Stres wśród uczniów szkół ponadgimnazjalnych z niepełnosprawnością intelektualną

Nie bój się, nie lękaj! Wypłyń na głębię!
Jan Paweł II


Problematyka stresu zajmuje wyjątkowo ważne miejsce zarówno w teorii, jak i w praktyce psychologicznej i pedagogicznej. Stanowi przedmiot badań i analiz z punktu widzenia różnych teoretyczno – metodologicznych orientacji psychologicznych.
Stres pełni funkcję stymulującą, dynamizująca wszelkie poczynania człowieka, jest jednak także potencjalnym czynnikiem zagrażającym jego rozwojowi, szczególnie wtedy, gdy człowiek nie potrafi radzić sobie z jego przedłużającym się trwaniem. Z jednej więc strony jest czymś, co pozwala nam żyć, uczyć się, zdobywać nowe umiejętności i wiedzę, z drugiej stanowi coś, co może uszkadzać już posiadane kompetencje lub blokować nabywanie nowych. Zjawisko stresu, które stało się dla mnie inspiracją do przeprowadzenia badań, od wielu lat skupia uwagę psychologów, pedagogów, nauczycieli i rodziców. Większość publikacji na temat tego zagadnienia dotyczy osób zdrowych. Pracując z młodzieżą z niepełnosprawnością intelektualną, chciałam zgłębić to zagadnienie w odniesieniu do nich. Pragnęłam poznać źródła, przyczyny ich stresu. Jest to szczególnie ważne ze względu na fakt, że skuteczne zapobieganie, minimalizowanie jest możliwe tylko dzięki poznaniu przyczyn.
Badania ankietowe przeprowadziłam wśród uczniów szkół ponadgimnazjalnych z niepełnosprawnością intelektualną
w stopniu lekkim. Badaniem objęłam 35 respondentów
(19 dziewcząt i 16 chłopców). Byli to uczniowie pierwszych i drugich klas integracyjnych. Uczniowie objęci badaniem rekrutowali się z różnych środowisk (mieszkający na wsi oraz w mieście).Wśród badanej 19 osobowej grupy dziewcząt - 11 mieszkało w mieście, a 8 na wsi. Natomiast wśród 16 osobowej grupy chłopców - 7 mieszkało w mieście, a 9 na wsi.
W badaniach nad interesującym mnie problemem posłużyłam się autorskim kwestionariuszem ankiety – Stres w moim życiu.
Ankieta dotyczyła głównie źródeł stresu (uwzględniała sytuacje rodzinne, sytuacje szkolne oraz relacje z rówieśnikami), objawów, które mogą towarzyszyć przy zdenerwowaniu oraz sposobów radzenia sobie ze stresem. Kwestionariusz ankiety składał się z 11 pytań. Były to pytania konkretne, ścisłe, jedno problemowe. Najczęściej zamknięte i zaopatrzone w kafeterię zamkniętą, czyli zestaw wszelkich możliwych odpowiedzi, ale również w kafeterię półotwartą i koniunktywną.

W pracy problem badawczy brzmiał:
Jakie istnieją przyczyny stresu w badanej grupie uczniów
z niepełnosprawnością intelektualną?
Tak sformułowany problem badawczy wymagał wyodrębnienia problemów szczegółowych.

Problemy szczegółowe:
1.Czy szkoła jest największą przyczyną stresu w życiu ucznia
z niepełnosprawnością intelektualną?
2.Czy stres się odczuwany częściej przez dziewczęta czy chłopców z niepełnosprawnością intelektualną?
3.Czy istnieje zależność między miejscem zamieszkania uczniów z niepełnosprawnością intelektualną a pojawianiem się stresu?

Mając na uwadze problemy badawcze wysunęłam następujące hipotezy robocze:
1.Szkoła jest najczęstszą przyczyną stresu w życiu ucznia
z niepełnosprawnością intelektualną.
2.Dziewczęta z niepełnosprawnością intelektualną częściej niż chłopcy odczuwają stres.
3.Uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną mieszkający na wsi w większym stopniu odczuwają stres.

Wyniki badań własnych

Wykres 1. Co to jest stres?
Stres najczęściej określano jako strach – 18 odpowiedzi (co stanowi 51%). Stosunkowo często pojawiały się też określenia jako obawa przed czymś (np. sprawdzian) – 15 odpowiedzi (co stanowi 43%). Jako lęk interpretowała niewielka grupa respondentów – 2 odpowiedzi (1 dziewczyna i 1 chłopiec mieszkający w mieście).

Wykres 2. Oceniam siebie jako człowieka:
Na to pytanie 13 uczniów – 5 dziewcząt i 8 chłopców (co stanowi 37%) odpowiedziało, że są osobami spokojnymi. Natomiast 21 respondentów – 14 dziewcząt i 7 chłopców (co stanowi 60%) uważało się za osoby nerwowe. Tylko 1 uczeń (chłopiec) ocenił, że jest bardzo nerwowy.

Wykres 3. Oceniam siebie jako człowieka:
Analiza wyników pozwoliła ustalić, że uczniowie mieszkający na wsi w większym stopniu odczuwają stres. Aż 13 osób uważało się za osoby nerwowe a tylko 8 mieszkających w mieście odpowiedziało, że są osobami nerwowymi i 1 uczeń jako bardzo nerwowy.

Wykres 4. Powodem mojego zdenerwowania jest przede wszystkim:
Analiza danych pozwoliła ustalić, że powodem zdenerwowania jest w zdecydowanej większości sytuacja w szkole. Takiej odpowiedzi udzieliło 29 uczniów (co stanowi 83%) – 16 dziewcząt i 13 chłopców.

