"Muzyka to rzecz osobliwa!" - Fortepian Szopena Cypriana Norwida. Scenariusz zajęć

Cele nauczania:
- Cel główny: Poznanie podstawowych informacji o C. K. Norwidzie i jego twórczości;zapoznanie się z treścią Fortepianu Szopena.

- Cele operacyjne (szczegółowe): Uczeń po lekcji powinien umieć:
Na poziomie wiadomości:
A. Zapamiętywania wiadomości:
- znać biografię C. K. Norwida oraz wybrane zagadnienia z życia i twórczości F. Chopina;
- zapamiętać treść omawianego utworu;
- znać okoliczności napisania wiersza;
B. Zrozumienia wiadomości:
- orientować się w sytuacji politycznej Polski połowy XIX wieku.
Na poziomie umiejętności:
C. W sytuacjach typowych:
- interpretować i analizować tekst literacki (tj. rzetelnie pracować z tekstem);
- wyszukiwać cytaty na dany temat;
- kształcić umiejętność czytania ze zrozumieniem;
- dekomponować tekst literacki;
- określić czas i miejsce wydarzeń;
- odczytywać symbole zawarte w wierszu;
- określić podmiot liryczny i adresata wiersza;
- wyjaśnić czemu służą motywy mitologiczne i typowo chrześcijańskie (biblijne);
- określić rolę sztuki zobrazowanej w utworze;
- określić wzorzec rytmiczny strof, układ rymów i wersyfikację utworu;
- umieć określić podstawowe cechy warsztatu pisarskiego C. K. Norwida, objaśnić czym
różni się jego poezja od poznanej wcześniej poezji Mickiewicza i Słowackiego;
- wysnuwać wnioski;
- sprawnie notować, rozwijać notatkę w wypracowanie
D. W sytuacjach problemowych:
- kojarzyć pojęcia kultury z miejscem, czasem i sytuacją historyczną;
- umieć „czytać” ilustracje, mówić o nich (bogacenie słownictwa), interpretować dzieła
malarskie;
- wykonać plakat reklamujący muzykę Chopina.
- interpretować dzieła muzyczne Chopina w powiązaniu z warstwą językową wiersza
Norwida.
Cele wychowawcze:
Kształcenie umiejętności:
- komunikowania z innymi i rozwijania samodzielnego myślenia;
- organizowania pracy indywidualnej i pracy w grupach;
- kulturalnego dyskutowania, dostrzegania argumentów innych;
- publicznego przedstawiania wyników własnej pracy;
- przyjmowania krytyki;
- rozwiązywania problemów w twórczy sposób.
Kształcenie aktywnej postawy uczestnika życia społecznego i kulturalnego:
- rozbudzanie wyobraźni ucznia, wrażliwości, wzruszeń estetycznych (poczucia piękna
utworu);
- dążenie do aktywnego uczestnictwa w kulturze, dostrzeganie ciągłości kulturowej,
zakorzenienia w tradycji;
- kształtowanie postawy humanitaryzmu pojmowanego jako szacunek dla człowieka,
będącego najwyższą wartością, jego godności i potrzeb;
- zaszczepianie patriotyzmu;
Metody lekcji: metoda podająca: pogadanka podająca, miniwykład ucznia i nauczyciela,
praca z książką; metoda poszukująca: heureza; metoda problemowa:
dyskusja kierowana; metoda oglądowa: pokaz.
Środki dydaktyczne: podręcznik, ilustracje, kserówki, karty zadań dla zespołów,
taśma magnetofonowa z muzyką F. Chopina.

Bibliografia:
a przedmiotowo-merytoryczna:
Makowski S., Romantyzm, Warszawa 1994.
Makowski S., Norwidowski Chopin jako znak „Doskonałego wypełnienia”
(o ,,Fortepianie Szopena”), „Polonistyka” 1983 nr 8
Puzynina J., Język Cypriana Norwida, „Polonistyka” 1991 nr 5
Witkowska A., Przybylski R., Romantyzm, Warszawa 1998.

b)metodyczna:
Bortnowski S., Jak uczyć poezji?, Warszawa 1998.
Bortnowski S., Młodzież a lektury szkolne, Warszawa 1991.
Uryga Z., Godziny polskiego, Kraków 1996.
Węglińska M., Jak przygotować się do lekcji?, Kraków 1998.

