Program zajęć dla uczniów klasy IV - Ortografia dla czwartoklasisty

Program zajęć dla uczniów klasy IV

„Ortografia dla czwartoklasisty”

Gdynia 2015

Spis treści


Wstęp

Rozdział I Metoda projektów w ujęciu historycznym

Rozdział II Istota metody projektów

Rozdział III Praca z uczniem klasy IV

Rozdział IV Charakterystyka programu

Rozdział V Propozycje ćwiczeń

Bibliografia

Wstęp

Sprawność językowa młodych ludzi dzisiaj zdecydowanie jest obniżona i budzi społeczny niepokój. Młodzież coraz częściej żyje w przekonaniu, że poprawna pisownia nikomu nie jest już potrzebna. Środki masowego przekazu, telewizja, internet po cichu przejmują kontrolę nad naszym życiem, stawiając na pierwszym miejscu konsumpcję. Coraz mniej liczy się drugi człowiek, jego potrzeby, uczucia. Mniej ważne stają się kontakty społeczne, sposoby porozumiewania się. Oprócz tego zainteresowanie literaturą wśród dzieci i młodzieży z roku na rok maleje, a z tym z kolei wiąże się u dzieci niski poziom sprawności w pisaniu.
Dlatego niezbędnym staje się wprowadzanie do szkół dodatkowych zajęć kształtujących sprawność językową uczniów- nauczanie poprawnego mówienia, czytania i pisania. Stwarzanie takich warunków, w których uczniowie z pełną świadomością i radością podejmą się ćwiczeń w zakresie ortografii. By rozumieli potrzebę poprawnego pisania i aktywnie uczestniczyli w lekcjach. Taka postawa gwarantuje sukces, o ile nauczyciele uczący zrozumieją potrzeby dzieci. Stworzą im możliwość poznania języka polskiego, odkrywania jego piękna poprzez zabawy w grupie.
Praca, którą napisałam stanowi próbę zmierzenia się z sytuacją, którą obserwowałam od lat w swojej długoletniej praktyce zawodowej. Mianowicie obniżoną sprawność ortograficzną uczniów kończących klasę III. Dlatego mam świadomość potrzeby kontynuowania pracy nad kształtowaniem poprawności ortograficznej uczniów i poczucie, że w tej kwestii nadal należy pomagać dzieciom. Dzisiaj bowiem jeszcze trudniej jest im zdobywać umiejętności poprawnej pisowni. Każdą chwilę spędzają przed telewizorem, komputerem. Coraz mniej czasu poświęcają na czytanie książek i pisanie.
Dlatego postanowiłam napisać program, który ma głównie na celu rozwijać ogólną sprawność językową uczniów, podnosić świadomość ortograficzną uczniów i pomagać im w pokonywaniu trudu związanego z nauką ortografii.
Nie przypadkowo zajęcia, proponuję dla młodszego czwartoklasisty. Dziecka, które szybciej rozpoczęło obowiązek szkolny, a w tej chwili rozpoczyna edukację wśród starszych kolegów w klasie IV. Uważam, że zbyt mało mówi się wśród nauczycieli o sytuacji nowego, młodszego czwartoklasisty. Jego potrzebach, sposobie spostrzegania, poznawania świata, sposobie myślenia. A niewątpliwie taka wiedza pozwoliłaby na efektywniejszą realizację procesu nauczania.
Przyznaję, często obserwuję jak nauczyciele na lekcjach nie uwzględniają potrzeb młodszego czwartoklasisty. Dzieci na lekcjach, siedząc całą godzinę w ławce, słuchając tego co ma do powiedzenia nauczyciel, pospiesznie notują, starając się jednocześnie zrozumieć i zapamiętać materiał. Zajęcia coraz mniej ciekawią, coraz mniej intrygują, a tym samym nie zostają na dłużej w pamięci. Taka edukacja dla dziewięciolatka niestety jest mało skuteczna.

Proponuję wobec tego zajęcia z ortografii, które uwzględniają możliwości psychoruchowe dzieci dziewięcioletnich. Podczas zajęć dzieci mogą zdobywać nowe umiejętności językowe w toku różnorodnych zabaw grupowych, a także korzystać z atrakcyjnych ćwiczeń wydawnictwa OPERON. Zadania tam zamieszczone wzbogacają wiedzę uczniów, słownictwo, rozwijają umiejętności czytania, pisania wypowiadania się na określony temat. Rozwijają także pamięć, uwagę, twórcze myślenie, wyobraźnię.

Niewątpliwie praca nad kształtowaniem nawyków ortograficznych u dzieci jest zadaniem niezwykle trudnym, które wymaga od nauczyciela kreatywności i odpowiedzialności. Tylko twórczy nauczyciel może zmierzyć się z tym niełatwym zadaniem. Mam nadzieję, że proponowane przeze mnie zabawy i ćwiczenia uatrakcyjnią zajęcia z ortografią , a także przyczynią się do poprawy jakości pisania czwartoklasistów.

2
Rozdział I

Metoda projektów w ujęciu historycznym

Od połowy XIX wieku w Stanach Zjednoczonych rozpoczęto wdrażanie projektów jedynie w wyższych szkołach zawodowych, przemysłowych - w nauczaniu przedmiotów praktycznych. Wówczas projekty stanowiły formę aktywności przygotowującą uczniów do samodzielności i współpracy. Opierały się one na zasadzie „od instrukcji do konstrukcji”, czyli od zdobywania pojedynczych wiadomości, do wiązania ich ze sobą i wykorzystania przy tworzeniu jakiegoś produktu.1 Czyli można sądzić, iż miały jedynie charakter instrumentalny. Wówczas nie kierowano się bowiem dążeniem do wspierania rozwoju dziecka.

Dopiero pod koniec lat dziewięćdziesiątych XIX wieku zrodził się ruch pedagogów sprzeciwiających się wprowadzaniu na szeroką skalę praktycznego kształcenia technicznego w szkołach. Przedstawicielem owego ruchu był John Dewey, który wraz z pedagogami domagał się, by zajęcia praktyczne nie były przygotowaniem uczniów do zarabiania na chleb. Amerykański ruch „nowego wychowania” głosił , iż działalność techniczna uczniów przesłania ich działalność twórczą , samodzielność w poszukiwaniu prawidłowych rozwiązań, uwzględniając tym samym ich psychologiczne potrzeby. Nauczanie całościowe jako nowa koncepcja głoszona przez pedagogów proponowała realizację projektów sprzyjającą harmonijnemu rozwojowi dzieci. I przeciwnie do propozycji szkoły tradycyjnej podstawowym warunkiem była zasada „od konstrukcji do instrukcji”. Nowa szkoła, z nową koncepcją pedagogiczną J. Deweya stała się odpowiedzią na krytykę szkoły tradycyjnej opierającej się o system podający wiedzę zgodnie z programem nauczania.

W tym czasie uczeń i współpracownik J.Deweya – W.H. Kilpatrick sformułował w swojej rozprawie zatytułowanej „ The Project Method” definicję i pełen opis metody projektów. Jego alternatywna szkoła nie opierała się o system klasowo-lekcyjny, ale o projekty realizowane podczas swobodnej działalności dzieci, uwzględniającej ich zainteresowania i pasje.
Według W.H. Kilpatrcka projekt to tyle co „zamierzone działanie wykonane z całego serca w środowisku społecznym”2, czyli działanie podejmowane przez ucznia , a podyktowane jego pozytywną wewnętrzną motywacją. Głównym założeniem metody projektów była samodzielna praca uczniów, a nie bierne wykonywanie zadań dyktowanych przez nauczyciela. To nauczyciele winni stworzyć uczniom warunki do samodzielnego zdobywania wiedzy i takie warunki, w których mają możliwość sprawdzić nabyte umiejętności w sytuacjach życiowych.
________________________________
1 Mirosław Szymański „ O metodzie projektów” Wydawnictwo Akademickie Żak,
Warszawa 2010, s. 27.
2 Tamże, s. 35.