Wykres 5. Jakie sytuacje wywołują u Ciebie stres?
Pytanie miało na celu poznanie przyczyn stresu u badanych uczniów. Najczęściej wymienianą przyczyną były trudności
w nauce. Takiej odpowiedzi udzieliło 23 respondentów
(co stanowi 66%), 11 dziewcząt i 12 chłopców. Tylko, albo znów aż 3 uczniów odpowiedziało, że ośmieszanie przez koleżanki, kolegów.

Wykres 6. Do szkoły idę:
Mimo, że powodem zdenerwowania badanej grupy jest szkoła, to większość uczniów, bo 19 (co stanowi 60%) do szkoły uczęszcza z przyjemnością, obojętnie 7 badanych. Tylko, albo aż 9 idzie ze strachem.

Wykres 7. Gdy jestem zdenerwowany to:
Najczęściej boli mnie brzuch – 19 odpowiedzi (co stanowi 55%). Takie dolegliwości odczuwało 11 dziewcząt i 8 chłopców.

Wnioski
Wsparta wynikami badań analiza problemu – Jakie istnieją przyczyny stresu w badanej grupie uczniów z niepełnosprawnością intelektualną? pozwoliła na sformułowanie następujących wniosków:

1. Pierwsza hipoteza, którą postawiłam w pracy - Szkoła jest najczęstszą przyczyną stresu w życiu ucznia z niepełnosprawnością intelektualną, znalazła swoje potwierdzenie w uzyskanych wynikach. Aż 29 uczniów udzieliło takiej odpowiedzi (16 dziewcząt i 13 chłopców). Powodem są przede wszystkim trudności w nauce – 23 respondentów tak twierdzi (11 dziewcząt i 12 chłopców).

2. W drugiej hipotezie założyłam, że Dziewczęta częściej niż chłopcy z niepełnosprawnością intelektualną odczuwają stres. To przypuszczenie również znalazło swoje potwierdzenie w wynikach przeprowadzonych analiz, gdzie 14 dziewcząt uważa się za osoby nerwowe, i tylko 7 chłopców. Natomiast 1 uczeń twierdzi, że jest bardzo nerwowy.

3. Potwierdzenie uzyskałam również w hipotezie trzeciej – Uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną mieszkający na wsi w większym stopniu odczuwają stres. Zdecydowanie większą grupę osób, które odpowiedziały, że są nerwowe stanowiła młodzież mieszkająca na wsi – 13 respondentów, natomiast tylko 7 uczniów mieszkających w mieście.

Przedstawione w niniejszej analizie badań zagadnienia nie wyczerpują wszystkich aspektów złożonego problemu jakim jest stres, a szczególnie u osób z niepełnosprawnością intelektualną.
Na podstawie zebranego materiału badawczego stwierdzam, ze założone przeze mnie hipotezy się potwierdziły.

Chcielibyśmy, aby szkoła była miejscem, w którym dzieci poszerzają zasób wiedzy i zdobywają nowe umiejętności. Często jest to jednak miejsce generujące stres. Wszystkie trudne dla ucznia sytuacje mogą oddziaływać na jego aktywność. Mogą być one postrzegane przez uczniów jako czynniki zakłócające lub zagrażające. Nie zawsze zagrożenia te są realne, ale często w taki sposób odbierane. Zarówno przeciążenie ucznia obowiązkami, jak i nacisk ze strony nauczyciela, rodziców, czy też innych podmiotów, jak również deprywacja, powodować mogą ujemne napięcie emocjonalne. Nie sprzyja to prawidłowemu przebiegowi procesu edukacji. Powoduje bowiem błędne działania, które pociągają za sobą dalsze negatywne emocje, wtórnie pogarszające sytuację. Trudności szkolne pogłębiają się i dezorganizują czynności ukierunkowane na osiągnięcie celu. Prowadzi to do zakłóceń
w wykonywaniu czynności i postępującej dezorganizacji zachowań. W ten właśnie sposób zamyka się błędne koło negatywnego wpływu trudnej dla ucznia sytuacji, będącej przyczyną pojawienia się stresu.
Należy oddzielić sytuacje, w których szkoła staje się istotnie pierwotna przyczyną powstawania stresu od tych,
w których jest ona jedynie terenem manifestowania objawów zaburzeń już istniejących, wyniesionych przez dziecko
z poprzednich faz rozwojowych.
Człowiek będący pod wpływem silnego i długotrwałego stresu przestaje radzić sobie z podstawowymi zadaniami. Warunkiem prawidłowego rozwoju człowieka niezależnie od jego wieku, jest zaspokojenie jego podstawowych potrzeb, w tym potrzeby kontaktu emocjonalnego i bezpieczeństwa. Im człowiek jest młodszy lub mniej sprawny, tym bardziej zależny jest
w zaspakajaniu swych podstawowych potrzeb od otoczenia.
W układach naturalnych zwykle dorośli i starsze dzieci pełnią rolę osób pomagających. Tak jest zazwyczaj w rodzinie i może dziać się w szkole, gdzie nauczyciele oraz starsi, albo sprawni uczniowie mogą taką rolę pomocnika
i doradcy pełnić względem młodszych albo niepełnosprawnych uczniów.
Zadaniem rodziców i wychowawców jest nie tyle chronienie dzieci (uczniów) przed oddziaływaniem tych czynników mogących stanowić dla nich źródło stresu, ile uczenie kontrolowania siły oddziaływania tych czynników oraz wspieranie ich wtedy, gdy podejmują próby radzenia sobie
z nim. Ważne jest, aby rodzice i nauczyciele posiadali odpowiednią wiedzę i umiejętności.