Metody aktywizujące jako wyzwanie współczesnej edukacji

W ostatnich latach system edukacji uległ zasadniczym przeobrażeniom. Wyzwaniem współczesnej edukacji jest zmiana myślenia o dziecku, które należy postrzegać jako autonomiczny, aktywny podmiot, poznający świat i swoje możliwości.
Metody aktywizujące są uznawane przez współczesnych dydaktyków za naczelną zasadę procesu nauczania - uczenia się. Istotny jest bowiem fakt, że umiejętności uczymy się przez to, co słyszymy, wąchamy, smakujemy, czujemy, wyobrażamy sobie, wyczuwamy intuicyjnie, dotykamy, widzimy, robimy.
Metoda aktywizująca jest całokształtem działań grupy i prowadzącego, które służą uczeniu się przez doświadczenie. Działanie to uwzględnia emocjonalny aspekt procesu uczenia się, wykorzystując aktywizującą technikę w odpowiednim momencie i w odpowiedni sposób.
Stosowanie metod aktywizujących stwarza warunki do zaangażowanego i aktywnego udziału uczącego się w zajęciach lekcyjnych. Metody aktywizujące są swoistymi wskazówkami, sposobami działania, które mają pomóc uczniom pogłębiać zainteresowanie wspólną sprawą, przyswajać nową wiedzę, rozwijać własne pomysły, komunikować się, dyskutować na różne tematy, podejmować działania.
Istnieje wiele klasyfikacji metod aktywizujących. Przyjmując podział według J. Krzyżewskiej, wymienię proponowane przez autorkę metody aktywizujące, podając ich główne zalety.
• Metody integracyjne wywodzą się z pedagogiki zabawy. Służą odprężeniu, wywołaniu atmosfery życzliwości i dobrego samopoczucia. Zapewniają dzieciom poczucie bezpieczeństwa, tożsamości z grupą, uczą twórczego myślenia, współpracy i efektywnej komunikacji. Przykładem metod integracyjnych są: krasnoludek, pajęczynka (kłębek), graffiti.
• Metody tworzenia i definiowania pojęć: mapa pojęciowa, kula śniegowa, burza mózgów. Dzięki tym metodom dziecko ma możliwość zrozumieć podstawowe pojęcia, dokonywać analizy
i klasyfikacji, definiować pojęcia, zasady, wyodrębniać cechy istotne i nieistotne, uczy się negocjować i przyjmować różne punkty widzenia.
• Metody hierarchizacji mają na celu wyrabianie u dzieci umiejętności dokonywania analizy
i klasyfikacji, porządkowania według ustalonych kryteriów. Wymienić tu możemy: metodę promyczkowego uszeregowania, technikę diamentowego uszeregowania (tzw. karo), piramidę priorytetów.
• Metody twórczego rozwiązywania problemów: burza mózgów, mapa pojęciowa, „635”, rybi szkielet, metoda trójkąta, sześć myślących kapeluszy. Uczniowie uczą się dyskutować, myśleć krytycznie, łączyć wiedzę z doświadczeniem, myśleć twórczo, wyrażać własne poglądy, rozwiązywać problemy.
• Metody pracy we współpracy: zabawa na hasło, Jigsaw (puzzle). Dzięki tym metodom dzieci uczą się samodzielnie zdobywać wiedzę, współpracować ze sobą, pracować z grupą i w grupie, sprawnie się komunikować i negocjować, akceptować różnice indywidualne. Sukces grupy jest tu uzależniony od indywidualnych sukcesów. Uczniowie pomagają sobie nawzajem, mają szansę na mówienie, słuchanie, argumentowanie i dyskutowanie.
• Metody ewaluacyjne uczą dzieci oceniać siebie i innych, wyszukiwać słabe i mocne strony postaci, sytuacji, przyjmować i wyrażać krytykę. Wyróżnić tu możemy metodę kosza i walizeczki oraz tarczę strzelecką.
• Metody diagnostyczne: obcy przybysz, procedura „U”, metaplan. Istotą metod diagnostycznych jest wnioskowanie, sprawdzanie, ocenianie oraz wyjaśnianie przyczyn określonego stanu rzeczy.
