Wpływ jąkania na powstawanie trudności w komunikowaniu się uczniów I-III

WPŁYW JĄKANIA NA POWSTAWANIE TRUDNOŚCI W KOMUNIKOWANIU SIĘ UCZNIÓW

Problematyka badawcza w świetle literatury.

1.1 Omówienie podstawowej terminologii.

W ujęciu podanym przez „Podręczny słownik logopedyczny” jąkanie określane jest jako „zaburzenie mowy stanowiące funkcję:
1. niepłynności patologicznej;
2. niepłynności normalnej;
3. reakcji fizjologicznych zlokalizowanych w aparacie: a) oddechowym np. oddychanie asymetryczne; b) fonacyjnym np. silne zaciskanie strun głosowych, c) artykulacyjnym np. klonus, tonus
4. reakcji psychospołecznych – reakcje indywidualne i społeczne oraz pozytywne i negatywne.
Słownik ten podaje także rodzaje jąkania, jego przyczyny oraz terapię. Jeżeli chodzi o rodzaje jąkania to wyróżniamy:
1. jąkanie ze względu na dominujący rodzaj skurczów: a) jąkanie kloniczne (dominują skurcze kloniczne); b) jąkanie toniczne (dominują skurcze toniczne); c) jąkanie toniczno – kloniczne (występują skurcze mieszane).
2. jąkanie ze względu na lokalizację skurczów: a) jąkanie oddechowe; b) jąkanie fonacyjne; c) jąkanie artykulacyjne.
3. jąkanie ze względu na występowanie logofobii: a)jąkanie preneurotyczne; b) jąkanie neurotyczne.
Wyróżnia się jąkanie w stopniu lekkim, średnim i znacznym. Przyczyny – nie ma jednoznaczności odnośnie przyczyn powodujących jąkanie, najczęściej wymienia się : leworęczność, czynniki fizjologiczne, długotrwały stres, zaburzenia rozwoju mowy, wyuczone zachowanie werbalne. Istnieje wiele metod terapii jąkania, a o jej wyborze decyduje logopeda. Wyróżnia się m.in. metody terapii bezpośredniej, pośredniej oraz kompleksowej.
Według Zbigniewa Tarnowskiego definicja jąkania, przedstawia się następująco: „jąkanie jest niepłynnością mówienia, spowodowaną nadmiernymi skurczami mięśni oddechowych, fonacyjnych lub artykulacyjnych, której to niepłynności towarzyszą różnorodne reakcje indywidualne lub społeczne, zakłócające komunikację międzyludzką.”
Jąkanie jest więc niepłynnością mówienia, która może być spowodowana skurczami oddechowymi, fonacyjnymi czy też artykulacyjnymi. Często mogą towarzyszyć jej różne negatywne reakcje indywidualne i społeczne, które zakłócają komunikację międzyludzką.