Przebieg lekcji
I. Etap wstępny (sprawy organizacyjne i porządkowe) - 5 minut.
1. Sprawdzenie listy obecności.
2. Sprawdzenie pracy domowej.
3. Zapisanie tematu lekcji.
II. Powtórzenie z poprzednich lekcji - 5 minut.
Przypomnijcie wartości ideowe i artystyczne Kordiana J. Słowackiego.
Odpowiedzi uczniów utrwalające wiadomości o zdobyczach ideowych i artystycznych dramatu romantycznego.
III. Ogniwo łączące, uświadomienie zadań i celów - 5 minut.
1. Prezentacja postaci i twórczości Cypriana Kamila Norwida oraz Fryderyka Chopina przez wcześniej wyznaczonych do tego celu uczniów.
Wspomaganie uczniów w ich prezentacji poprzez przytaczanie na przykład jakiś nie dostrzeżonych wcześniej przez wychowanków problemów.
2. Pokazanie wychowankom różnego rodzaju ilustracji przedstawiających sylwetki C. K. Norwida i F. Chopina oraz autografy ich utworów.
3. Oglądanie, słuchanie, notowanie.
IV. Ogniwo realizacji programu - 20 minut
1. Podanie szkicu informacji biograficzno-historycznych stanowiących genezę utworu i treść:
a) częste wizyty Norwida u Chopina w ostatnich miesiącach jego życia (Norwid poznał Chopina w lutym lub marcu 1849 r. i wielokrotnie odwiedzał go wiosną i latem).
b) wstrząs jaki poeta przeżył na wieść o wyrzuceniu na bruk fortepianu Szopena z okien płonącego pałacu Zamoyskich.
2. Słuchanie, notowanie.
3. Analiza i interpretacja utworu.
Wychowankowie cytują fragmenty wiersza dla poparcia stwierdzonych przez siebie zjawisk.
Czytanie poszczególnych strof Fortepianu Szopena i zadawanie następujących pytań:
a) Jakie chwile wspomina Norwid?
Norwid wspomina „dni przedostatnie”, kiedy odwiedził Chopina.
b) Jaką funkcję w tych obrazach pełni epitet „przedostatnie”?
Poeta nie jest światkiem śmierci artysty (wtedy byłaby mowa o dniach „ostatnich”), lecz jego bezskutecznych zmagań z chorobą.
c) W jaki sposób poeta charakteryzuje „dni przedostatnie” kompozytora?
Dni poprzedzające odejście kompozytora są: „pełne, jak Mit” (wyjaśniają wszystko, co ważne w życiu tego człowieka, tworzą jego legendę).
d) Kiedy powstał tekst? O czym świadczy data jego powstania?
Wiersz nie powstał zaraz po śmierci artysty, lecz wiele lat później, w roku 1863, kiedy to wyrzucono na bruk fortepian kompozytora.
e) Dlaczego w drugiej strofie Norwid porównuje Chopina do liry mitycznego Orfeusza? Co symbolizuje lira?
Lira to symbol poezji i muzyki – sztuki. Chopin „podobnieje” do owej liry, a więc i jemu pisana jest nieśmiertelność (śmierć rozpocznie okres wiecznego trwania jego sztuki, ma ona w sobie siłę stwórczą).
f) Czemu służy porównanie w kolejne zwrotce Chopina do Pigmaliona?
Ma symbolizować artystyczny geniusz Chopina, twórczość idealną.
g) Jak można rozumieć następują- cy cytat: „...błogosławiłeś sam ręką Swoją/Wszelkiemu akordowi?
Jest to sakralizacja postaci i muzyki Chopina – on niejako grając błogosławi swoimi rękami.
h) W rozumieniu poety muzyka Chopina łączy w sobie cechy antycznego, klasycznego piękna, wartości narodowe – polskie oraz pierwiastki chrześcijańskie, boskie. Odnajdź w strofie czwartej te cechy, wartości i pierwiastki podając odpowiednie cytaty.
Cechy antycznego, klasycznego piękna: prostota doskonałości Peryklejskiej, starożytna Cnota;
Wartości narodowe – polskie:
dom modrzewiowy wiejski, I była w tym Polska od zenitu / Polska przemienionych kołodziejów, czyli ludzi rozważnych, prawych i pracowitych.
Pierwiastki chrześcijańskie:
niebo, hostia – spełniająca najwyższy boski ideał, znak zbliżenia się do Boga.
i) Imię Chopina stawia Norwid obok imion jakich twórców świata starożytnego, których dzieła są doskonałe, wieczne?
- Fidiasz (rzeźba);
- Dawid-psalmista (liryka);
- Ajschylos (teatr);
- Chopin (muzyka).
j) Jak rozumieć Norwidowski BRAK w siódmej strofie?
Według poety napiętnowany „brakiem”, niedoskonały świat staje zawsze w opozycji wobec zrealizowanej w dziele sztuki doskonałej całości i usiłuje ją zniszczyć lub odrzucić. Boska sztuka w zetknięciu z ułomną rzeczywistością skazana jest na klęskę, nie da się bowiem zrealizować ideału na ziemi.
k) Jak można wytłumaczyć dosłowny i symboliczny sens trzech końcowych wersów: Ciesz się późny wnuku!... / Jękły – głuche kamienie: / Ideał sięgnął bruku_ _?
