Ciekawe pomysły nie tylko na nagłe zastępstwa - ćwiczenia rozwijające wyobraźnię i twórcze myślenie

Od zawsze uczniowie przychodzą do świetlicy w ramach „nagłych” zastępstw za nieobecnych nauczycieli. Zmuszona jestem więc prowadzić zajęcia z różnych przedmiotów nauczania. Nie jestem jednak przygotowana metodycznie do prowadzenia tego typu lekcji. Dlatego też postanowiłam prowadzić zajęcia trochę innego rodzaju.
Pierwszym etapem było przygotowywanie krótkich zadań. Gromadziliśmy słownictwo wokół różnych tematów - przeważnie związane akurat z tematami zajęć, które były odwołane. Na bazie tego słownictwa uczniowie przygotowywali krzyżówki, rebusy, zagadki i diagramy dla młodszych uczniów. Powstawały prace dotyczące pór roku, ważnych wydarzeń z życia szkoły, kraju, profilaktyki, ale także zainteresowań uczniów. Duża część tych prac została wykorzystana w czasie zajęć świetlicowych, konkursów i opublikowana w szkolnej gazetce.
Drugim etapem było rozwijanie i doskonalenie umiejętności literackich. Zadaniem uczniów było napisanie bajki, opowiadania lub innej formy literackiej bezpośrednio związanej z tematem zajęć. Powstały więc bajki o odpadkach, urządzeniach technicznych, bezpieczeństwie, bajeczki matematyczne, informatyczne i inne. Pod koniec każdego roku szkolnego, przeważnie w maju, z okazji Dni Oświaty, Książki i Prasy, wydajemy książkę z najciekawszymi pracami uczniów, którą umieszczamy w bibliotece szkolnej.
Aby uczniowie mogli przekonać się, że w świetlicy w czasie zastępstw może być ciekawie, stosujemy często zajęcia oparte na rywalizacji. Dzieci bardzo chętnie biorą w nich udział, pracując w grupach, rozwiązując problemy, wymyślając ciekawe rozwiązania. Aby być przygotowanym do tych „niespodziewanych” lekcji opracowałam „ściągę”, z której bardzo często korzystam nie tylko w czasie tych zajęć.
Z różnych dostępnych publikacji i wiadomości zawartych na stronach internetowych wybrałam różne ciekawe pomysły na urozmaicenie zajęć świetlicowych. Ćwiczenia te pomagają rozwijać wyobraźnię, giętkość i płynność myślenia, kształtują umiejętność pracy w grupie.
Książka ta może być pomocą dla nauczyciela, bo małym nakładem pracy i materiałów dydaktycznych, bez wcześniejszego przygotowania można przeprowadzić bardzo ciekawe zajęcia.

RYMOWANKI, WYMYŚLANKI – ZABAWY SŁOWEM

1. Znajdź jak najwięcej
Zadaniem uczniów jest wyszukanie jak największej ilości wyrazów w określonym czasie, np. przez 3 min.:
- na podaną przez nauczyciela literę,
- zakończonych na -ca, -wa itp.,
- pięcioliterowych o określonej pierwszej i ostatniej literze, np.: w....r, k....o, ż....a,
- zaczynających się lub kończących na daną sylabę,
- zawierających w środku swej nazwy podaną głoskę,
- trzygłoskowych, czterogłoskowych,
- zawierających samogłoskę: ę, ą, dwuznaki lub ó, rz, h.

2. Odgadywanie obrazków
Materiały:
- papier,
- ołówek lub flamaster.

Rysujemy na papierze proste przedmioty lub postacie. Dzieci się temu przyglądają i próbują tak szybko, jak to możliwe, odgadnąć, co tak naprawdę jest tematem rysunku. Można także przedstawić pojęcia przy pomocy kilku obrazków, np. parasol słoneczny- rysujemy słońce i parasol.

3. Kojarzenie wyrazów
Materiały:
- kartki,
- długopisy, ołówki lub flamastry.

Dzieci wyszukują jak najwięcej wyrazów, które po połączeniu ze sobą utworzą nam nowy wyraz, np. prosty + kąt = prostokąt, grzyby + branie = grzybobranie. Można przy większej ilości dzieci zorganizować zawody, kto skojarzy wyraz najprędzej lub skojarzy jak największą ilość wyrazów.

4. Rymy
Podajemy dzieciom jakiś wyraz i wspólnie tworzymy do niego kilka rymów(np. filiżanka - skakanka - szklanka - polanka itd.). Później dzielimy dzieci na zespoły, które znajdują rymy do podanych przez nauczyciela wyrazów. Wygrywa zespół, który poda jak największą ilość rymów w podanym czasie.

5. Śmieszne rymy
Rymować możemy również krótkie zdania, przy czym sugerujemy uczniom, że mają one być pozbawione sensu. Podajemy dzieciom na przykład jakieś zdanie, akcentując szczególnie jakiś wyraz, do którego trzeba dobrać rym, a dzieci znajdują jakiś śmieszny ciąg dalszy (np. Mój kapelusz jest czerwony. - I szuka żony., Ptaszek sobie stał. - I robił hau, hau...).

6. Imienne rymowanki
Dzieciom zazwyczaj się podoba, kiedy w opowiadaniach pojawiają się ich imiona. Dlatego też można spróbować namówić uczniów do stworzenia rymów zawierających ich imiona. Kolejnym utrudnieniem będzie połączenie imienia i jakieś cechy charakteru dziecka (np. To jest Ania, co w zimę bez czapki gania.).

7. Rymowanka kulinarna
Dzielimy uczniów na grupy. Zadaniem grup jest stworzenie zdań zawierających rymy związane z częścią ciała i jakąś potrawą, np.: Moje włosy są jak niekończące się sosy.

