Cztery żywioły - program autorski

PROGRAM AUTORSKI
"CZTERY ŻYWIOŁY"

opracowanie: mgr Aldona Łowicka

WSTĘP:
Założeniem wychowania przedszkolnego jest m.in. aktywne wspierania rozwoju dziecka. Istotnym czynnikiem wychowawczym jest kontakt z przyrodą.
To on stanowi bogate źródło doznań, wrażeń i przeżyć, wywołuje chęć aktywnego działania. Bezpośrednie doświadczanie otoczenia przyrodniczego za pomocą kilku zmysłów wywołuje u dziecka w wieku przedszkolnym zdziwienie i nasuwa wiele pytań. Zaspokojeniu tych potrzeb służą zabawy badawcze
i eksperymenty. To dzięki nim dziecko ma możliwość zrozumienie wszystkimi zmysłami wielu związków zachodzących na ziemi, w powietrzu i wodzie.
Mam nadzieję, że proponowane w tym programie zabawy badawcze
i doświadczenia rozbudzą w dzieciach zainteresowanie światem przyrody
i wytworzą w nich właściwy stosunek do tego, co nas otacza.

CELE:
- Rozwijanie zainteresowania przyrodą ożywioną i nieożywioną;
- Wdrażanie do eksperymentowania, obserwowania, poszukiwania
oraz formułowania wniosków;
- Uwrażliwianie na piękno otaczającego środowiska przyrodniczego;
- Kształtowanie postawy proekologicznej;
- Uczestniczenie w działaniach mających na celu ochronę przyrody.
METODY PRACY:
- Czynne (zabawy badawcze, eksperymenty, zabawy plastyczne)
- Aktywne (burza mózgów)
- Oglądowe (obserwacja, pokaz)
- Słowne (wiersze, opowiadania, zagadki, rozmowa, dyskusja)
FORMY PRACY:
W trakcie realizacji programu wykorzystuję takie formy, jak:
- wiersze, opowiadania,
- wycieczki i spacery połączone z obserwacją,
- zabawy i eksperymenty badawcze,
- zabawy plastyczne,
- ciekawostki przyrodnicze itp.
Wśród form organizacyjnych:
- formę zbiorową
- formę zespołową
- formę indywidualną

REALIZACJA TREŚCI PROGRAMOWYCH:
Program nie zawiera podziału na grupy wiekowe, nauczyciel samodzielnie dostosowuje stopień trudności do możliwości i umiejętności dzieci.
Treści programu są ujęte w czterech blokach tematycznych:
POWIETRZE, WODA, ZIEMIA, OGIEŃ.
Realizowane będą od września do maja.

ŚRODKI DYDAKTYCZNE: lupy, lusterka, mikroskop, termometr, świeczki, plastikowe butelki, baloniki, miski, woda, kostki lodu, piórka, bibuła, wiatraczki, papierowe żaglówki, wstążki, wazelina, plastikowe słomki, globus, naczynia o różnych kształtach, szklanki, jajka, sól, plastelina, latarka, kamienie, piasek, ziemia, glina, kredki, papier, sitka, łopatki, doniczki, sadzonki roślin, bryłki węgla, podgrzewacze.
EWALUACJA PROGRAMU:

Ewaluacja programu polegać będzie na analizie kart pracy, obserwacji
i przeprowadzeniu wśród dzieci ankiety.

PRZEWIDYWANE EFEKTY:
- Dziecko interesuje się środowiskiem przyrodniczym, ma właściwy do niego stosunek.
- Dziecko potrafi oglądać, szukać, zbierać, porządkować, porównywać, obserwować, badać i eksperymentować.
- Dziecko nabywa umiejętność działania samodzielnie i w zespole.
- Dziecko ma zaszczepione zainteresowania badawcze, jest ciekawe otaczającego nas świata.

