Jak formułować tematy lekcji?

Według Słownika języka polskiego temat to «to, co stanowi podstawową myśl, przedmiot rozmowy, pracy bądź utworu».
Tematy wszystkich prowadzonych zajęć edukacyjnych, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 19 lutego 2002 roku w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji (DzU, Nr 23, poz. 225 z późn. zm.), są zapisywane w dziennikach lekcyjnych. Zgodnie z § 7.1 rozporządzenia szkoła prowadzi dla każdego oddziału dziennik, który stanowi dokumentację przebiegu nauczania. Dziennik, jako dokument obowiązujący na terytorium naszego kraju, zgodnie z Ustawą z dnia 7 października 1999 roku o języku polskim (DzU z dnia 8 listopada 1999 r., Nr 90, poz. 999), powinien być powadzony w języku polskim. Według tego artykułu podmioty wykonujące zadania publiczne na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej dokonują wszelkich czynności urzędowych w języku polskim, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. Reasumując, tematy lekcji, stanowiące dokumentację nauczania, winny być pisane w języku polskim. Tematy lekcji z języka obcego przynajmniej w części powinny być po polsku. Tytuł czytanki omawianej na lekcji może być po niemiecku/ angielsku czy też w innym języku ( w zależności od przedmiotu ), ale reszta powinna być po polsku, tak aby osoba czytająca wiedziała czego dotyczyła lekcja, nawet bez znajomości danego języka.
Temat lekcji wyraża główny, ogólny jej cel w powiązaniu z treścią procesu uczenia się i nauczania. Temat jest wiodącym i nadrzędnym motywem lekcji. Stanowi on jednostkę treściową zaplanowaną wcześniej i przewidzianą do realizacji w określonym czasie.
Temat może być zapisany w różnych formach gramatycznych np.:
- zdania prostego lub złożonego,
- pytania,
- równoważnika zdania,
- zdania niedokończonego,
- zdania oznajmującego,
- zdania rozkazującego pojedynczego,
- kilku zdań lub kilku równoważników.
Występuje zależność formy tematu od dominującej metody lekcji.
Temat w formie zdania oznajmującego bądź wypowiedzianego bez orzeczenia odpowiada najczęściej metodzie podającej np.:
Poznajemy zespoły wchodzące w skład układu napędowego roweru...
Z dziejów polskiej myśli technicznej...
To samo przy metodzie zajęć praktycznych np.:
Posługiwanie się leksykonem techniki...
Demontaż tylnej piasty rowerowej...
Temat w formie zdania pytającego jest typowy dla lekcji problemowych, zawiera bowiem zagadnienie wymagające rozwiązania np.:
Jak zwiększyć twardość powierzchni materiału na przykładzie... ?
Temat w formie wypowiedzi bez orzeczenia może zapowiadać lekcję problemową, jeśli zawiera problem do rozstrzygnięcia lub uzupełnienia np.:
Czy materiały podlegające biodegradacji przyczyniają się do zaśmiecania środowiska naturalnego?...
Temat w formie pozornego pytania – zdanie jest formalnie pytające, ale nie wymaga rozstrzygnięcia ani uzupełnienia, lecz zrelacjonowania znanych treści lub zapoznania się z nimi na podstawie podręcznika lub wyjaśnień nauczyciela np.:
Jak Kasia przygotowała rower do wycieczki?...
Jak zbudowany jest komputer (z jakich bloków funkcjonalnych)?...
Forma gramatyczna tematu powinna być różnorodna gdyż przeciwdziała to monotonii i wpływa dodatnio na aktywność uczniów.
Ze względu na swoją funkcję, temat musi być sformułowany na początku lekcji. Odstępstwo od tej zasady może wystąpić na lekcji problemowej, kiedy to na początku lekcji zostaje ustalony problem, który uczniowie mają rozwiązać, a na końcu lekcji formułuje się temat, najczęściej w formie zdania pojedynczego, co jest typowe dla tego rodzaju lekcji.
Poprawne formułowanie tematu określa równocześnie istotny pomysł nauczyciela dotyczący przebiegu i efektów pracy. Nauczyciel sam decyduje o jej strukturze, charakterze zadań oraz czasie potrzebnym na ich rozwiązanie. Dostosowuje ją każdorazowo do charakteru treści, sytuacji dydaktycznych, możliwości i zainteresowań uczniów. Oznacza to, że budowa jednostek tematycznych będzie zróżnicowana, bowiem nauczyciele mają pełną swobodę w dowolnym ich komponowaniu. Pożądane jest jednak, aby przy doborze treści poznawczych do poszczególnych jednostek przestrzegana była ciągłość tematyki, zasada stopniowania trudności oraz proporcje czasowe wynikające z planu nauczania.
