wychowawcze jest wg. ściśle określonego wzorca, które naszpikowane jest wysokimi wymaganiami.
4. Postawa chroniąca – zbyt duża czułość, duże pobłażanie i zaspokajanie kaprysów dziecka.
5. Postawa niezdecydowania – to brak konsekwencji w postępowaniu z dzieckiem.
Dziecko zaczyna lekceważyć rodziców i okazuje pogardę.
Błędy wychowawcze rodziców, które wpływają na postawę uczniów trudnych:
- zły przykład postępowania rodziców w domu rodzinnym,
- nadmierne zabieganie o postępy w nauce szkolnej dziecka,
- niejednakowe traktowanie własnych dzieci,
- niedocenianie indywidualnych rozmów z dzieckiem,
- brak poszanowania prawa do własnych tajemnic,
- unikanie lub wręcz wykluczanie udziału dziecka w rozwiązywaniu własnych problemów,
- podejmowanie za dziecko decyzji w sprawach jak: wybór szkoły, zawodu, kolegów.
Przyczyny tkwiące w środowisku szkolnym
Jako pierwsza – przyczyna organizacyjna
To nadmierne przeładowane programy nauczania, którym mogą sprostać tylko najzdolniejsi.
- podręczniki, pisane przez tzw. „fachowców”, którzy nie liczą się z możliwościami uczniów
Jako druga – przyczyna psychologiczno – społeczna
Wśród przyczyn psychologiczno – społecznych niedostosowania ucznia w szkole na szczególną uwagą zasługują;
- nieznajomość ucznia przez nauczyciela, zwłaszcza jego sytuacji życiowej, rodzinnej może pogłębiać proces jego nieprzystosowania społecznego. Np. nieznajomość warunków w jakich wychowuje się uczeń – nauczyciel nieświadomie pogarsza jego sytuacje rodzinną. Wpisuje uwagi do dzienniczka, wzywa rodziców, wygłasza pretensje pod adresem ucznia, a nie rodziców, co w konsekwencji prowadzi do samoobrony rodziców, manifestują swoją troskę o dziecko stosowaniem brutalnej kary i uważają, że ofiarowują coś co jest ,,najlepsze”. Wyobrażamy sobie jak to wpłynie na psychikę ucznia.
- zaniżanie oczekiwań wobec ucznia, to oznaka niedostatecznej jego znajomości. Przypisujemy wtedy uczniowi etykietkę : ,,trudny, ,,niezdolny”, ,,leniwy” itp.
- niska pozycja społeczna ucznia, to efekt niskiego uznania, małej popularności, czasem lekceważenia lub pozbawienia go poczucia przynależności do zespołu.
Jako trzecia – przyczyna pedagogiczna
Jej najgroźniejsza forma, to małe przywiązywanie uwagi do wyrabiania w uczniach pozytywnej motywacji uczenia się. A przejawia się to w:
– przymuszaniu uczniów do nauki za pomocą sankcji, gróźb,
- wyraźnej przewadze funkcji informatycznej nad kształcącą (jest to dydaktyzm).
Dydaktyzm to przesunięcie zainteresowania szkoły z ucznia na program nauczania, to niezauważanie jego dążeń, aspiracji, a stwarzanie sytuacji napiętych.
Nieuchronną konsekwencją będzie niepowodzenie ucznia w nauce, nadmierne przeciążenie pracami domowymi i zjawisko drugoroczności. A co będzie dalej?
Nazwijmy to krótko nieprzystosowaniem społecznym albo, że uczeń jest trudny.
Klasyfikacja trudności wychowawczych
Podziału trudności wychowawczych dokonali m.in. L.Bandura, A.Koczetow.
Według L.Bandury można wyróżnić dwa syndromy trudności wychowawczych:
1) trudności jakie sprawiają dzieci o przewadze procesów pobudzania
2) trudności jakie sprawiają dzieci o przewadze procesów hamowania
W ostatnich 10-15 latach preferuje się inną klasyfikację trudności wychowawczych w oparciu o badania empiryczne ( Havers N. 1981 r)
- sposoby zachowania agresywnego, charakteryzujące się nadmiarem agresywności fizycznej i werbalnej
- sposoby zachowania powściągliwego, nacechowanego przesadną lękliwością do zamykania się w sobie
- sposoby zachowania niedojrzałego, czyli uchodzącego jako nieodpowiednie nienormalne dla danego okresu rozwojowego
- sposoby zachowania przestępczego, wspólne kradzieże, przynależność do grupy przestępczej, wagary i ucieczki
W wyniku badań okazało się, że wśród uczniów dominują dwie pierwsze grupy zaburzeń w zachowaniu.