Roztrzaskujący się o bruk fortepian to symbol doskonałej, genialnej twórczości – sztuki – Ideału.
„Sięgnięcie bruku” może być interpretowane zatem w sensie dosłownym jako poniżenie wielkiej sztuki, jej śmierć. Jednocześnie „odepchnięcie” wielkiej sztuki przez współczesnych, zdaniem Norwida, jest koniecznym warunkiem zaakceptowania jej przez pokolenie następne. Fakt poniżenia to tragiczna ironia losu, którego doświadcza każde arcydzieło, każda nowość w zetknięciu z niedoskonałym, napiętnowanym „brakiem”, światem zewnętrznym. Należy zatem wnioskować, że umieranie okazuje się koniecznym warunkiem nieśmiertelności (romantyczna koncepcja odrodzenia przez „zgon”).Finał jest zatem optymistyczny, niesie nadzieję wieczności. Słowa: Ciesz się późny wnuku oznaczają, że nadejdzie dopiero czas, w którym przyszłe pokolenia (wnukowie) zrozumieją doskonałość muzyki Chopina (a może i geniusz poezji samego Norwida). Ludzkość musi bowiem dorosnąć i dojrzeć do idei artysty, wyrastającego ponad swój czas.
4. Ile wątków – ściśle ze sobą powiązanych – możemy wyodrębnić w wierszu?
W utworze można wyodrębnić trzy wątki:
- wspomnienie ostatniego spotkania z Chopinem;
- ukazanie wielkości i piękna muzyki Chopina; ocena jego artyzmu ukazana na tle ogólnych poglądów na dzieje kultury i sztuki ludzkości;
- dramatyczny obraz wypadków warszawskich.
5. Określcie podmiot liryczny i adresata wiersza w poszczególnych strofach.
W strofach od I-IX podmiotem lirycznym jest poeta jako przyjaciel kompozytora, świadek jego „dni przedostatnich”; adresat wypowiedzi zaś to F. Chopin.
W strofie IX mówi poeta komentator, który snuje refleksje z e sprofanowaniem instrumentu kompozytora; adresatem jest zapewne bliżej niesprecyzowany ogół odbiorców.
W zwrotce ostatniej podmiot-poeta zwraca się do „Ty” lirycznego z apelem o wspólne działanie? Pierwszy wers strofy dziwnie przypomina akordy muzyczne, Czyżby mówiły ożywione klawisze? Z adresatem może utożsamiać się każdy odbiorca tekstu.
6. Co możemy powiedzieć o wersyfikacji, strofice i układzie rymów w wierszu Norwida?
W trakcie pracy młodzieży nad tekstem nauczyciel włącza nagranie jednego z utworów F. Chopina. Prosi, aby uczniowie pomyśleli o wierszu Norwida jak o kompozycji muzycznej, którą – jak ten utwór – cechuje wielobarwność tonów: dramatyzm, liryzm, śpiewność.
Utwór Norwida – jak muzyka Chopina (nieregularny, dynamiczny, dzieli się na różne fazy brzmieniowe).
- Norwid w Fortepianie Szopena zastosował wiersz wolny;
- Poszczególne zwrotki Norwidowskie mają różną liczbę wersów (np.: 6, 11, 15);
- Zróżnicowana jest również liczba sylab w kolejnych wersach (np.: 11, 8, 4); czasami wers tworzy zdanie i wtedy jego sens, a nie liczba sylab, jest decydujący dla formy wersyfikacyjnej;
- Rymy są nieregularne.
V. Rekapitulacja.
1. Czy waszym zdaniem poezja Norwida różni się od poznanej wcześniej poezji Mickiewicza i Słowackiego? (Wspólna dyskusja).
Zdecydowanie tak! Poezja Norwida jest trudna w odbiorze, bo syntetyczna, zwięzła, posługująca się skrótem myślowym, aluzją, przemilczeniem (pozostawiając miejsce na domysł czytelnika – unaoczniają to opuszczone słowa, urwane zdania, wielokropki, myślniki, pauzy), głębokie myśli filozoficzne wymagają objaśnień, zastanowienia się, wyrobienia literackiego, wielkiej wrażliwości i wyobraźni, wreszcie wysiłku intelektualnego (to poezja intelektualna).
2. Podzielenie klasy na czteroosobowe zespoły, których zadaniem jest wykonanie plakatów reklamujących muzykę Chopina. Rozdanie kart zadań i przypomnienie zasad pracy w grupie.
(Nauczyciel nadzoruje i ułatwia rozwiązywanie problemów w grupach).

Wykonanie plakatów reklamujących muzykę Fryderyka Chopina oraz ich prezentacja. Następnie wspólna dyskusja.
3. Zamkniecie lekcji odtworzeniem znanego utworu muzycznego F. Chopina – Scherzo No. 2 in B Flat Minor, Op 31.
4. Słuchanie, ewentualna dyskusja.
5. Podsumowanie, wyjaśnianie ewentualnych niejasności.
6. Pytania uczniów.
VI. praca domowa.
1. Sporządź syntetyczną notatkę z lekcji.
2. Przeczytaj z podręcznika dwa wiersze C. K. Norwida pt.: Bema pamięci żałobny-rapsod i Do obywatela Johna Brown oraz przygotuj się do ich interpretacji.