Zaburzenia komunikacji u dzieci z autyzmem

Zdrowe dziecko przyswaja sobie mowę bardzo wcześnie. Już w wieku kilku miesięcy przejawia możliwość zarówno rozumienia mowy, jak również artykułowania dźwięków. W przeciwności do wczesnego rozwoju dzieci zdrowych, wiele dzieci autystycznych nie jest w stanie wyprodukować mającej znaczenie wokalizacji w okresie pierwszych dziesięciu lat życia, a czasem nawet w wieku dojrzałym. Spośród całej populacji osób autystycznych około 30% w ogóle nie mówi. Znaczna część z nich nie używa przy tym gestów ani mimiki w celu zrekompensowania braku tej funkcji. U pozostałych 70% autystów występują albo znaczne opóźnienia mowy, albo też poważne zaburzenia językowe. Dzieci, u których oznaki autystyczne pojawiły się dopiero ok. trzydziestego miesiąca życia przechodzą typowe fazy rozwoju mowy, tzn., że udaje się im opanować podstawy systemu językowego. Ich mowa wykazuje jednakże znaczne osobliwości. Jedną z najbardziej charakterystycznych cech osób chorych na autyzm jest brak umiejętności wykorzystania mowy do komunikowania się.
Zaburzenia mowy u dzieci autystycznych nie są jednorodne. W zakresie komunikacji mogą przejawiać się :
• opóźnionym rozwojem mowy,
• postępującym regresem mowy,
• brakiem mowy ,zawsze poprzedzony stopniowym wycofywaniem się z komunikacji.
Mowa służy komunikacji społecznej, a mimika i gesty tworzą uzupełnienie prostych wyrażeń słownych, są adekwatne do przekazywanych treści. Ujawnienie się przejawów autystycznych powoduje szybko wzrastający regres mowy, a ekspresja słowna zaczyna sprowadzać się do komunikatów jednoczłonowych, które mają jeszcze wartość komunikatywną, jednak ich zakres ogranicza się jedynie do spełnienia aktualnie odczuwanej potrzeby. Rozwój sprawności komunikacyjnych u dzieci autystycznych jest procesem złożonym, powolnie postępującym, indywidualnym i nieporównywalnym. Zależny jest on nie tylko od stanu zdrowia dziecka, jego indywidualnych możliwości i predyspozycji, ale także od efektów oddziaływań terapeutycznych i szeroko pojętego środowiska. Jednak nawet przy dobrym rozwoju mowy dzieci te mówią mniej od swoich rówieśników , a przede wszystkim nie podejmują prób komunikacji dla samego porozumiewania się z drugą osobą. Nawet jeżeli dziecko poprawnie artykułuje słowa, buduje zdania, to ma ono trudności z wykorzystaniem tych umiejętności adekwatnie do sytuacji społecznej. Mogą występować również sytuacje paradoksalne, w których dziecko rozumie słowa trudne, a nie rozumie prostych określeń.

Charakterystyczne cechy mowy dzieci autystycznych:
• osłabienie zdolności do inicjowania rozmów lub kontynuowania rozmów z innymi osobami;
• mowa stereotypowa;
• zaburzenia treści i formy;
• nieprawidłowości natężenia, intonacji, tempa, rytmu i akcentu mowy (mowa cicha, zbyt głośna, szybka, przybierająca formę pytań, skandowana),
• ton głosu może być monotonny lub mieć intonację podobną do zdań pytających;
• liczne zwroty stereotypowe i błędy w użyciu struktur gramatycznych, np. echolaliczne powtarzanie wyrazów sloganów, reklam ( z zachowaniem rytmu i melodii wypowiedzi),
• mutyzm, czyli brak lub ograniczenie mówienia (ekspresji oralnej) przy zachowaniu rozumienia mowy i możliwości porozumiewania się za pomocą pisma.
• niewłaściwe użycie zaimków wskazujących i skłonność do określania siebie w trzeciej osobie liczby pojedynczej,
• długo utrzymujący się brak użycia zaimka „ja” to kolejna klasyczna cecha mowy autystycznej i stanowi ona odbicie trudności określenia siebie jako indywidualnej jednostki,
• kompulsywne zadawanie pytań.
Mowa służy komunikacji społecznej, a mimika i gesty tworzą uzupełnienie prostych wyrażeń słownych, są adekwatne do przekazywanych treści. Ujawnienie się przejawów autystycznych powoduje szybko wzrastający regres mowy, a ekspresja słowna zaczyna sprowadzać się do komunikatów jednoczłonowych, które mają jeszcze wartość komunikatywną, jednak ich zakres ogranicza się jedynie do spełnienia aktualnie odczuwanej potrzeby. Rozwój sprawności komunikacyjnych u dzieci autystycznych jest procesem złożonym, powolnie postępującym, indywidualnym i nieporównywalnym. Zależny jest on nie tylko od stanu zdrowia dziecka, jego indywidualnych możliwości i predyspozycji, ale także od efektów oddziaływań terapeutycznych i szeroko pojętego środowiska. Jednak nawet przy dobrym rozwoju mowy dzieci te mówią mniej od swoich rówieśników , a przede wszystkim nie podejmują prób komunikacji dla samego porozumiewania się z drugą osobą. Nawet jeżeli dziecko poprawnie artykułuje słowa, buduje zdania, to ma ono trudności z wykorzystaniem tych umiejętności adekwatnie do sytuacji społecznej. Mogą występować również sytuacje paradoksalne, w których dziecko rozumie słowa trudne, a nie rozumie prostych określeń.

