Program rozwijający twórczą aktywność plastyczną

PROGRAM ROZWIJAJĄCY TWÓRCZĄ AKTYWNOŚĆ PLASTYCZNĄ

Program pozaszkolnych zajęć plastycznych prowadzonych
w Młodzieżowym Domu Kultury dla dzieci w wieku wczesnoszkolnym

W każdym dziecku tkwią zdolności twórcze i kreatywność. Uniwersalnym sposobem wspomagającym wszechstronny rozwój dziecka, w tym osobowość twórczą są zajęcia plastyczne.
W opracowanym przeze mnie programie zajęć plastycznych uwzględniłam zadanie zawarte w programie wychowawczym – rozwijanie wrażliwości estetycznej dzieci. W tematyce proponowanych przeze mnie zajęć znalazły się ćwiczenia rozwijające wyobraźnię, umiejętność obserwacji oraz zadania doskonalące umiejętności warsztatowe i sprawność manualną. Tworząc program miałam na uwadze, aby podczas zajęć plastycznych pomóc dzieciom zobaczyć świat, ośmielić je do działań plastycznych, do własnych poszukiwań, przekraczania utrwalonych schematów i wyzwolenia osobistej ekspresji.
Program proponowany przeze mnie jest przeznaczony dla dzieci z klas I-III szkoły podstawowej.
6-9-latki to niezwykle twórcza i aktywna grupa wiekowa, a przy tym oddana pasji, jaką jest twórczość plastyczna. Jest to okres rozwojowy bardzo sprzyjający pracy dydaktycznej i wychowawczej.
Ważne jest, aby zapewnić dzieciom zdobycie odpowiedniego warsztatu plastycznego, wprowadzić właściwe techniki. Warsztat pozwala dziecku wybierać środki, za pomocą których przekaże swoje doświadczenia, przeżycia i fantazje. Dzieci zapoznając się z różnymi technikami zdobywają większy zasób wiedzy, doświadczeń i umiejętności. To pozwala im na większą swobodę, radość tworzenia i wiarę we własne możliwości.
Należy pamiętać o tym, że dzieci w tej grupie wiekowej nie interesują się przedstawianiem głębi, perspektywą ani trójwymiarowością przedmiotów. Malują płasko i rozwijają przede wszystkim swoją ekspresję plastyczną. Możliwości percepcji otaczającej rzeczywistości u dzieci wczesnoszkolnych są znacznie większe niż u przedszkolaków - widzą więcej szczegółów i potrafią wnieść więcej treści do swoich prac plastycznych.
Program zakłada stymulowanie wyobraźni i umiejętności obserwacji dzieci. Ponadto zachęca małych twórców do eksperymentowania, twórczego działania, śmiałego podejmowania decyzji.
Zajęcia realizowałam ze stosunkowo mało liczebną grupą dzieci - nie przekraczającą 16 osób. Czas trwania zajęć - 1,5 godz.


PROGRAM ZAWIERA:

-Cele edukacyjne
-Wskaźniki osiągnięcia zamierzonych celów
-Zadania nauczyciela-instruktora
-Techniki i materiały
-Tematykę zajęć plastycznych
-Przykładowe działania twórcze na zajęciach pozaszkolnych
-Ewaluacja
-Propozycje literatury pomocnej w organizacji zajęć plastycznych


CELE EDUKACYJNE PROGRAMU

Cele ogólne:
-wspomaganie możliwości twórczych dziecka;
-kształtowanie twórczej postawy;
-pogłębianie zdolności przeżywania i wyrażania przeżyć środkami plastycznymi;
-stymulowanie i rozwijanie wyobraźni twórczej, obserwacji i zdolności skojarzeniowych;