3

W.H. Kilpatrick w swojej definicji metody projektów za najważniejsze uważał planowanie i zaangażowanie w działania w środowisku społecznym. Tak więc zadaniem edukacyjnym staje się wychowanie przez zadania, których efekty dają satysfakcję i tym samym silniej utrwalają w pamięci treści realizowane w konkretnych działaniach. Metoda projektów według W.H. Kilpatryca stała się szansą na podejmowanie przez uczniów działań pełnych pasji, co niezaprzeczalnie stanowi czynnik efektywnego uczenia się. W.H. Kilpatryk pisał o swojej koncepcji: „metoda projektów jest nie tylko jedną z metod kształcenia, lecz należy ją rozumieć jako metodę ogólną, normę postępowania dydaktycznego, czy wręcz cały system pedagogiczny oparty o filozofię „samodzielnego uczenia się”.3

Teoretyczne podstawy metody projektów formułował również J.A. Stevenson. Według niego metoda projektów dawała możliwość nabywania przez uczniów wiadomości poprzez różnorodne działania, w tym czynności wykonywane zgodnie z ustalonym planem. A więc, ustalenie celu, wybór tematu, sposób realizacji projektu. Uważał on, że proces kształcenia winien odbywać się w naturalnym środowisku dziecka. Dzięki temu, zadania przed nim stawiane będą mu bliskie, będą nabierały istotnego znaczenia, a tym samym zwiększą motywację i stopień zaangażowania w wykonywaną czynność.
Z analizy stanowisk W.H. Kilpatryka i J.A. Stevensona wynika, iż podstawą wzbogacania doświadczeń dzieci jest różnorodna ich aktywność i zbliżenie szkoły do codziennego życia. Sam nauczyciel zaś, w procesie zdobywania wiedzy i umiejętności jest jedynie animatorem.

W Europie metoda projektów zyskała zainteresowanie dopiero po II wojnie światowej. Rezygnowano wówczas z systemu klasowo-lekcyjnego, by realizować projekty różnych treści. Również odchodzono od programów nauczania po to, by dzieci w sposób swobodny i zgodny ze swoimi zainteresowaniami mogły podejmować działania edukacyjne.

W Polsce w okresie międzywojennym poczyniono próby wdrożenia metody projektów do praktyk pedagogicznych, jednak realizacja ich była czyniona sporadycznie. Zainteresowanie tą metodą obserwowano w roku 1930, kiedy to została wydana książka J.A Stevensona. W tym czasie w niektórych polskich placówkach, w pracy dydaktyczno-wychowawczej próbowano wdrożyć metodę projektów. Propagowała ją wówczas Wanda Dzierzbicka, Piotr Szczypiński, Michał Siudak.

________________________________
3 Publikacja internetowa: „Metoda projektu. Ekspertyza w ramach projektu:
„Model Innowacyjnych Metod Dydaktycznych w szkolnictwie zawodowym
skutecznym elementem procesu dydaktycznego”
4
Rozdział II

Istota metody projektów

Metoda projektów traktowana jest jako jedna z metod nauczania. Wyraźnie przeciwstawna metodom podającym, charakterystycznym dla dydaktyki tradycyjnej. Jej podstawą jest aktywność i praktyczne działanie uczących się dzieci , a także samodzielne zdobywanie przez nich wiedzy. Jest więc metodą aktywizującą – praktyczną. „Wychowanie przez zadania przygotowuje do życia wartościowego, pełnego efektów i satysfakcji. To właśnie przeżycie satysfakcji utrwala w pamięci treści wyniesione z konkretnych działań.”4

Metoda projektów odrzuca system klasowo-lekcyjny, nauczanie przedmiotowe na rzecz prac grupowych i zbiorowych. Charakteryzuje ją integracja zagadnień i powiązanych ze sobą treści różnych przedmiotów. Daje ona szansę uczniom na wszechstronny rozwój, stwarzając warunki rozbudzające ich ciekawość, naturalną chęć poznawania otaczającej rzeczywistości. Stwarza również możliwość samodzielnego rozwiązywania problemów, a nie pamięciowe przyswajanie wiedzy. W projekcie sami uczniowie dokonują przedsięwzięć, które wcześniej zaplanowali. Dzięki temu są istotnie, silnie zmotywowani do działania, pracują nad zadaniami, które rzeczywiście stanowią ich punkt zainteresowania. Tym samym wytwarza się w nich przekonanie, że uczenie może być przyjemne, a nie jak wcześniej sądzili smutną, nudną koniecznością.
„Człowiek rozwija się w działaniu. W działaniu też poznaje siebie, swoje zainteresowania, zdolności, umiejętności. Stąd wyrasta zadanie stawiania wychowanków w sytuacjach, w których będą rozwiązywać problemy praktyczne dotyczące różnych dziedzin życia, a przez to poznawać głębiej wiedzę i rozwijać zdolności twórcze”5 - pisze Krystyna Chałas.

Metoda projektu uczy

aktywności
samokształcenia
postaw prospołecznych
radzenia sobie z krytyką
radzenia sobie z emocjami
planowania i organizacji pracy
samodzielności w pracy nad językiem
samodzielności w pracy umysłowej i organizacyjnej
wykorzystania wiedzy i umiejętności już posiadanych
zdolności w gromadzeniu potrzebnych materiałów i ich selekcji
godnego przyjmowania porażek i niepowodzeń oraz ich właściwej interpretacji

Schemat nr 1.
Zalety metody projektu. W. Figarski Proces Glottodydaktyczny w Szkole, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa (2003;177)

______________________________
4 Krystyna Chałas, Metoda Projektów i jej egzemplifikacja w praktyce, Nowa Era, Warszawa 2000, s. 13.
5 Tamże, s. 31.

Projekty realizowane w szkole możemy podzielić na kilka grup. Kryteria podziału są następujące:

1. sposób działania - projekty badawcze ( sprawdzanie, odkrywanie), projekty przedmiotowe (tworzenie tekstów, filmów, wernisaży), projekty społeczne (działania w środowisku lokalnym uczniów);
2. liczba uczestników – projekty międzyszkolne, klasowe, grupowe, indywidualne;
3. dziedziny nauki – projekty językowe, przedmiotowe;
4. czas – projekty kilkuletnie, roczne, semestralne, kilkutygodniowe;
5. teren działania - projekty szkolne, działań lokalnych i ponadlokalnych.

Dzisiaj w edukacji metodę projektów , jako jedną z wielu metod nauczania wyróżnia kilka cech:

1. „Całościowość” czyli interdyscyplinarność

Metoda projektów ma charakter ponad przedmiotowy, integruje wiedzę z różnych dziedzin. Ponadto „uczniowie i nauczyciele próbują coś zrobić przy wykorzystaniu możliwie wszystkich zmysłów.”6 Projekt wykonywany jest w szerszym środowisku społecznym. „Metodzie tej wyznacza się zatem funkcję zacierania sztucznej granicy między zyciem szkolnym i pozaszkolnym, by uczniowie przezywali swiat jako całość”7

2. Progresywistyczna rola nauczyciela

W tradycyjnej szkole nauczyciel kieruje, organizuje proces kształcenia. Dyscyplinuje, narzuca metody, formy. Nauczyciel wykłada, opowiada, będąc postacią dominującą. W metodzie projektów wymaga się od nauczyciela innej, znacznie trudniejszej roli. Roli życzliwego doradcy, niezwykle dyskretnie kontrolującego poczynania uczniów, ale też integrującego grupę podczas wykonywania projektu. Z czasem nauczyciel obserwując już większa samodzielność swoich wychowanków pozostawia im jeszcze większą swobodę w działaniach.

________________________________
6 Mirosław Szymański, O metodzie projektów, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2010.
7 Tamże, s.73
6

3. Podmiotowość ucznia

Głównym elementem projektu jest samodzielna praca ucznia. To uczeń, a nie nauczyciel
jest kluczową postacią w procesie kształcenia. To zainteresowania, zdolności potrzeby, plany ucznia są najistotniejsze.

