Postępowanie usprawniające mowę małego dziecka

Przykłady zabaw rozwijających mowę małego dziecka według Bożeny Wołyńskiej opracowała Magdalena Sołtysiak

I. Ćwiczenia i zabawy dla dzieci do 2 lat

Zestaw I dla dzieci w wieku od 1 do 4 m.ż.
1. Pobudzanie reakcji emocjonalnych poprzez przemawianie do dziecka z uśmiechem, pochylanie się nad nim, przytulanie.
2. Pobudzanie wzroku. Poruszamy kolorowy przedmiot 15-30 cm nad oczami dziecka, umożliwiając mu śledzenie owego przedmiotu.
3. Ćwiczenia koordynacji wzrokowo-ruchowej. Wkładamy do rąk dziecka grzechotkę, zawieszamy nad dzieckiem zabawkę tak, by mogło poruszać ją rączkami (obecnie popularne są karuzele).

Zestaw II dla dzieci w wieku od 4 do 6 m.ż.
1. Ćwiczenia słuchu: śpiewanie, mruczenie, ciche nastawianie spokojnej muzyki, zabawa dźwięczącymi i piszczącymi zabawkami.
2. Ćwiczenia motoryki: pobudzanie do przewrotu na bok, brzuszek i plecy przy pomocy kolorowej lub dźwięczącej zabawki, do opierania się na nóżkach (zabawy na kolanach dorosłego).
3. Ćwiczenia koordynacji wzrokowo-ruchowej: pobudzanie do chwytania dużych kolorowych zabawek zawieszonych nad łóżeczkiem lub rozrzuconych w kojcu. Podawanie po jednej zabawce do każdej rączki.
4. Ćwiczenia wzroku: śledzenie zabawek przez dziecko siedzące na kolanach dorosłego, np. przesuwanie po stole kolorowego klocka.
5. Ćwiczenia mowy: pobudzanie do gaworzenia poprzez gaworzenie do dziecka. Pobudzanie do gaworzenia i śmiechu poprzez powtarzanie zabawy wywołującej śmiech.

Zestaw III dla dzieci w wieku od 6 do 9 m.ż.
1. Motoryka: zachęcanie do pełzania, raczkowania przez odsuwanie kolorowej zabawki
( zawsze wyraźnie nazwanej.) Pobudzanie do siadania przez podawanie palców.
2. Ćwiczenia wzroku: zabawa poruszającymi się po stole zabawkami, toczenie piłki.
3. Ćwiczenia słuchu: zabawa bębenkiem, bąkiem, cymbałkami.
4. Ćwiczenia koordynacji wzrokowo-ruchowej: podawanie zabawek o dwu różnych kształtach, przekładanie przedmiotu z jednej rączki do drugiej.
5. Ćwiczenia reakcji emocjonalnych: zabawa w chowanego przy pomocy pieluszki ( w dobie pampersów może to być chusta, kocyk), zabawa „kosi, kosi”, ‘idzie rak”.
6. Ćwiczenia mowy: wydawanie poleceń „daj mi...”. Polecenie łączymy z gestem wyciągniętej ręki. Rzucanie piłki z jednoczesnym wymawianiem „baach”. Wymawiamy aż do momentu, gdy dziecko powtórzy je samo spontanicznie. Zabawy lalką, misiem z kilkakrotnym powtórzeniem nazwy danej zabawki. Należy mówić bez spieszczeń, wyraźnie, w miarę głośno, wykorzystując sytuację, gdy dziecko patrzy na usta mówiącego.

Zestaw IV dla dzieci w wieku od 9 do 12 m.ż.
1. Ćwiczenia motoryki: pobudzanie do stania, chodzenia, prowadzenie dziecka za obie, potem za jedną rączkę.
2. Ćwiczenia koordynacji wzrokowo-ruchowej: zachęcanie do wkładania przedmiotów do wiaderka. Rzucanie i popychanie piłki. Próby dopasowywania części składowych zabawki (jedna część np. „baby ruskie”). Wysypywanie z wiaderka lub koszyczka, klocków, piłeczek.
3. Ćwiczenia słuchu: kołysanie trzymanego na kolanach dziecka w rytm melodii, klaskanie rączkami dziecka. Zabawa przedmiotami grającymi.
4. Ćwiczenia mowy: po pojawieniu się pierwszych wyrazów, zachęcanie dziecka do posługiwania się nimi przez pokazywanie lali, baby, oglądanie książeczek. Pokazywanie i zachęcanie do wskazania i nazwania części ciała na lalce i na dziecku. Dawanie prostych poleceń popartych gestem tj. przynieś, daj, pokaż. Naśladowanie głosów zwierząt (przydatne nagrania na kasecie bądź płycie), pobudzanie dziecka do naśladowania tych głosów.

