Michaił Bachtin

ŻYŁ w latach 1895-1975
Studia skończył na Uniwersytecie Petersburskim. Pierwsze swoje teksty opublikował w 1920 roku. W latach dwudziestych zgromadził wokół siebie krąg artystów, filozofów i badaczy tworząc ośrodek myśli renesansowej na wzór Akademii Florenckiej. Pisał rozprawy dotyczące związków różnorodnych elementów kultury w kontekście całokształtu kultury epoki. Zgłębiał między innymi podstawy fraudyzmu oraz filozofii marksistowskiej, ale głównym przedmiotem jego badań była twórczość Dostojewskiego.
Bachtin należał do twórców zepchniętych na margines oficjalnego życia kulturalnego ZSRR. W grudniu 1928 roku został aresztowany pod zarzutem działalności w religijno – filozoficznym kole Woskriesenije. Wyrok pięciu lat obozu pracy na Sołowkach zamieniono mu na zesłanie do Kustanaju w Kazachstanie. W 1936 roku dzięki nawracającej chorobie – zapalenie szpiku kostnego oraz wstawiennictwu działaczki Czerwonego Krzyża , a zarazem żony Gorkiego – Jekatieryny Pieszkowej , odzyskuje wolność. Po odzyskaniu upragnionej wolności Bachtin przez rok wykładał literaturę w Instytucie Pedagogicznym w Sarańsku w nadwołżańskiej Republice Mordwińskiej. W 1937 roku zwolniono go z pracy z powodu odwoływania się w trakcie wykładów z literatury powszechnej mimo licznych ostrzeżeń do burżuazyjnego obiektywizmu. W 1938 roku na skutek postępującej choroby amputowano mu nogę. Dalsze lata jego życia to ciągła tułaczka: Moskwa, Sawiołowo, Kimry, a od 1945 roku powrót do Sarańska i nieprzerwana praca. W 1940 roku kończy książkę o Rabelaisim, która sześć lat później stała się podstawą do habilitacji. Zaraz też zaatakowano ją jako „pseudonaukową , frojdowską w swojej metodologii dyfertację „ w której poważnie rozpatrywane są takie problemy jak groteskowe przedstawienie ciała i opisy materialnie cielesnego domu w dziele Rrabelajsiego.
„ Problemy literatury i estetyki „ doczekały się druku już w 1929 roku. Do sporządzenia nowej redakcji Bachtin przystąpił po 32 latach. W 1963 roku książka ukazała się drukiem i jeszcze za życia autora doczekała się sławy. Przełożono ją na język polski, rumuński, czeski, włoski, francuski, niemiecki, angielski, serbochorwacki i japoński. W 1970 roku Bachtin od 10 lat emeryt, wraz z żoną Jeleną przeprowadził się do domu starców w Klimowsku koło Podolska. W tym tez roku przyjęto go do grona Związku Pisarzy. Rok później umiera Jelena, a Bachtin przeprowadził się do Domu Pracy Twórczej Pisarzy w słynnym podmoskiewskim Pieriediełkinie. W 1972 roku otrzymał mieszkanie w Moskwie , gdzie zmarł w 1975 roku.
Bachtin jest autorem KONCEPCJI ROZWOJU CZASU I PRZESTRZENI tzw. Chronotop w kulturze przedstawionej na przykładach literackich. Powiązał on przestrzeń przedstawioną z procesem jej kształtowania się przebiegającym w czasie. Uważał że czasoprzestrzeń w literaturze artystycznej jednoczy cechy przestrzenne i czasowe w ramach znaczącej i konkretnej całości. Cechy czasu odsłaniają się w przestrzeni , zaś przestrzeń znajduje w czasie swój sens i miarę. To krzyżowanie się porządków i złączenie cech stanowi o charakterze czasoprzestrzeni artystycznej. Pojęcie czasoprzestrzeni ustalone przez Bachtina obejmuje różne gatunki literackie. W zależności od gatunku i formy zmieniają się proporcje, formy spacjalne częściej i bardziej wyraźne występują w poezji, natomiast formy temporalne w prozie narracyjnej, gdzie przestrzeń podporządkowana jest postaci bohatera, zaś uporządkowanie formalne zakłada przede wszystkim zmiany temporalne. W teorii Bachtina przestrzeń i czas traktowane są jednak łącznie jako dwie kategorie wzajemnie się uzupełniające. Z jednej strony przestrzeń ulega ciągłym przemianom z drugiej zaś strony elementy tej przestrzeni wskazują na upływ czasu. Istotną cecha tej teorii jest jej wartość formalna i znaczeniowa. Czasoprzestrzeń określa artystyczną jedność utworu literackiego w jego relacji z rzeczywistością jak twierdzi Bachtin.
