Rola gier i zabaw w procesie nauczania - uczenia się w kl. I - III

Wychowanie i kształcenie jest zadaniem niezwykle trudnym i opiera sie na analizie potrzeb i możliwości dziecka oraz dostosowaniu do niego odpowiednich metod nauczania. Ważne jest również to, żeby stworzyć sytuację, w której zaangażujemy dziecięcą wyobraźnię i skłonimy dziecko do samodzielnej pracy.
Większość procesów psychicznych dziecka związanych jest ściśle z jego aktywnością. Dziecko w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym potrzebuje, aby naukę i pracę wytwórczą zastąpić zabawą. Marek Pisarski w Matematyce dla naszych dzieci (Warszawa 1992, s. 10), pisze że efektywne nauczanie wymaga aktywnego udziału dziecka.
Wielu pedagogów podkreśla ogromną rolę zabawy w prawidłowym rozwoju dziecka, a jeśli dziecko prawidłowo się rozwija to także odpowiednio odbiera informacje , które są przekazywane. S. Szuman upatrywał ścisłego związku między nauką i zabawą. Szuman twierdził:
Dziecko bawi się po to, by sie bawić i zupełnie nie zdaje sobie sprawy z tego, że przez te różne aktywności zabawowe rozwija swój umysł, rozszerza swe doświadczenia, doskonali sprawności i umiejętności swoje w zakresie psychicznym i fizycznym i że dzięki zabawom wciąż się czegoś nowego uczy, a ucząc się, rozwija się duchowo (cyt. za M. Jąder, Efektywne i atrakcyjne metody pracy z dziećmi, Kraków 2009, s. 55)

Gry i zabawy w edukacji pełnią więc istotna rolę i mają charakter wielofunkcyjny:
1.Motywują dzieci do działania - dziecko bawiąc się ćwiczy pewne umiejętności. Wiadomości są przyswajane na zasadzie zdobywania indywidualnego doświadczenia. Chęć wygranej stanowi motywacje do dużego wysiłku indywidualnego.
2.Funkcja poznawcza - ułatwiają poznanie i pogłębiają rozumienie pewnych twierdzeń oraz uczą posługiwania się nimi.
3.Podnoszenie poziomu efektów dydaktycznych - zwiększenie zainteresowania dzieci zajęciami.
4.Podniesienie samooceny dziecka - dzięki elementom losowym zabawa daje szansę na uwierzenie we własne możliwości.
5.Oddziaływanie w sferze wychowawczej - gry i zabawy uczą opanowania i cierpliwości, przyzwyczajają do przestrzegania dyscypliny. Uświadamiają również uczniom, że należy podporządkować się zasadom działającym w grupie, a co za tym idzie kształtują postawę koleżeńską.
Zabawy i gry będą spełniały odpowiednie funkcje w procesie dydaktyczno-wychowawczym, jeżeli zostaną odpowiednio zorganizowane. R. Domań proponuje bardzo istotne zasady dla zabaw wykorzystywanych w wychowaniu przedszkolnym i wczesnoszkolnym:
1.Zasada dobrowolności uczestnictwa w zabawie
Celem tej zasady ma być uświadomienie dziecku, że ma możliwość podjęcia decyzji czy chce uczestniczyć w zabawie. Jednocześnie powinien w taki sposób zaprezentować informacje, aby wzbudzić zainteresowanie i ciekawość dziecka, które zechce wziąć udział w zabawie.
2.Zasada uwzględniania wszystkich poziomów komunikowania
W działaniach prowadzonych na zajęciach należy uwzględnić komunikację werbalną i niewerbalną (gesty, mimika, ruch ciałem).
3.Zasada uznawania przeżyć jako wartość.
Każde dziecko to "skarbnica" przeżyć zarówno tych pozytywnych i negatywnych. Zasada ta przyzwala na różne emocje, które nie powinny być oceniane i krytykowane. Nie mniej obserwacja uczniów działających w grupie jest informacją dla innych uczestników i pomaga nauczycielowi podsumować zajęcia.
4.Zasada różnorodności środków wyrazu
Zasada ta ma na celu przekazywanie informacji i wywoływanie emocji poprzez oddziaływanie na różne zmysły przy pomocy różnych środków ekspresji: dźwięk, śpiew, taniec, mimika, gest, pantomima, ruch, dotyk, techniki plastyczne, itp.
5.Zasada współpracy
Zasada w znacznym stopniu pozwala na wyrównywanie szans edukacyjnych wśród uczniów. Praca w grupie pozwala na spostrzeganie różnych rozwiązań i dowartościowuje każdego z uczestników, gdyż każdy z uczniów w równym stopniu może czuć się twórcą danego rozwiązania.
6.Zasada "tu i teraz"
Nauczyciel organizujący zabawę powinien wziąć pod uwagę jakie warunki panują w klasie oraz jakie są aktualne potrzeby wśród dzieci w danym miejscu lub czasie. Nauczyciel w myśl tej zasady powinien być elastyczny. Umiejętność słuchania i prowadzenia dialogu sprawi, iż współpraca, która będzie się rozwijać zaowocuje w postaci dobrej zabawy i znakomitych efektów dydaktycznych.
Uwzględnienie wyżej wymienionych zasad w procesie organizacji zabaw
pozwoli w pełni zrealizować ideę współpracy między dziećmi a nauczycielem. Ponadto zostaną zapewnione odpowiednie warunki do rozwoju zainteresowań uczniów, nabywania wiedzy i dostrzegania wartości istotnych w otoczeniu dziecka. Pozwoli to również w sposób przemyślany, a jednocześnie przyjemny zrealizować zadania wynikające z programu dydaktyczno-wychowawczego danej klasy oraz założeń podstawy programowej.

Bibliografia
1.Domań R., Metody pedagogiki zabawy w pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym, Lublin 2003.
2.Jąder M., Efektywne i atrakcyjne metody pracy z dziećmi, Kraków 2009.
3.Okoń W., Zabawa a rzeczywistość, Warszawa 1995.