Podtrzymywanie i rozwijanie talentów dziecka

Praktyczne porady dla rodziców i nauczycieli
Opracowanie: mgr Magdalena Sołtysiak
Każde dziecko przychodząc na świat jest wyjątkowe i każde przynosi ze sobą ogromny potencjał, bagaż możliwości miedzy innymi i zdolności.
Wielu badaczy tematu uważa, że tyle samo jest różnych zdolności ile jest rodzajów aktywności człowieka, znaczy to, że każdy człowiek powinien rozwijać zdolności na maksymalnym dla siebie poziomie.
Zdolności człowieka możemy podzielić na trzy rodzaje: kierunkowe, ogólne i twórcze.
 Zdolności kierunkowe to te, które wiążą się z określona sfera aktywności: zdolności plastyczne, muzyczne, taneczne. Zdolności te obserwujemy u małych dzieci.
 Zdolności ogólne to te, które pozwalają uczyć się w zakresie wiedzy teoretycznej. Dzieci o takich zdolnościach wykazują lepsza pamięć, dużo wcześniej niż rówieśnicy chodzą, mówią, czytają a także posiadają umiejętność posługiwania się wcześniej opanowanym materiałem.
 Zdolności twórcze przejawiają się w umiejętności tworzenia rzeczy nowych. Większość czynności małych dzieci ma charakter twórczy, przy czym aktywność owa jest twórczością subiektywną.
Zdolności są to różnice indywidualne, sprawiają one, że przy danym zasobie wiedzy, praktyki i takich samych warunkach zewnętrznych oraz równej motywacji, jedni ludzie sprawniej niż inni wykonują dane czynności, w tym także szybciej uczą się nowych rzeczy.
Dziecko zdolne to takie, które posiada umiejętność dostrzegania problemów i przystępuje do rozwiązywania ich w sposób najbardziej logiczny i skuteczny.
U małych dzieci oprócz zdolności kierunkowych możemy także zaobserwować zdolności przywódcze, dzieci takie mają ogromny autorytet, posłuch wśród rówieśników. Inne dzieci próbują „doganiać” dzieci zdolne lub je naśladować. Stają się wzorem dla innych dzieci.
Ale często bywa i tak że dziecko zdolne nie zawsze dobrze funkcjonuje w grupie rówieśniczej jest odizolowane od grupy. Nie ma przyjaciół, jest zamknięte w swoim świecie. Inne dzieci postrzegają go jako „dziwaka”, „odmieńca”, od którego należy trzymać się z daleka. Dlatego w wieku szkolnym dziecko zdolne stara się być przeciętniakiem nie wyróżniać się by nie być obiektem zainteresowania a nawet kpin i złośliwości. Bo przecież każde dziecko pragnie mieć kolegów, spotykać się z nimi, bawić, po prostu być w grupie.
Już w wieku przedszkolnym możemy zaobserwować wyraźne sygnały świadczące o ponadprzeciętnych możliwościach niektórych dzieci.
Najbardziej widoczną różnicą charakteryzującą dzieci zdolne od pozostałych jest:
łatwość skupiania się przez dłuższy czas nad danym problemem a także pewna skłonność do introwersji, zdolności przywódcze, zdolność do wytężonej pracy, wytrwałość w uczeniu się, pewność siebie i wysoka samoocena, rozumowanie logiczne, abstrakcyjne, wysoki stopień rozumienia treści i dostrzegania zależności między jej elementami, duża ciekawość, szerokie zainteresowanie, duża zdolność obserwacji, bogaty słownik, uzdolnienia matematyczne, muzyczne, plastyczne, umiejętność wczesnego czytania i pisania, zdolności analizowania i syntetyzowania, łatwość zapamiętywania i odtwarzania danego materiału, zdolność skojarzeń, dążenie do odkryć a także zdolności literackie, teatralne.
Powinniśmy jednak pamiętać, że nawet bardzo zdolne dziecko jest przede wszystkim dzieckiem i potrzebuje dużo czasu i przestrzeni, aby rozwinąć się jako osoba. Pamiętajmy także, iż dzieci muszą się doskonalić nie tylko intelektualnie, społecznie, ale i emocjonalnie. Musimy również pozwolić dzieciom zdolnym popełniać błędy by także na nich mogły się uczyć.