U dzieci z wczesnym rozwojem autyzmu:
- zaburzenia mowy pojawiają się przed 12 miesiącem życia,
- wokaliza odruchowa i gaworzenie są słabe bądź nie występują,
- rzadko występuje echolalia bezpośrednia,
- rozumienie mowy lepsze niż mowa czynna
- pierwsze słowa pojawiają się ok. 5 r. ż
U dzieci, których autyzm pojawił sie po 12 m. ż. Dzieci przechodzą przez fizjologiczne fazy rozwoju mowy, budują proste wyrażenia słowne. Po czy nagle następuje szybki regres mowy: przestają budować zdania, posługują się pojedynczymi wyrazami, pojawia się echolalia bezpośrednia i odroczona.

Problemy w komunikowaniu biorą się z niezrozumienia celu i znaczenia języka, dlatego większość osób z autyzmem nie posługuje się nim jako narzędziem komunikacji a część z nich w ogóle nie mówi. Ponadto nie kompensują tego braku w żaden pozawerbalny sposób (mimiką, gestem lub znakiem). Często nie potrafią zrozumieć mowy innych ludzi – słów lub ich znaczenia. Mają bardzo ograniczone możliwości zrozumienia tego co je otacza, a to co do nich dociera często jest rozumiane dosłownie. Nie mają szansy na zdobywanie wiedzy i doświadczeń. Bardzo często nie mogą wypowiedzieć swoich emocji ani uczuć. Na najniższym poziomie nie potrafią sygnalizować i zaspokajać swoich potrzeb.
Potrzebują pomocy drugiej osoby, która dostrzega ich potrzeby i jest je w stanie zaspokajać, która będzie uczyć znaczenia słów, zjawisk, pomoże zdobywać wiedzę o świecie i ją systematyzować. Pomoże wreszcie uczyć się wykorzystywać język albo przynajmniej jego namiastki/zastępniki do porozumiewania (tzw. AAC).
Specjaliści sądzą, że główny problem dla dzieci z ASD to sposób w jaki przetwarzają i odbierają informacje. Zdaniem wielu autorów przyczyną rozpoznawalnych zaburzeń komunikacyjnych u dzieci autystycznych są prawdopodobnie zaburzenia percepcji słuchowej i braku rozumienia ograniczające rozwój mowy. Na skutek utrudnionego procesu analizy i syntezy słuchowej oraz przetwarzaniu bodźców słuchowych, mowa ludzka odbierana jest przez nie jako zróżnicowany szum lub potok foniczny, nie zawierający w sobie żadnego ładunku informacyjnego. Wskutek braku kontroli słuchowej napływających informacji, dziecka autystyczne nie jest w stanie ich uporządkować i wykorzystać do tworzenia programu językowego.
Zagadnienie mowy i języka u osób z autyzmem jest tematem poruszanym często w publikacjach na całym świecie. Jednak proces porozumiewania się dzieci chorych na autyzm wciąż kryje w sobie wiele kontrowersyjnych i trudnych do rozstrzygnięcia kwestii. Wynika to z jednej strony z różnorodności form w jakich przejawiają się opóźnienia i zaburzenia specyficzne dla tego zespołu rozwojowych dysfunkcji, z drugiej z niemożnością dotarcia w diagnozie do mechanizmów , które kształtują reakcje i zachowania osób autystycznych. Dzisiejsze spojrzenie na to zaburzenie uwzględnia ,że u dzieci chorych na autyzm występują jeszcze inne problemy, nie tylko z mową i rozumieniem słów i dlatego nazywamy to zaburzeniem komunikacyjnym a nie zaburzeniem mowy.


Bibliografia:
1. Bobkowicz- Lewartowska, L., Autyzm dziecięcy: zagadnienia diagnozy i terapii. Kraków: Oficyna Wydaw. ” Impuls”, 2000
2. Błeszyński J.: Mowa dziecka autystycznego, Wyd. Eruditus, Poznań 1994
3. Gałkowski T. Jastrzębska J. (red.) , Logopedia, Opole 2001
4. Jaklewicz H., Autyzm wczesnodziecięcy diagnoza, przebieg, leczenie.,GWP, Gdańsk, 1993
5. Pisula E. ,Autyzm u dzieci: diagnoza, klasyfikacja, etiologia, Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 2000