Temat to zwięzła a jednocześnie dostatecznie rozwinięta informacja o tym, co będzie przedmiotem poznania na lekcji. Z zapisu tematu lekcji w dzienniku czerpią informację nauczyciele uczący różnych przedmiotów w tej samej klasie. Dyrekcja i nadzór pedagogiczny zaznajamiają się z realizacją treści przedmiotowych głównie z zapisu tematów lekcji. Przede wszystkim zaś, uczniowie, mając podany temat lekcji na początku każdej jednostki, mogą wywnioskować, o czym dowiedzą się w trakcie jej trwania. Dlatego też musi
być to staranny zapis, nie pojedyncze hasło, ale zdanie informujące o treści poznania i czynnościach w związku z nowym materiałem podejmowanym na lekcji.
Temat lekcji, określa szczegółowy tok postępowania dydaktyczno-wychowawczego. Jest, więc ogromnie ważnym elementem w metodyczno – organizacyjnym przygotowaniu się nauczyciela do lekcji. Temat lekcji, z tzw. czynnościowym układem treści kształcenia, ma charakter trójczłonowy i obejmuje: typy ćwiczeń ( np. językowych, graficznych, praktycznych ...), podstawę tematyczną tych ćwiczeń oraz środki dydaktyczne.
Najogólniejsze sformułowanie tematu lekcji może mieć np. taką postać: Temat: „Konstruowanie opowiadania na temat: Rower pojazdem ekologicznym". Temat lekcji określa tok postępowania dydaktyczno – wychowawczego nauczyciela. Efektem lekcji powinna być określona umiejętność (np. językowa, graficzna, praktyczna ...) zawarta w pierwszym członie tematu, a wszystkie szczegółowe działania nauczyciela i uczniów mają do niej zmierzać.
Funkcją tematu jest:
- zaznajomienie uczniów z treścią i zakresem pracy na lekcji;
- postawienie ich w stan gotowości do działania;
- skoncentrowanie uwagi na określonym wycinku wiedzy, zagadnieniu bądź umiejętności;
- rozwijanie dokładności myślowej i słownej uczniów, umiejętność pracy na temat.
Temat a hasła programu nauczania.
Zakres wiedzy i umiejętności wskazany przez temat lekcji w danej klasie musi być zgodny z zakresem wiedzy i umiejętności wskazanym dla tej klasy
programem nauczania. Sformułowanie tematu lekcji nie może być tożsame z hasłem programowym, lecz jego odpowiednio zinterpretowanym uszczegółowieniem.
Czy po temacie lekcji stawiamy kropkę, czy tak jak w tytułach ją pomijamy?
Dr Piotr Sobotka z Instytutu Języka Polskiego na Uniwersytecie Warszawskim wyjaśnia, że kropka to znak interpunkcyjny zamykający wypowiedzenie oznajmujące (rzadziej rozkazujące). Pomija się ją m.in. po tytułach książek, artykułów w gazetach i czasopismach. Natomiast po tytułach rozdziałów, podrozdziałów, paragrafów można kropkę postawić, jeżeli początek tego tytułu jest napisany wielką literą (choć można również w tych samych wypadkach pominąć tę kropkę). Tytuły tematów lekcyjnych traktuje się podobnie do tytułów rozdziałów, podrozdziałów itp. Rozpoczynamy je wielką literą, a kończymy kropką. Dzieje się tak zwłaszcza w przypadku, gdy taki tytuł poprzedzamy wyrażeniem Temat i dwukropkiem, np. „Temat: Interpunkcja w tytule tematu lekcji.”. Na końcu tematu lekcji stawia się również inne znaki interpunkcyjne, substytuty kropki (wykrzyknik, pytajnik, wielokropek).
Można sobie wyobrazić lekcję języka polskiego poświęconą np. poezji awangardowej, w której temacie nie odróżnia się wielkich i małych liter, pomija interpunkcję, a nawet nie przestrzega się niektórych zasad ortograficznych. Takie zachowanie jednak należy do obszaru stylistyki i nie powinno być powszechnie stosowaną praktyką.