Program edukacji ekologiczno-przyrodniczej dla internatów specjalnych ośrodków szkolno-wychowawczych

Wstęp
Program jest elementem pracy terapeutycznej prowadzonej w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym z dziećmi upośledzonymi w stopniu lekkim i umiarkowanym.
Celem edukacji w szkole specjalnej jest wszechstronny rozwój i rewalidacja społeczna uczniów oraz wychowanie ich na twórczych obywateli w stopniu dla nich dostępnym ze względu na rodzaj i stopień upośledzenia, a w szczególności przygotowanie do pracy, ukształtowanie zamiłowania i szacunku do pracy, rozbudzenie i umocnienie poczucia obowiązku i dyscypliny społecznej, wdrożenie do poszanowania mienia społecznego. W internacie, w którym przebywają dzieci podczas roku szkolnego, istotna jest umiejętność zagospodarowanie czasu wolnego. Ta umiejętność musi być kształtowana już od dziecka.
We współczesnym świecie coraz powszechniej przyjmuje się pogląd, że każda jednostka ludzka ma wartość sama w sobie, niezależnie od jej sytuacji i warunków.
W rewalidacji osób upośledzonych umysłowo oprócz działalności pedagogicznej i terapeutycznej niezbędna jest również działalność opiekuńcza i społeczna. Działalność opiekuńczą prowadzą członkowie rodzin lub personel pomocniczy w zakładach opieki społecznej, zaś działalność społeczną – powołane do tego stowarzyszenia i instytucje. Podczas realizacji tego programu współpraca z otoczeniem instytucjonalnym i pozainstytucjonalnym będzie niezwykle ważna. Istotne jest również, aby dzieci jak najaktywniej uczestniczyły w życiu społecznym. Jednym z elementów życia ludzkiego jest stosunek człowieka do przyrody.
Ekologia to /gr. oikos dom, siedziba + logos nauka/ biologiczna nauka o siedlisku oraz przystosowaniu się do niego organizmu, wzajemnych zależnościach pomiędzy nimi; współcześnie dotyczy także ochrony środowiska naturalnego. Edukacja ekologiczna jako element edukacji środowiskowej jest koncepcją kształcenia i wychowywania społeczeństwa w duchu poszanowania środowiska przyrodniczego zgodnie z hasłem myśleć globalnie - działać lokalnie. Edukacja ekologiczna definiowana jest także jako psychologiczno-pedagogiczny proces oddziaływania na człowieka w celu kształtowania jego świadomości ekologicznej.
W związku z tym edukacja ekologiczna w nowoczesnej szkole uwzględnia w swoich treściach wpływ działalności człowieka na środowisko i konsekwencje, wynikające z tego, a także ma na celu podniesienie świadomości ekologicznej dzieci i młodzieży oraz całego społeczeństwa.
W edukacji ekologicznej nauczyciel powinien:
● wykorzystywać naturalną ciekawość świata dzieci do rozwijania trwałych
zainteresowań przyrodniczych;
● umożliwić bezpośredni kontakt z przyrodą;
● rozwijać wrażliwość ekologiczną;
● kształcić umiejętności obserwacji i umiejętność dostrzegania w przyrodzie bogactwa
form, kształtów, barw i harmonii;
● uświadomić skutki niszczącego działania człowieka;
● wdrażać dzieci do praktycznego działania w procesie poznania przyrody i jej
ochrony;
● preferować wartości i styl życia zgodny z zasadami ekorozwoju.

