Pojęcie dojrzałości szkolnej

Pojęcie dojrzałości szkolnej, z powodu zmian wprowadzonych w systemie edukacji, dotyczących obniżenia wieku rozpoczęcia nauki w szkole podstawowej przez dzieci, stało się dość powszechnym zagadnieniem. W dostępnej literaturze spotkać się można z pojęciem dojrzałości oraz gotowości szkolnej ucznia. Określania te stosowane są wymiennie, gdyż nie istnieją określone dokładne wytyczne do ich stosowania. B. Wilgocka-Okoń (2003) podaje, że nie zawsze pojęcia te były utożsamiane. Dojrzałość szkolna dziecka związana była wyłącznie z mechanizmem biologicznym, jakim jest dojrzewanie. Charakterystycznymi cechami tego procesu były spontaniczność oraz wrażliwość na zewnętrzne oddziaływania, które mogły wpływać na dynamikę i kierunek zmian zachodzących u dziecka. Tak więc używając określenia dojrzałości szkolnej mieliśmy zazwyczaj na myśli zespół cech psychofizycznych, ukształtowanych w toku rozwoju, które pozwalają sprostać wymaganiom szkolnym (B. Wilogocka-Okoń, 2003, s. 11). W dostępnej literaturze lat 70. XX wieku (M. Kwiatowska, Z. Toplińska, 1978; M.Przetacznikowa, G. Makiełło-Jarża, 1974) dojrzałość szkolną ujmuje się w szerszym znaczeniu. Oprócz samego rozwoju dziecka zwraca się uwagę na oddziaływanie na jednostkę czynników zewnętrznych, takich jak środowisko rodzinne czy wychowanie przedszkolne. Pojęcie gotowości szkolnej traktuje się natomiast jako proces i efekt współdziałania aktywności dziecka i aktywności dorosłych tworzących warunki do uczenia się, jako efekt interakcji, ,,współgry” właściwości dziecka i właściwości szkoły (B. Wilogocka-Okoń, 2003, s. 12).
Pojęcie dojrzałości szkolnej budziło również wątpliwości w odniesieniu do umiejętności, jakie powinno mieć dziecko zaczynające naukę w szkole. W okresie międzywojennym zwracano uwagę zaledwie na możliwość podjęcia przez ucznia trudu związanego z nauką czytania. W literaturze można dostrzec dwa główne nurty koncentrujące się na tym zagadnieniu: szkołę lipską i szkołę wiedeńską. Przedstawiciele pierwszej kładli nacisk przede wszystkim na właściwości umysłowe dziecka. Stwierdzili, że gotowym do podjęcia nauki jest dziecko, które osiągnęło taki stopień rozwoju intelektualnego, jaki pozwala mu podjąć naukę czytania i pisania (M. Przetacznikowa, G. Makiełło-Jarża, 1974, s. 128). Reprezentanci szkoły wiedeńskiej poszerzyli zakres umiejętności, jakie powinno posiąść dziecko przygotowane do rozpoczęcie nauki w szkole. Warunkiem podjęcia nauki czytania i pisania stała się zdolność rozumienia symbolu, który odzwierciedla dźwiękową postać wypowiedzi. Pod uwagę wzięto również umiejętność skupienia uwagi oraz działanie intencjonalne, wyrażające się w wykonywaniu postawionych przez nauczyciela zadań. Zaakcentowano ważną rolę dojrzałości społecznej i emocjonalnej dziecka, która została pominięta przez założenia szkoły lipskiej. Według przedstawicieli szkoły wiedeńskiej dziecko rozpoczynające edukację powinno nie tylko umieć podporządkować się nauczycielowi, ale również współdziałać w grupie (tamże, 128-129).
Współcześnie pojęcie dojrzałości szkolnej analizowane jest w obszerniejszym znaczeniu. W. Okoń (1996, s. 55) omawiany rodzaj dojrzałości dziecka określa, iż jest to osiągnięcie takiego stopnia rozwoju umysłowego, emocjonalno, jaki umożliwi mu udział w życiu szkolnym i opanowanie treści programowych kl. I. O gotowości dziecka do rozpoczęcia nauki szkolnej pisały także M.Przetacznikowa i G. Makiełło-Jarża (1974). Według nich dziecko dojrzałe do edukacji jest, nie tylko zdolne do samego jej rozpoczęcia w klasie pierwszej, ale także do kontynuowania jej z powodzeniem w starszych klasach. Sukcesy w nauce związane są z zainteresowaniem dziecka nauką szkolną oraz rozumienia przekazywanych mu treści (M. Przetacznikowa, G. Makiełło-Jarża, 1974, s.130).
Odmiennie na zagadnienie dojrzałości szkolnej zapatrują się M. Kwiatowska i Z. Toplińska. Według nich dojrzałość szkolna to gotowość dziecka do rozpoczęcia nauki, zależna od poziomu jego ogólnego rozwoju, stanu zdrowia i zdolności przystosowania do nowego środowiska (M. Kwiatowska, Z. Toplińska, 1978, s. 424-425). Autorki podkreślają, że dziecko gotowe do rozpoczęcia nauki szkolnej jest w stanie skupić swoją uwagę na zagadnieniach i zdaniach prezentowanych przez nauczycielkę oraz na podstawie dostępnych mu doświadczeń dokonywać analiz i syntez (tamże, s. 424-425).
Dojrzałość szkolna dziecka wiązana jest również z jego zainteresowaniem nauką oraz motywacją do jej zgłębiania. E. Jarosz i E. Wysocka (2006) podkreślają, iż istotne jest, aby osoba rozpoczynająca edukację była nią zainteresowana jak najdłużej. Według autorek, dziecko gotowe do rozpoczęcia kształcenia w szkole powinno radzić sobie z chwilowymi niepowodzeniami oraz koncentrować się na osiąganiu choćby minimalnych postępów. Ponadto musi posiadać pozytywną motywację, jaka umożliwi mu odnoszenie sukcesów, które wpływają na jego dalszy zapał do zgłębiania nauki, mogący mieć odzwierciedlenie w karierze szkolnej danego dziecka. Autorki zwracają uwagę na ważną rolę kariery szkolonej ucznia poprzez twierdzenie, że pośrednio może mieć ona wpływ na całą jego karierę życiową (E. Jarosz, E. Wysocka, 2006, s.187-188).
Przygotowanie do podjęcia nauki w szkole wymaga od dziecka przystosowania się do nowego, nieznanego dotąd osobiście środowiska, do zmienionej sytuacji życiowej, jak i również gotowości do podejmowania nowych zadań. Każda osoba zdobywa ją indywidualnie i według własnego tempa, lecz są pewne kryteria i normy pozwalające ocenić stopień gotowości szkolnej dziecka. Niedostatecznie rozwinięta dojrzałość szkolna dziecka może odbić się negatywnie na jego sukcesach w nauce.


Bibliografia:
Wilgocka-Okoń B., 2003, Gotowość szkolna dzieci sześcioletnich, Warszawa, Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Kwiatowska M., Topińska Z., 1978, Pedagogika przedszkolna, Warszawa, WSiP
Przetacznikowa M., Makiełło-Jarża G., 1974, Psychologia rozwojowa, Warszawa, WSiP.
Okoń W., 199 , Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa, Wydawnictwo ,,Żak”
Jarosz E., Wysocka E., 2006, Diagnoza psychopedagogiczna. Podstawowe problemy i rozwiązania, Warszawa, Wydawnictwo Akademickie ,,Żak”