Cele szczegółowe:
-wzbudzanie przeżyć estetycznych
-wspieranie aktywności plastycznej poprzez wyposażanie dzieci w różne środki wyrazu
-stwarzanie swobodnej, akceptującej i twórczej atmosfery
-wzbogacanie przeżyć i wyzwalanie emocji dzieci
-poznawanie różnych technik plastycznych
-obcowanie z przyrodą w różnych porach roku
-kształcenie umiejętności obserwowania, eksperymentowania
-stymulowanie rozwoju manualnego
-zapoznanie z terminami z zakresu sztuki wizualnej
-rozwijanie samodzielności, wytrwałości, umiejętności dokonywania wyborów
-uczestniczenie w konkursach plastycznych

WSKAŹNIKI OSIĄGNIĘCIA ZAŁOŻONYCH CELÓW

Dziecko:
-zna swoje możliwości twórcze
-zna techniki plastyczne
-jest aktywne, chętnie podejmuje działania, wyraża siebie
-jest pełne inwencji i pomysłów
-prawidłowo posługuje się różnymi przyborami plastycznymi
-jest pomysłowe i oryginalne
-zna terminy plastyczne
-pracuje z ochotą, zaangażowaniem
-przedstawia za pomocą środków plastycznych swoje doświadczenia o otaczającym świecie
-dostrzega i analizuje różne zjawiska, potrafi je wyrazić w pracy plastycznej
-chętnie bierze udział w tworzeniu prac na konkursy i przeglądy

ZADANIA NAUCZYCIELA

Rola instruktora powinna sprowadzać się do zachęcania wychowanka do tworzenia, odkrywania, wypowiadania się na swój dziecięcy sposób.
Nauczyciel w szczególności powinien zadbać o:
-tworzenie klimatu sprzyjającego pracy twórczej;
-umożliwienie realizacji pracy zgodnie z pragnieniem, koncepcją dziecka;
-budowanie poczucia bezpieczeństwa, akceptacji, uznania;
-tworzenie sytuacji edukacyjnych sprzyjających rozwiązywaniu problemów plastycznych w sposób twórczy;
-znajdowanie właściwych technik i środków ekspresji do tematów zajęć;
-udostępnianie odpowiednich materiałów, narzędzi do pracy i materiałów do inspiracji;
-zapoznanie z różnorodnymi technikami plastycznymi;
-obdarzanie dziecka zaufaniem i pozostawienie swobody jego indywidualnemu rozwojowi;
-wspieranie tkwiących w każdym dziecku zdolności poprzez rozwijanie ciekawości świata, wyobraźni.

TECHNIKI I MATERIAŁY

Dzieci 6-9-letnie są bardzo otwarte na eksperymentowanie z różnymi materiałami i technikami plastycznymi.
Przykłady wybranych technik plastycznych:

Tempera
Malowanie farbami kryjącymi daje dziecku wiele satysfakcji zarówno dzięki temu, że farby te mają intensywne kolory, jak i dlatego, że istnieje możliwość nakładania plam barwnych na siebie.

Akwarela
Malowanie farbami akwarelowymi daje duże możliwości operowania czystym kolorem, nasycania go poprzez wielokrotne malowanie, odkrywania bieli jako nietkniętej farbą powierzchni kartki.

Pastele tłuste
Pastele tłuste są bardzo chętnie używane przez dzieci. Rysując pastelami (dobrej jakości) można szybko pokrywać kartkę dużymi, barwnymi płaszczyznami osiągając żywy, piękny ślad.

Tempera i pastele - łączenie technik
Dzieciom w tej grupie wiekowej można pokazać, jakie możliwości daje jednoczesne zastosowanie tempery i pasteli. Można zaproponować różne możliwości łączenia:
- rysowanie tłustą bądź suchą pastelą na pomalowanej temperą wyschniętej pracy;
- rysowanie elementów kompozycji pastelą tłustą, następnie zamalowanie pracy temperą lub akwarelą;
- równoczesne malowanie temperą i rysowanie pastelami.