8. Układanie rebusów, zagadek, krzyżówek
Czynności temu towarzyszące przezwyciężają u dzieci szablonowość i sztywność myślenia, rozwijają płynność i giętkość. Umożliwiają wykorzystanie wiadomości i doświadczeń w nowych sytuacjach oraz opanowanie i utrwalenie wiedzy. Układając rebusy należy pamiętać, aby nie umieszczać w nim rysunków odpowiadających w całości danemu słowu. Dobrym rebusem jest ten, którego treść oddaje szereg rysunków bez żadnych dodatkowych objaśnień, dopisków, cyfr i znaków. Podczas układania krzyżówek należy pamiętać, aby hasła zawierały wyrazy na tyle znane, by mógł je odgadnąć przeciętny uczeń.

9. Plątanina
Nauczyciel pisze na tablicy dowolny, ale długi wyraz, np katapulta, czekoladopodobny, kontrowersja, czarodziejka, Małgorzatka, Karolinka, Wielkanoc itp. Zadaniem każdego ucznia lub grupy jest napisanie jak największej liczby wyrazów powstałych z liter wchodzących w skład podanego wyrazu. Należy z góry ustalić zasady, np. tylko rzeczowniki w mianowniku liczby pojedynczej i bezokoliczniki.

10. Dwa w jednym
Zadaniem każdej grupy jest napisanie jak największej liczby wyrazów, w których ukryty jest inny wyraz (np. grudzień, kwiecień, czekolada).

11. Ukryte wyrazy
Zadaniem uczniów jest wymyślenie zdań, w których ukryte zostaną wyrazy, np.:
Ala ma ołówek.
Ola je żurawinę.

12. Faszerowany mostek
Nauczyciel podaje słowo składające się z co najmniej ośmiu, a najwięcej z dwunastu liter. Słowo nie powinno zawierać rzadko występujących w języku polskim liter. Każdy z uczniów wypisuje to słowo na swojej kartce przy jej lewej krawędzi pionowo z góry w dół, a przy prawej krawędzi z dołu do góry. Litery po obu stronach są początkowymi i końcowymi literami nowych słów. Każdy z uczniów w określonym czasie wypisuje nowe słowa. Muszą one wraz z literami przy krawędziach tworzyć sensowne słowa. Każdy z uczniów odczytuje swoje słowa. Odczytywane słowa uczniowie porównują z wypisanymi przez siebie. Jeżeli odczytane słowo znajduje się na kartkach innych uczniów muszą je oni wykreślić. Ważne jest więc wypisywanie niepospolitych słów. Należy policzyć, u którego z uczniów pozostało najwięcej nie skreślonych słów. On otrzymuje tytuł zwycięzcy.
Przykładowe wyrazy do wykorzystania: literatura, marmolada, kierowca, drogowskaz, malowidło, biblioteka, wakacje.
13. Układamy słowa Zadaniem uczniów jest tworzenie słów, w ten sposób aby nie dopuścić do ukończenia słów. Pierwszy z uczniów wymyśla jakieś słowo i zapisuje na kartce jego pierwszą literę. Drugi z uczniów musi znaleźć słowo rozpoczynające się od tej litery i nie wypowiadając go, dopisać drugą literę. Każdy z uczniów musi uważać, by po dopisaniu nowej litery nie powstało pełne słowo. Jeśli tak się stanie, otrzymuje on punkt karny i runda się kończy.

14. Harfa słowna Podajemy uczniom długie słowo. Wyznacza ono ramy naszego zadania. Słowo to zapisuje się na kartce, tak, aby w każdej kratce znajdowała się jedna litera. Na bazie tego słowa tworzymy nowe słowa. Wpisuje się je pionowo, wykorzystując pojedyncze litery słowa bazowego. Nowe słowa muszą mieć dokładnie taką długość, jaka wynika z kształtu harfy. Aby ułatwić sobie rozwiązywanie, wygodnie jest zaznaczyć sobie cienką linią kontur harfy.

BLISKIE I ODLEGŁE SKOJARZENIA

1. Jak najwięcej
Uczniowie wspólnie podają jak największą ilość skojarzeń do podanego przez nauczyciela wyrazu. Jest to dobre ćwiczenie wprowadzające do zajęć lub przygotowujące do tworzenia krzyżówek, rebusów czy zagadek związanych, np. ze świętami Bożego Narodzenia.

2. Wyszukiwanie skojarzeń do podanych wyrazów
Z listy uczeń losuje dwa wyrazy i szuka do nich skojarzeń, później skojarzeń wspólnych łączących te dwa wyrazy.

Przykładowe wyrazy do wykorzystania:
Makaron, długopis, róża, pomarańcza, kalkulator, szpilka, las, tęcza, pędzel, woda, droga, materiał, kartka, patyk, zeszyt, książka, klucz, nitka, buty, pisarz, torpeda, skarpetki, bank, fabryka, kowal, rower, ucho, dezodorant, zamek, czekolada, zasłona, klocki, dziecko, film, teatr, motyl, gruszka, pieszy, kolczyk, tygrys, kolej, żniwa, materac, wędka.

3. Łańcuch skojarzeń
Dzieci siedzą w kręgu. Podajemy nazwę obiektu wyjściowego, np.: buty. Pierwsze dziecko podaje skojarzenie z obiektem wyjściowym, kolejne dziecko szuka skojarzenia do poprzedniego podanego przez kolegę, np.: but - wycieczka - plecak - ciężar – dźwig - budowa itd. kiedy wszystkie dzieci podadzą swoje skojarzenia zmieniamy obiekt wyjściowy.

4. Obrazki
Uczniowie otrzymują dwa obrazki lub kliparty. Muszą wyszukać jak najwięcej skojarzeń łączących te obrazki.

ZDANIA, WIERSZE I INNE HISTORIE...

1. Znajdź tytuł
Każda grupa pisze historyjkę na dowolny temat, jednak przy jej układaniu należy wykorzystać jak największą liczbę tytułów książek/ filmów. Następnie przekazujemy drugiej grupie historyjki i jej zadaniem jest wyszukanie ukrytych tytułów.

2. List z wakacji
Nauczyciel zapisuje na tablicy 10 dowolnych słów, mało związanych z tematem np. widelec, węgiel, grabie, żaba, oczy, krokodyl, cement, peruka, dentysta, skarpeta). Zadaniem każdej grupy jest napisanie listu z wakacji do rodziców (kolegi, cioci),z wykorzystaniem wszystkich podanych wyrazów.

