Agresji mówimy nie - program profilaktyczno - wychowawczy dla klasy IV

I.WSTĘP

W wyniku obserwacji oraz licznych rozmów z nauczycielami uczącymi w klasie IV C opracowałam program „Agresji mówimy Nie!”. Jako wychowawca uważam, iż bardzo ważnym zadaniem jest nauczyć dzieci rozpoznawania zachowań agresywnych, nauczyć ich mówienia o agresji swoim bliskim, a wreszcie wyposażyć w podstawowe umiejętności zachowania się w obliczu tego zjawiska. Program obejmuje scenariusze lekcji wychowawczych dla uczniów klasy IV, na który składa się 12 zajęć zapobiegających zachowaniom agresywnym wśród uczniów tej klasy.
Współcześnie nasila się zjawisko agresji wśród dzieci i młodzieży. Rodzice w pogoni za pracą i zabezpieczeniem bytu mają coraz mniej czasu dla swoich dzieci. Powoduje to, ze dzieci kształtują swe wzorce osobowe oglądając wiele różnych programów telewizyjnych, które często nie są dostosowane do ich wieku. Kolejnym zagrożeniem staje się powszechny dostęp do Internetu i gier komputerowych.
Nasilenie agresji wśród dzieci i młodzieży jest często wynikiem braku autorytetów. To komputer i telewizor, zastępują dziś młodemu pokoleniu autorytety, a złość, gniew, brutalność, przemoc- to częste obrazy, które stają się powszechne i są przyjmowane przez dzieci i młodzież bezrefleksyjnie jako zachowania normalne.
Do najczęściej spotykanych zachowań agresywnych w klasie IV C należą: wulgarne słownictwo, zastraszanie, przepychanki, bójki, niszczenie mienia osobistego. Dzieci nie zawsze potrafią poradzić sobie z trudnymi dla nich uczuciami, sytuacjami. Znane im są tylko te sposoby rozwiązywania konfliktów, które obserwują w otaczającym ich świecie.
Przemoc jest wołaniem o pomoc. W ten sposób dziecko informuje nas, że ma problemy, z którymi sobie nie radzi.
Klasa IV C jest klasą o profilu sportowym a w sporcie powstawaniu zachowań agresywnych sprzyja dynamika i intensywność czynności. Atrybutem aktywności sportowej są różne formy współzawodnictwa. Przejawia się ona w postaci współdziałania negatywnego, nazwanego „walką sportową”, gdzie przejawy agresji skierowane są na przeciwnika. Emocje związane z walką sportową i włożony wysiłek fizyczny powodują, że zdolność do racjonalnego wartościowania obniżają się często do poziomu reakcji prymitywnych – agresywnego zachowania skierowanego np. przeciwko osobie faulującej, nastawione na indywidualne i bezpośrednie wymierzenie kary. Jednak walka sportowa wyzwala rzadki rodzaj wewnętrznej motywacji, chęci wygrania, bycia lepszym od rywali.
Uwzględniając rodzaj okazywanej agresji, chłopcy częściej przejawiają agresję fizyczną, natomiast u dziewcząt ma ona bardziej charakter werbalny. Ponieważ agresji nie da się zatrzymać, trzeba ją odpowiednio ukierunkować, aby znalazła bezpieczne ujście.
Każdemu pobudzeniu towarzyszy wzrost adrenaliny, powodujący określone uczucia. Uczucia te zaś wyzwalają agresję, na którą ma wpływ wiele czynników (m.in. temperament, otoczenie). Agresja wyraża się często w formie złożonych zachowań i przybiera wtedy postać bójek, zastraszania kogoś, niesprawiedliwego traktowania. Nauczyciele powinni uczyć młodzież zdrowych sposobów rozładowania napięć emocjonalnych, obrony przed agresywnością, upokarzaniem i poniżaniem w następstwie znęcania się oraz zrozumienia uczuć swoich i innych. Powinniśmy od najmłodszych klas budować wysoką samoocenę ucznia, nauczać o emocjach oraz sposobach radzenia sobie z nimi a także propagować edukację na temat zjawisk przemocy i agresji.
Najczęściej spotykane negatywne zachowania to umyślne faule, nieadekwatne do sytuacji jaka miała miejsce na boisku. Innym przejawem agresji są nie sportowe zachowania w postaci potrąceń, uderzeń a nawet oplucia przeciwnika. Bardzo często takie zachowanie jest połączone z agresją słowną. Uczniowie szydzą z przeciwnika, gdy on popełnił błąd w grze, a gdy zagrał on dobrze wtedy wyładowują na nim swoją złość używając wulgarnych i obraźliwych słów. Po takich zajęciach, gdy wynik zawodów był dla ucznia niekorzystny uczeń potrafi przelewać swoją złość na przedmioty martwe np.: kopiąc słupki od bramek, łamiąc drabinki gimnastyczne, kopiąc ławki. Czasem zachowanie to utrzymuje się po zakończeniu zajęć i przejawia się wandalizmem w postaci dewastacji wyposażenia szatni np.: niszczenie drzwi, ławek.
Nasza konsekwencja w działaniu i przestrzeganiu wprowadzonych zasad i norm na pewno pomoże dziecku w odnalezieniu drogi prawidłowego postępowania.