Ogromne zadania stoją przed nauczycielem-wychowawcą, który powinien tworzyć takie warunki, aby dziecko w kontakcie z przyrodą doznawało jak najwięcej przeżyć, gdyż rozwijanie u wychowanka świadomości ekologicznej prowadzi do rozwoju względnie trwałych postaw wobec przyrody i świata.
W programie tym edukacja ekologiczna będzie traktowana bardzo szeroko. Ze względu na charakter dzieci przebywających w placówce będzie on uwzględniał indywidualne podejście do każdego z wychowanków. Różnice w wiedzy i umiejętnościach (oraz pewne ich ograniczenia) u poszczególnych dzieci wymaga szczególnej wrażliwości na ich szczególne potrzeby edukacyjne. Niejednokrotnie sukcesem będzie można nazwać zwykłe polepszenie funkcjonowania dziecka w środowisku np. w samoobsłudze. To również jest zmiana sposobu bycia dziecka w świecie. W ten sposób nawiązujemy do tzw. głębokiej ekologii. Program ten będzie nastawiony na polepszenie funkcjonowania, rozumienia świata, a u tych dzieci gdzie będzie to możliwe odpowiedniego ich wpływu na środowisko.
Program edukacji ekologiczno-przyrodniczej „Przyroda wokół nas, pełna niespodzianek” będzie rozszerzeniem i uzupełnieniem poprzedniego programu edukacji ekologicznej „Świat, w którym żyjemy” realizowanego w ośrodku w latach 2009-2011.

Program jest elementem pracy terapeutycznej prowadzonej w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym z dziećmi upośledzonymi w stopniu lekkim i umiarkowanym.

Cele główne programu:
Cele główne programu możemy podzielić na 3 sfery:
1. emocjonalną
2. umiejętności praktycznych
3. sfery wiedzy
W sferze emocjonalnej istotne jest:
• kształtowanie odpowiedniego systemu wartości – „ekologiczny” styl życia
• reagowanie proekologiczne
• zainteresowanie środowiskiem – odpowiednie nastawienie
• uświadomienie odpowiedzialności za otaczającą przyrodę
• rozbudzenie potrzeby kontaktu z przyrodą – rozwijanie podstawowych uczuć opiekuńczych do pielęgnowania roślin i zwierząt, będących bazą do wprowadzenia podstawowych elementów ochrony środowiska
W sferze umiejętności praktycznych kształtujemy:
• sprawność umiejętności praktycznych – odpowiednie nawyki
• naśladowanie czynności ekologicznych praktycznych
• umiejętność obserwacji środowiska naturalnego
W sferze wiedzy uczymy:
• jak stosować wiadomości w sytuacjach trudnych
• jakie procesy i zjawiska zachodzą w środowisku
• zapamiętywania wiadomości ekologicznych
• o nawykach ekologicznego życia we własnym domu
• o możliwościach odpowiedzialności za otaczająca nas przyrodę
• o instytucjach i organizacjach pomagających chronić środowisko naturalne
Cele rewalidacyjne programu:
• wspomaganie sprawności psychoruchowych u wychowanków
• rozszerzanie horyzontów myślowych u dzieci (pośrednio także u ich opiekunów)
• wspomaganie jednostki w odkrywaniu głębokich wartości i możliwości jednostki
• uświadamianie łączności człowieka ze światem przyrody, pomoc w zrozumieniu miejsca człowieka w świecie

Zakresy tematyczne szczególnie istotne w kształceniu dzieci upośledzonych umysłowo:
1. Ja wobec siebie – stosunek do samego siebie
2. Stosunek do społecznego otoczenia (ja – inni)
3. Stosunek do świata przyrody (ja – przyroda)
Podsumowując, zajęcia mają na celu rozwijanie umiejętności praktycznych, zdobycie odpowiedniej wiedzy oraz kształtowanie nastawienia emocjonalnego w stosunku do środowiska u dzieci. Mają, też służyć pomocą w lepszym zrozumieniu swojego miejsca w świecie przez wychowanków. Uczą większej samodzielności w podejmowaniu decyzji przez co wzmacniają poczucie własnej wartości u dzieci.