Zestaw V dla dzieci w wieku od 12 do 24 m.ż.
1. Ćwiczenia koordynacji wzrokowo-ruchowej: budowanie z klocków wieży, potem szeregowanie ich w pociąg. Bazgranie po papierze. Wkładanie i wyjmowanie przedmiotów z woreczka. Próby ciągnięcia zabawek na sznurku. Samodzielne picie z kubeczka, kopanie piłki, próby wchodzenia po schodach.
2. Uspołecznienie: przez pobudzanie do naśladowania czynności dorosłych np. zamiatanie, ścieranie kurzu. Sprzątanie zabawek. Próby samodzielnego rozbierania się i ubierania (każdą część ubrania nazywamy).Wdrażanie do pomagania przez przenoszenie drobnych przedmiotów.
3. Ćwiczenia słuchu: zabawa bębenkiem. Naśladowanie głosów zwierząt. Próby łączenia dwu słów np. mama daj. Nazywanie części ciała. Dawanie trudniejszych poleceń np. połóż lalkę na stole. Pobudzanie dziecka do śpiewania i mówienia przez: kołysanie i śpiewanie lali, zabawę samochodem. Zabawa na kolanach „jedzie, jedzie pan” czy „ tak pan jedzie”.

II. Ćwiczenia i zabawy dla dzieci od 2 do 6 lat

Zestaw I
1. Ćwiczenia koordynacji wzrokowo-ruchowej: rozkładanie i składanie jajek, bab, sześcianów wkładanek, piramidek
2. Ćwiczenia koordynacji wzrokowo-ruchowej i koncentracji uwagi: wrzucanie krążków do skarbonki, dokładanie obrazków do takich samych przedmiotów: dokładamy ręką dziecka obrazek do takiej samej zabawki. Zaczynamy od trzech, w miarę opanowania dodajemy po jednym obrazku, zawsze wyraźnie nazywamy obrazek i przedmiot
3. Ćwiczenia artykulacji: zabawa piłką, samochodem, kołysanie lali „baach, uu-u, tu-tu, aa-a”.

Zestaw II
1. Ćwiczenia wielkości: rozkładanie i składanie jajek, bab z uwzględnieniem wielkości przeciwstawnych: duży – mały.
2. Ćwiczenie kolorów: wkładanie „pika”, opiekun nazywa kolory nie wymagając tego od dziecka.
3. Oglądanie książeczki nominacyjnej ( ilustracja tylko jednego przedmiotu na każdej stronie) z głośnym nazywaniem każdego obrazka, oglądanie książeczek sytuacyjnych z nazywaniem przez opiekuna odpowiednich czynności, a następnie odtwarzaniem danej sytuacji wraz z dzieckiem np. karmienie lali, czesanie, mycie, ubieranie.
4. Rysowanie kreski pionowej, poziomej, potem kółka i kwadratu.
5. Nazywanie części przedmiotów np. w samochodzie szyb, kół, kierownicy później części ciała u dziecka, lalki i na obrazku.
6. Orientacyjne badanie słuchu za pomocą instrumentów muzycznych oraz badanie szeptem u dzieci po 3 roku życia.

Zestaw III
1. Ćwiczenie spostrzegawczości: chowanie zabawek.
2. Ćwiczenie wielkości: próba uogólniania np. pokazywanie dużej i małej lali.
3. Ćwiczenia kolorów: układanie klocków literek wg kolorów.
4. Układanka obrazkowa: dziecko układa na polecenie np. „daj misia”(początek 5obrazków, gdy to opanuje dodajemy po jednym najwyżej dwa obrazki).
5. Układanka sytuacyjna: na polecenie np. „podaj chłopczyka, który myje buzie”. Następnie zadajemy pytanie wskazując na obrazek: „Co robi chłopiec?”
6. Składanie w całość przeciętego na pół obrazka.
7. Ćwiczenia ilościowe: pojęcia mało – dużo, zadaniem dziecka jest wskazać gdzie jest np. mało wody, gdzie dużo cukierków.
8. Różnicowanie instrumentów muzycznych najpierw za pomocą wzroku, potem słuchu.