Wydrapywanka
Za pomocą ostrego przedmiotu np. gwoździa, blaszki, spinki do włosów wydrapuje się na powierzchni pomalowanej farbą plakatową rysunek, który wyłoni kolory spod spodu (z uprzednio pokrytej kartki pastelami tłustymi). Technika ta daje efekt niespodzianki wzmacniający zaangażowanie dzieci w działaniu twórczym.

Wycinanka, wydzieranka
Ćwiczenia tego typu wyrabiają zręczność palców, dają możliwość tworzenia płaskich form i organizowania ich w kompozycje, często o dużych walorach dekoracyjnych. Formy wydarte z kolorowych papierów mają nierówne kontury, czasem białe brzegi warto więc naklejać wydzieranki na barwne bądź ciemne tło, co daje dodatkowy efekt.
Kompozycje wydzierankowe można układać także z małych kawałków papieru. Są to także wartościowe ćwiczenia, bo dzieci z małych form budują większe. Prace mają wtedy charakter mozaiki.

Kolaż
Technika polegająca na łączeniu różnych materiałów typu: papier kolorowy, gazety, folia samoprzylepna, ścinki tapet lub tkanin i inne z metodami tradycyjnymi typu tempera czy pastel.
W kolażu można materiały ciąć, można także wydzierać, potem zamalowywać część powierzchni temperą i znów przyklejać pocięty albo wydarty papier.
W trakcie pracy w tej technice wykorzystałam różnorodne materiały m.in.: kartony w różnych kolorach i wielkościach, papiery kolorowe, papiery malowane przez dzieci na różne kolory bądź wzory, folię samoprzylepną, bibuły, tekturę falistą, tapety o różnych fakturach, wzorach, kolorowe czasopisma, ścinki tkanin, koronki, krepinę metaliczną, papiery ozdobne itp.

Frotaż
Technika polegająca na odbijaniu przedmiotów np. liści, monet, koronek lub specjalnych podkładek o wyraźnych fakturach na powierzchni papieru (pocierając grafitem lub kredką).

Kropkowanie-pointylizm
Ćwiczenia tego typu wyrabiają cierpliwość, koncentrację uwagi. Dają możliwość tworzenia kompozycji o walorach dekoracyjnych.

Małe formy rzeźbiarskie
Płaskorzeźba, relief- masa papierowa, masa solna
Rzeźba- modelina, plastelina, masa solna

TEMATYKA ZAJĘĆ PLASTYCZNYCH
Tematy należy proponować w taki sposób, aby dzieci miały możliwość realizowania różnych zagadnień uwzględniających: przeżycia dziecka, wyobraźnię dziecka, obserwację z natury.

PRZYKŁADOWE DZIAŁANIA TWÓRCZE

Przykładowe tematy plastyczne realizowałam z dziećmi w pracowni plastycznej Młodzieżowego Domu Kultury na zajęciach pozaszkolnych.

Temat zajęć :„Pocztówka z wakacji”
Technika: Wydzieranka z kolorowych papierów
Środki dydaktyczne, materiały: pocztówki, kolorowe kartki z bloku technicznego formatu pocztówki, papiery kolorowe, klej
Cele: kształcenie umiejętności wydzierania; ćwiczenie sprawności manualnych; kształtowanie poczucia estetyki, umiejętności doboru barw;

Temat zajęć :„ Mieszanie barw – swobodna ekspresja”
Technika: Malowanie farbami plakatowymi
Środki dydaktyczne, materiały: duże kartony, farby plakatowe, pędzle różnej grubości; muzyka: walce Johanna Straussa
Cele: uzyskanie barw pochodnych z mieszania barw podstawowych; zachęcanie do eksperymentowania, „rozmalowania się”; ćwiczenia w mieszaniu barw, uzyskiwanie różnych odcieni barw oraz sposobów kładzenia farby;