Zasady pracy z uczniem trudnym wychowawczo

Zachowaniami trudnymi nazywamy te, które naruszają zasady regulaminu szkolnego lub tzw. normy ogólnospołeczne. Cechują się różnym stopniem nasilenia, częstotliwości i szkodliwości dla otoczenia oraz samego dziecka. Ich cechą charakterystyczną jest opór wobec podejmowanych działań wychowawczych, takich jak: perswazja, rozmowy z dzieckiem i jego rodzicami, operowanie systemem kar i nagród.

Jeżeli mamy do czynienia z takimi zachowaniami jak: agresja, nadpobudliwość psychoruchowa, notoryczne przeszkadzanie w prowadzeniu lekcji, jeśli uczeń wagaruje, lekceważy naukę i szkołę, odmawia współpracy, łamie zasady regulaminu, niszczy mienie szkoły, kradnie, to niewątpliwie mamy do czynienia z zachowaniami trudnymi.

Aby wpłynąć na zmianę zachowania ucznia trudnego wychowawczo należy każdy przypadek potraktować indywidualnie. Trudno jest podać żelazne reguły gwarantujące stuprocentowy sukces.

Warunki zapobiegania trudnościom wychowawczym i ich przezwyciężania u uczniów.
Jednym z istotnych warunków zapobiegania trudnościom wychowawczym jest: -
- podmiotowe traktowanie uczniów – które polega na humanistycznym podejściu nauczyciela, na liczeniu się z jego godnością, okazywaniu serdeczności i zapewnieniu mu prawa do samodzielnego kształtowania losu, ale z dyskretną pomocą nauczyciela.
Ważnym symptomem humanistycznego podejścia do uczniów w procesie nauczania i wychowywania jest tzw. empatia, czyli wczuwanie się w stany psychiczne innych ludzi i ich rozumienie, jest to rozumienie przeżyć ucznia z jego własnego punktu widzenia.
Rodzaje karności:
- zewnętrzną,- Najmniej pożądaną jest karność zewnętrzna, która przejawia się ślepym podporządkowaniem uczniów wymaganiom nauczycieli. Wyzwalają się agresywne zachowania przeciwko kolegom z klasy, a niekiedy, przeciwko nauczycielom.
- wewnętrzną,- Karność wewnętrzna przejawia się w postawie ucznia, który sam spełnia swe zadania w pełnym przeświadczeniu o ich celowości.
- świadomą.- Karność świadoma – której cechą jest rozumienie konieczności podporządkowania się ściśle określonym wymaganiom, pożądanym z punktów dobra ogólnego.

Porozumiewanie się nauczycieli i uczniów

Jeżeli nauczyciel w indywidualnej rozmowie z uczniem rozpocznie swoje wywody od wyrażania pogróżek wobec niego, straszy konsekwencjami, to wstąpi, na niewłaściwą drogę porozumienia, dozna nieoczekiwanej reakcji ze strony ucznia i przykrego rozczarowania.
Nauczyciel powinien kierować się tu podmiotowym traktowaniem ucznia poprzez:
- może pozwolić mu usiąść do rozmowy,
- przyjaźnie łagodną tonację głosu w pierwszej wypowiadanej kwestii,
- sprawia wrażenie rozmową, że przyczyna była gorsza od skutku,
- daje wytłumaczyć się uczniowi z zaistniałego zdarzenia,
- pozwala na znalezienie przez ucznia sposobu naprawy szkody,
- samooceny jego postępowania w zdarzeniu i nie szuka paragrafu na natychmiastowe ukaranie ucznia,
- jeżeli zdarzenie wymaga kary, stara się jej formę uzależnić od propozycji ucznia,
- pomaga zniwelować niepokój i stres.