Niepłynność mówienia wg słownika logopedycznego E.M. Skorek to „zaburzenia swobodnego przechodzenia od jednego elementu wypowiedzi do następnego oraz zakłócenie jej tempa i rytmu w następstwie desynchronizacji formowania trzech poziomów wypowiedzi językowej: treści, formy językowej, substancji fonicznej. Jest wskaźnikiem braku pełnej automatyzacji w procesie formowania wypowiedzi słownej. Objawy niepłynności mówienia: powtarzanie głosek, powtarzanie sylab, powtarzanie wyrazów, powtarzanie części frazy, całej frazy, a także przedłużanie głosek, pauzy, dysrytmie oddechowe i fonacyjne, nie umotywowane wykrzykniki.”
Niepłynność mówienia jest faktem uniwersalnym, pojawiającym się u przeciętnego mówcy w każdym wieku, traktuje się ja najczęściej jako objaw lub zespół objawów. Według Tarkowskiego niepłynność mówienia można podzielić według 4 kryteriów, umownie określanych jako: lingwistyczne, fizjologiczne, psychologiczne i socjologiczne.
Biorąc pod uwagę kryterium lingwistyczne wyróżnia się:
- Niepłynność prostą, kiedy występuje jeden objaw niepłynności mówienia
- Niepłynność złożoną, kiedy występuje kilka objawów niepłynności mówienia.
Podstawowe objawy niepłynności mówienia to:
- Powtarzanie głosek (m-m-m-mama), sylab (ma-ma-mama), słów (mama-mama poszła), części zdań (mama poszła- mama poszła do sklepu),
- Przeciąganie głosek (mmmmmama),
- Blokowanie (m...ama poszła),
- Embolofazje (yyy, eee),
- Pauzy (momenty ciszy),
- Rewizje (mama poszedł...szła do sklepu),
- Tachylalia (zbyt szybkie mówienie),
- Bradylalia (zbyt wolne mówienie),
- Dysrytmia (nierytmiczne mówienie).
Objawy te mogą występować:
- W formie izolowanej, tzn. oddzielnie od siebie, z przerwami wypełnionymi płynnie wymawianymi głoskami;
- W formie łącznej (tzw. zlepki) tzn. kilka objawów niepłynności mówienia występuje obok siebie.
Jeżeli chodzi o rodzaje niepłynności mówienia to wyróżniamy;
- Niepłynność semantyczną, czyli trudności w płynnym przejściu od jednej informacji do drugiej (pauzy, powtarzanie, embolofazje)
- Niepłynność syntaktyczną, czyli trudności w płynnym przejściu od jednej struktury składniowej do drugiej (rewizje, powtarzanie spójników)
- Niepłynność artykulacyjną, czyli trudności w swobodnym przejściu od jednej artykulacji do drugiej (powtarzanie, przeciąganie, blokowanie, dysrytmia).
Zgodnie z kryterium fizjologicznym niepłynność mówienia można podzielić na:
- Niepłynność spastyczną, występującą na skutek nadmiernych skurczów mięśni aparatu mowy
- Niepłynność niespastyczną, której nie towarzyszą takie skurcze.
Natomiast kryterium psychologiczne uwzględnia przede wszystkim świadomość niepłynności mówienia i logofobię. Można wyróżnić:
- Niepłynność nieuświadomioną i nielogofobiczną
- Niepłynność uświadomioną, ale nielogofobiczną
- Niepłynność uświadomioną i logofobiczną.
Stosując kryterium socjologiczne niepłynność mówienia można podzielić na:
- Niepłynność społecznie stałą, występuje ona w każdej sytuacji i wobec każdej osoby
- Niepłynność społecznie zmienną, pojawia się w niektórych sytuacjach i wobec niektórych osób.
Podstawowym kryterium różnicującym niepłynność mówienia zwykłą i patologiczną jest kryterium fizjologiczne. Niepłynność zwykła jest niespastyczna, może ona być :
- Pojedyncza lub złożona
- Nieuświadomiona i nielogofobiczna
- Uświadomiona, ale nielogofobiczna.
Z kolei niepłynność patologiczna jest spastyczna i może być:
- Prosta albo złożona
- Izolowana albo łączna
- Uświadomiona albo nieuświadomiona
- Logofobiczna albo nielogofobiczna
- Stała albo zmienna.

Logofobia, czyli „lęk przed mówieniem” to psychogenne zaburzenie mowy polegające na krótkotrwałym zahamowaniu procesu mówienia związane ze szczególną sytuacją lub tematem rozmowy, w którym dominuje uczucie leku. Stan ten może utrzymywać się dopóty, dopóki nie zostanie rozładowany lęk. Leczenie polega na psychoterapii oraz stosowaniu środków psychotropowych przeciwlękowych, nie zaleca się ćwiczeń mowy.”
Logofobia stanowi pewną wypadkową lęku ogólnego i komunikacyjnego. Może on stanowić konsekwencję nieuświadomionego i nierozwiązanego konfliktu wewnętrznego, może też być stałą cechą osobowości. Logofobia ma zawsze charakter indywidualny, a jej świadomość jest różna. Jąkający się może twierdzić, że nie boi się mówić w określonej sytuacji, a tymczasem obserwacje jego zachowania świadczą o znacznym lęku. Logofobia jest czułym wskaźnikiem napięcia w kontaktach interpersonalnych. To napięcie często nie jest uświadamiane.
„Połączenie uświadomienia sobie niepłynności mówienia i logofobii prowadzi do unikania mówienia. Proces wycofywania się z komunikacji społecznej jest stopniowy, a jego punkt kulminacyjny następuje w wieku dojrzewania, kiedy kształtują się ważne aspekty obrazu samego siebie. Istnieje wówczas poważna obawa ukształtowania się wizerunku osoby jąkającej się. Nie jest to neurotyk, ale człowiek przesadnie skoncentrowany na niepłynności mówienia, wykazujący małą gotowość komunikacyjną.”
Wiele osób, które boi się konfrontować z lękiem, uciekają przed nim uzyskując równowagę lub uśmierzają jego siłę, w rzeczywistości chowa głowę w piasek bo tak naprawdę lęk zakłóca działanie i myślenie.
„Działanie pod wpływem lęku pozbawia każdego z nas spontanicznej radości, satysfakcji i przyjemności twórczego życia, których moglibyśmy doświadczać, gdybyśmy umieli przezwyciężać w sobie lęki i żyć w wolności wewnętrznej.”