4. Odejście od tradycyjnego oceniania

Ocena dotyczy jakości działań podejmowanych przez uczniów. To nauczyciel tworzy kryteria oceny poszczególnych etapów pracy uczniów. Ocenia prace podczas wykonywania projektu, a nie końcowy jej efekt. Istotą oceny jest jakość działań uczniów.8

Współczesna szkoła niestety krytykowana często za schematyzm, bierność, oderwanie dzieci od środowiska im bliskiego zmusza do stawiania nieustannie pytań. Poszukiwania metod najlepszych i najefektywniejszych w procesie nauczania. Nauczyciele nie powinni czekać na nowe reformy, rozporządzenia i zmiany w systemie edukacji. Powinni rozpocząć poszukiwania efektywnych metod od siebie samych, na własnym „podwórku”. Czy nie warto właśnie w codziennej praktyce pokusić się o częstsze wykorzystywanie metod aktywizujących – w tym metody projektów? Jej rola w procesie edukacyjnym jest nieoceniona. Stanowi alternatywę dla mało skutecznych i niestety jeszcze często używanych metod podawczych.

Metoda projektów jest sposobem pracy dla uczniów mało samodzielnych, mało zmotywowanych, znudzonych powierzchownym „przerabianiem” kolejnych zagadnień z programów nauczania. Stosowanym po to, by pobudzić ciekawość uczenia się, pobudzić do działania i kreatywności. Korzystanie z niej wymaga od nauczyciela przyjęcia roli życzliwego partnera, zadającego pytania, poszukującego, okazującego zainteresowanie i słuchanie.
Dzisiaj metoda ta, na nowo odkrywana jest jedynie przez tylko niektórych ambitnych pedagogów, którzy odpowiedzialnie wypełniają swoją misję wobec szkoły i uczniów. To na nauczycielach spoczywa nowe, znacznie poważniejsze zadanie. Tworzyć szkołę , która będzie miejscem edukacji dla dzieci aktywnych, samodzielnych, twórczych, a nauka będzie dla nich fascynującym poznawaniem świata podczas wykonywania różnorodnych działań.

________________________________
8 Tamże,s. 70-76
7

Rozdział III

Praca z uczniem klasy IV

Jaki jest czwartoklasista?

Czwartoklasista nie lubi monotonii. Chętnie podejmuje się zadań, które go ciekawią i intrygują. Nowe wyzwania zaś wywołują entuzjazm i pobudzają emocje. Podczas zajęć dydaktycznych uczeń klasy czwartej miewa jeszcze kłopoty z pełną koncentracją uwagi na wykonywanych zadaniach. Z trudem radzi sobie z porażką, często płacze, a nawet nieskończone prace porzuca. Lubi być chwalony i wysoko oceniany. Oczekuje od osób dorosłych, rówieśników i nauczycieli wsparcia, pozytywnej oceny. Nie toleruje bowiem krytyki i dezaprobaty. Na podstawie oceny najbliższego środowiska buduje obraz własnej osoby. Nie wierzy we własne siły i przez to jego samoocena bywa zaniżona. Lubi mówić o swoich odczuciach, a także dzielić się swoimi spostrzeżeniami.

Co zrobić, by czwartoklasista chciał się uczyć?


Co sprawia, że nauka przebiega efektywnie? Jakie czynniki wpływają na jakość procesów uczenia się? Pytania te - kluczowe, stawiają sobie nie od dziś wszyscy nauczyciele, którym zależy na pozytywnych wynikach edukacyjnych swoich uczniów. Według Marzeny Żylińskiej autorki książki „Neurodydaktyka” dobrze zorganizowana nauka może i powinna być źródłem głębokich przeżyć, fascynacji i inspiracji, gdyż rozwój daje radość”.9 Słowa te wydają się proste i zrozumiałe, jednak w praktyce, przy często dopadającej nauczycieli rutynie z trudem odnajdują oni sposoby na pozytywną i jak pisze autorka pełną fascynacji naukę. Taka nauka jest jednak możliwa, gdy nauczyciele znają potrzeby i możliwości poznawcze swoich uczniów. Muszą wiedzieć, że procesy uczenia się są ściśle powiązane z takimi czynnikami jak uwaga, emocje, motywacja. Wywoływanie ich to zadanie bardzo trudne, ale też niezmiernie istotne dla efektywnej pracy pedagogów.
Dzieci dziewięcioletnie posiadają już dość duży zakres pojęć , potrafią uogólniać, porównywać w oderwaniu od przedmiotów. Coraz częściej starają się operować symbolami na poziomie umysłowym. Jednak taki obraz dziewięciolatka maluje się niestety dość rzadko. Chętniej oni działają, manipulują, dotykają w drodze poznawania świata i zdobywania informacji.

________________________________
9 Marzena Żylińska, Neurodydaktyka, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja
Kopernika , Toruń 2013, s. 241
8

W kontekście uczenia się procesy motywacyjne pełnią niezwykle ważną rolę . Stanowią siłę napędową, pobudzając dziecko do wszelkiej aktywności. To pozytywna, wewnętrzna motywacja skłania i popycha ucznia do wytrwałej, wytężonej pracy, z wykorzystaniem wszystkich możliwości psychofizycznych. Czy jednak zachowania ucznia klasy czwartej podyktowane są takimi czynnikami jak ocena nauczyciela, czy wewnętrznym przekonaniem, że warto czegoś się nauczyć? „W swojej poznawczej teorii uczenia się Rotter ogłosił, że jeżeli uczymy się, bo chcemy, to mamy wewnętrzne umiejscowienie kontroli, jeżeli dla innych to, jest to zewnętrzna umiejętność kontroli”10 Oba czynniki zewnętrzny i wewnętrzny kształtujące motywację są istotne dla aktywności uczniów.

Dla czwartoklasisty jednak motywacja zewnętrzna na tym etapie edukacji wyprzedza motywację wewnętrzną. To znaczy, że na postawę ucznia mają jeszcze dość silny wpływ czynniki zewnętrzne. Mając to na uwadze, nauczyciel tak organizuje proces edukacyjny, by uczniowie chcieli pracować i zdobywać nowe wiadomości i umiejętności. Musi, więc być dla nich autorytetem, odnosić się do nich z życzliwością, by czuli się bezpiecznie. Dzięki temu rodzi się między nauczycielem, a uczniami więź oparta na akceptacji i zaufaniu.
Taka zewnętrzna motywacja – dobre słowo, okazywane wsparcie ,wrażliwość wyzwala zapał i pobudza do działań. U dziecka w wieku lat dziewięciu autorytet nauczyciela nie jest już tak silny jak w wieku siedmiu, ośmiu lat. Niestety maleje. Dlatego, by niezmiennie być autorytetem dla swoich uczniów trzeba nie lada wysiłku i systematycznej pracy nad własną osobą.
Niewątpliwie wpływ na wewnętrzną motywację uczniów ma sama postawa nauczyciela, postępującego konsekwentnie . To jak prowadzi lekcje. Czy sposób w jaki prezentuje wiadomości jest atrakcyjny? Czy wybór metod dostosowany jest do potrzeb psychofizycznych uczniów? Ważna wydaje się, być również postawa samego nauczyciela jako wyrazista osobowość, pełna pasji i otwartości.

W procesie uczenia się istotny wpływ na efekty mają procesy uwagowe, które u dziecka 9-letniego dopiero są w fazie kształtowania. A musimy zdawać sobie sprawę z sytuacji w jakiej przyszło żyć nam wszystkim . Jak silnie jesteśmy bombardowani informacjami. Jak musimy szybko uczyć się selekcjonować napływające informacje. Mały człowiek nie potrafi umiejętnie tego robić. Nie jest jeszcze gotowy sterować własną uwagą na tyle, by móc koncentrować się na rzeczach istotnych.
__________________________
10 Małgorzata Skura, Michał Lisicki, Za progiem Jak rozwija się dziecko i co z tego wynika dla
Nauczyciela klasy IV, ORE , Warszawa 2014, s. 65

9

Wszystkim nauczycielom zależy na tym, by ich uczniowie pracowali w skupieniu, słuchali na lekcjach, potrafili zdobyte wiadomości i umiejętności wykorzystywać w toku rozwiązywania różnych zadań. Nie wystarczy upominać, żądać od uczniów uważnego słuchania. Znając jakość uwagi swoich uczniów nauczyciel organizuje pracę na lekcjach tak, by uwagę stale podtrzymywać. Jest to możliwe dzięki stosowaniu odpowiednich i skutecznych metod pracy, wykorzystaniu ciekawych środków dydaktycznych. Dostosowanych do możliwości dzieci, w taki sposób, by prowokowały do ciągłej aktywności. Aby tak się działo nauczyciel musi zadbać o ciepłą, spokojną atmosferę pracy, wyeliminować zbędne bodźce rozpraszające uczniów. Sam jako osoba również jest w stanie podtrzymywać uwagę uczniów, jeśli jest kreatywny, pełen humoru, rozumie ich potrzeby, chwilowe zmęczenie czy niepowodzenia. Potrafi
reagować i kontrolować uczniów, szybko ulegającym rozproszeniu. Nauczyciel musi być blisko swoich uczniów i obserwować stan ich uwagi , bowiem może być ona złudna.