Wersja II
Jeden z uczniów wyszukuje w gazecie 10 - 15 dowolnych słów z artykułów prasowych. Dobrym pomysłem jest także wykorzystanie kart z gry „Kalambury”.

3. Dwie literki
Nauczyciel zapisuje na tablicy dwie dowolne litery. Zadaniem uczniów jest napisanie historyjki na dowolny temat, w której będą wykorzystane tylko wyrazy zaczynające się od podanych liter i to naprzemiennie(np. k, t- Koń Tomka Kowalskiego trochę kuleje.) Przy ćwiczeniu można korzystać ze słowników.

4. Według schematu
Układanie zdań, np. trzy zdania bez użycia tych samych wyrazów

k...b...n...w...r...
c...i...u...b...f...
g...j...n...d...ż...
e... ł...i...k...a...

Układanie wierszyka wg schematu

T.....t.....t.....p.....
Ś.....m.....b.....d.....
Ś.....j.....d.....d.....
M.....m.....m...k.....

5. Połówkowy wiersz
Nauczyciel wyjaśnia, że przygotował 4 - wersową zwrotkę wiersza Juliana Tuwima ,,Pan Maluśkiewicz i wieloryb". Zwrotka ta została podzielona połowę. Fragmenty tej zwrotki za otrzymują uczniowie. Nie zaglądają do kart sąsiadów. Zadaniem uczniów jest - nie znając dokładnie oryginalnej wersji autorskiej - stworzenie własnej, nowej wersji 4 - wersowego utworu.
/ Fragment wiersza jest inspiracją do napisania własnej, nowej wersji utworu./
POŁÓWKI
Wziął łupinkę ... ... pod pachę,
Zaraz do morza ... ... się rzucił.
Szybko popłynął ... ... do Gdyni
i do Warszawy ... ... powrócił.
Na jednej kartce uczestnicy piszą końcówki wersów zwrotki wiersza, na drugiej początki. Zadaniem jednej grupy jest rozpoczęcie wersów, a drugiej dokończenie. Ciekawe efekty można uzyskać łącząc napisane przez uczestników połówki wierszy. Prezentacja nowych utworów przez uczestników. Nauczyciel na zakończenie ćwiczenia odczytuje oryginalną wersję autorską.

6. Sześć kart
Przygotuj sześć rodzajów kart w różnych kolorach z rysunkami lub klipartami:
- I grupa – miejsce, np.: góry, rzeka, pole, morze, dom, zamek, miasto, pustynia
- II grupa – warunki atmosferyczne, np.: burza, tęcza, śnieg, chmury, deszcz, słońce,
- III grupa – rzeczy, np.: tort, rakieta, lustro, pika, statek, klucz, korale, buty, kareta,
- IV grupa – postaci, np.: babcia, czarownik, bałwan, duch, rycerz, dziewczynka, niemowlę,
- V grupa – zwierzęta, np.: kot, kura, koń, smok, motyl, wielbłąd, żaba, niedźwiedź, ryba,
- VI grupa – czynności, np.: płacze, biega, śpi, je, zajmuje się zwierzętami, jedzie, orze.

Rozkładamy karty wg kolorów przykrywając rysunki. Zadaniem uczniów będzie ułożenie opowiadania na podstawie wylosowanych kart. Można zaproponować jakiś motyw przewodni opowiadań, np. historie z morałem, z najbardziej zaskakującym zakończeniem, opowieści baśniowe, historii z użyciem jak największej ilości trudności ortograficznych lub też pozostawić uczniom dowolność.
Przy większej liczbie uczniów można podzielić uczniów na grupy kilkuosobowe i ogłosić konkurs na najbardziej zaskakująca historię.

7. Podaruj bajkę
W tej zabawie każda grupa pisze bajkę na jeden z pięciu tematów podanych przez nauczyciela, np.:
1. Niebieska biedronka.
2. Dziurawe pantofelki Zosi.
3. Kapryśna dżdżownica.
4. Zaczarowany pędzelek.
5. Mini słoń.

Wersja II
Uczniowie piszą bajkę na temat bezpośrednio związany z lekcją, np. odpadki, jezioro, urządzenia domowe, bajka matematyczna, bajka informatyczna.

8. Książka kucharska
Każda grupa (uczeń) otrzymuje od nauczyciela przepis na ciasto, kisiel, krem, budyń itp. Zadaniem każdej grupy jest przekształcenie tego przepisu w ten sposób, aby powstał przepis na zdrowie, szczęście, radość, przyjaźń itp.

9. Imienne opowiadanie
Zadaniem każdego ucznia jest stworzenie opowiadania, którego kolejne zdania zaczynają się od liter, z których składa się jego imię.

10. Trzy emocje
Uczniowie otrzymują kartki, na których napisane są słowa wyrażające trzy uczucia. Zadaniem ich jest stworzenie tytułu historyjki i opowieść, w której pojawia się najpierw pierwsza nazwa emocji, potem druga i trzecia ,np.:
Zmartwienie - panika - ulga
Lęk - zdziwienie - triumf
Podniecenie - zmartwienie - przyjemność

11. Kreatywne pisanie
Dzielimy grupę na 4 - osobowe zespoły. Każdy z uczniów pisze na kartce (w rogu) wybrane słowo, zagina róg i oddaje koledze. Pozostali uczniowie z grupy postępują w ten sam sposób. Ze zgromadzonych słów wspólnie układają czterozdaniową historyjkę i nadają jej tytuł.

12. Opowiadanie z tytułów Uczniowie losują kilka tytułów wyciętych z gazet. Zadaniem ich jest napisanie opowiadania, bajki łączącego w sobie te tytuły.

13. Opowiadania Zadaniem uczniów jest napisanie opowiadania, bajki na podstawie otrzymanego lub wysłuchanego fragmentu historii, filmu lub opowiadania. Może być to początek historii albo fragment zakończenia.

14. Inna perspektywa Zadaniem uczniów jest opowiedzenie historii jakiegoś przedmiotu, np. papieru, serwetki, pudełka zapałek, krzesła.