• Metody dyskusyjne (m.in. akwarium, debata „za i przeciw”) kształtują u uczniów umiejętność wyrażania swojego zdania, argumentacji, a także szacunku dla przekonań innych.
• Metody rozwijające twórcze myślenie: słowo przypadkowe, niezwykłe zadania, fabuła
z kubka. Twórcze myślenie jest próbą nowego spojrzenia na sytuację, wpływa na optymalny rozwój dziecka.
• Metody grupowego podejmowania decyzji: pustynia, drzewo decyzyjne, grupa nominalna. Metody te zachęcają uczniów do namysłu, rozważań, krótszego lub dłuższego procesu myślowego, niezbędnego do podjęcia decyzji. Uczą więc rozwiązywania problemów.
• Metody planowania (m.in. gwiazda pytań, projekt) uczą równomiernego rozkładania pracy
w czasie, a także dają możliwość realizowania zamierzonych celów.
• Gry dydaktyczne to metody nauczania wykorzystujące grę jako formę ułatwiającą zdobywanie wiedzy i umiejętności. Gra stanowi odmianę zabawy i polega na przestrzeganiu ściśle określonych zasad. Służy to poszanowaniu norm oraz przyzwyczaja do zwycięstw czy porażek. Wybór gier dydaktycznych jest bardzo duży. Wymienić tu możemy chociażby „dziwne powiedzonka”, czy też „magiczny kalkulator”.
• Metody przyspieszonego uczenia się wychodzą naprzeciw potrzebom sprostania
i dotrzymania kroku przemianom zachodzącym na świecie. Metody te pomagają uczyć
i myśleć tak, aby potrzebną wiedzę i umiejętności nabywać w sposób trwały i skuteczny.
Do tej kategorii zaliczamy m. in. łańcuchową metodę skojarzeń, zakładkową metodę zapamiętywania, mapę umysłową.
Warto przytoczyć w tym miejscu zestawienie metod według B. Dittefeld. Autorka proponuje metody i techniki aktywizujące, które szczególnie sprawdzają się w pracy
z dziećmi przedszkolnymi. Są to m.in.: collage, burza mózgów, prawda-fałsz, drama, pro-contra, drzewo decyzyjne, graffiti, akwarium, projektowanie (planowanie).
Wymienione powyżej zalety poszczególnych grup metod aktywizujących nie pozostawiają wątpliwości. Niezwykle istotne jest, we współczesnym - skomputeryzowanym świecie, rozwijanie
u uczniów twórczego myślenia i kreatywności. Metody aktywizujące uczą współpracy, integrują grupę, a także dają możliwość dyskutowania oraz wyrażania własnych poglądów z poszanowaniem drugiego człowieka. Rozwijają myślenie, pamięć oraz uczą planowania. Ponadto, jak wiadomo, najbardziej efektywne uczenie to uczenie przez doświadczenie.
Stosowanie w edukacji odpowiednio dobranych metod aktywizujących daje więc możliwość wszechstronnego rozwoju dziecka, zgodnie z jego potrzebami, zainteresowaniami i możliwościami.

Opracowała: mgr Joanna Bober
Szkoła Podstawowa nr 6
z Oddziałami Integracyjnymi
im. K. Makuszyńskiego
w Mławie


Bibliografia
1. Brudnik E., Moszyńska A., Owczarska B., Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie, Kielce 2010
2. Dittfeld B., Zróbmy to wspólnie, czyli aktywne metody pracy. Wychowanie w Przedszkolu nr 8, 2008
3. Krzyżewska J., Aktywizujące metody i techniki w edukacji wczesnoszkolnej, Suwałki 1998
4. Kubiczek B., Metody aktywizujące. Jak nauczyć uczniów uczenia się?, Opole 2009
5. Okoń W., Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Warszawa 1998
6. Taraszkiewicz M., Jak uczyć lepiej?, Warszawa 2002
7. Trzaska L., Wojciechowski M., Metody aktywne w pracy z grupą. Problemy realizacji, Warszawa 1997