Zestaw IV
1. Uogólnianie kolorów poprzez wkładanie klocków jednego koloru do pojemnika w tym samym kolorze, dorosły za każdym razem wyraźnie nazywa kolor.
2. Dokładanka słowna.
3. Zabawa tematyczna np. w ubieranie lalki..
4. Wprowadzenie określenia pory roku.
5. Wprowadzenie pojęcia dzień i noc.
6. Układanka sytuacyjna jak w zestawie poprzednim tylko z większa ilościa obrazków.
7. Ćwiczenia rozumienia pojęć na, w, pod podczas zabawy np. toczenie piłki pod stołem, chowanie jej w torbie i pytanie gdzie jest?
8. Różnicowanie kształtów koło, trójkąt, kwadrat, dobieranie do pary.
9. Ćwiczenia oddechowe: przedmuchiwanie piórka po stole, dmuchanie w rurkę zanurzoną w wodzie itp.

Zestaw V
1. Ćwiczenia wstępne do liczenia: wyizolowanie jednego przedmiotu z wielu: daj jeden klocek.
2. Ćwiczenia różnicowania płci na podstawie ubrania potem imienia.
3. Ćwiczenia imienia i nazwiska.
4. Zabawa tematyczna w codzienne czynności tj. pranie, gotowanie.
5. Ćwiczenia pojęć na, pod, nad zabawy z potrójna półeczką.
6. Różnicowanie kształtów – zabawa klockami - literkami „Dołóż taki sam klocek”
7. Wprowadzenie pojęć obok, między, za – przed, blisko – daleko, wysoko – nisko.
8. Łączenie dwu zależności np. podaj duży żółty ołówek a teraz mały czerwony.
9. Loteryjka.

Zestaw VI
1. Generalizacja kolorów.
2. Ćwiczenia powtarzania zdań.
3. Wprowadzenie pojęć pośrednich bliżej, niżej, wyżej.
4. Nazywanie przedmiotów z pamięci.
5. Ćwiczenia dotyku.
6. Historyjki obrazkowe.
7. Ćwiczenia przygotowawcze do pojęcia czasu.
8. Ćwiczenia pojęć: wczoraj, dziś, jutro dopiero jak w pełni je przyswoi wprowadzamy pojęcia przedwczoraj, pojutrze.
9. Ćwiczenia oddechowe: dmuchanie na kuleczki waty przez rurkę, przyssanie kuleczki do rurki i przeniesienie jej w inne miejsce, przyssanie buzią plastykowego kubeczka.
10. Ćwiczenia pamięci: powtórzenie najpierw jednej a potem zestawu liczb np. cztery, trzy, pięć, jeden, trzy.
11. Ćwiczenia koncentracji uwagi na układanie ust: opiekun wymawia bezgłośnie samogłoski dziecko wymawia odpowiednią zabawy te muszą być poprzedzone głośnym wymawianiem samogłosek przed lustrem.
12. Ćwiczenia mowy połączone z ruchem.
13. Ćwiczenia fonematyczne nauka rozróżniania wyrazów się jedna głoską kosa – koza do ćwiczeń wykorzystujemy obrazki.
14. Rozróżnianie natężenia dźwięku: cicho, głośno.
15. Rozróżnianie wysokości dźwięku.
16. Rozróżnianie melodii uczymy tego poprzez śpiewanie dziecku prostych piosenek po bardziej skomplikowane połączone z ruchem, nucimy znane dziecku piosenki a ono próbuje odgadnąć.
17. Kojarzenie melodii z nastrojem: wesoła, smutna.
18. Zgadywanka obrazkowa: dobieranie z pomieszanych kart odpowiednich par np. bombka z choinką, talerz z łyżką, stopniowo dodajemy więcej obrazków.
19. Tworzenie zbiorów i podzbiorów przedmiotów np. zabawek.
20. Ćwiczenia pamięci wzrokowej zabawa „Co się zmieniło?”, „Czego zabrakło?”
21. Zabawa w teatrzyk przy pomocy pacynek inspirowanie do prowadzenia przez dzieci dialogu.
22. Ćwiczenia oddechowe grupowe z piórkiem na arkuszu papieru zawody.
23. Ćwiczenia liczenia.
24. Ćwiczenia logicznego myślenia: dobieranie obrazków np. otwarte okno – otwarta szuflada za każdym razem dziecko uzasadnia swój wybór, odrzucanie niepasującego obrazka.
25. Ćwiczenia koordynacji wzrokowo-ruchowej: łączenie prostą kreską wyznaczonych punktów w celu uzyskania obrazka.

Ważne jest podczas prowadzenia powyższych ćwiczeń zasada stopniowania trudności i dostosowanie zadań do indywidualnych możliwości dziecka.


Bożena Hołyńska "Zabawy rozwijające mowę dziecka" Instytut wydawniczy CRZZ Warszawa 1978 r.