ORYGINALNIE MYŚLĘ - WBREW STEREOTYPOM I SCHEMATOM

1.Co by było gdyby? (Przewidywanie skutków paradoksalnych sytuacji)
Uczniowie w grupach siadają przy stolikach. Nauczyciel podaje problem do rozwiązania: Co by było gdyby ludzie nie potrafili się śmiać? Uczniowie zapisują wszystkie swoje pomysły na arkuszach szarego papieru. Po zakończeniu grupy wieszają swoje prace na tablicy i odczytują swoje pomysły. Uczniowie wspólnie wybierają najważniejsze i najistotniejsze dla ludzi skutki braku śmiechu i dokonują uzasadnienia takiego wyboru. Podsumowanie: Jaki byłby świat bez uśmiechu? Czy dobrze byłoby nam żyć w takim świecie?
Praca indywidualna: Uczniowie wypisują jak najwięcej wyrazów kojarzących się im ze słowem ŚMIECH. Po wykonaniu zadania odczytują swoje propozycje. Nad niektórymi można się nieco zatrzymać i porozmawiać o oryginalności skojarzenia. Zabawa z całą klasą: Jedno dziecko podaje wyraz związany z humorem, śmiechem. Wszyscy szukają do niego rymu. Przykłady zapisujemy na tablicy.

Inne pomysły do wykorzystania:
Co by było gdyby...
- Rośliny rosły w nieskończoność.
- Wszystkie martwe przedmioty ożyły.
- Każdy człowiek rodził się obdarzony wiedzą absolwenta uniwersytetu.
- Zabrakło ropy naftowej.
- Nie wynaleziono koła.
- Wszystkie drzewa znikły.

2.Ustalanie wad znanych przedmiotów
Uczniowie ustalają, jakie wady może mieć, np.: długopis, łóżko, książka.

3.Ustalanie wad i zalet posiadania czegoś cennego
Uczniowie ustalają jakie korzyści i problemy mogą mieć właściciele, np. pięknego i nowoczesnego samochodu

4.Przedmioty codzienne - niecodzienne
Wymień jak najwięcej przykładów zastosowań takich przedmiotów jak: szklanka, butelka, piłka, patyk, papier, koło, spinacz biurowy, drewniana łyżka, patelnia

3. Nie tu i nie teraz
Jednym ze sposobów twórczego spoglądania na problem jest przeniesienie go w czasie i przestrzeni. Stawiając się w sytuacji Prasłowian lub krasnoludków zyskujemy odmienny punkt widzenia, wolny od aktualnej mody, przesądów lub uprzedzeń. Zadanie uczniów polega na tym, aby na jedno z 25 pytań odpowiedzieć w imieniu jednej z 25 społeczności. W tym celu uczniowie losują pytania oraz społeczności, przygotowują krótkie wystąpienia i prezentują je na forum klasy.

Pytania:
1. Jak się wychowuje dzieci?
2. Jak się ubierają dziewczęta?
3. Jak się organizuje zabawy?
4. Jak się traktuje starych ludzi?
5. Jak się zdobywa wykształcenie?
6. Jak się podróżuje?
7. Jak się spędza zimowe wieczory
8. Jak się zakłada rodzinę?
9. Jak się zostaje żołnierzem?
10. Jak się traktuje poetów?
11. Jak się wybiera głowę państwa?
12. Jak się podaje obiad?
13. Jak się zawiera małżeństwa?
14. Jak się spędza wakacje?
15. Jak się przystraja pannę młodą?
16. Kto wytwarza broń?
17. Jak wygląda sklep?
18. Jak się traktuje żonę?
19. W jaki sposób pozdrawia się znajomego?
20. Jak się adresuje listy?
21. Jak karze się winnych?
22. Jakie są ulubione zabawy dzieci?
23. Jakie są ulubione bajki dzieci?
24. Jaki jest ulubiony instrument muzyczny?
25. Jak się nagradza bohaterów?

Społeczności:
a) Marsjanie po ich wylądowaniu na Ziemi w 2000 roku,
b) Rosjanie za 20 lat,
c) australijscy Aborygeni w XIX (19) wieku,
d) Rzymianie za czasów Juliusza Cezara,
e) Polacy za 50 lat,
f) Amerykanie 200 lat temu,
g) Japończycy w 2020 roku,
h) Chińczycy w XVI wieku,
i) ludzie na nie odkrytej jeszcze wyspie,
j) nasi górale 100 lat temu,
k) my za 20 lat,
l) Hindusi dziś,
ł) Egipcjanie 3000 lat temu,
m) Homo sapiens 80 000 lat temu,
n) polska szlachta w XVII wieku,
o) Niemcy w roku 1939,
p) Rosjanie roku 1917,
q) Polanie w IX wieku
r) Hiszpanie w XV wieku,
s) Yeti w XX wieku,
t) Francuzi w roku 1789,
u) Polacy w roku 1950
v) zielone ludziki UFO, teraz,
w) greccy w okresie bitwy pod Maratonem (490 roku p.n.e.)
x) krasnoludki w XX wieku.

4. Oryginalnie myśleć
Wymyśl i krótko opisz:
a) stół (ale bez nóg),
b) podręcznik (ale bez papieru),
c) drugą część przysłowia zaczynającego się od słów „Czego oczy nie widzą...” (ale nie może być ... tego sercu nie żal),
d) ubranie szkolne (ale bez spodni, spódniczek, sukienek),
e) sprzęt sportowy do ślizgania się po lodzie (ale nie łyżwy),
f) poduszkę (ale nie z pierza, nie z gąbki, i nie pneumatyczną).

5. Różne znaki
Za pomocą prostych symboli graficznych przedstaw pojęcia wyrażone w formie słownej.

Jak można obrazkowo przedstawić pojęcie stary ?
Jak można obrazkowo przedstawić pojęcie alpinizm ?
Jak można obrazkowo przedstawić pojęcie miłość ?