Temat zajęć : „Kim będę w przyszłości?”
Technika: Wydrapywanka- pastele tłuste, pokrycie całości temperą i wydrapywanie ostrymi narzędziami rysunku
Środki dydaktyczne, materiały: koło barw, zestawienia barw dopełniających, pastele w kolorach podstawowych i pochodnych, farby w kolorach podstawowych i pochodnych, narzędzia do wydrapywania, kartki formatu A4 lub A3
Cele: zapoznanie z zestawami barw dopełniających; rozwijanie wyobraźni, wrażliwości na kolor; rozwijanie warsztatu plastycznego – posługiwanie się techniką wydrapywanki;

Temat zajęć : „Jesienne krajobrazy”
Technika: Kolaż-wydzieranka z kolorowych kartek malowanych uprzednio przez dzieci
Środki dydaktyczne, materiały: kartki malowane wcześniej przez dzieci służące jako podkład oraz kolorowe kartki do wydzierania, klej
Cele: Użycie ciepłej gamy barwnej; Ćwiczenie sprawności manualnych; Zapoznanie z terminem pejzaż, krajobraz;

Temat zajęć : „Bukiet z jesiennych liści”
Technika: Stemplowanie, odbijanie liści pomalowanych temperą, rysunek pastelami
Środki dydaktyczne, materiały: liście zebrane w parku, farby plakatowe, pastele
Cele: użycie barw ciepłych; uwrażliwienie na zmiany zachodzące w przyrodzie jesienią; rozwijanie warsztatu malarskiego: malowanie warstwami, odbijanka, rysunek pastelami – łączenie technik; korzystanie z materiału przyrodniczego w kompozycji plastycznej;

Temat zajęć : „Morskie głębiny”
Technika: Pastele tłuste, tempera lub akwarela
Środki dydaktyczne, materiały: ilustracje z czasopism, kalendarzy fauny i flory mórz i oceanów; pastele tłuste, akwarele
Cele: rozwijanie wyobraźni; rozwijanie warsztatu plastycznego – łączenie technik; uwrażliwianie na piękno fauny i flory mórz i oceanów;

Temat zajęć : „Żywioły – wybuch wulkanu, powódź, wichura”
Technika: Pastele tłuste, malowanie farbami
Środki dydaktyczne, materiały: albumy z fotografiami przyrody, zdjęcia z kolorowej prasy, papier o formacie A4, plakatówki, pastele tłuste
Cele: rozwijanie wyobraźni; uwrażliwianie na piękno otaczającego świata, siły zjawisk przyrody; zapoznanie z terminem ekspresja; ukazywanie emocji w pracy plastycznej;

Temat zajęć : „Martwa natura- wazon z kwiatami”
Technika: Malowanie plakatówką etapami – tła; oddzielne malowanie wazonu, kwiatów, liści-naklejanie na przygotowane uprzednio tło
Środki dydaktyczne, materiały: reprodukcje obrazów przedstawiających martwe natury, kartki o formacie A3, A4, plakatówki
Cele: uwrażliwienie na piękno, estetykę ; zapoznanie z terminem martwa natura; rozwijanie warsztatu malarskiego;

Temat zajęć : „Portret, autoportret”
Technika: Pastele tłuste, farby plakatowe
Środki dydaktyczne, materiały: lusterka, kartony formatu A3, pastele, farby; reprodukcje obrazów przedstawiających portrety
Cele: zapoznanie z terminem portret, autoportret; stymulowanie obserwacji z natury;

Temat zajęć : „Moje marzenie”
Technika: Kolaż – naklejanie elementów oraz rysunek pastelami tłustymi i malowanie temperą
Środki dydaktyczne, materiały: papier o formacie A3, plakatówki, pastele tłuste, ścinki tapet, tkanin, koronek, tektura falista, papiery malowane itp., nożyczki, klej; muzyka: ścieżka dźwiękowa do filmu ”Amelia”
Cele: rozwijanie wyobraźni; posługiwanie się techniką kolażu;