Jest on również autorem TEORII FOLKLORU ŚREDNIOWIECZA skonstruowanej na dziele Rablaisiego. Również TEORIA WIELOGŁOSOWOŚCI powieści nowożytnej , do której przywiodła go analiza twórczości Dostojewskiego jest autorstwa Bachtina. Zwrócił uwagę na rolę interferencji kulturowych. Uważał , że w pełni poznać można własną kulturę jedynie poprzez pryzmat innej kultury. Twierdził, że literatura jest żywa, tylko wtedy, gdy naśladuje rzeczywistość – zapis literacki jest przedłużeniem realnego dziania się. Uważał, że życie polega na nawiązywaniu dialogu- bez dialogu nie ma życia( filozofia dialogu). Język poezji czy eposu jest dla Bachtina martwy, monologowy, centralizujący utrwalający tradycję i autorytet, należący do sfery oficjalnej. Słowo powieści jest konkretne, społeczne, przesiąknięte zbiorem ocen, oddzielenie go od rzeczywistości jest niemożliwe- dla Bachtina nie ma podziału na literaturę i nie- literaturę. Powieść polifoniczna ma za zadanie pokazywanie języka w jego konkretnym, żywym całokształcie. W otwartej teraźniejszości ma odzwierciedlać ogólny dystans czasu , mieścić w sobie wielość idiolektów, dialektów, socjolektów, zderzać ze sobą odmienne stanowiska i postawy. U źródeł powieści leży wywrotowy potencjał błazeńskiej różnorodności karnawału, decentralizująca żywa gra językami w satyrze menippejskiej – twierdzi Bachtin.

BACHTINOWSKIE POJĘCIE GATUNKU( GENRU) MOWY
Genry mowy – nie wytwór , ale samo działanie. Skodyfikowana forma działania.
Wg Bachtina mówimy tylko określeniami – genrami, nawet w najbardziej swobodnej rozmowie odlewamy naszą mowę okreslonymi genrami.
Gatunki mowy:
- potoczna: kawał, opowieść, pytanie
- urzędowa: podanie, pouczenie
- naukowa: referat, wykład, traktat, artykuł.
Elementy składające się na gatunek mowy:
- kategoria formalno- językowa: wiersz, proza, gramatyka
- gatunek tworzy kategorie poznawcze- z danym gatunkiem mowy wiąże się ujęcie świata i jego wartościowanie
- kategorie gramatyczne- łączą się intencjonalnością ( poprzez dany gatunek osiągamy dany cel)
Kluczowe pojęcia dla Bachtina:
Wielojęzyczność, wieloznaczność, głos, dialog, dialogiczność (zdialogizowane jest wszystko)
Powieść polifoniczna( jedyny dla Bachtina żywy gatunek literacki), karnawalizacja literatury, ambiwalentny ludowy śmiech, logika maski ( wielość we wspólnym śmiechu), mowa cudza.
Był głównym inspiratorem koncepcji intertekstualności, ale nie należy utożsamiać jej z jego dialogowością.
Jedną z istniejących perspektyw badawczych jest Michaiła Bachtina teoria KARNAWALIZACJI. Początkowo termin ten używany był tylko w literaturze, dziś metaforyczna koncepcja tego autora jest stosowana do analizy współczesnych zjawisk kulturowych. Karnawałowe widzenie świata pozwala dostrzec logikę odwrotności w kulturze współczesnej.
Jego dzieła stały się inspiracją dla szerokiego grona uczniów, kontynuatorów i inspiratorów również w samym ZSRR. Punktem wyjścia jego badań była historia i teoria literatury.
Prace Bachtina zyskały światowy rozgłos, międzynarodową bibliografię jego dzieł prowadzi Uniwersytet w Kłinston. Edycje pośmiertne m.in. Problemy literatury i etyki 1975 w Polsce 1982, Etyka twórczości słownej 1979 w Polsce 1986