Blok I - POWIETRZE.
1. Czy powietrze istnieje?
Cele:
- Dziecko wie, że istnieje powietrze mimo, iż nie jest widoczne gołym okiem.
- Dziecko ustala, czego może dokonać powietrze.
Przebieg:

* Rozmowa z dziećmi nt. tego czy powietrze istnieje, czy można jej zobaczyć, powąchać.
* Słuchanie wiersza L.J. Kerna "Piotruś i powietrze".
* Rozmowa na temat treści wiersza.
* Eksperymenty "Powietrze istnieje":
- Nadmuchiwanie balonów, powolne wypuszczanie powietrza z balonów
w kierunku własnej twarzy, tak aby dzieci poczuły ruch i siłę wydobywającej się zawartości balonów.
- Wdychanie i wypuszczanie powietrza.
- Obserwowanie zapalonej świeczki oraz przykrytej zapalonej świeczki.
- Gniecenie zakręconych plastikowych butelek, a następnie butelek bez nakrętek.
- Wkładanie do miski z wodą pustej szklanki odwróconej do góry dnem.
Po chwili wyłożenie jej, stwierdzenie, że nie jest w środku mokra, bo wcale nie była pusta, było w niej powietrze i dlatego woda nie mogła wpłynąć do środka.
- Na plastikową butelkę nakładamy ściśle lekko napompowany balon. Wkładamy butelkę do miski z gorącą wodą i obserwujemy jak balon się nadmuchuje. Dzieje się tak, gdyż pod wpływem ciepła powietrze w butelce rozszerza się i wypełnia balon. Gdy włożymy butelkę do wody z kostkami lodu, balon oklapnie, bo powietrze skurczyło się od zimna

2. Zabawy z wiatrem.
Cele:
- Dziecko obserwuje działanie wiatru.
- Dziecko wie, jaką rolę w środowisku przyrodniczym pełni wiatr.
- Dziecko wskazuje niszczący wpływ powietrza na życie przyrody.
Przebieg:
*Rozmowa na temat wiatru.
* Wyjaśnienie roli wiatru w życiu ludzi oraz w środowisku przyrodniczym:
- porusza wiatraki, w których mielono mąkę, wiatraki do czerpania wody, wiatraki produkujące prąd elektryczny, żaglowce, szybowce,
- rozsiewa nasiona, zapyla kwiaty.
* Uświadomienie dzieciom, że wiatr może być również niebezpieczny i czynić w przyrodzie szkody: tornado, cyklon, halny, trąba powietrzna.
* Zabawy oddechowe w sali: dmuchanie piórek, bibułek, dmuchanie w wiatraczek, w papierową żaglówkę włożoną na wodę w misce (dzieci badają, jaki wpływ na ruch wiatraczka czy żaglówki ma siła wydychanego powietrza).
* Eksperymentowanie na powietrzu: obserwowanie z jakiego kierunku wieje wiatr poprzez:
- przyglądanie się gałęziom drzew, wiszącemu na sznurku praniu,
- sprawdzanie, z której strony wyschnie szybciej pośliniony palec,
- podnoszenie w górę wstążeczek lub chusteczek.
* Zabawa na powietrzu: puszczanie latawców lub zabawy z wiatraczkami.

3. Co zanieczyszcza powietrze?
Cele:
- Dziecko wie, kiedy powietrze jest brudne i co je oczyszcza.
- Dziecko wie, jakie znaczenie dla roślin, zwierząt i człowieka ma powietrze.
Przebieg:
* Dyskusja na temat: "Do czego potrzebne jest powietrze?"
* Słuchanie opowiadania "O kominie, który przestał dymić".
* Rozmowa na temat wysłuchanego utworu.
* Poznanie innych przyczyn zanieczyszczania powietrza (spaliny samochodów, samolotów, dym z papierosów) oraz sposobów jego oczyszczania - wykorzystanie obrazków.
* Eksperyment "Pomiar zanieczyszczenia powietrza":
- Dzieci wieszają kawałki bibuły: w sali, na korytarzu, na gałęzi drzewa,
za oknem. Po pewnym czasie oglądają bibułki przez lupę, porównują i oceniają ilość zebranych na nich zanieczyszczeń.
- Dzieci smarują sztywne białe kartki wazeliną i rozkładają je w sali, na placu, jedną z takich kartek N wiesza pod dachem. Na drugi dzień dzieci, używając lupy sprawdzają, ile przykleiło się do nich brudu i pyłu.