Temat zajęć : „Ulubiona postać z bajki”
Technika: Malowanie plakatówką
Środki dydaktyczne, materiały: książki z bajkami ilustrowane przez: J.M. Szancera, Olgę Siemaszko, Zbigniewa Rychlickiego, Elżbietę Wasiuczyńską, Pawła Pawlaka, Józefa Wilkonia; kartony, szare papiery formatu A3, tempery
Cele: rozwijanie wyobraźni plastycznej; kształtowanie poczucia estetyki poprzez ukazywanie dzieciom dobrych wzorców na przykładzie sztuki książki;

Temat zajęć : „Fantastyczny zamek”
Technika: Rysunek tuszem czarnym
Środki dydaktyczne, materiały: tusz czarny, patyk, kartki formatu A4
Cele: zastosowanie różnorodnych kresek, linii w kompozycji plastycznej; rozwijanie wyobraźni plastycznej;

Temat zajęć : „Choinka”
Technika: Kolaż – wyklejanie kompozycji dekoracyjnej
Środki dydaktyczne, materiały: papier o formacie A3, plakatówki, pastele tłuste, ścinki tapet, tkanin, papierów ozdobnych, dziurkaczy ozdobnych itp., nożyczki, klej;
Cele: : rozwijanie wyobraźni plastycznej; rozwijanie wrażliwości na działanie dekoracyjne w kompozycji plastycznej; kształcenie umiejętności łączenia technik plastycznych;

Temat zajęć : „Szopka betlejemska”
Technika: Malowanie temperą, rysunek pastelami tłustymi, wycinanka
Środki dydaktyczne, materiały: papier o formacie A3, plakatówki, pastele tłuste, ścinki tapet, tkanin, papierów malowanych, papierów ozdobnych , tektura falista, nożyczki, klej; pocztówki, reprodukcje przedstawiające Szopki Krakowskie
Cele Rozwijanie warsztatu plastycznego poprzez łączenie różnych technik; uwrażliwianie na polskich piękno tradycji zdobniczych; zapoznanie z terminem szopka krakowska;

Temat zajęć : Projektowanie, wykonywanie karnetów świątecznych
Technika: Wycinanka, frotaż - łączenie technik
Środki dydaktyczne, materiały: podkładki fakturowe do frotażu; karnety w różnych kolorach, papiery ozdobne, krepina metaliczna, nożyczki, klej
Cele: zapoznanie z terminem frotaż; kształtowanie poczucia estetyki; uwrażliwianie na piękno prostoty znaku plastycznego;

Temat zajęć : „Kraina bieli”
Technika: Kolaż – naklejanie elementów z materiałów o różnych fakturach w odcieniach bieli
Środki dydaktyczne, materiały: papier o formacie A3, plakatówka, papier samoprzylepny, kalka, styropian, ścinki tapet, tkanin, koronek, papierów w kolorze bieli, nożyczki, klej; albumy, reprodukcje przedstawiające zimowe pejzaże
Cele: kształcenie umiejętności tworzenia pracy monochromatycznej; przypomnienie terminów pejzaż, krajobraz; zapoznanie z terminem kompozycja monochromatyczna;

Temat zajęć : „Maski”
Technika: kropkowanie
Środki dydaktyczne, materiały: reprodukcje przedstawiające obrazy pointylistyczne; zdjęcia masek i twarzy rytualnie pomalowanych (np. Aborygenów, Indian); kartki kolorowego papieru-format A4, farby akrylowe, patyczki do szaszłyków
Cele: zapoznanie z terminem pointylizm; rozwijanie wyobraźni, wrażliwości na kolor i działanie dekoracyjne w kompozycji plastycznej; ćwiczenie koncentracji uwagi, cierpliwości;

Temat zajęć : Relief– prezent dla babci
Technika: Masa solna lub masa papierowa
Środki dydaktyczne, materiały: masa solna lub papierowa, tektura, farby akrylowe, narzędzia do odciskania w masie
Cele: zapoznanie z pojęciami rzeźba, relief; kształcenie zdolności manualnych, umiejętności wykonania płaskorzeźby;