II.CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU
Niniejszy program jest zgodny ze Szkolnym Programem Wychowawczym i Szkolnym Programem Profilaktyki.

CEL GŁÓWNY:

Głównym celem poniższego programu jest podjęcie działań zmierzających do ograniczenia występowania zachowań agresywnych i przemocy oraz promocja kulturalnego zachowania się w codziennych sytuacjach oraz kształtowania postawy sprzeciwu wobec braku kultury.
Stworzenie spójnej, zintegrowanej grupy, której członków będą łączyć silne więzi społeczne.

CELE SZCZEGÓŁOWE:

Program „Agresji mówimy NIE!” ma na celu prowadzenie działań pozwalających uczniom na:

-dostrzeganie zachowań agresywnych,
-poprawne nazywanie zachowań agresywnych,
-uświadomienie o konieczności zwrócenia się o pomoc w trudnej sytuacji,
-poznanie rożnych form zachowań wobec osoby agresywnej,
-poznanie uczuć towarzyszących ofiarom przemocy,
-uświadomienie, że przemoc i agresję można powstrzymać,
-szukanie najlepszych sposobów zachowań w sytuacjach, w których stosowana jest przemoc,
-nabywanie umiejętności precyzyjnego wyrażania samego siebie w sposób zrozumiały dla innych,
-kształtowanie umiejętności dobrej komunikacji z innymi ludźmi,
-poznawanie strategii zachowań w sytuacjach konfliktowych,
-poznawanie i określenie własnych zachowań w sytuacjach konfliktowych,
-umiejętność rozpoznawania emocji i okazywania uczuć,
-kształcenie umiejętności zachowania się w różnych sytuacjach – doskonalenie technik asertywnych i umiejętności powiedzenia „NIE”,
-budowanie atmosfery życzliwości, akceptacji, bezpieczeństwa w klasie.

ADRESACI PROGRAMU:
Program skierowany jest do uczniów klasy IVc. Obejmuje też spotkanie dla rodziców.

CZAS REALIZACJI:
Tematyka spotkań przewidziana jest na 12 godzin lekcyjnych. Spotkania będą się odbywać raz w tygodniu na godzinie wychowawczej.
Dla rodziców przewidziane jest spotkanie, które będzie zrealizowane podczas wywiadówki szkolnej.

III.TEMATYKA ZAJĘĆ

Główny materiał profilaktyczny ujęty jest w formie 12 scenariuszy lekcji.

1.CZYM SĄ UCZUCIA?
2.WIEM CO CZUJĘ.
3.RÓŻNE SPOSOBY WYRAŻANIA UCZUĆ.
4.AGRESJA W NAS I WOKÓŁ NAS.
5.SKUTKI ZACHOWAŃ AGRESYWNYCH.
6.RADZENIE SOBIE Z WŁASNĄ AGRESJĄ.
7.AGRESJI MÓWIMY NIE.
8.CO TO JEST ASERTYWNOŚĆ?
9.KONFLIKT BURZY CZY BUDUJE?
10.SYTUACJE TRUDNE I KONFLIKTOWE.
11.SŁOWA, KTÓRE RANIĄ.
12.JA W INTERNECIE. CYBERPRZEMOC.