Cele szczegółowe programu:
Cele szczegółowe programu będą ściśle związane z indywidualizacją wymagań edukacyjnych w stosunku do każdego dziecka z upośledzeniem umysłowym. Dla jednego ucznia sukcesem będzie przykładowo przyswojenie wiedzy gdzie szukać pomocy w momencie, gdy ktoś źle traktuje środowisko naturalne, dla innych - przestrzeganie podstawowych zasad funkcjonowania w środowisku. Spowodowane jest to oczywiście charakterystyką grup wychowawczą w ośrodku i różnicami w wiedzy i rozwoju(oraz ograniczeń) każdego z dzieci. Różne więc będą wymagania dla poszczególnych wychowanków.


Przykładowe cele szczegółowe:

I. Wychowanek dostrzega piękno przyrody w swoim mieście.

1. Potrafi wskazać na mapie Polski położenie swojego miasta.
2. Zna walory przyrodnicze swojego miasta.
3. Potrafi nazywać rośliny i drzewa w najbliższym otoczeniu.
4. Potrafi nazywać zwierzęta z najbliższego otoczenia.
5. Zna wybrane zwierzęta i rośliny egzotyczne.
6. Dba o środowisko przyrodnicze w swoim mieście.

II. Wychowanek zna pozytywne i negatywne skutki działania człowieka na
rzecz środowiska w najbliższym otoczeniu.

1. Przestrzega zasady – nie niszczy przyrody np. nie chodzi po trawnikach, nie męczy zwierząt, nie zrywa roślin, nie hałasuje.
2. Dostrzega skutki niewłaściwego gospodarowania człowieka na Ziemi:
- zanieczyszczona rzeka (ścieki, śmieci)
- zanieczyszczone powietrze (dymiące kominy, jeżdżące samochody)
- zanieczyszczenie gleby (nawozy, kwaśne deszcze, wysypiska śmieci).
3. Rozumie potrzebę ograniczenia ilości śmieci np. poprzez opakowania
wielokrotnego użytku (szklane słoiki i butelki).
4. Dostrzega potrzebę segregowania i przetwarzania śmieci – recykling.
5. Umie wykorzystać materiały odpadowe np. w pracach plastycznych
6. Uczestniczy w akcjach proekologicznych
7. Rozumie negatywny wpływ hałasu na zdrowie ludzi i zwierząt.
8. Zna sposoby oczyszczania wody – filtry, oczyszczalnie ścieków.
9. Poznaje zamknięty obieg wody w przyrodzie oraz jego znaczenie dla ekosystemu.

III. Wychowanek obserwując przyrodę współpracuje w grupie.

1. Prowadzi proste obserwacje i doświadczenia dotyczące wpływu zanieczyszczeń na rośliny i zwierzęta.
2. Potrafi korzystać pod kierunkiem wychowawcy z atlasów roślin i zwierząt oraz albumów.
3. Uczy się umiejętnie współpracować w zespole.
4. Przestrzega zasad ochrony przyrody podczas wycieczek.
5. Wie, jakie znaczenie powietrza mają tereny zielone i środowisko naturalne dla naszego życia.


Procedury osiągania celów

I. Przyroda wokół nas

• Zrozumienie miejsce człowieka w świecie
• Obserwacja środowiska przyrodniczego w najbliższym otoczeniu dziecka.
• Wyjścia do wybranych terenów zielonych i rekreacyjnych
• Wycieczki w góry otaczające Bielsko-Białą.
• Spacer nad rzekę Białą i okoliczne strumienie
• Wizyta w mini zoo

II. Ekologia w moim mieście

Poznawanie pozytywnych i negatywnych skutków działania człowieka na rzecz środowiska w najbliższym otoczeniu:

• filmy edukacyjne,
• rozmowy,
• pogadanki,
• Zwracanie uwagi podczas wycieczek skąd biorą się zanieczyszczenia (np. podczas wycieczki do muzeum techniki)
• Dbałość o odpowiedni styl życia (wypoczynek, odżywianie, ubiór)
• zapoznanie lub utrwalenie pojęć: recykling, segregacja śmieci, ekologia, ekolog,
• udział w akcjach ekologicznych
• wycieczka do lasu – przestrzeganie zasad zachowania się w lesie,
• pogadanki, zajęcia, spacery mające na celu zachęcenie dzieci do segregowania śmieci w domu /szkło, plastik, papier/.