Temat zajęć : „Mandala”
Technika: Rysunek flamastrami, pastelami tłustymi, malowanie plasteliną
Środki dydaktyczne, materiały: papier w formie kwadratu, szablon w kształcie koła, flamastry, pastele tłuste, plastelina; muzyka: Vivaldi ”Cztery pory roku”
Cele: Zapoznanie z pojęciem mandala; wyrażanie własnych uczuć; ćwiczenie relaksacyjne, rozwijanie koncentracji uwagi;

Temat zajęć : „Wiosenne pejzaże”
Technika: Malowanie akwarelą
Środki dydaktyczne, materiały: papier akwarelowy w formacie A3, akwarele, pędzle
Cele: użycie gamy barwnej czystych kolorów; Ćwiczenie sprawności manualnych; przypomnienie terminu pejzaż, krajobraz; omówienie możliwości plastycznych techniki akwareli;

Temat zajęć : „Ptasie radio”
Technika: Wydzieranka z kolorowych czasopism, pastele tłuste; słuchanie wiersza J. Tuwima „Ptasie radio”
Środki dydaktyczne, materiały: papier w formacie A3, papiery kolorowe, czasopisma, kleje, pastele; zdjęcia różnych gatunków ptaków; płyta CD: ”Głosy ptaków”
Cele: rozwijanie sprawności manualnych; rozwijanie umiejętności obserwacji; inspirowanie do pracy utworem literackim;

EWALUACJA

-Obserwacja dzieci - zastosowanie arkuszy obserwacji
-Odnotowanie frekwencji na zajęciach
-Wystawy prac - prezentacja zdobytych umiejętności
-Konkursy plastyczne
-Analiza osiągnięć - podsumowanie pracy w sprawozdaniach
-Ankiety kierowane do rodziców dotyczące prezentowanych umiejętności dzieci

PODSUMOWANIE

Umożliwianie dziecku kontaktu z różnymi dziedzinami sztuki jak rysunek, malarstwo, rzeźba i muzyka sprzyja rozwijaniu wrażliwości estetycznej i ekspresji plastycznej dziecka. Nauczyciel prowadzący zajęcia plastyczne z dziećmi w wieku wczesnoszkolnym powinien zdawać sobie sprawę, że dziecka nie należy uczyć biegłości technicznej czy odtwarzania przedmiotów, należy zaś stwarzać korzystną atmosferę dla jego samodzielnej, twórczej pracy. Nauczyciel nie powinien dawać dziecku korekt tylko inspirację i zachętę do działania, aby dzieci mogły pracować znajdując radość, odprężenie i zadowolenie w samym procesie tworzenia. Słuchanie utworów muzycznych podczas zajęć plastycznych inspiruje i pobudza kreatywność dzieci.

Opracowała: Anna Gozdek

LITERATURA

Czerwosz Z.- Dzieci lubią rysować, NK Warszawa 1974
Daszyńska M. – Malarskie techniki dekoracyjne, WSiP Warszawa 1992
Jąder M. - Techniki plastyczne rozwijające wyobraźnię, Oficyna Wydawnicza „Impuls” Kraków 2005
Kalbarczyk A. - Zabawy ze sztuką, Oficyna Wydawnicza „Impuls” Kraków 2005
Lewicka J. - 100 technik plastycznych, NK Warszawa 1973
Michejda-Kowalska K.- O dziecięcej wyobraźni plastycznej, WSiP Warszawa 1982
Michejda-Kowalska K. (red.) – Czy kolor różowy może być smutny? Z doświadczeń nauczycieli plastyki w nauczaniu początkowym, WSiP Warszawa 1987
Marcinkowska K, Michejda-Kowalska K.- Mowa linii. WSiP. Warszawa 1995
Marcinkowska K., Michejda-Kowalska K. - Gładkie i chropawe, WSiP Warszawa 1995
Wallon P., Cambier A., Engelhart D.- Rysunek dziecka, WSiP Warszawa 1993