IV.METODY PRACY
Treści przekazywane są dzieciom w formie zabawy, inscenizacji, analizy sytuacji, ćwiczeń, pracy grupowej. Dzieci same dochodzą do tych treści, odpowiadają na pytania, wykonują zadania i ćwiczenia, ustosunkowują się do historyjek zawartych w scenariuszach, omawiają sytuacje, tworzą plakaty.
Zajęcia w programie „Agresji mówimy NIE!” prowadzone są metodami aktywnymi w taki sposób, aby umożliwić uczniom aktywne doświadczanie i przeżywanie tego, co jest tematem zajęć, a następnie podsumowanie zdobytych doświadczeń.
DYSKUSJA - prowadzenie aktywnej dyskusji, w której uczestnicy wymieniają pomysły, dzielą się doświadczeniami i pracują razem nad wspólnymi problemami, jest bardzo ważną umiejętnością. Ważne jest stworzenie sytuacji dialogu, by uczniowie swoje wypowiedzi kierowali do siebie nawzajem, a nie jedynie do nauczyciela. W czasie dyskusji zachęcamy wszystkich uczniów do brania w niej udziału. Prowadzący dyskusje powinien szanować poglądy każdego ucznia, zachęcając go do tworzenia własnych opinii, jak również do uważnego wysłuchania innych.
BURZA MÓZGÓW – to metoda, w której akceptuje się wszystkie związane z tematem wypowiedzi uczniów. Nie ocenia się pomysłów, lecz zapisuje się każdą wypowiedz na tablicy. Celem „Burzy Mózgów” jest stworzenie listy pomysłów na rozwiązanie określonego problemu. Umożliwia otrzymanie dużej ilości propozycji stosunkowo krótkim czasie. Pozwala na przełamanie sztywności myślenia, wyzwala potencjał twórczy i zapewnia udział wszystkich uczniów.
PRACA W GRUPIE – mała grupa zapewnia dobre samopoczucie uczniom, którzy mają kłopoty w wypowiadaniu się na forum klasy.
Zalety tej metody:
- uczniowie siedzą do siebie twarzami, co jest podstawą dobrego zrozumienia się,
- nie przerywają sobie i nie tłumią swoich myśli,
- każdy ma okazję wyrazić i usłyszeć informacje dotyczącą tego, jak on postrzega innych i jak inni widzą jego,
- uczniowie uczą się trzech elementów słuchania : uwagi, akceptacji i zrozumienia.
Praca w grupach wyklucza tradycyjny sposób komunikacji (nauczyciel-uczeń) , przez co zbliża uczniów do siebie. Należy stosować jak najróżniejsze metody podziału klasy na grupy, by uczniowie pracowali z różnymi osobami w klasie.
UZUPEŁNIANIE ZDAŃ – celem tej metody jest uzewnętrznienie reakcji, ułatwienie samodzielnej wypowiedzi i porozumiewania się uczniów. Dokończenie zdań pozwala uczniom dostrzec podobieństwa i różnice między nimi, kiedy mówią o swoich uczuciach bądź reakcjach związanych z zajęciami, wydarzeniami czy problemami.
ZADAWANIE PYTAŃ – w tej metodzie jest ważne tempo zadawania pytań. Uczniowie powinni mieć czas na przemyślenie odpowiedzi, ale pytania powinny być zadawane na tyle szybko, by utrzymać zainteresowanie klasy. Należy unikać formułowania pytań, na które odpowiada się jednym słowem„tak” albo „nie”. Najlepiej jest zadawać otwarte pytania, żeby zachęcić uczniów do mówienia.
OPOWIADANIE – może dotyczyć zarówno prawdziwych sytuacji, jak również zmyślonych. Stosowanie tej metody jest szczególnie użyteczne przy tematach trudnych, budzących zawstydzenie.
Po przeczytaniu opowiadania należy:
- zapytać uczniów, czy ich przeżycia są podobne do przeżyć bohaterów opowiadania,
- można wzmocnić przedstawiony przykład swoimi osobistymi przeżyciem i informacją, jak ty czułeś się w takiej sytuacji,
-rozmowa z uczniami o tym, jakie konsekwencje mogą wywołać różne zachowania.