* Zabawa plastyczna "Malowanie powietrzem" - dzieci robią na kartce papieru kleksy z farby, następnie dmuchają na nie przez słomkę w różnych kierunkach tak, aby powstały wzory.
* Ćwiczenie oddechowe "Góra bąbelkowa" - dzieci otrzymują kubeczki z wodą mydlaną i słomki. Na hasło N: "Góra bąbelkowa" wkładają słomkę do wody, nabierają powietrze nosem i dmuchają. Na hasło : "Stop" przerywają dmuchanie.
* Święto Drzewa: 10 X
* Światowy Dzień Czystego Powietrza: 14 XI
Blok II - WODA
1. Ile jest wody na świecie?
Cele:
- Dziecko wie skąd pochodzi woda oraz jakie jest jej znaczenie dla ludzi, roślin i zwierząt.
- Dziecko uświadamia sobie, że woda to skarb bez którego nie mogłoby istnieć życie na Ziemi, ale też groźny żywioł, który może zniszczyć przyrodę.
Przebieg:
* Rozwiązanie zagadki: "Szumi w morzach, oceanach, pluszcze w rzekach, płynie w kranach?" (woda)
* Rozmowa na temat miejsc, w których można zobaczyć wodę w oparciu
o pokaz obrazków:
- morza
- oceany
- rzeki
- jeziora
- strumienie
- stawy.
* Rozmowa na temat: "Komu i po co potrzebna jest woda?" (ludziom, zwierzętom, roślinom).
*Rozmowa na temat niszczącego wpływu wody na życie przyrody: Tsunami, powodzie, podtopienia.
* Demonstracja globusa, pokazanie miejsc, gdzie znajduje się woda:
- N pyta: Ile jest wody na świecie, mało czy dużo?
- N wyjaśnia, że choć Ziemia jest pełna wody, to wcale nie ma dość wody do picia. Większość wody na Ziemi jest słona, nie nadaje się do picia.
* Karta pracy: N rozdaje karty, na których narysowanych jest 100 kratek, prosi, aby dzieci zakolorowały niebieskimi kredkami 3 kratki - odzwierciedlają one ilość wody słodkiej, pozostałe kratki to woda słona. N dodaje, że tylko 1 kratka to ilość wody wypełniająca rzeki, jeziora i strumienie, gdyż 2 kratki odzwierciedlają słodką wodę zamarzniętą w lodowcach, bądź też znajdującą się pod ziemią. N pyta dzieci czy to duży, czy mało? Wody na świecie jest bardzo mało, więc nie możemy jej marnować.
* Zabawa ruchowa "Skaczemy przez kałuże".
* Rozmowa nt. "Jak możemy oszczędzać wodę?". N wysłuchuje propozycji dzieci. Po czym pokazuje obrazki na których pokazane są: kran z kapiącą wodą, zanieczyszczone jezioro, dziecko myjące zęby i lecącą z kranu wodę, dziecko kąpiące się w wannie pełnej wody, pralka piorąca jedną bluzkę. N pyta, co powinny zmienić w swoim zachowaniu osoby widziane na obrazkach.
2. Historia jednej kropelki.
Cele: Dziecko wie, na czym polega zjawisko krążenia wody w przyrodzie.
Przebieg:
* Słuchanie opowiadania H. Bechlerowej "Jedna srebrna kropla" (wykorzystanie ilustracji).
* Rozmowa na temat wysłuchanego opowiadania.
* Zabawa ruchowa "Małe i duże krople".
* Omówienie zjawiska krążenia wody w przyrodzie na przykładzie obrazka.
*Zapoznanie dzieci z różnymi rodzajami opadów, tj. deszcz, grad, śnieg.
* Doświadczenie "Jak powstaje deszcz?"
N przygotowuje naczynie z gorącą wodą, która paruje oraz lusterko. Przykłada lusterko do pary ulatniającej się z naczynia. dzieci widzą zaparowane lusterko,
z którego po chwili zaczynają spływać krople wody.