Jak rozpoznać zdolne dziecko? Oto charakterystyczne cechy szczególnie uzdolnionych dzieci:
 Jest bystrym obserwatorem, przytomnym i szybko podchwytującym nowe rzeczy;
 Potrafi wykonywać zadania umysłowe z przyjemnością;
 Potrafi uczyć się szybko i dobrze;
 Używa poprawnie wielu słów;
 Zadaje bardzo dużo pytań;
 Ma oryginalne pomysły;
 Skupia swoją uwagę na tym, co mu się pokazuje nowego;
 Ma dobra pamięć;
 Lubi czytać;
 Przewodzi w grach z innymi dziećmi w tym samym prawie wieku;
 Ma pomysły na zabawę, gdy bawi się z innymi;
 Ma obowiązki do wypełnienia przekazane przez nauczycieli w przedszkolu lub grupie zabawowej;
 Spędza dużo czasu na malowaniu i rzeźbieniu;
 Ma dobre wyczucie perspektywy i szczegółu, gdy rysuje;
 Rysuje oryginalne rysunki, które nie przypominają prób innych dzieci;
 Lubi oglądać obrazy i komentować je;
 Ma dobre poczucie rytmu i lubi poruszać się w takt melodii;
 Posługuje się ekspresywnymi ruchami ciała dla okazania nastroju, emocji;
 Ma dobrą koordynacje ruchów;
 Lubi wystukiwać rytm, gdy gra muzyka;
 Jasno wyraża koncepcje w mowie;
 Nie zraża się łatwo, gdy rzeczy nie idą po jego myśli;
 Wcześnie zaczyna czytać.
 Lubi rozwiązywać zadania liczbowe;
 Pragnie poznać przyczynę zjawisk;
 Jest manualnie zręczne i potrafi manipulować niewielkimi przedmiotami;
 Bardzo pochłaniają je rzeczy, wobec których wykazuje zainteresowanie.
 Bez przerwy eksperymentuje z nowymi rzeczami;
 Woli samodzielnie rozwiązywać problemy;
 Jest bardzo pomysłowe w znajdywaniu odpowiedzi i nowych sposobów robienia czegoś;
 Ma bujną, bogatą wyobraźnię i tworzy świat fantazji;
 Jest ożywione, gdy rozwiązuje problem bądź dokonuje jakiegoś odkrycia;
 Samo podaje pomysły nowych zadań, nie polega na innych przez cały czas;
 Przejawia radość życia;
 Jest pewne siebie, jeśli chodzi o jego umiejętności rozwiązywania nowego problemu;
 Ma bardzo wielu przyjaciół i kolegów;
 Jest zawsze skore do odkrywania nowego otoczenia;
 Inni traktują je jako przywódcę;
 Wymyśla pomysłowe opowiadania i lubi je opowiadać;
 Przejawia bardzo niezależną postawę wobec życia;
 Przejawia zamiłowanie do zabaw językowych, gier słownych;
 Niegrzecznie zachowuje się zwłaszcza w chwilach znudzenia lub sfrustrowania;
 Brak cierpliwości wobec rówieśników wolniej kojarzących fakty.

Chyba wszystkich rodziców cechuje naturalna skłonność do zachwycania się własnym dzieckiem, szczególnie pierwszym. Mama i tata cieszą się z każdego osiągnięcia, z każdej zdobytej umiejętności. Jeśli trzylatek rwie się do czytania, umie zagrać raz usłyszaną melodię albo składa puzzle z kilkudziesięciu elementów, jest rzeczywiście nieprzeciętny.
Jeśli komuś się wydaje, że życie z wybitnie zdolnym dzieckiem płynie lekko, łatwo i przyjemnie, jest w błędzie. Skłonny do eksperymentowania maluch może zrobić coś, co nikomu innemu nie przyszłoby do głowy. Albo wejdzie tam, gdzie nikt inny by nie wszedł Stąd w obcowaniu z nim potrzebna jest nadzwyczajna czujność, cierpliwość i wyrozumiałość. Z jednej strony należy przecież zapewnić dziecku bezpieczeństwo, a z drugiej - nie zgasić w nim ducha eksperymentatora.
W przedszkolu zdolne dziecko może sprawiać kłopoty wychowawcze i zostać zaszufladkowane jako nadpobudliwe albo przeciwnie - wycofane czy wręcz ociężałe. Dzieje się tak, dlatego, że to, co ciekawi jego rówieśników, jemu może już wydawać się nudne.