PRZYGOTOWANIE SCENEK –zapoznanie uczniów z zasadami grania scenek. Pozwoli im to zachowywać się w sposób przekonujący dla siebie i innych. Odgrywanie ról to dobra metoda pracy, ale trudna do opanowania.
O tym, kto jaką rolę zagra, powinni zadecydować sami uczniowie. Odgrywając rolę wcielają się w jakąś postać, co jest często łatwiejsze niż omawianie własnych myśli i uczuć.
Należy pamiętać :
- sytuacje muszą mieć związek z rzeczywistymi problemami uczniów,
- każda scenka powinna być dokładnie omówiona,
- nie wolno angażować do scenek ciągle tych samych osób,
- proces prezentowania scenek uwzględniać musi wszystkie fazy: przydział bądź wybór ról przez uczniów, opracowanie scenariusza i scenografii, prezentację scenki, własne odczucia występujących autorów,
- refleksje ze strony widzów, podsumowanie ról.
PSYCHODRAMY- ta metoda polega na odgrywaniu scenek na wybrane tematy, które mogą się wydarzyć w przyszłości. Poprzez uczestnictwo w nich uczą się, jak sobie radzić, gdyby zdarzenia zaistniały naprawdę.
Stosujemy scenki, szczególnie gdy chcemy, aby uczniowie :
- postawili się na miejscu innej osoby, zrozumieli jej uczucia i myśli
- przekonali się, że w konkretnych sytuacjach można reagować na wiele sposobów,
- wypróbowali różne sposoby zachowania się oraz ocenili, jakie w ich konsekwencji można osiągnąć rezultaty,
- nauczyli się takich postaw, które ułatwiają im znalezienie rozwiązań w rzeczywiście zaistniałych sytuacjach i ułatwią kontakty z ludźmi.
RYSUNKI – są jedną z form swobodnej ekspresji, umożliwiają uczniom uzewnętrznianie swoich przeżyć oraz doświadczeń i wiedzy o otaczającym świecie.
Rysunki pozwalają na :
- uwolnienia się od napięć psychicznych,
- przeżycie sukcesu,
- lepsze wzajemne poznanie się.
Bardzo ważne jest stworzenie atmosfery, która będzie sprzyjała poczuciu bezpieczeństwa i dobremu samopoczuciu podczas rysowania. Służy temu akceptacja treści i formy wszystkich rysunków i powstrzymanie się od ich formalnej oceny. Można razem z uczniami zrobić wystawę prac a nawet przeprowadzić konkurs.
KRĄG UCZUĆ – na większości zajęć uczniowie siedzą w kręgu ( podobnie jak przy ognisku ). Krąg staje się „ miejscem ”i „ czasem ” uczenia się przez doświadczenie, ułatwia kontakty między ludźmi i daje im więcej ciepła. Krąg sprzyja umiejętności wyrażania uczuć, słuchania odczuć innych oraz zapamiętywania tego, co zostało powiedziane. Umożliwia nawiązywanie kontaktu emocjonalnego i wzrokowego.

V.PRZEWIDYWANE EFEKTY PO REALIZACJI PROGRAMU

- zmniejszenie zjawiska przemocy i agresji w klasie
- zmniejszenie ilości uwag w dzienniku szkolnym

Po zakończeniu realizacji programu uczeń nabywa umiejętności:
- zachowania się w trudnych sytuacjach,
- zapobiegania konfliktów poprzez umiejętne postępowanie,
- radzenia sobie z własną agresją,
- radzenia sobie z trudnymi uczuciami i emocjami,
- wyrażania uczuć,
- określania różnych rodzajów uczuć,
- prowadzenia dyskusji i spokojnej rozmowy.


VI.EWALUACJA PROGRAMU
Aby program mógł być skuteczny i aktualny wymaga ciągłej ewaluacji. W celu dokonania oceny efektywności podjętych działań wychowawczo – profilaktycznych dokonana zostanie ewaluacja programu poprzez:

−obserwacja zachowań uczniów w klasie i grupach;
−ankietę ewaluacyjną dla uczniów;
−rozmowy z uczniami oraz nauczycielami
−rozmowy z rodzicami.
Wnioski powstałe w wyniku ewaluacji pozwolą na ocenę przydatności programu oraz kontynuację wybranych zagadnień w klasie V.