Pomoc dziecku sprawiającemu trudności wychowawcze –stosowanie aktywizujących form nauczania

W wyzwalaniu i umacnianiu pożądanych motywów wychowawczych skłaniających uczniów trudnych do nauki pomaga:
- stosowanie na zajęciach metod nauczania problemowego i zespołowego lub metod opartych na działalności praktycznej,
- pogłębianie poczucia własnej wartości za pomocą powierzania im zadań na miarę ich możliwości, nie szczędzenia im pozytywnych ocen i unikanie lub ograniczenie ocen niedostatecznych,
- uatrakcyjnianie zajęć poprzez organizowanie spotkań z ciekawymi ludźmi, interesujących dyskusji,
- zastosowanie koncepcji wzmożonego współudziału dzieci i młodzieży w organizowaniu zajęć lekcyjnych.
Szeroko zakrojona działalność praktyczna ucznia sprawia, że nauka szkolna przestaje być dla niego uciążliwym obowiązkiem, który odsłania słabe strony dziecka.
Współudział uczniów w planowaniu zajęć pozwala uwzględnić indywidualne zainteresowania wychowanków, uczynić przedmiot zajęć bliższym i przystępniejszym.
Uczniowie trudni chętnie podejmują się wykonania takich zadań, które nie wymagają większego wysiłku intelektualnego. Nie jest wskazane, by uczniom trudnym sugerowano wykonanie zadań jednego typu, gdyż grozi to zbyt jednostronnym ich rozwojem i przyzwyczajeniem do zadań łatwych.
Współudział uczniów w prowadzeniu i ocenianiu zajęć lekcyjnych odpowiada zainteresowaniom i możliwościom także uczniów sprawiających trudności wychowawcze. Prowadzenie zajęć metodą problemowo – zespołową stwarza dogodne warunki do wypowiadania się ucznia w sposób możliwie swobodny. Pozwala na odreagowanie napięć emocjonalnych, uczy krytycznego myślenia i racjonalnego działania.
Uczniowie trudni wymagają specjalnego traktowania pedagogicznego, a często także podejścia psychoterapeutycznego.
Niezbędna jest szeroko rozwinięta indywidualizacja pracy. Przejawiać się ona może w :
- poznaniu uczniów,
- aktywizowaniu do działaniu,
- natychmiastowej interwencji w momencie zaistnienia zachowań nieprzystosowawczych,