Bardzo ważnym, decydującym momentem lekcji jest jej początek. Ma on wpływ na to czy dziecko z entuzjazmem podejmie się wykonywania nowych zadań jakie przed nim stawia nauczyciel. „Zaciekawienie stymuluje aktywność poznawczą, a aktywność poznawcza podsyca zaciekawienie”11.Zatem jeśli dziecko na lekcjach zaintrygujemy będzie bardziej zmobilizowane do pracy, do twórczego myślenia, a jego uwaga będzie na dłużej podtrzymana. Można zaskoczyć, a nawet być nieprzewidywalnym. Wynika z tego, iż czynniki emocjonalne wykorzystywane na lekcjach nadają kierunek działaniom uczniów. To emocje odgrywają istotną rolę w procesie uczenia się. „Pozytywne emocje towarzyszące nauce sprzyjają jej efektom, a negatywne, zwłaszcza zbyt silne, zniechęcają.”12
______________________________
11 Małgorzata Skura, Michał Lisicki , Za progiem Jak rozwija się dziecko i co z tego wynika
dla nauczyciela klasy IV, ORE, Warszawa 2014, s. 67
12 Grażyna Uhman, Motywowanie uczniów w praktyce, WSiP, Warszawa 2005,s. 14

10
Zaszczepienie pasji pracy u ucznia klasy IV nie jest aż tak trudne, jeśli stworzymy mu możliwość przeżywania radości i wprowadzimy go w dobry nastrój. Wykorzystamy na lekcjach sposoby pracy, które będą dla niego atrakcyjne i wywołają pozytywne emocje. Niewątpliwie taką formą przyswajania wiedzy, poznawania świata dla małego ucznia jest radosna zabawa i praca w grupach. O tej formie nie należy zapominać organizując lekcje. Poziom aktywności uczniów wzrasta, pobudza procesy intelektualne, pamięć, myślenie, koncentrację. Musimy również pamiętać, iż dzieci chętniej uczą się treści, którymi są prawdziwie i szczerze zainteresowane, bądź zafascynowane.
„Dziecko pamięta:
10% tego, co czyta,
20% tego, co słyszy,
30% tego, co widzi,
50% tego, co słyszy i widzi,
70% tego, co samo mówi i pisze,
90% tego, co mówi i robi”13

Musimy pamiętać o tym, że aby pozytywnie, a przede wszystkim efektywnie przebiegał proces uczenia się uczeń klasy IV nie może biernie przyswajać teorii, ale aktywnie, podczas radosnej zabawy, poprzez oglądanie, słuchanie, dotykanie, manipulowanie. Każde dziecko woli inny rodzaj pracy. Jedni wolą pracę grupową, inni pracę indywidualną. Nauczyciel winien uwzględnić predyspozycje i upodobania dzieci, dzięki temu wywoła w uczniach pozytywne emocje.14

Oprócz tego konieczne staje się informowanie uczniów o celowości podejmowanych przez niego działań . Uczniowie muszą wiedzieć po co uczą się danych treści podstawy programowej. Dlaczego są one dla nich ważne? Warto uświadomić im gdzie i kiedy będą mogli je wykorzystać. Warto także razem z uczniami poszukać zastosowania realizowanych treści. Dzięki temu wiedza jaką przekazujemy na lekcjach stanie się cenna, warta zapamiętania i użyteczna. Taka postawa nauczyciela sprawi, że sam proces uczenia się będzie dla dzieci interesującym przeżyciem, a zdobyta wiedza zostanie na długo w ich pamięci.
„Sam proces uczenia się dobrze zorganizowany, z jasnymi konkretnymi zadaniami wzbudzającymi ciekawość poznawczą, życzliwym podejściem nauczyciela pozytywnie nastawi uczniów, mimo że akurat te obszary wiedzy nie są dla nich najciekawsze”.15

Warto pokusić się o refleksję nad sposobami pracy z uczniem klasy IV, dzieckiem 9-letnim, pamiętając o jego możliwościach psychofizycznych, potrzebach, ale także tak szybko, zachodzących procesach poznawczych. Taka głęboka analiza z pewnością przyczyni się do efektywniejszego procesu nauczania.
_________________________
13 Marta Bogdanowicz, Anna Adryjanek, Małgorzata Rożyńska, Uczeń z dysleksją w domu,
Operon, Gdynia 2007, s.109
14 Grażyna Uhman, Motywowanie uczniów w praktyce, WSiP, Warszawa 2005, s. 16
15 Tamże, s. 16

11

Rozdział IV

Charakterystyka programu

Program ortograficzny dla uczniów klasy IV powstał wraz z myślą o niedostatecznych, jeszcze nie zbyt dobrze utrwalonych umiejętnościach ortograficznych uczniów kończących klasę III. Pomimo, że nauczyciele edukacji wczesnoszkolnej treści ortografii realizują zgodnie z programem, to z praktyki wiem,że jest to nadal zbyt mało, by móc mówić o sukcesie ucznia na tym polu. Świadczą o tym również, powtarzające się od kilku lat, zatrważająco niskie wyniki w pisaniu ze słuchu uczniów klasy III. Uczniowie znają dobrze wprowadzane na lekcjach zasady, jednak w praktycznych sytuacjach popełniają liczne błędy ortograficzne i interpunkcyjne.

Na tej podstawie domyśleć się można i wnioskować, iż na zajęciach niedostatecznie zostały utrwalone treści ortograficzne. Musimy mieć jednak świadomość, że ich realizacja stanowi przecież niezwykle długotrwały proces, a nawyków ortograficznych nie wpoimy dzieciom w ciągu zaledwie trzech lat edukacji wczesnoszkolnej . Proces ten należy konsekwentnie kontynuować, by uczeń mógł w pełni świadomie wykorzystywać poznane zasady w pisowni i nabrać swobodnej automatyzacji poznanych umiejętności.

Wobec powyższego staje się zasadne wdrożenie programu, będącego próbą pogłębienia realizowanych na lekcjach treści ortograficznych w ramach podstawy programowej, poprzez wykorzystanie aktywizujących metod pracy, uwzględniających możliwości percepcyjne uczniów dziewięcioletnich. Ów program jest bowiem skierowany do młodszego ucznia klasy IV, dziewięciolatka – dostosowany w pełni do jego potrzeb psychofizycznych.