6. Nowe osiedle
W pewnym mieście wybudowano nowoczesne, pięknie usytuowane osiedle mieszkaniowe. Osiedle to ma już swoją nazwę, nie nazwano jednak jeszcze placu, który znajduje się w jego centrum, ani ośmiu ulic, które zbiegają się tam promieniście. Władze miasta odrzuciły dotychczasowe propozycje jako mało oryginalne i nie spełniające podstawowego wymagania sformułowanego przez burmistrza następująco: Nazwy osiedla, placu i ulic mają być ze sobą logicznie powiązane.
Zadaniem uczniów jest wymyślenie wspólnie nazwy osiedla i nazw ulic.

7. Jak to dobrze, że jest bezbarwna
Rolę wody trudno przecenić. W życiu pojedynczego człowieka i całych społeczeństw woda to, np.:
- możliwość gotowania różnych potraw,
- niezbędny napój oraz środek higieny,
- możliwość hodowania roślin i zwierząt,
- nośnik ciepła w ogrzewaniu mieszkań,
- środek napędowy, np. w elektrowniach wodnych,
- możliwość ślizgania się na łyżwach, nartach, sankach, pływania kajakiem, uprawiania surfingu.
Zadaniem uczniów jest:
- uzupełnienie przykładów co najmniej trzema dziedzinami wykorzystywania wody w życiu jednostki i całych społeczeństw.
- napisanie odpowiedzi na pytanie: Jak wyglądałby nasz Świat, gdyby woda miała np. kolor czerwony.

DWA ŁYKI PLASTYKI

1.Kreatywne rysowanie
Materiały:
- kartki,
- miękkie ołówki,
- gruby flamaster,
- kredki pastelowe.

Prosimy dzieci, aby zamknęły oczy i przez chwilę rysowały ołówkiem dowolne, nieokreślone kształt – bazgroły. Kiedy dzieci otworzą oczy, ujrzą plątaninę kresek. Następnie prosimy je, aby obracając kartkę w różne strony, próbowały dostrzec w bazgrołach jakieś wyłaniające się kształty postaci, przedmiotu, zwierzęcia itp. Dobrze pokazać wszystkie rysunki pozostałym dzieciom i poprosić je o skojarzenia. Dalej pozostaje tylko pogrubić ołówkiem lub flamastrem wyobrażone kształty, dorysowując ewentualnie brakujące elementy i rysunek gotowy.
Uwaga: Początkowo dzieciom będzie trudno dostrzec jakieś ciekawe wyłaniające się elementy. Trzeba więc najpierw samemu pokazać na przykładach różnych prac, jakie skojarzenia można z nimi wiązać i jak ich szukać. Potem dzieci już same będą potrafiły podać mnóstwo skojarzeń do danego rysunku.

Inne wersje ćwiczenia:
- rysowanie lewą ręką,
- rysowanie kredką trzymaną przez dwie osoby,
- rysowanie flamastrem trzymanym w zębach.

2. W co zaczarujesz swoją dłoń?
Materiały:
- kartki z bloku lub kolorowe kartki ksero,
- nożyczki,
- farby plakatowe.

Wersja I
Prosimy dzieci, aby odrysowały swoje dłonie na kartce i wycięły je (dzieci młodsze mogą otrzymać wycięte dłonie). Następnie przykładamy jedną z wyciętych dłoni na kartce ksero i obracamy ją w różne strony ,,Do czego jest podobna dłoń?”, "Co wam przypomina ?” , "W co można ją zamienić?" (pytania otwarte – mające wiele poprawnych odpowiedzi). Teraz możemy już zaprosić dzieci do wykonania pracy plastycznej, proponując im, aby wymyśliły, w co zamienią swoją dłoń. Dzieci przyklejają dłoń na kartce w takim miejscu, aby mogły wyeksponować właściwy temat pracy, zamieniając dłonie w zwierzęta, teatrzyk itp.

Wersja II
Dzieci mogą odbijać swoje dłonie, palce na wspólnym rysunku i dorysowywać powstałe skojarzenia.

3. Wyczarowane z jesiennych liści
Materiały:
- liście jesienne,
- żelazko,
- kolorowe kartki ksero lub białe kartki z bloku,
- kredki pastele,
- kalka maszynowa,
- makulatura.

Wersja I:
Przygotowujemy wcześniej kalkografie liści - na kartce z bloku układamy liść jesienny (lub kilka liści), na to kładziemy kalkę maszynową. Całość przykrywamy gazetą i prasujemy ciepłym żelazkiem. W zależności od długości prasowania i siły nacisku żelazka uzyskujemy różne efekty. Oglądamy z dziećmi powstałe portrety liści, obracając kartkę w różne strony. Prosimy je, aby pomyślały, co przypomina im kształt liścia. Dzieci podają dowolne pomysły - skojarzenia, po czym wybierają sobie jeden z portretów liściowych, który zamieniają w coś ciekawego, dorysowując i pogrubiając potrzebne kształty kredką pastelową.

Wersja II
Materiały:
-miękkie ołówki,
-białe kartki ksero lub z bloku (ważne, aby były cienkie).

Przystępujemy do kopiowania liści jesiennych (dekalkomania). Dzieci starsze same mogą kopiować liście, młodszym należy przygotować tą część pracy. Każdy otrzymuje kartkę papieru. Na tacy zgromadzonych jest wiele kształtów jesiennych liści. Dzieci wybierają dowolny listek i układając go pod kartką papieru żyłkami do góry, przez pocieranie ołówkiem
kopiują liść na kartkę. Na całej kartce mogą skopiować jeden kształt liścia lub kilka. Następnie, tak jak w wersji I, przystępujemy do wymyślania skojarzeń związanych z liśćmi, pytając: „Jaką krainę można wyczarować z liści?”. Zwracamy również uwagę na kształt skopiowanych liści: „Jakie zwierzę lub postać przypominają?”, po czym prosimy dzieci o wyeksponowanie właściwego tematu pracy poprzez pogrubienie i dorysowanie elementów tym samym miękkim ołówkiem.