- różnicowaniu pracy domowej,
- świadomym ignorowaniu oznak nieprzystosowania uczniów.
Szczególnie zindywidualizowanego podejścia wymaga ocenianie stopniami.
Należy uprzednio wytyczyć wraz z uczniem partię materiału, którą powinien opanować i ustalić termin, w jakim zostanie odpytany. Po wykonaniu przez ucznia zadań łatwych, zadaje się mu coraz trudniejsze. Podczas oceniania trzeba starać się o to, aby uczeń uzyskał pozytywny stopień. Ocen niedostatecznych nie należy nadużywać, gdyż wywołuje to poczucie mniejszej wartości i zagrożenie.
Efektywną formą pracy wychowawczej z uczniami trudnymi są różnego rodzaju techniki wychowawcze, obejmujące swym zasięgiem wszystkich uczniów w klasie. Przez ich zastosowanie można eliminować u uczniów negatywny obraz o samym sobie, który jest źródłem niepokoju i przygnębienia, a nawet frustracji i agresji. Obraz pozytywny stwarza poczucie pewności siebie, zapewnia równowagę emocjonalną, wyrabia przychylny stosunek do innych osób, ułatwia nawiązywanie kontaktów z innymi, umożliwia osiągnięcie lepszych wyników w nauce. Osiągnąć go można dzięki technikom: sondażu, negatywnych i pozytywnych opinii o uczniach, sondowania wyłącznie pozytywnych opinii, socjodramatycznym, decyzji grupowych i „ burzy mózgów”.
Uczeń, który nie nadąża za stawianymi mu wymaganiami w zakresie osiągnięć szkolnych, zdany jest z reguły na uruchomienie mechanizmów obronnych, które potrafią poważnie zakłócić rozwój społeczny i umysłowy. Uczeń stara się zwrócić na siebie uwagę zachowaniem, które niepokoi, drażni, obraża lub wyprowadza z równowagi nauczyciela, śmieszy niektórych uczniów. Wystarczy niekiedy zapewnić mu powodzenie w nauce, aby spowodować wyzwolenie go spod mechanizmu kompensacji.
Często występującymi mechanizmami obronnymi w zachowaniu uczniów trudnych są również: agresja, racjonalizacja, identyfikacja negatywna i marzenia na jawie.
„Miejscem” gdzie uczeń może znaleźć pomoc w osiąganiu lepszych wyników w nauce są zajęcia wyrównawcze. Są to kilkuosobowe grupy uczniów, wśród których przeważają uczniowie z zawansowanymi niepowodzeniami szkolnymi. Spotykają się przynajmniej raz w tygodniu, aby wspólnie z nauczycielem, wychowawcą klasy, pedagogiem szkolnym uzupełnić lekcje w klasie.
Obok celów dydaktycznych, ma do spełnienia również cele wychowawcze. Realizuje on kilka podstawowych zadań: zachęca uczniów do nauki, wdraża ich w odpowiednie techniki pracy umysłowej, ustala i wyrównuje braki w zakresie wiadomości i umiejętności szkolnych. Kierownik zespołu powinien okazywać uczniom dużo akceptacji i życzliwości, uznawać ich takimi jakimi są i nie szczędzić pochwał pod ich adresem. Niemałą rolę w pozytywnym motywowaniu wychowanków do wykonywania zadań odgrywa atmosfera, w jakiej odbywają się zajęcia. Jest to atmosfera kontaktu, współpracy, wzajemnego zaufania, akceptowanie podmiotowości dziecka.
Żaden sposób pokonywania trudności wychowawczych nie przynosi pozytywnych wyników automatycznie czy samoczynnie. Wymaga on spełnienia całego szeregu warunków czekających stale na dalszą selekcję i weryfikację.


BIBLIOGRAFIA

Łobocki. M. Poradnik wychowawcy klasy, WSiP., Warszawa 1985
Łobocki. M., Współdziałanie nauczycieli i rodziców w procesie wychowania, Nasza Księgarnia, Warszawa 1985.
Łobocki. M., Trudności wychowawcze w szkole, WSiP., Warszawa 1989.


Sposób postępowania wobec nieletnich normują następujące akty prawne: Konstytucja RP – Art. 41, 42, 48 i 72, Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich, Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii, Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego, Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.

Konstytucja gwarantuje rodzicom wolność wychowania dzieci i szkoła nie może ich w tym zastąpić, ale może ich wspierać. Państwo ma prawo ingerować w wychowanie dzieci tylko w sytuacjach szczególnych, kiedy prawomocną decyzją sądu następuje ograniczenie praw rodzicielskich.

Z ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz.U. z 2002 r. Nr 11, poz. 109 z późn. zmianami) wynika, iż:

Art. 4. § 1. Każdy, kto stwierdzi istnienie okoliczności świadczących o demoralizacji nieletniego, w szczególności naruszanie zasad współżycia społecznego, popełnienie czynu zabronionego, systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego, używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, uprawianie nierządu, włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych, ma społeczny obowiązek odpowiedniego przeciwdziałania temu, a przede wszystkim zawiadomienia o tym rodziców lub opiekuna nieletniego, szkoły, sądu rodzinnego, Policji lub innego właściwego organu.

§ 2. Każdy, dowiedziawszy się o popełnieniu czynu karalnego przez nieletniego, ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym sąd rodzinny lub Policję.

§ 3. Instytucje państwowe i organizacje społeczne, które w związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przez nieletniego czynu karalnego ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym sąd rodzinny lub Policję oraz przedsięwziąć czynności niecierpiące zwłoki, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów popełnienia czynu.