Realizacja programu odbywać się będzie podczas dodatkowych zajęć edukacyjnych – 1 godziny tygodniowo, podczas której uczniowie będą utrwalać reguły ortograficzne, ćwiczyć piękną kaligrafię, ćwiczyć poprawną pisownię wyrazów z trudnościami, w sposób dla nich atrakcyjny – w formie radosnej zabawy. Efekty tej pracy nie będą widoczne od razu. Nauka ortografii bowiem, wymaga niezwykłej determinacji i zacięcia osób uczących się. To nie znaczy,że musi być ona monotonna i nudna, jak często uważają uczniowie.
Aby tak się nie stało, w swoim programie wykorzystuję różnorodne, atrakcyjne, a zarazem skuteczne metody pracy z materiałem ortograficznym. Takie metody , które zachęcają uczniów do podejmowania wysiłku, a tym samym sprawiają, że sami chcą poprawnie pisać. Wykorzystuję naturalną potrzebę małych dzieci, jaką jest potrzeba ruchu. Podczas radosnej zabawy sprawniej i efektywniej przebiega proces nauczania „wiemy przecież, że uczeń łatwiej i na dłużej zapamiętuje, to co go interesuje, co jest dla niego przyjemne. Przypomina o tym wszystkim nauczycielom William Jams : Nauczając musisz wypracować u swego ucznia takie wewnętrzne zainteresowanie tym czego masz zamiar go nauczyć, że każdy inny przedmiot uwagi zostanie przepędzony z jego myśli” 16

_________________________
16 Ewa Baranowska, Ortografia w ruchu, [w] Życie Szkoły nr 1/2008 12

Pamiętając, że to niezwykle trudne zadanie i zważywszy na to , że ortografia nadal jawi się uczniom jako najnudniejsza lekcja, mimo wszystko postarajmy się rozbudzać właśnie takie zainteresowania.
Metody i formy pracy jakie wykorzystałam z uczniami opierają się na praktycznych działaniach, rozwiązywaniu ćwiczeń, łamigłówek na materiale wyrazowym odnoszącym się do konkretnych reguł polskiej ortografii. W toku różnorodnych czynności uczniów, samodzielnym analizowaniu , wnioskowaniu utrwalanych reguł, uczniowie uczą się świadomie i swobodnie korzystać z nich w pisaniu. Moją intencją było spowodowanie, by dzieci pisały świadomie, by pisały uważnie i potrafiły szybko przywoływać z pamięci poznane reguły pisowni.


W realizacji programu „Ortografia dla czwartoklasisty” nauczyciel uczący ma dużą swobodę w wyborze metod pracy, środków dydaktycznych i form. Zanim jednak zdecyduje się on na konkretny sposób pracy, musi poznać swoich uczniów. Wiedzieć jak przebiegają procesy poznawcze dziecka dziewięcioletniego. Jak rozwija się uwaga, pamięć, motywacja. Jest to element niezbędny, by proces nauczania przebiegał w sposób efektywny. Znajomość sfery poznawczej dzieci pozwala na optymalne i skuteczne działania nauczyciela.

Podczas konstruowania programu kierowałam się zasadą indywidualności i uwzględniłam w wyborze ćwiczeń, takie które oddziałują na pamięć wzrokową, słuchową i ruchową dzieci. Ważne jest, by wszystkie rodzaje pamięci zaangażowane zostały w naukę ortografii. Na przykład ćwiczenia w czytaniu, poprzez obserwowanie graficznego obrazu wyrazów z trudnościami, ćwiczenia w przepisywaniu
( z wykorzystaniem ruchu ręki), ćwiczenia w wybrzmiewaniu i analizie słuchowej wyrazów. Wykorzystując zabawy ruchowe uczniowie efektywniej pracują i szybciej zapamiętują pisownię trudnych wyrazów. Nie zapominajmy, że zabawa jest podstawą procesu nauczania. Dzięki niej każdy uczeń z określonym rodzajem pamięci, przyswaja w prosty i najłatwiejszy dla siebie sposób materiał ortograficzny.

Duży nacisk w pracy nad ortografią kładę na technikę,tempo i rozumienie czytanych tekstów ale też na mówienie i pisanie. Na zajęciach wykorzystuję wiele ćwiczeń rozwijających sprawność grafomotoryczną, ćwiczenia słuchowo-językowe i ćwiczenia rozwijające twórcze, kreatywne myślenie. Dzieci dużo ruszają się podczas zabaw ruchowych, które niezmiernie cieszą i zaspokajają ich potrzeby.
Wykorzystuję również materiały ćwiczeniowe wydawnictwa OPERON. Korzystam z żartobliwych, pełnych humoru tekstów, zawierających słownictwo z daną trudnością ortograficzną, motywujących dzieci do pracy i jednocześnie poszerzających ich wiedzę.

13

Na efektywność realizacji niniejszego programu bedą miały wpływ takie czynniki jak:

- zrozumienie przez uczniów potrzeby pracy nad poprawną pisownią wyrazów,

- umiejętność rozpoznawania problemów ortograficznych przez uczniów,

- systematyczna i konsekwentna praca nauczyciela,

- umiejętność samokontroli uczniów,

- wykorzystanie w pracy urozmaiconych metod i różnorodnych ćwiczeń dostosowanych do zainteresowań i potrzeb dzieci,

- różnicowanie ćwiczeń w odniesieniu do wszystkich rodzajów pamięci (wzrokowej, słuchowej, ruchowej),

- różnorodność i atrakcyjność wykorzystywanych na lekcjach środków,

- wysoka motywacja uczniów,

- stałe podtrzymywanie uwagi uczniów.

Celem zajęć jest:

- poprawa w zakresie funkcji słuchowo- językowych,

- poprawa koncentracji i pamięci,

- poprawa tempa i techniki czytania ,

- rozwijanie koordynacji wzrokowo-ruchowej,

- przypomnienie i utrwalenie zasad ortograficznych,

- wyrabianie nawyku stosowania reguł ortograficznych,

- poprawa jakości graficznej pisma,

- poprawa w konstruowaniu różnorodnych form wypowiedzi ustnych i pisemnych,

- wzbogacenie słownika czynnego uczniów,

- poprawa w zakresie rozumienia czytanego tekstu.

14

Cele zostaną osiągnięte poprzez:

-rozwiązywanie zadań rozwijających umiejętność czytania – tempo, technikę, rozumienie,

- ćwiczenia w pisaniu – rozwijanie grafomotoryki, usprawnianie ręki, form wypowiedzi,utrwalanie poznanych zasad ortograficznych,

- ćwiczenia w mówieniu – opowiadanie o sobie, na określony temat, wypowiedzi swobodne,

- wykonywanie zróżnicowanych ćwiczeń służących podniesieniu motywacji uczniów( żartobliwych, które mają charakter zabawowy ),

- ćwiczenia pamięci,

- ćwiczenia rozwijające funkcje słuchowo-językowe (układanie nowych słów z podanych wyrazów, „Klaśnij w ręce gdy usłyszysz...” itp.),

- stymulowanie myślenia twórczego (redagowanie opowiadań, krzyżówek, zagadek, dyktand ),

- ćwiczenia koncentracji uwagi, spostrzegawczości (kolorowanki, układanki, diagramy),

- ćwiczenia rozwijające orientację w przestrzeni,

- ćwiczenia logicznego myślenia,

- zabawy i gry ortograficzne z elementami ruchu,

- wykorzystanie różnorodnych środków (guma do skakania, piłka, woreczek z grochem, lizaki ortograficzne, ortogramy, „koło śmierci”, kostka do gry ortograficzna),

- wdrażanie uczniów do autokorekty prac, samokontroli,

- ćwiczenia w korzystaniu ze słowników ortograficznych.

Metody i formy pracy

Na efekty uczenia się niewątpliwie wpływ mają metody nauczania, stosowane na lekcjach. Muszą być rzetelnie przemyślane, interesujące dla dzieci, dostosowane do ich zainteresowań. Wobec tego najodpowiedniejszymi wydają się być metody działań praktycznych, wywołujące u dzieci entuzjazm,ciekawość, a przede wszystkim skłaniające do podejmowania przez nich wysiłku i pracy umysłowej. Są to wszelkiego rodzaju zabawy ruchowe, gry dydaktyczne, gry zespołowe. Te ostatnie są dla dzieci niezwykle atrakcyjne, bowiem nauka w grupie stwarza im poczucie bezpieczeństwa, rozbudza emocje, pozwala na pełniejszą koncentrację. Zwiększa się również motywacja do pracy , ponieważ silniejsza staje się wówczas ocena grupy, a także chęć zdobycia dla grupy lepszego wyniku. Zatem chęć pokonywania trudności i wzorowego wywiązania się z powierzonych zadań.
15
Metody:
- ćwiczenia poprawnej wymowy,
- analizowanie trudności ortograficznych,
- wyjaśnianie pisowni wyrazów,
- pamięciowe ćwiczenia zapisu wyrazów,
- praca ze słownikiem ortograficznym,
- gry i zabawy dydaktyczne,
- samokontrola prac pisemnych,
- samodzielne redagowanie twórczych opowiadań , dyktand, zagadek, krzyżówek,
- praca z kartą pracy – ćwiczenia „Ortograffiti - Czytam, rozumiem, piszę” Wydawnictwo Operon - Poziom Pierwszy „ó”, „u” i „rz”, „ż”.

