Profilaktyka nikotynizmu

W ostatnich latach coraz bardziej widoczna staje się niepokojąca sytuacja w obszarze palenia tytoniu wśród dzieci i młodzieży, a także problem biernego palenia dzieci.
W odpowiedzi na te zjawiska wiele szkół podstawowych przystąpiło do realizacji ogólnopolskich programów edukacji antytytoniowej „Nie pal przy mnie, proszę” oraz „Znajdź właściwe rozwiązanie”.

•Program „Nie pal przy mnie, proszę" skierowany jest do uczniów klas I-III i w ramach edukacji antytytoniowej odnosi się do biernego palenia wśród dzieci. Kształtuje u najmłodszych postawy odpowiedzialności za własne zdrowie i umiejętności radzenia sobie w sytuacjach, gdy inni ludzie przy nich palą. Uświadamia, że nie tylko czynne, ale i bierne palenie jest szkodliwe dla zdrowia.

•Program „Znajdź właściwe rozwiązanie" jest adresowany do uczniów starszych klas. Celem programu jest zwiększanie wśród uczniów odpowiedzialności za własne zdrowie oraz kształtowanie postawy wspierania ludzi, którzy pragną zerwać z nałogiem.

Konieczność interwencji w kierunku uchronienia dzieci i młodzieży przed inicjacją palenia tytoniu i wejścia w nałóg podyktowana jest skumulowaniem w tym okresie życia wielu psychospołecznych czynników ryzyka palenia tytoniu, w tym m. in. socjodemograficznych:
•wiek i płeć ucznia;
•status społeczny, stan rodzinny i wykształcenie rodziców;
•problemy wieku dojrzewania;
•czynniki środowiskowe;
•czynniki interpersonalne (palenie rodziców, rodzeństwa, rówieśników, zachowanie grup rówieśniczych, więzi społeczne);
•normy i obyczaje środowiskowe (m.in. reakcje rodziców na palenie tytoniu przez dziecko);
•dostępność wyrobów tytoniowych.
Proces uzależniania dzieci i młodzieży od nikotyny przebiega w pięciu następujących po sobie fazach: przygotowania, próbowania, eksperymentowania, regularnego palenia, uzależnienia.

Dane statystyczne są przerażające:
Palenie czynne
- Codziennie w Polsce zaczyna palić około 500 nieletnich chłopców i dziewcząt. W skali roku daje to liczbę
180 000 młodocianych do 18. roku życia, którzy wpadli w „szpony” nałogu.
- Szacuje się, że dzieci w Polsce wypalają rocznie około 4 mld sztuk papierosów.
- Do kontaktu z papierosami przyznaje się aż 70% uczniów w wieku 12 lat, ale jak wynika z przeprowadzonych badań, po papierosa często sięgają dzieci w wieku 8 lat, a bywa, że i w wieku 5 lat.
Palenie bierne
- Szacunkowo w Polsce około 4 mln dzieci narażonych jest na mimowolne wdychanie dymu tytoniowego, czyli na palenie bierne.
- Boczny strumień dymu tytoniowego zawiera 35 razy więcej dwutlenku węgla i 4 razy więcej nikotyny niż dym wdychany przez aktywnych palaczy. Zawiera on również wiele substancji alergizujących.
- Bierne palenie powoduje takie same skutki zdrowotne jak palenie aktywne, czyli skłonność do zapalenia płuc, nieżytu oskrzeli, anginy, zapalenia zatok, zapalenia ucha środkowego, czy wreszcie obturacyjnego zapalenia oskrzeli i astmy oskrzelowej, a w późniejszym okresie życia: raka płuc, trzustki, jamy ustnej, przełyku i krtani, a także nadciśnienia tętniczego i choroby niedokrwiennej serca.
Dla dzieci bierne palenie nie jest dobrowolnym wyborem, lecz przymusem. Zdecydowanie największym źródłem zagrożenia dla najmłodszych są palący domownicy, najczęściej rodzice.
Zarówno czynne jak i bierne palenie wpływa nie tylko na pogorszenie stanu zdrowia dziecka, lecz również na gorsze wyniki w nauce.
Palenie czynne i bierne wpływa także bardzo niekorzystnie na rozwijający się płód. Z badań wynika, że około 30% dzieci przed urodzeniem, narażonych było na bezpośredni, szkodliwy wpływ papierosów palonych przez matkę, natomiast jeszcze większy odsetek narażony był na skutki palenia biernego. Noworodki, których matki były narażone na kontakt z dymem tytoniowym w czasie ciąży, bardzo często cechują się niską masą urodzeniową, niedostatecznym rozwojem funkcji płuc, dużą podatnością zachorowań na choroby układu oddechowego, astmę, przewlekłe choroby ucha środkowego, a także zespół nagłego zgonu niemowlęcia. Dzieci te częściej narażone są na ryzyko pojawienia się wad wrodzonych.
Profilaktyka, mająca na celu ochronę dzieci i młodzieży przed niekorzystnymi skutkami nałogu nikotynowego jest wyzwaniem dla rodziców, nauczycieli i pracowników ochrony zdrowia. Jednak niewątpliwie największy wpływ na rozwijanie osobowości oraz sposobu postępowania dzieci ma rodzina.
Z badań, dotyczących psychospołecznych uwarunkowań palenia tytoniu, wynika, że prawdopodobieństwo palenia przez dzieci wzrasta, gdy palą rodzice lub starsze rodzeństwo, a także wówczas, gdy rodzice są tolerancyjni wobec prób palenia przez ich dzieci. Tak więc, to przede wszystkim rodzina, jako pierwsze środowisko rozwojowe i wychowawcze dziecka powinna kształtować prawidłową postawę młodych ludzi ukierunkowaną na zdrowy styl życia. Szkoła wspiera w tych działaniach rodzinę, realizując programy profilaktyczne, zmierzające do kształtowania u dzieci postaw prozdrowotnych.

Opracowała:
mgr Joanna Bober
Szkoła Podstawowa nr 6 z Oddziałami Integracyjnymi
im. K. Makuszyńskiego w Mławie

Bibliografia:
1.Program profilaktyki palenia tytoniu dla uczniów starszych klas szkoły podstawowej i gimnazjum „Znajdź właściwe rozwiązanie”, praca zbiorowa
2.Stańczyk Jerzy: „Wpływ palenia tytoniu na stan zdrowia dzieci i młodzieży”, Klinika Kardiologii Dziecięcej UM w Łodzi