* Podczas pobytu na powietrzu dzieci obserwują za pomocą lornetki chmury.
* Podczas pobytu na powietrzu (świeżo po deszczu) dzieci obserwują krople wody, określają ich kształt.
3. Zabawy badawcze z wykorzystaniem wody:

* Dzieci smakują, wąchają, dotykają, przyglądają się wodzie (nie ma smaku, nie ma zapachu, jest mokra, przezroczysta).
* Dzieci przelewają wodę do naczyń o różnych kształtach i obserwują,
co się z nią dzieje (woda jest cieczą, można ją przelewać, przyjmuje kształt naczynia, w którym się znajduje).
* Dzieci wlewają wodę do pojemniczków, wkładają do zamrażalnika, po jakimś czasie sprawdzają, co się z nią stało (woda zamarzła w niskiej temperaturze, zmieniła się w lód, ze stanu ciekłego zmieniła się w stały).
* Dzieci obserwują (z bezpiecznej odległości), co stanie się z zimną wodą wlaną do czajnika elektrycznego i podgrzewaną (woda gotuje się, unosi się para wodna, czyli woda przybrała postać gazu).
*Dzieci obserwują, który lód się szybciej rozpuści, czy ten, który N włoży do gorącej wody, czy ten włożony do zimnej wody (im cieplej, tym szybciej lód się rozpuszcza).
*Czy lód pływa czy tonie? - dzieci wkładają do misek z wodą kostki lodu
i obserwują co się dzieje (lód nie tonie, bo jest lżejszy od wody)
* Dzieci oglądają, smakują i rozpoznają sól i cukier. Wrzucają je do wody
i sprawdzają, co się z nimi stanie (cukier i sól rozpuszczają się w wodzie).
* Który śnieg się rozpuści? - dzieci wkładają śnieg do równych wielkością wiaderek, jedno wiaderko stawiają w sali przy kaloryferze, a drugie na dworze (śnieg rozpuszcza się pod wpływem ciepła, po rozpuszczeniu powstaje z niego woda).
* Magiczne jajko - dzieci wkładają do szklanek z wodą jajka, obserwują, co się dzieje(jajko opada na dno), po czym wyjmują jajka, wsypują do szklanek po 3 łyżeczki soli, dobrze mieszają i ponownie wkładają jajka (jajko pływa, słona woda wypiera je mocniej, niż woda bez soli). N przy okazji informuje dzieci, że istnieje Morze Martwe, które jest tak słone, że unosi na swej powierzchni nawet osoby nie umiejące pływać.
* Co pływa, a co tonie? - dzieci dostają od N 2 bryłki plasteliny, z jednej tworzą kulkę, a z drugiej łódkę i obserwują, co zatonie (łódka z plasteliny jest pusta
w środku, ma w sobie nie tylko plastelinę, ale i powietrze. To czy przedmiot pływa, czy tonie zależy od tego jaki ma kształt i z czego jest wykonany).
* Światowy Dzień Wody: 22 III

Blok III: ZIEMIA
1. Ziemia we wszechświecie.
Cele:
- Dziecko poznaje niektóre planety Układu Słonecznego.
- Dziecko poznaje pozycję i rolę Słońca.
- Dziecko wyodrębnia elementy widoczne na niebie w dzień i w nocy, tj. Słońce, Księżyc, gwiazdy, chmury, opady atmosferyczne.
Przebieg:
* Przedstawienie obrazka Układu Słonecznego - wskazanie planet i Słońca.
* W celu wyobrażenia sobie przez dzieci wielkości Układu Słonecznego, nauczyciel pokazuje piłkę plażową, która imituje Słońce oraz ziarenko pieprzu, które imituje Ziemię.
* Rozmowa na temat roli Słońca: ogrzewanie i oświetlanie Ziemi.
* Eksperyment: obserwowanie wzrostu rośliny w nasłonecznionym miejscu oraz w miejscu, gdzie światło nie dociera (roślina rośnie lepiej w miejscu odpowiednio nasłonecznionym).
* Wyjaśnienie zjawiska dnia i nocy z wykorzystaniem globusa i lampki.
* Obserwowanie za pomocą lunety, lornetki Słońca, chmur, Księżyca, gwiazd, itp.