4. Gazetowe stwory
Materiały:
- gazety,
- taśma lakiernicza lub klejąca dwustronna

Wersja I
Technika nie wymaga większych przygotowań ani nakładów materiałów. Wystarczy poprosić, aby dzieci przyniosły z domu stare gazety i zakupić taśmę do podklejania stworzonych kompozycji. Rozbudzamy ciekawość dziecka poprzez postawienie tematu – problemu, np. „Papierowy świat” lub „Jak zbudować przestrzennie papierowe miasto?” oraz kilku pytań otwartych: „Co można wyczarować z gazety?”, „W co można ją zmienić?”. I już możemy przystępować do pracy. Dzieci mogą pracować indywidualnie lub w małych grupkach, formując wspólną budowlę np. „Smoczą Jamę pod Wawelem”.

Wersja II
Najwięcej pracy wymaga etap wstępny, czyli przygotowanie papierowych patyków gazetowych. Możemy wykonać je sami lub zaprosić dzieci do wspólnych zabaw, podczas których wykonamy patyki. Ich wykonanie zaczniemy od położenia na stoliku lub podłodze gazety dużego formatu. Zaczynamy zwijać bardzo ciasno jeden z rogów gazety w rulon. Po zwinięciu oklejamy powstały patyk tak, aby nam się nie rozsunął. Następnie zachęcamy dzieci do tworzenia pomysłów: „Co można zbudować z patyków gazetowych?”. Początkowo dzieci mogą projektować budowle, układając patyki płasko na dywanie. Potem mogą dobrać się w grupy i projektować budowle przestrzenne z patyków gazetowych połączonych za pomocą taśmy klejącej. Projekty mogą być realizacją konkretnego tematu, jednak często bywa tak, że temat w trakcie konstruowania zmienia się wielokrotnie. Po skończonej pracy twórcy prezentują swoje pomysły. Mogą być one przedstawione w formie zagadki dla innych dzieci. Na końcu autorzy nadają tytuł swojej budowli.
Uwaga: Patyki gazetowe muszą być bardzo mocno zwinięte - twarde. W przeciwnym razie budowle będą niestabilne.

5. Wyczarowane z szarej kartki
Materiały:
- miękkie ołówki,
- kartki z bloku,
- gumki ołówkowe.

Całą powierzchnię kartki zamalowujemy dokładnie miękkim ołówkiem. Następnie prosimy dzieci, aby pomyślały, co chcą wyczarować z szarej kartki. Za pomocą gumki ołówkowej (wycieranie powierzchni kartki) odkrywają właściwy temat pracy. Jeżeli dziecko zmieni koncepcję wykonania tematu, ma możliwość ponownego pokrycia powierzchni kartki ołówkiem i wykonania pracy od początku.

6. Rekonstrukcja rysunków
Materiały:
- kartki z bloku,
- rysunki (kliparty z komputera, fragmenty bliżej nieokreślonych rysunków, nadpalone rysunki przypięte do kartki),
- klej,
- karby plakatowe,
- pędzle.

Pokazujemy dziecku obrazek o bliżej nieokreślonej treści, mówiąc, że malarz nie dokończył swojej pracy. Prosimy, aby dzieci podały swoje skojarzenia. Każde dziecko ma możliwość wyboru jednego z rysunków lub przekazujemy dzieciom takie same kliparty (wówczas możemy ukazać wielość rozwiązań danego tematu). Na bazie rysunku dziecko domalowuje wyobrażone skojarzenia.
Ważne: dobieramy takie rysunki, które nie sugerują jednoznacznie sposobu rozwiązania tematu, lecz pobudzają wyobraźnię.

7. Dopełnianie form
Materiały:
- kartki,
- kolorowe skrawki papieru,
- klej.

Przygotowujemy dzieciom skrawki kolorowego papieru oraz kartkę w kontrastowym kolorze. Każdy z uczniów wybiera kilka skrawków papieru i nakleja je w dowolny sposób na kartce. Prosimy, aby dokładnie przyjrzały się naklejonym elementom i zastanowiły się, czy czegoś im nie przypominają. Mogą dowolnie obracać kartkę. Następnie prosimy, aby dzieci dorysowały potrzebne elementy do tego tak, aby powstała praca. Na zakończenie uczniowie nadają tytuł swojej pracy.

8. Wyczarowane z plamy barwnej
Materiały:
- tusz czarny lub kolorowy,
- kartki z bloku,
- flamastry,
- plastikowe słomki do napojów/

Wersja I
Praca obejmuje dwa etapy: wykonanie barwnej plamy oraz dorysowanie do niej skojarzeń. Plamę można wykonać przez położenie na kartce kilku kropel tuszu i rozdmuchanie go przy pomocy słomki w różne strony. Kiedy prace wyschną, oglądamy je obracając w różne strony. Każde z dzieci dorysowuje flamastrem potrzebne elementy, pogrubia linie eksponując w ten sposób temat pracy.

Wersja II
Kartkę składamy na połowę. Jedną część nakrapiamy tuszem i przykrywamy drugą częścią kartki. Po rozłożeniu uzyskamy dwie identyczne plamy, do których dorysowujemy skojarzenia. Dzieci mogą stworzyć dwa różne rysunki lub połączyć obie plamy w jeden.

Wersja III
Tusz możemy rozlać na górnej powierzchni kartki i przechylając kartkę w dół, utworzyć różnego rodzaju zacieki, które wykorzystamy do tworzenia dowolnych obrazów.

9. Podwójne kompozycje
Materiały:
- wielokolorowe flamastry o różnej grubości,
- kartki.

Proponujemy dzieciom, aby rysowały dwoma flamastrami naraz, trzymając je jednocześnie w jednej ręce. Na kratce pojawiają się podwójne rysunki i zachodzące na siebie linie. Dzieci mogą też rysować jednocześnie dwoma rękami (w każdej jeden flamaster), symetrycznie lub w dowolnym kierunku. Prosimy dzieci o pokolorowanie każdej wyodrębnionej powierzchni flamastrem lub wykonanie grafiki - zamalowanie powierzchni w kółka, kreski, kropki, paski.

Wersja II
Dzieci mogą tworzyć na powstałych powierzchniach pracę dotyczącą jednego tematu, np. drogi, las, morze itp.

