Co jest ważne w ocenianiu

Dużo mówi się ostatnio o roli nauczyciela w systemie nauczania, ponieważ pojawiają się opinie, że nauczyciel powinien być nie tylko osobą przekazującą wiedzę, ale także wychowawcą młodego człowieka. Takie twierdzenie nie jest bezpodstawne, bo przecież uczeń szkoły podstawowej lub średniej w systemie dziennym spędza połowę swego dnia w szkole i na pewno nie pozostaje to bez wpływu na kształtowanie jego światopoglądu, postaw wobec innych ludzi, lub decyzji które będzie podejmował w późniejszym, dorosłym już życiu. Kiedy uczeń jest w szkole, to nauczyciel przejmuje rolę rodziców i „prowadzi ucznia za rękę" wskazując odpowiednie wzory zachowań a także sposoby rozwiązywania problemów. Nauczyciel to także osoba, która naucza i ocenia, a oceniając - nagradza lub karci. Często zdarza się, że przedmiot najbardziej lubiany przez ucznia w szkole podstawowej staje się najmniej lubianym w szkole średniej, ponieważ postawa i sposób oceniania przez nauczyciela sprawiają, że uczeń traci entuzjazm w danej dziedzinie. W rezultacie uczeń wybiera studia inne niż te, do których się wcześniej przygotowywał (także psychicznie) lub w ogóle nie kontynuuje nauki. Dlatego ważne jest w jaki sposób uczniowie są oceniani i jaka jest wobec nich postawa nauczyciela. W dalszej części tej pracy skupię się na metodach, które mogą być wykorzystywane przez nauczycieli w ramach oceniania we wszystkich typach i poziomach szkół.
Myślę, że podstawową zasadą braną pod uwagę przy ocenianiu powinien być fakt, że uczeń oceniany jest za to co umie i to, w jaki sposób posługuje się zdobytą wiedzą. Niewłaściwą postawą nauczyciela jest ocenianie stopnia nieopanowania materiału z danego przedmiotu. Niestety ciągle jeszcze zdarza się, że przy wystawianiu oceny osoba nauczająca kieruje się tym, czego uczeń jeszcze nie wie, mimo że w jakimś stopniu opanował wiedzę. Oczywiste jest przecież, że w przyszłości będzie się on posługiwał wiedzą, którą już opanował w znacznym stopniu, umożliwiającym jej praktyczne zastosowanie.
Następną ważną rzeczą jest fakt, że ocenianie powinno być integralną częścią procesu uczenia się i nauczania. W tej sytuacji dobra ocena będzie czynnikiem motywującym ucznia do dalszej nauki, a także czynnikiem, który pomaga nauczycielowi realizować cele w postaci dobrych wyników osiąganych przez uczniów. Także słaba ocena podana do wiadomości ucznia we właściwy sposób może stać się bodźcem motywującym go do większych starań. W opozycji do tej sytuacji jest ocenianie okresowych prac, które służą tylko do wystawienia stopnia. Wtedy sam stopień staje się wartością nadrzędną a przecież wiedza nie służy tylko do wystawiania stopnia. Ocena musi służyć jedynie motywacji i być wskaźnikiem dla ucznia na drodze w zdobywaniu wiedzy. Warto też dodać, że wspieranie się jedynie wynikami z prac okresowych przy wystawianiu ocen, dyskwalifikuje chęć ucznia do aktywnej pracy podczas zajęć lekcyjnych. Wynika z tego, że przy ocenianiu powinno się brać pod uwagę różne aspekty jego pracy, nie tylko prace okresowe.
Następną cechą właściwego oceniania jest, według mnie, ujęcie przedmiotu w sposób holistyczny. Tylko taki rodzaj oceniania ucznia prowadzi do całościowego jego rozwoju. Ważne jest w tym ujęciu, aby zapewnić funkcjonalność wiedzy ucznia a także wdrażać zasady myślenia dywergencyjnego, czyli takiego, które prowadzi do znalezienia różnych odpowiedzi na dany problem i zakłada istnienie wielu punktów widzenia. Wtedy uczeń staje się bardziej twórczy a osiągnięta przez niego wiedza jest dla niego bardziej użyteczna, ponieważ wie on w jaki sposób ją wykorzystać. Jeśli nauczyciel dopuszcza możliwość wystąpienia kilku różnych odpowiedzi lub kilku sposobów na rozwiązanie danego problemu, w takiej sytuacji uczeń nabiera pewności siebie co do myślenia niezależnego - czasem odkrywczego. Myślę, że przy tym zagadnieniu warty jest zauważenia fakt, iż dobry nauczyciel powinien stwarzać sytuacje otwarte dla uczniów, wymagające od nich łączenia wiedzy z różnych przedmiotów lub różnych gałęzi jednego przedmiotu. Wtedy, tak jak i w poprzednim przypadku, wiedza ucznia zdaje się nabierać nowego wymiaru. Jest ona bardziej użyteczna ponieważ daje się zastosować wieloaspektowo, często nawet do odkrywania pojęć w niekonwencjonalny sposób. Działanie ucznia nie zawęża się wtedy tylko do jednej dziedziny ale obejmuje szeroki zakres wiedzy i zagadnień dając mu możliwość myślenia o problemie na różne sposoby. Schematycznie rzecz ujmując można by powiedzieć, że na przykład uczeń piszący referat na temat jego ulubionego miejsca spędzania czasu na łonie natury będzie musiał umieć użyć wiedzy z zakresu: geografii - aby wskazać położenie miejsca, biologii - aby opisać gatunki roślin i zwierząt występujących w danym miejscu, a także będzie musiał umieć posługiwać się środkami stylistycznymi aby dobrze opisać to miejsce i aby jego opis stał się ciekawszy. Ale nie będzie tu ważne samo użycie przez ucznia wiedzy z różnych przedmiotów lecz jej łączenie i sprawne posługiwanie się nią.