2. Budowa Ziemi.
Cele:
- Dziecko poznaje kształt Ziemi - globus.
- Dziecko poznaje powierzchnię i wnętrze Ziemi.
Przebieg:
* Nauczycielka zapoznaje dzieci z globusem, wskazuje na część powierzchni Ziemi, którą zajmują morza i oceany i na część jaką zajmują kontynenty.
* Karta pracy - dzieci dzielą kwadratową kartkę na cztery części. Kartka przedstawia Ziemię. Dzieci kolorują 3 części niebieską kredką - to morza
i oceany, a pozostałą część różnymi kolorami - to lądy.
* Przedstawienie obrazka wnętrza Ziemi: skorupa ziemska, płaszcz, jądro zewnętrzne, jądro wewnętrzne.
* W celu wyobrażenia sobie wnętrza Ziemi dzieci biorą do ręki połowę jabłka. Skórka to skorupa ziemska, miąższ to płaszcz, gniazdo nasienne to jądro zewnętrzne, a pestka to jądro wewnętrzne.
* Obserwowanie przez dzieci za pomocą lupy skał lub kamienia, określanie ich cech (małe, duże, kanciaste, okrągłe, gładkie, szorstkie, kolorowe, jednobarwne, lekkie, ciężkie).
3. Ziemia jako gleba.
Cele:
- Dziecko poznaje rodzaje i cechy gleby.
- Dziecko bada, co znajduje się w glebie.
- Dziecko poznaje niektóre organizmy i zwierzęta żyjące w glebie.
Przebieg:
* Zapoznanie dzieci z różnymi z niektórymi rodzajami gleby, tj. piasek, żyzna ziemia, glina.
- Oglądanie różnych rodzajów gleby za pomocą lupy.
- Określenie cech piasku, żyznej ziemi, gliny, stwierdzenie, co się w niej znajduje.
- Przesiewanie piasku, ziemi przez sitka, dolewanie do piasku i ziemi wody - określanie przepuszczalności badanego materiału.
- Lepienie z gliny i mokrego piasku.
* Zapoznanie dzieci nazwami i wyglądem niektórych niewidocznych gołym okiem organizmów żyjących w glebie oraz z nazwami i wyglądem zwierząt, które kopia w niej nory.
* Wyjaśnienie dzieciom, że żyzna gleba, woda i światło są źródłem życia roślin.
* Zabawa ruchowa: "Roślina rośnie - roślina więdnie".
* Eksperyment: zasadzenie jednej rośliny w żyznej ziemi, a drugiej w piasku.
Obserwowanie ich wzrostu i wysunięcie wniosku.
4. Skarby Ziemi.
Cele:
- Dziecko poznaje niektóre naturalne bogactwa ziemi.
- Dziecko poznaje sposoby wykorzystania bogactw naturalnych w przemyśle chemicznym, farmaceutycznym, spożywczym, elektrycznym.
Przebieg:
* Zapoznanie dzieci z wyglądem węgla.
Oglądanie bryły węgla przez lupę, określenie jego charakterystycznych cech.
* Wysłuchanie wiersza M. Terlikowskiej "Węglowa rodzinka".
Poznanie sposobów wykorzystania węgla w przemyśle.
* Zabawa ruchowa: "Wagoniki z węglem".
* Rozwiązanie przez dzieci zagadki : Ten śnieg górnik wydobył spod ziemi koło Krakowa, bez niego by nam obiad nie smakował (sól).
* Oglądanie przez lupę różnych rodzajów soli.
Poznanie jej zastosowania w kuchni oraz w przemyśle.
* Doświadczeń z wykorzystaniem soli: rozpuszczalność soli w wodzie, zjawisko krystalizacji .
5. Dbamy o naszą Ziemię.
Cele:
- Dziecko zna przyczyny zanieczyszczania środowiska.
- Dziecko podejmuje działania w celu ochrony przyrody.
Przebieg:
* Rozmowa z dziećmi - "burza mózgów" na temat: Jakie zachowania człowieka niszczą przyrodę?
* Praca z obrazkami - dzieci oglądają obrazki, na których widzą sytuacje, która szkodzą bądź sprzyjają przyrodzie, dokonują wyboru obrazków, na których widzą prawidłowe postępowanie wobec przyrody.
* Zabawa "Segregacja odpadów":
- Zapoznanie z symbolem recyklingu.
- Uświadomienie potrzeby segregacji odpadów.
- Zapoznanie dzieci z wyglądem (kolor i przeznaczenie) pojemników służących segregowaniu odpadów.
- Dzieci oglądają przygotowane odpady (bezpieczne i czyste), ustalają materiał
i podejmują decyzję, do którego pojemnika należy ten element włożyć.
* Zabawa plastyczna "Ekologiczna zabawka" - wykonanie zabawki
z materiałów odpadowych.
*Światowy Dzień Ziemi: 22 IV
*Sprzątanie placu przedszkolnego: zbieranie papierków, kamieni, grabienie suchej trawy, zamiatanie.
* Sadzenie kwiatów w ogrodzie.