Formy:
- praca indywidualna,
- praca zbiorowa,
- praca w grupie,
- praca zróżnicowana.

Środki dydaktyczne:
słowniki ortograficzne, plansze z zasadami ortograficznymi, karty pracy, gry dydaktyczne, materiały do zabaw ruchowych z elementami rywalizacji, krzyżówki, zagadki, lizaki ortograficzne, kolorowe ortogramy wydawnictwa Operon.

Treści programowe

Treści zadań zostały skorelowane z podstawą programową z zakresu języka polskiego i innych przedmiotów (matematyka, przyroda, historia, sztuka)

1. Poznanie i utrwalanie podstawowych reguł ortograficznych.
2. Uzupełnianie luk w wyrazach z „ó”, „u”, „rz”, „ż”.
3. Rozwiązywanie i układanie krzyżówek i rebusów.
4. Redagowanie opowiadania, zaproszenia, dialogu na podany temat, adresowanie kartki pocztowej, opisu na podstawie rysunku.
5. Wyszukiwanie wyrazów w słowniku ortograficznym.
6. Układanie tekstów dyktand, zagadek.
7. Uzasadnianie zasad pisowni wyrazów z trudnościami.
8. Znajomość części mowy (rzeczownik, czasownik, przymiotnik, liczebnik),
9. Odmiana czasowników przez osoby,
10. Poznanie znaczenia niektórych przysłów, powiedzeń.
11. Pisownia nazw miejscowości wielką literą,
12. Wskazywanie godzin na zegarze,
13. Dodawanie i odejmowanie liczb w zakresie 1000.
14. Rysowanie wzorów na diagramie według podanego kodu (określanie kierunków- lewo, prawo), rysowanie obrazków w lustrzanym odbiciu.
15. Układanie pytań do tekstu.
16. Ćwiczenia w czytaniu ze zrozumieniem.
17. Rysowanie po śladzie, łączenie kropek na obrazku, dokańczanie rysunków według wzoru.
18. Wielkie litery w zwrotach grzecznościowych listu, pocztówki.
19. Utrwalenie pojęcia głoska, sylaba, zdanie. 16
20. Układanie zdań z rozsypanych wyrazów.
21. Układanie rymujących się wyrazów.
22. Układanie jak największej liczby wyrazów do podanego schematu (np. M....O,
M ....C) lub wyrazów z liter podanego wyrazu.
23. Wykonywanie ilustracji do powiedzeń, zwrotów, przysłów lub na podstawie podanych opisów.
24. Czytanie z podziałem na role.
25. Utrwalenie nazw i kolejności miesięcy w roku.
26. Poznanie dawnych maszyn latających
27. Poznanie długości życia niektórych ptaków.
28. Poznanie nazw zwierząt mieszkających w ogrodzie zoologicznym.
29. Utrwalenie określania kierunków na mapie.
30. Sposoby dbania o przyrodę i zdrowie.
31. Znaki interpunkcyjne
32. Układanie wyrazów w kolejności alfabetycznej.

Ewaluacja

Po zakończeniu pracy przeprowadzę działania, których celem będzie znalezienie odpowiedzi na pytanie, czy ów program odpowiada potrzebom, zainteresowaniom uczniów i przede wszystkim, czy założone przeze mnie cele zostały osiągnięte, a proponowane metody skuteczne. Informacja ta stanowić będzie podstawę do oceny wartości merytorycznej programu oraz ewentualnej konieczności jego ulepszenia i poprawy.
Podsumuję realizację programu poprzez:
- sprawdzian znajomości zasad ortograficznych i dyktando dla wszystkich uczniów uczęszczających na zajęcia z ortografii.


17
Rozdział V

Propozycje zabaw

„Pokaż nam wyraz”
Materiały: wyrazy z luką
Każde dziecko losuje 5 wyrazów z trudnością, której nie da się wyjaśnić za pomocą zasad ortograficznych. Wyrazy zawierają lukę w miejscu „rz” lub „ż” . Osoba,która prezentuje swoje wyrazy musi wypowiedzieć wyraz i pokazać za pomocą ustalonego ruchu występującą w wyrazie trudność. Pozostałe dzieci zapisują wyrazy prezentowane przez ich kolegów. Jeśli dziecko popełni błąd nauczyciel koryguje, by pozostali nie zdążyli napisać wyrazu z błędem.

np. „u” - ręce rozłożone na boki i skierowane do góry nad głowę, nogi ugięte w kolanach,
„ó” - ręce złożone nad głową, a nogi skrzyżowane w kolanach,
„ż” - ręce ugięte w łokciach, jedna nad drugą równolegle do siebie, nogi złączone,
„rz” - jedna noga jest ugięta w kolanie, druga prosto, ręka zgięta w łokciu uniesiona do góry, zaś druga jej dotyka palcami i jest ułożona do niej prostopadle,
„h” - dziecko stoi bokiem, prosto z obiema wyciągniętymi rękami, dłonie są opuszczone do dołu,
„ch” - dziecko stoi bokiem jak przy literce „h”, jednak jedna ręka jest skierowana do przodu dłoń opuszczona, zaś druga ręka ułożona pod bokiem.

„Pokaż wyraz”
Materiały: muzyka
Nauczyciel mówi wyrazy z trudnością, a wszystkie dzieci szybko muszą pokazać za pomocą wcześniej ustalonego ruchu poprawną jego pisownię. To zadanie należy wykonywać w szybkim tempie. Dzieci przy nim doskonale się bawią i jednocześnie gimnastykują. Na zakończenie zabawy dzieci mogą spróbować napisać poznane w ruchu wyrazy.

„ Gimnastyka zespołów”
Materiały: karteczki, pisaki
Każda drużyna ma za zadanie zapisać poprawnie wyrazy wypowiedziane przez nauczyciela. Nauczyciel oprócz tego pokazuje ruchem trudność w danym wyrazie. Uświadamia dzieci, że muszą być bardzo czujne, ponieważ nie zawsze poprawnie zaprezentuje wyrazy. Za każdy dobrze napisany wyraz drużyny otrzymują punkt.

„Ortograficzny taniec”
Materiały: pisaki, muzyka
Na tablicy nauczyciel rysuje dużą postać człowieka. Na jego głowie pisze literę „ż”, na brzuchu literę „rz”, na ręce prawej „ch”, na lewej ręce„h”, na prawej nodze „ó”, na lewej nodze „u”. Nauczyciel podaje dzieciom wyraz z jedną trudnością i włącza muzykę. W tym czasie dzieci muszą ruszać w rytm muzyki tę częścią ciała , która jest z literą występującą w usłyszanym wyrazie. Nauczyciel może zamiennie pokazywać poprawnie napisane wyrazy (np. 10 wyrazów). Po zakończonej zabawie dzieci muszą zapisać zapamiętane.


18
„Złap rybkę”
Materiały: kreda, rybki wycięte z papieru, kartki, pisaki
Grupa zostaje podzielona na dwie drużyny, które siadają na podłodze w rzędzie jeden obok drugiego, naprzeciw siebie. Pomiędzy nimi narysowane są kredą brzegi rzeki, a w rzece rozsypane papierowe „rybki”. Nauczyciel podaje głośno każdej osobie z drużyny wyraz, a ta z kolei musi go poprawnie napisać na kartce. Jeśli jej się to uda, może próbować dmuchnąć w wybraną rybkę i przesunąć ją na stronę drużyny przeciwnej. Wygrywa ta drużyna, która ma na swoim terenie mniej rybek.