10. Kolaż gazetowy
Materiały:
- kolorowa makulatura,
- kartki,
- nożyczki,
- klej,
- kredki.
Dzieci oglądają kolorowe czasopisma i wybierają ciekawe ilustracje, które mogą stanowić fragmenty kolażu. Kolaż można tworzyć dowolnie lub na określony temat. Można również wybrać jedną ilustrację stanowiącą podstawę tematyczną kolażu. Następnie ze sterty wycinków losowo wybrać kilka innych ilustracji, z których dziecko ma wykonać kompozycję, używając wszystkich wylosowanych wycinków. Brakujące elementy można dorysować kredkami.

11. Nakładane obrazy
Materiały:
- kolorowa makulatura,
- klej,
- nożyczki,
- kartki.

Każde dziecko zaczyna pracę od wycięcia kształtu głowy - ludzkiej lub zwierzęcej z czasopisma. Następnie, nadal korzystając z czasopism, wybiera inne elementy nadające się do naklejenia na wybraną formę w miejsce oczu, uszu, włosów.

12. Fotomontaż
Materiały:
- makulatura,
- klej,
- nożyczki,
- pastele.

Wycinamy z makulatury ciekawe fotografie zwierząt, roślin, ludzi, a następnie rozkładamy je na stoliku i przeglądamy, zastanawiając się, które elementy z poszczególnych zdjęć wykorzystamy do stworzenia naszego fotomontażu (np. głowa zwierzęcia, tułów człowieka, nogi stołu). Obmyślamy scenkę bajkową dla nowo powstałego bohatera i dorysowujemy brakujące elementy kredkami.

13. W co zmienić kształt?
Materiały:
- kartki z narysowanymi kółkami(lub innymi jednakowymi figurami),
- kredki lub flamastry.

Każde dziecko otrzymuje kartkę z narysowanymi kółkami o średnicy około 5 cm. Prosimy o zaprojektowanie pracy z wykorzystaniem narysowanych elementów. Każde kółko może być zamienione w coś innego. Dalszym etapem myślenia twórczego będzie projektowanie obrazu z wykorzystaniem kółek realizującego jeden temat, np. „Samochód”.

14. Metafora wizualna
Materiały:
- obrazki lub kliparty,
- kartki,
- kredki lub farby.
Przygotowujemy obrazki różnych obiektów. Każde dziecko losuje dwa obrazki. Nazywamy je głośno, np. ptak, samochód. Następnie zachęcamy, aby z tych obiektów stworzyć jedna, nowa rzecz, jakiej nie ma w rzeczywistości. Z ptaka i samochodu powstanie „samochodoptak” lub „ptakosamochód”. Następnie każdy z uczniów przedstawia swoje wyobrażenie w formie plastycznej.

15. W co zamienić psa?
Materiały:
- kartki,
- kredki,
- kolorowy papier,
- klej,
- ołówek.

Uczniowie rysują w dowolnym miejscu kartki kontur wybranego przez siebie zwierzęcia. Następnie poprzez dorysowywanie kredkami, doklejanie kolorowego papieru lub zastosowanie innych technik plastycznych zamieniają je w zwierzę, którego nie ma.

16. Kreska i słowo
Materiały:
- kartka,
- kredki,
- farby.

Uczniowie dobierają się w pary. Zadaniem każdej pary jest wykonanie rysunku przedstawiającego jakieś wydarzenie odbywające się w miejscu zasugerowanym przez nauczyciela. Dla każdej pary jest to inne miejsce - informuje o tym napis w górnym rogu kartonu (np.: W przestrzeni kosmicznej, W głębinach morskich, Gdzieś w Europie,W Królestwie Pszczół, W Polsce, W Republice Krasnali, We wrocławskim ZOO). Rysunki są tworzone przez partnerów jednocześnie, ale bez porozumiewania się. Nie wolno używać podczas rysowania żadnych słów.
Po ukończeniu rysunki umieszczamy obok siebie, tak aby wszyscy zapoznali się z wykonanymi pracami. Następnie każda para opowiada krótko, co „zdarzyło” się na ich rysunku, starając się stworzyć ciekawą, sensowną opowieść.
Na zakończenie cała klasa tworzy jedną, wielką opowieść, biorąc za jej podstawę treści poszczególnych rysunków. Zadaniem całej klasy jest ułożenie oryginalnej, spójnej opowieści.

17. Co słychać w Guzikowie?
Materiały:
- farby,
- pędzle,
- guziki,
- klej,
- kartki.

Uczniowie wybierają kilka guzików i przyklejają je do kartki. Po przymocowaniu guzików domalowują farbą linie i plamy, które wraz z guzikami tworzą określoną całość. Każdy uczniów nadaje swojej pracy tytuł i przyklejają na brystol lub tekturę i w ten sposób je oprawiają.

18. Dziwne plamy
Materiały:
- farby plakatowe,
- pędzle,
- folie przeźroczyste,
- kartki,
- markery.

Uczniowie nakładają na folię grubą warstwę farby i malują barwne plamy w różnych kolorach i nieokreślonych kształtach. Następnie przykładają do folii kartkę i przyciskają lekko do nałożonej farby. Na koniec odwracają powstałą kompozycję – plamy rozleją się między folią a kartonem i stworzą ciekawe zestawienia kolorystyczne. Zadaniem uczniów jest wyobrażenie sobie, co powstało w ich kompozycji i określenie tematu pracy. Na zakończenie dorysowują markerem brakujące elementy.

19. Portret
Materiały:
- kartki,
- kredki pastelowe,
- wiersz Anetty Dobrakowskiej pt. „Portret”.

Uczniowie wysłuchują wiersza przeczytanego przez nauczyciela.

Portret

Marzę ciągle o portrecie.
Może go namalujecie?
Twarz mam trochę nietypową,
garderobę kolorową.
Kto mnie widzi - ten się śmieje!
To z sympatii - mam nadzieję!
To, co noszę na swej głowie
przypomina ciut sitowie.
Więc uwielbiam kapelusze,
toczki, czapki, pióropusze.
Teraz bierzcie kredki, karton,
namalujcie mnie, bo warto.