Poprzez wspólne działania wychowankowie uczą się współpracy i współdziałania w grupie, budując klimat zaufania, wzajemnej akceptacji i życzliwości. Wycieczki tworzą również bardziej spontaniczne możliwości poznawania świata.

Metody

- oparte na działalności praktycznej
- oglądowe
- werbalne

Formy

- spacery i wycieczki,
- zajęcia obowiązkowe,
-sytuacje okolicznościowe
-inne

Pomoce przydatne przy realizacji programu:
• Gry edukacyjne
• Filmy edukacyjne i ekologiczne
• Worki do segregacji odpadów itp.

Realizacja programu:
- zajęcia odbywają się na terenie internatu i poza nim podczas dyżurów ciągłych i weekendowych
- program jest kontynuacja poprzedniego programu edukacji ekologicznej „Świat, w którym żyjemy” realizowanego w latach 2009-2012. Jednak z powodu zmian w grupach wychowawczych niektóre treści będą podawane od początku. Niektórzy wychowankowi brali udział we wcześniejszych zajęciach - ich wiedza ekologiczna będzie utrwalana i pogłębiana.
- zajęcia mają charakter dobrowolny
- w realizacji programu współuczestniczą osoby działające w organizacjach ekologicznych w okolicach miasta Bielsko- Biała; Istotny jest udział dzieci w różnego rodzaju akcjach społecznych jako elementu funkcjonowania człowieka w świecie
- jedna z najistotniejszych metod realizacji programu jest wycieczka, która stwarza możliwość bezpośredniego poznawania i przebywania w środowisku

Przewidywane osiągnięcia wychowanków:
• Zwiększenie świadomości ekologicznej
• Większe zrozumienie przez dzieci swojego miejsca w świecie
• Rozumienie związków przyczynowo-skutkowych pomiędzy działalnością człowieka a zanieczyszczeniem środowiska
• Umiejętność odpowiedniego reagowania na zagrożenia zanieczyszczania środowiska w swoim otoczeniu
• Odpowiedni styl życia propagujący uwzględniający ochronę środowiska i potrzeby człowieka w zakresie ruchu i rekreacji
• Utrwalenie i pogłębienie zdobytej wcześniej wiedzy
• Poznanie środowiska naturalnego w okolicy Bielska-Białej

Ewaluacja programu

- Wywiad z wychowankami dotyczący ich wiedzy ekologicznej i przyrodniczej
- Obserwacja zachowań proekologicznych u dzieci

Narzędzia ewaluacji

- Kwestionariusz wywiadu
- Arkusz obserwacji


Literatura:
G. Dobrzański, D. Kiełczewski, "Ochrona środowiska przyrodniczego", Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 2008
J.A. Kąkol, Edukacja ekologiczna w szkole podstawowej, WSiP, Warszawa 2002
Metody i przykłady programowania dydaktycznego: praca zbiorowa pod red. Cz.Kupisiewicz, PWN, Warszawa 1970
J. Ochenduszko, Planowanie pracy dydaktycznej nauczyciela, WOM, Bydgoszcz 1997
W.P. Zaczyński, Uczenie się przez przeżywanie,WSiP, Warszawa 1990
Edukacja ekologiczna, pod red. A.J. Korbel, Pracownia na Rzecz Wszystkich Istot, Bielsko-Biała 1991
Zarys dydaktyki geografii, pod red. S.Piskorza, WSiP, Warszawa 1992Dobrzańska B., Zarządzenie nr 29 Ministra Edukacji Narodowej z 4 X 1993 r
Multimedialna Encyklopedia Powszechna – Edycja 2003