„Myszka do sera”
Materiały: myszki wycięte z papieru, ser z papieru
Uczniowie siedzą na podłodze przed zgromadzonymi myszkami z papieru. Przed myszkami w dość dużej od nich odległośći narysowana jest linia, a za nią „ser”. Zadaniem dzieci jest podać poprawną pisownię wyrazów wypowiadanych przez nauczyciela dla każdego z osobna i dmuchać w papierową myszkę, by jak najszybciej dostać się do sera. Wygrywa osoba, która zrobi to najszybciej.

„|Kółko i krzyżyk”
Materiały: figury wycięte z papieru, plansza dla każdej drużyny
Zabawa dla uczniów w grupach. Każda grupa ma określone figury kółka lub krzyżyki i planszę do zabawy w kółko i krzyżyk. Nauczyciel głośno podaje każdej grupie trudny wyraz lub zdanie z wieloma trudnościami. Zadaniem grupy jest wspólnie , szybko ustalić poprawną pisownię wyrazu lub zdania. Jeśli im się to wybrana osoba z grupy może postawić w wybranym miejscu na planszy swoją figurę. Wygrywa grupa, która jako pierwsza ułoży swoje figury w rzędzie pionowym, poziomym lub ukośnie.

„Gorące krzesła”
Materiały: kartki z wyrazami z luką, muzyka
Na środku sali ustawione są dookoła w kole krzesła, a na nich kartki z wyrazami z luką. Krzeseł jest o jedno mniej niż jest dzieci. Nauczyciel włącza muzykę, a dzieci wędrują dookoła nich. W chwili gdy muzyka milknie dzieci szybko siadają na wolnym krześle. Osoba, która nie zdąży usiąść stoi i czeka aż każdy uczestnik poda poprawną pisownię wyrazu znajdującego się na wybranym przez niego krześle. Jeśli tak się nie stanie odchodzi z zabawy, bierze jedno krzesło i siada jako obserwator. Zaś dziecko, które nie zdążyło znaleźć krzesła bawi się dalej z pozostałymi dziećmi. Obserwatorom nauczyciel podaje pytania dodatkowe np. wyjaśnij pisownię podanego wyrazu, podaj zasadę ortograficzną. Zabawa kończy się, gdy pozostanie dwoje dzieci i jedno krzesło.

„Piłka parzy”
Materiały: muzyka, piłka
Dzieci stoją na obwodzie koła, słuchając muzyki podają sobie szybko piłkę. Gdy muzyka milknie osoba, która trzyma piłkę musi odpowiedzieć na pytanie nauczyciela. Pytanie to dotyczyć może poprawnej pisowni wyrazu bądź zdania. Zabawa jest kontynuowana do czasu gdy zostaną jedynie dwie osoby.

19
„Bomba”
Materiały: minutnik do jajek, obrazki
Dzieci stoją na obwodzie koła i podają sobie po kolei „bombę” (minutnik do jajek nastawiony na 4 minuty). W tym czasie nauczyciel pokazuje każdemu uczestnikowi po kolei obrazek z określoną trudnością ortograficzną. Zadaniem dziecka jest jak najszybciej podać poprawną pisownię nazwy prezentowanego obrazka. Jeśli odpowie źle, bądź jeśli nagle „bomba” zadzwoni, dziecko odchodzi z zabawy. Zabawę kontynuujemy do czasu aż zostaną dwie osoby.

„Skakanka”
Materiały: skakanka
Zabawa drużynowa z wykorzystaniem skakanki. Każdy uczestnik musi skakać na skakance i w tym samym czasie bardzo szybko wyjaśniać pisownię wyrazów podawanych przez nauczyciela. Skacze tak długo aż popełni błąd . Nauczyciel zapisuje liczbę wyrazów poprawnie podanych przez uczniów, a następnie zlicza punkty dla poszczególnych drużyn. Wygrywa ta drużyna, która zyskała najwięcej punktów. To samo zadanie można wykonywać podczas kozłowania piłką lub podrzucania jej.

„Ruchome dyktando”
Materiały: karteczki do zapisania wyrazów, pisaki
Zawodnicy każdej drużyny stoją „gęsiego”, jeden za drugim. Nauczyciel mówi na ucho wyraz osobie na końcu kolumny, ta z kolei musi przekazać go również na ucho osobie kolejnej przed nią. Jeśli wyraz dotrze do pierwszej osoby w kolumnie, biegnie ona do kartki leżącej na podłodze (każdy wyraz na osobnej katce) i zapisuje go. Osoba, która zapisała wyraz przechodzi na koniec kolumny. Kiedy nauczyciel poda wszystkie wyrazy cała drużyna podchodzi do swoich kartek i układa z wyrazów zdanie. Punktacja jaka obowiązuje w tej zabawie to:

Przekazanie wyrazu koledze - 1 punkt
Poprawność zapisu wyrazu z trudnością - 1 punkt
Poprawnie ułożone danie - 1 punkt

Po zakończonej konkurencji uczniowie w zeszytach (każdy indywidualnie) zapisują zapamiętane w zabawie zdania.

Zdania mogą być następujące:

Żaba Żaneta żarła żółte jarzyny.
Odważny strażak wyjeżdża do Paryża na wyprzedaż biżuterii.
Sierżant Żarłok żali się żonie Małgorzacie.
Grażyna Żądło jest tęższa niż mąż Grzegorz.
Marzena każdemu rzuca przyjacielskie spojrzenie.

20
„ Złap wyraz”
Materiały: kartoniki z literami „ż”, „rz”, wyrazy z luką
Drużyny ustawione są w kolumnach jeden za drugim. Przed nimi w dość dużej odległości leżą dwa zestawy liter. Jeden to zbiór kartoników z literami „ż”, a drugi z dwuznakiem „rz”. Oprócz tego obok leżą zestawy wyrazów z luką. Nauczyciel podaje głośno wyraz, zawodnicy biegną do wyrazów, wybierają ten, który usłyszeli. Następnie wybierają ten kartonik z „ż” , który stanowi daną trudność ortograficzną w wyrazie i wklejają go. Należy dodać, iż na każdej luce w wyrazach jest przyklejony „glutek”, dzięki czemu zabawa toczy się bardzo szybko. Zabawa ta wymaga od nauczyciela dużego nakładu pracy.

Obowiązująca w zabawie punktacja to: 3 punkty za każdy poprawnie uzupełniony wyraz i 3 punkty za czas, czyli która drużyna jako pierwsza ukończy konkurencję.

„Krzyżówka dla kolegi”
Materiały: kartka dla każdego ucznia
Każdy otrzymuje kartkę i dla kolegi przygotowuje krzyżówkę, którego hasła zawierają dane trudności otograficzne np. z „ż” lub „rz”. Umawiamy się z dziećmi, że mogą to być krzyżówki tylko o określonej liczbie wyrazów. Kiedy uczniowie są gotowi przekazują sobie nawzajem przygotowane krzyżówki i rozwiązują je.

„Ukryte wyrazy”
Materiały: kartka podzielona na kwadraty (kwadrat to jedna litera)
Uczniowie bawią się w parach. Każdy otrzymuje kartę w kratkę, a na niej musi zapisać - ukryć 10 wyrazów (wyrazy w zależności od aktualnie omawianych trudności ortograficznych). Ukrycie wyrazów polega na tym, że są one zapisane pomiędzy różnymi innymi literami. Wyrazy można wpisywać pionowo, poziomo i ukośnie. Kiedy każdy uzupełni już swoją tabelę z wyrazami wymienia się nią z kolegą.

„Koło śmierci”
Materiały: „koło”, zalaminowane obrazki
Zabawa z wykorzystaniem drewnianej pomocy dydaktycznej przypominającej „koło fortuny”. Na kole zaznaczone są pola z daną trudnością ortograficzną ( ż, rz, h, ch, u, ó). Dzieci siedzą na dywanie w kręgu, pośrodku leży koło, a dokoła niego rozsypane, zaleminowane obrazki. Każdy uczestnik kręci kołem i wybiera spośród obrazków ten, który zawiera wylosowaną trudność. Jeśli wybierze prawidłowo zabiera obrazek, jeśli zaś się pomyli zostawia go na miejscu. Zabawa toczy się do czasu, aż na dywanie nie zostanie ani jeden obrazek. Wygrywa osoba, która zbierze najwięcej obrazków.
Po zakończonej zabawie uczniowie dodatkowo rozkładają zebrane obrazki i układają do nich krótkie, zabawne opowiadanie. Najzabawniejsze zapisujemy w zeszytach.