Zadaniem uczniów jest narysowanie postaci z wiersza według własnych wyobrażeń. Po zakończeniu pracy uczniowie prezentują swoje pomysły i opisują wygląd bohatera wiersza.

20. Tajemniczy stwór Materiały: - mazaki, - kartki
Nauczyciel prosi, by uczestnicy zajęć przygotowali kartki i mazaki. Nauczyciel mówi: A teraz bierzemy jeden mazak do ręki i rysujemy na kartce jakąkolwiek linię krzywą, jaka nam tylko przyjdzie na myśl. Następnie bierzemy drugi mazak i nim wykonujemy inną dowolną linię. Na wszystkie pytania o to, jaka to ma być linia, odpowiada: „Jaka ci przyjdzie na myśl". Na koniec tego etapu nauczyciel mówi: „A teraz ostatnim mazakiem rysujemy ostatnią linię, ale tak, aby utworzyć, wykorzystując wszystkie pozostałe - jakieś nieistniejące zwierzę, wymyślone przez was. Mamy po prostu z tych trzech kolorowych linii stworzyć dziwnego stwora”. Kiedy już wszyscy uczestnicy narysują swojego wymyślonego stwora, nauczyciel zachęca, by wymyślić:
Nazwę dla stwora - może być również imię.
W jakim środowisku żyje: wodnym, wodno - lądowym, w powietrzu, w /na/ ziemi, a może w mieszanym?
Czym się odżywia?
Jakiego rodzaju dźwięki wydaje?
Jakiej jest wielkości?
Czy ma futro, pióra czy łuski?
Czy odznacza się jakimiś szczególnymi zdolnościami?
Jakie ma trzy podstawowe cechy charakteru / uosobienia /, czy jest sympatyczny, miły czy raczej agresywny i groźny dla człowieka? Jaki jest?
Np. NUDZIARZ KRÓTKONOGI PLAŻOWY
Żyje w środowisku wodnym, w godzinach 8-20, potem w środowisku lądowym.
Je stare puszki po konserwach i butelki zostawione na plażach. Jest jak sama nazwa wskazuje znudzony, powolny, ciągle senny, ale miły dla ludzi.
Uczestnicy zajęć prezentują swoje wymyślone stwory. Na koniec organizujemy wystawkę rysunków.

21. Cały ja Materiały: - kartki, - kredki, - długopisy
Uczniowie piszą w pionie na kartce swoje imię i nazwisko. Do każdej litery dobierają cechy charakteru, zainteresowania, które ich określają. Wspólnie omawiamy te prace. Później uczniowie na bazie zgromadzonych cech tworzą pracę plastyczną będącą ich wizytówką.

22. Dziwna podróż
Materiały:
- karki,
- ołówki,
- kredki.
Do wykonania pracy wykorzystujemy linie łamane narysowane na tylu kartonach ilu jest uczestników - lub na długiej złączonej kartce. Uczniowie rysują wszystko to, co chcieliby zobaczyć podczas podróży. Na zakończenie łączą ze sobą wszystkie prace tak, aby powstała wspólna trasa podróży

23. Konstelacje
Materiały:
- kartki,
- ołówki,
- kredki.
Uczniowie rysują określoną liczbę kropek na kartce w dowolnym ułożeniu. Zadaniem uczniów jest połączyć te kropki, w ten sposób, aby powstały konstelacje gwiazd, którym później trzeba jeszcze nadać nazwy.

24. Różne tematy
Uczniowie rysują do tematu podanego przez nauczyciela.
Przykładowe tematy: co śni się słonku, tańczące domy, drzewo, które zamiast gałęzi ma ręce, zamek z muszli, smutek, radość, zimno, ciepło, tęczowy kot, kredki, które były wężami,
rośliny rosnące w nieskończoność, martwe przedmioty ożyły.

25. Łączenie punktów
Materiały:
- kartki,
- ołówki.
Każdy z uczniów zaznacza na swojej kartce dwanaście punktów w dowolnym układzie. Następnie uczniowie wymieniają się kartkami. Ustalamy, jaki rodzaj rysunków ma powstać, np. sprzęty kuchenne, twarz, samochód, drzewo, wspomnienie z wakacji. Zadaniem każdego z uczniów jest połączenie ze sobą punktów w jeden rysunek. Punkty nie muszą koniecznie wypaść w załamanych liniach, mogą też stanowić część linii, która przez nie przechodzi, lub określony szczegół, np.: oko.

Wersja I: możemy pozostawić dzieciom swobodę w temacie pracy. Można później porównać różnorodność rozwiązań prac z tych samych punktów.

Literatura:

1.Atrakcyjne zajęcia świetlicowe i kółka zainteresowań. Pod red. Małgorzaty Pomianowskiej. Wydawnictwo Dr Josef Raabe. Warszawa 2007
2.Babicka Lucyna, Pomysły na nagłe zastępstwa. „Biblioteka w Szkole” 2005 nr 4
3.Brosche Heidemarie, 170 gier i zabaw w domu i w podróży. Wydawnictwo Św. Antoniego, Wrocław 2001
4.Chomczyńska - Miliszkiewicz Mariola, Pankowska Dorota, Polubić szkołę. Warszawa 1998
5.Jąder Mariola, Techniki plastyczne rozwijające wyobraźnię. Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2005
6.Małgorzata Nowak, Ćwiczenia i zabawy rozwijające myślenie twórcze. www.poradnia.wroclaw.pl
7.Nęcka Edward, Trening twórczości. Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 1998
8.Pienschke Hanna, Twórcze myślenie jako metoda aktywizująca uczniów. www.lierka.pl
9.Porządek i przygoda - lekcje twórczości. Część 1. WSiP Warszawa 1997
10.Rojewska Jolanta, Grupa bawi się i pracuje. Wrocław 2000
11.Schwinghammer Herbert, Ołówkiem po papierze. Klub dla Ciebie, 2004
12.Techniki twórczego myślenia w przedszkolu. www.pm118.edu.lodz.pl
13.Warsztaty Edukacji Teatralnej - teatr dziecięcy. Wydawnictwo Europa, Wrocław 2004