Art. 4a. Podmioty współdziałające z sądem rodzinnym, a w szczególności: instytucje państwowe, społeczne lub jednostki samorządowe oraz osoby godne zaufania w zakresie swego działania, udzielają na żądanie sądu rodzinnego informacji niezbędnych w toku postępowania.

Uwaga!

Przez pojęcie „ściganie z urzędu” należy rozumieć sytuację, w której każdy oskarżyciel publiczny lub organ policji po otrzymaniu wiadomości o popełnieniu przestępstwa wszczyna postępowanie karne z własnej inicjatywy, niezależnie od woli pokrzywdzonego, a nawet wbrew jego woli.

Przez pojęcie „czyn karalny” w rozumieniu przepisów ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich należy rozumieć zachowanie niezgodne z przepisami. Chodzi tu o czyn będący w rzeczywistości przestępstwem, przestępstwem karno-skarbowym lub wykroczeniem wskazanym w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich, jeśli jego sprawcą jest uczeń (osoba), który ukończył 13 lat, a nie ukończył lat 17.

Z przestępstwem mamy do czynienia wtedy, gdy sprawcą czynu niezgodnego z prawem jest uczeń, który ukończył 17 lat.

Zapamiętaj!

Szkoła powinna wezwać Policję wtedy, gdy nieletni popełni czyn karalny bądź gdy istnieje podejrzenie popełnienia czynu karalnego przez nieletniego. Policja w tym zakresie przeprowadzi rozpoznanie - postępowanie wyjaśniające, zbierze i zabezpieczy dowody. Policję należy wezwać także wtedy, gdy pokrzywdzonym w wyniku przestępstwa jest uczeń przebywający na terenie szkoły, a sprawcą zdarzenia jest osoba dorosła.

Poza tym szkoła może również sporządzić pisemne wystąpienie do sądu rodzinnego w sprawie ucznia wykazującego przejawy demoralizacji. Takie wystąpienie może mieć miejsce w stosunku do tej osoby (ucznia) , którą nie ukończyła 18 lat.

Jak z tego wynika, nie we wszystkich trudnych sytuacjach wychowawczych należy wzywać Policję lub podawać ucznia do sądu rodzinnego. Czasem wnioski kierowane przez szkołę do sądów rodzinnych są niezasadne! Dotyczy to na przykład problemu dzieci z ADHD. Większość takich przypadków to sprawy dla specjalistów i terapeutów.



AKTY PRAWNE
§ Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej art. 72
§ Konwencja o Prawach Dziecka art. 3,19,3 3
§ Rozporządzenie MENiS z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego, Dz. U Nr 51, poz. 458;
§ Rozporządzenie MENiS z dnia 21 maja 2002 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola publicznego (....), Dz. U Nr 61 z 19 czerwca 2001 r., poz. 624
§ Rozporządzenie MENiS z dnia 31 stycznia 2002 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola (...), Dz. U Nr 10, poz.96.
Akty prawne obowiązujące przy budowaniu szkolnego programu profilaktyki i szkolnego programu wychowawczego

§ Ustawa o systemie oświaty
§ Program Ochrony Zdrowia Psychicznego
§ Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych
§ Narodowy Program Zapobiegania Zakażeniom HIV i Opieki nad Żyjącymi z HIV i chorymi na AIDS
§ Konwencja o Prawach Dziecka
§ Uregulowania prawne dotyczące zdrowia kobiet.
§ [ w przygotowaniu przez MENiS:rozporządzenie w sprawie szczegółowych form działalności wychowawczej i zapobiegawczej wśród dzieci i młodzieży zagrożonej uzależnieniami ]
Obowiązki szkoły ( wg prawa oświatowego)

§ podejmowanie działań profilaktycznych
§ angażowanie środowiska
§ korzystanie z własnych kompetencji, umiejętności, programów
§ wypracowywanie programów (rozwiązań) autorskich
§ szukanie sojuszników
§ dysponowanie listą adresową organizacji i instytucji wspomagających
§ dbanie o prawidłowy przepływ informacji
§ dzielenie się doświadczeniami
§ szkolenie (doskonalenie) w miarę potrzeb