Blok IV - OGIEŃ
1. Pali się
Cele:
- Dziecko wie, że ogień jest źródłem ciepła i światła.
- Dziecko przestrzega ustalonych zasad i bezpieczeństwa.
Przebieg:
* N przed przystąpieniem do zajęć wyjaśnia dzieciom, jak niebezpieczny jest ogień i dzieciom nigdy nie wolno samemu z nim eksperymentować.
* Zabawa badawcza "Jaki jest ogień?":
N zapala świecę i zadaje pytania: Czy ogień jest ciepły, czy zimny?
N pokazuje, jak w bezpieczny sposób można to sprawdzić.
N zasłania okna, ponownie zapala świeczkę i pyta: Co się zmieniło po zapaleniu świeczki?
N Podgrzewa wodę w podgrzewaczu za pomocą świeczki.
(dzieci dochodzą do wniosku, że ogień jest źródłem ciepła, światła i pomocą
w codziennych pracach domowych).
* Eksperyment - Co wspólnego ma ogień z powietrzem?:
N zapala świeczkę i nakrywa ją świeczką. Dzieci zauważają, że płomień po chwili gaśnie. N wyjaśnia, że bez dostępu powietrza świeczka nie będzie się paliła. ogień nie może się palić bez tlenu, podobnie jak ludzie i zwierzęta nie mogą bez niego żyć.
* Rozmowa na temat: Co dobrego daje nam ogień? z wykorzystaniem ilustracji:
- ciepło/ogrzewanie: ognisko, kominek, piec, centralne ogrzewanie,
- gotowanie: na ognisku, na kuchni węglowej, na kuchni gazowej, na grillu,
- oświetlenie: światło z ogniska, pochodnia, świeca, lampa naftowa.
* Rozmowa na temat: Jakie szkody wyrządza ogień?
- pożary lasów, łąk, budynków,
- straty w ludziach, straty materialne,
- wybuch wulkanu - gorąca lawa.
2. Pożar w lesie.
Cele:
- Dziecko zna zagrożenia związane z ogniem.
- Dziecko rozumie szkodliwe oddziaływanie odpadów na środowisko przyrodnicze.
Przebieg:
* Słuchanie opowiadania "Pożar w lesie" ilustrowanego obrazkami.
* Rozmowa na temat wysłuchanego utworu kierowana pytaniami N:
- Jak wyglądał las zanim odwiedziły go dzieci?
- Jakie zwierzęta mieszkały w lesie?
- Jak zachowywały się w lesie dzieci?
- Co było przyczyną pożaru w lesie?
- Kto ugasił pożar w lesie?
- Co powinny zrobić dzieci zanim wyjechały z lasu?
* Zabawa "Segregacja odpadów" - N prosi, aby dzieci posegregowały śmieci, które były przyczyną pożaru w lesie, tj. papier, puszka, szklana butelka.
* Wycieczka do pobliskiego lasu - zwrócenie uwagi na dzikie wysypiska
w lesie.


LITERATURA:
Andrzejewska J., Wierucka J.: Razem w przedszkolu. Program wychowania przedszkolnego, WSiP, Warszawa 2009.
Bunsch. J., Pytlak E., Waszkiewicz H.: Ekologia. Słownik ilustrowany, Europa Wydawnictwo.
Encyklopedia beniaminka czyli zbiór wiadomości naukowych, Wydawnictwo RTW.
Gałczyńska T., praca zbiorowa, Ten piękny tajemniczy świat. Edukacja ekologiczna w przedszkolu, Warszawa 1997.
Godzimirska B., Przygoda z uśmiechem, WSiP, Warszawa 2014.
Kędzierska J., Nauczyciel i jego program autorski, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2001.
Muchacka B., Zabawy badawcze w edukacji przedszkolnej, Wydawnictwo Naukowe AP, Kraków 2001.
Prebisz - Wala K.: Powietrze, Wydawnictwo LektorKlett, Poznań 2009
Prebisz - Wala K.: Woda, Wydawnictwo LektorKlett, Poznań 2009
Prebisz - Wala K.: Ziemia, Wydawnictwo LektorKlett, Poznań 2009