Rozwój emocjonalny i społeczny zdolnego dziecka często nie nadąża za rozwojem intelektualnym, co stwarza dodatkowe problemy. Zdolny przedszkolak woli bawić się z dziećmi starszymi lub z dorosłymi, bo są dla niego ciekawszymi partnerami, ale rzadko odpowiadają na to równym entuzjazmem. W rezultacie dziecko może czuć się samotne i niezrozumiane. Jeśli nie potrafi się bawić z rówieśnikami, trzeba jak najczęściej starać się zapewniać mu towarzystwo kolegów i pokazywać zalety współdziałania.
Dziecko utalentowane w jednej dziedzinie czasem zupełnie sobie nie radzi w innej. Pięciolatek, który płynnie czyta, ma niekiedy kłopoty z rysowaniem, zapinaniem guzików czy jazdą na dwukołowym rowerze. To całkiem normalne. Nikt nie jest przecież doskonały i trudno być najlepszym we wszystkim. Warto tę prawdę dziecku uświadomić, ale też stwarzać mu okazje do rozwijania słabszych stron.
Zdolne dzieci mają często skłonność do perfekcjonizmu, co łączy się z nadwrażliwością na krytykę, a to z kolei może prowadzić do paraliżującego lęku przed porażką. Dlatego dobrze jest chwalić każdą podejmowaną próbę i wysiłek, a nie tylko ostateczny efekt.
Zdolnemu dziecku należy poświęcać dużo uwagi, rozmawiać i cierpliwie odpowiadać na kolejne pytania. To ostatnie jest czasem męczące, ale dla dziecka niezwykle ważne - zaspokaja ciekawość, rozszerza wiedzę i prowokuje do myślenia.
Jeśli rodzice nie znają odpowiedzi na jakieś pytanie, powinni to szczerze dziecku powiedzieć. I razem z nim poszukać odpowiedniej wiedzy. Dzięki temu, gdy maluch będzie już umiał czytać, będzie potrafił bez problemu dotrzeć do potrzebnych informacji. Dzieci nie wiedzą, jak się uczyć i rozwijać swoje zdolności - nie można ich, więc pozostawić samym sobie. Czasem trzeba sugerować kolejne etapy postępowania.
Jeśli dziecko chodzi do przedszkola, warto namówić wychowawczynię, by zapewniła mu zadania dostosowane do jego poziomu, bo inaczej będzie się nudziło.
Rodzice, którzy mają wybitnie zdolne dziecko, zastanawiają się czasem, czy dla niego (i dla nich) nie byłoby lepiej posłać go wcześniej do szkoły.
Jestem przeciwna wcześniejszemu posyłaniu zdolnych dzieci do zerówki w ogóle, a do zerówki szkolnej w szczególności. Program, jaki tam obowiązuje, jest bardzo sztywny i dziecku trudno będzie się do niego dostosować, zwłaszcza, gdy w jednych dziedzinach radzi sobie fantastycznie, a w innych - nieszczególnie. Sugerowałabym raczej, by pozostało w przedszkolu tak długo, jak powinno, natomiast rodzice mogą spróbować zapisać je na zajęcia dodatkowe. Nie chodzi tu o to, by się wyspecjalizowało w jakiejś wąskiej dziedzinie, która jest jego pasją, lecz raczej o to, by rozszerzyć jego potencjał.
Małemu intelektualiście lub intelektualistce świetnie zrobią zajęcia sportowe dostosowane do jego możliwości
Dzięki temu, gdy nadejdzie czas pójścia do szkoły, będzie mu łatwiej odnaleźć się w grupie, która zwykle nie toleruje odmieńców. Z tego samego powodu warto zapewniać dziecku jak najwięcej kontaktów towarzyskich, by w warunkach mniej stresujących niż szkolne nauczyło się generalnie obowiązujących zasad. Jeżeli zaś komuś zależy na edukacyjnym przyspieszeniu, lepiej zrobić to w szkole. Dziecko może np. zdać wcześniej egzamin z pierwszej klasy i rozpocząć naukę od klasy drugiej.

Literatura
Bates J. Munday S.: „Dzieci zdolne ambitne i utalentowane” .Warszawa. Liber, 2005.
Lewis D.: „Jak wychować zdolne dziecko”. Warszawa PZWL 1988.
Limont W.: „Zdolności twórcze dzieci w wieku przedszkolnym”
Wychowanie w Przedszkolu 8/2002. .
Vos J. Dryden G. DambachK.E.: „Rewolucja w uczeniu”. Zysk S-ka 2003