„Memo”
Materiały: wyrazy z luką
Zabawa w parach. Nauczyciel przygotowuje zestawy wyrazów z luką – 10 par. Każda para przed sobą na stoliku rozkłada odwrócone tyłem wyrazy. Uczniowie po kolei odwracają po dwa, szukajac takich samych par. Wygrywa osoba, która zbierze najwięcej par wyrazów.

21
„Gorące guziki”
Materiały: guziki, karty z literami: „rz”, „ż”, „ó”, „u”
Uczniowie siedzą naprzeciwko siebie przy stoliku z kolorowymi guzikami. Na stole rozłożone są karty z literami np. „ż”, „rz”, „ó”, „u”. Nauczyciel podaje wyraz, a dzieci muszą jak najszybciej położyć swój guzik na odpowiedniej karcie, zgodnej z poprawną pisownią danego wyrazu. Wygrywa ta osoba z pary, której udało się najwięcej razy poprawnie wybrać kartę.

„Gorący porfel”
Materiały: portfel, obrazki
Dzieci stoją w kręgu. Przekazują sobie porfel, w którym ukryty jest obrazek. W tym czasie w tle słychać muzykę. Kiedy muzyka milknie, osoba która właśnie trzyma portfel musi go otworzyć , wyjąć obrazek i podać poprawną pisownię wyrazu, będącego jego nazwą . Jeśli nie odpowie poprawnie nie kontynuuje zabawy. Nauczyciel za każdym razem wkłada inny obrazek do portfela.

„Rzuć kostką ortograficzną”
Materiały: kostka ortograficzna, kartki, pisaki
Zabawa dla drużyn. Każda drużyna rzuca dużą kostka ortograficzną, na której naklejone są litery: „rz”, „ż”, „ó”. „u”, „h”, „ch” i wybiera kategorię wyrazów – rzeczy, zwierzęta, rośliny, osoby. Jeśli np. wrzuciła „rz” i wylosowała kategorię zwierzęta to zapisuje jak najwięcej nazw zwierzat z „rz”. Punkt przypada za każdy dobrze zapisany zyraz.Wygrywa drużyna, która zapisała poprawnie najwięcej wyrazów.

„Rzuć kostką”
Materiały: kostki do gry, woreczki z wyrazami z luką, kartki, pisaki
Zabawa dla dzieci w parach. Każda osoba z pary rzuca dużą kostką z oczkami. Na stole przed nimi leżą dwa woreczki. W jednym mieszczą się wyrazy z luką, w drugim karty z literami „rz”, „ż” itd. Jeśli dziecko wyrzuci parzystą liczbę oczek musi wylosować z woreczka wyraz z luką i zapisać go. Jeśli zaś wyrzuci nieparzystą liczbę oczek musi wymyślić wyraz z wylosowaną z drugiego woreczka trudnością i poprawnie go zapisać. Za każdy dobrze napisany, bądź uzupełniony wyraz otrzymuje punkt. Wygrywa ta osoba, która zbierze najwięcej punktów.


„Ortograficzny wąż”
Materiały: plansza do gry, pionki, kostka do gry, zestawy wyrazów z luką
Gra planszowa dla dwóch osób. Każdy rzuca kostką i przesuwa swój pionek na planszy tyle pól i wyrzucił oczek. Jeśli stanie na polu z określoną trudnością np. „ó” i „u” musi wylosować z danego zestawu wyrazów z luką jeden i poprawnie go zapisać.

„Polowanie na wyrazy”
Materiały: gazety, pisaki
Uczniowie w parach na start muszą odszukać w gazecie jak najwięcej wyrazów z daną trudnością ortograficzną. Po 3 minutach dzieci liczą zapisane przez siebie wyrazy i głośno je odczytują.

22
„Złap obrazek”
Materiały: glutek do przyklejenia, obrazki, puste karteczki, pisaki
Dwie drużyny stoją obok siebie, a ich zawodnicy jeden za drugim. Na tablicy w dużej odległości od uczniów przyklejone są różne obrazki. W ich nazwach kryją się określone trudności ortograficzne. Nauczyciel mówi nazwę obrazka. Zawodnicy biegną do tablicy, ściagają go i z powrotem biegną do swoich drużyn, by wspólnie ustalić i zapisać poprawną jego nazwę. Na zakończenie zabawy sprawdzają zapisane wyrazy, głośno czytając je.

„Nazwij”
Materiały: piłka
Uczniowie siedzą w kręgu. Jedna osoba trzyma piłkę. W momencie, kiedy nauczyciel poda hasło „start” uczeń musi podać piłkę sąsiadowi i wymieniać wyrazy w określonej kategorii np. rzeczy na literę „k”, lub nazwy zwierząt itp. Wymienia tak długo, aż piłka do niego wróci. Pozostali uczniowie w tym czasie starają się podawać piłkę jak najszybciej. Nauczyciel liczy podawane przez uczniów wyrazy. Kategorie wyrazów uczniowie mogą losować.

„Maraton sylabowy”
Materiały: kartki, pisaki
Zabawa w parach. Każda para zapisuje wyrazy, w których ostatnia sylaba jest pierwsza następnego wyrazu. Uczniowie układają ciągi wyrazów tak długo aż nauczyciel powie „stop”
np. sowa – waga – gapa – parasol – solniczka

23
Bibliografia


Janina Wójcik , Ortografii i interpunkcji nauczę się sam, WSiP, Warszawa 1989
Anna Jedut, Anna Pleskot, Nauczanie ortografii w klasach I-III, WSiP, Warszawa 1991
Małgorzata Skura, Michał Lisicki, Za progiem Jak rozwija się dziecko i co z tego wynika dla
nauczyciela klasy IV
Grażyna Uhman, Motywowanie uczniów w praktyce, WSiP, Warszawa 2005
Ewa Noga, Anna Wasilak, Stare i nowe zabawy podwórkowe, Klanza, Lublin 2002
Marzena Żylińska, Neurodydaktyka Nauczanie i uczenie się przyjazne mózgowi, Wydawnictwo
Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2013
Mirosław S. Szymański, O metodzie projektów, Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2010
Krystyna Chałas , Metoda projektów i jej egzemplifikacja w praktyce W poszukiwaniu strategii
edukacyjnych zreformowanej szkoły, Nowa Era, Warszawa 2000
Izabela Mańkowska, Kreowanie rozwoju dziecka Kinezjologia edukacyjna i inne nowoczesne
metody terapeutyczne w praktyce, Operon, Gdynia 2005
Marta Bogdanowicz, Anna Adryjanek, Uczeń z dysleksją w szkole Poradnik nie tylko dla
polonistów, Operon, Gdynia 2005
Marta Bogdnowicz, Anna Adryjanek, Marta Bogdanowicz, Małgorzata Rożyńska, Uczeń
z dysleksja w domu, Operon, Gdynia 2007
Dorota Dawid, Rozwijanie kreatywności uczniów dyslektycznych na lekcji języka polskiego
w klasach IV – VI SP, Impuls, Kraków 2004
Janina Woźniak, Nauka Ortografii i interpunkcji Wiadomości i ćwiczenia dla uczniów klasIV -VI,
WSiP, Warszawa 1987
Krystyna Grabałowska, Jadwiga Jastrząb, Janina Mickiewicz, Maria Wójcik, Ćwiczenia w czytaniu i pisaniu Poradnik metodyczny do terapii dzieci dyslektycznych, Dom Organizatora, Toruń 1996

Ewa Baranowska, Ortografia w ruchu, [w] Życie Szkoły 1/2008


strony internetowe:

www.jows.pl /sites/ defaul/files/kolber-PDF.pdf
kig.konin.pl/innowacje/.../6/Ekspertyza%20Metody%20Projektu.pdf
ore.edu.pl/.../index:php?...praca-metod-projektu...i...