1.2. Etiologia, objawy, rodzaje i fazy jąkania.

W niniejszym podrozdziale przedstawię w sposób ogólny, lecz wystarczający na potrzeby moich rozważań etiologię, objawy, rodzaje i fazy jąkania.
Literatura logopedyczna podobnie jak w przypadku rozumienia jąkania jest niejednoznaczna. Pragnę zatem przytoczyć kilka teorii owych zjawisk.
Przyczyn jąkania jest bardzo dużo, a ich wykrycie sprawia wiele trudności. Dzieje się tak m.in. dlatego, iż u większości osób rozwija się ono już we wczesnym dzieciństwie.
Mieczysław Chęciek podzielił przyczyny jąkania się na cztery grupy, a są nimi:
- Teorie rozwojowe- jąkanie powstaje w okresie kształtowania się mowy na skutek specyficznych czynników działających w tym okresie na dziecko
- Teorie organiczne- jąkanie jest wynikiem różnic konstytucjonalnych lub neurologicznych w centralnym układzie nerwowym
- Teorie neurotyczne- jąkanie jest nerwicą
- Teorie psychologiczne- jąkanie jest reakcją nabytą.
Według teorii rozwojowej około 60% przypadków jąkania powstaje w okresie fizjologicznego powtarzania. Nieumiejętne postępowanie z dzieckiem, karcenie go lub poprawianie mowy powoduje utrwalenie patologicznych połączeń. W okresie przedszkolnym dziecko jest na poziomie myślenia konkretnego, eliminowanie nieistotnych, a eksponowanie istotnych momentów sprawia mu jeszcze poważną trudność. Reagując emocjonalnie, nie może należycie wyrazić swoich myśli. Przeszkadzają dziecku w tym zamiarze emocjonalne napięcia, powstające na tle dziecinnych dążeń i życzeń, do których rodzice odnoszą się często negatywnie. Dziecko zaczyna wtedy krytyczniej odczuwać nieudolność swego słownego wyrażania się i powtarza wyraz tak długo, dopóki nie wypowie ich bez trudu. często im dziecko bardziej „walczy” i pragnie za wszelką cenę przezwyciężyć powtarzanie, tym bardziej jąkanie pogłębia się, pojawia się coraz większy strach i wstyd.
Teorie neurotyczne głoszą, że jąkanie jest objawem nerwicy. Występowanie jąkania łączy się zazwyczaj ze stanami nadmiernej pobudliwości nerwowej. Represyjne stanowisko otoczenia powoduje pogłębienie się objawów i zaczyna się rozwój nerwicy. Uważa się, ż opanowywanie stanów emocjonalnych powinno doprowadzić do ustąpienia lub złagodzenia jąkania.
Teorie psychologiczne głoszą, że jąkanie jest reakcja nabytą. Pojawiać się może w wyniku zaburzeń emocjonalnych, zmian w osobowości dziecka z powodu nieprzystosowania społecznego czy też niesprzyjających czynników kulturowych. Wśród czynników psychologicznych powodujących jąkanie można wymienić: poczucie niepewności, nadmierną samokontrolę procesu mówienia wraz z przewidywaniem trudnych słów, głosek. Większość zwolenników tej teorii rozpatruje jąkanie w aspekcie zdezintegrowanej osobowości.
Według Antoniego Bochniarza istnieje wiele teorii, które nie rozstrzygają jednoznacznie etiologii jąkania . Do najbardziej znanych należą:
1. Teoria dziedziczności – mówi ona, że dziedziczymy określona słabość układu nerwowego, która predysponuje do pojawienia się jąkania. Samego jąkania nie dziedziczymy, ale możemy dziedziczyć niską sprawność językową, motoryczną, zaburzona lateralizację.
2. Teoria organiczna – wyjaśnia, że schorzenie anatomiczne na poziomie mózgowym może być powodem jąkania. Uraz mózgu pochodzenia zewnętrznego (wypadek, operacja) czy wewnętrznego (krwiak, tętniak, guz, wylew) może stanowić organiczne podłoże jąkania, na które logopeda nie ma bezpośredniego wpływu. Przyczyna może tkwić w mikrouszkodzeniach trudnych lub niemożliwych do wykrycia.
3. Teoria funkcjonalna- określa jąkanie jako dysfunkcję fizjologiczną, spowodowana opóźnieniem motoryki, zaburzeniami lateralizacji, zaburzeniami organizacji czasoprzestrzennej.
4. Teoria określająca jąkanie jako dysfunkcję obwodową kontroli mowy. Zbędna analiza i kontrola ruchów mięśni biorących udział w akcie mówienia, zdaniem zwolenników tej teorii, jest przyczyną jąkania.
5. Teoria inspirowana prawami warunkowania sugeruje, że normalne mechanizmy warunkujące mowę są u osób jąkających się zastąpione warunkowaniem patologicznym.
6. Teoria określająca jąkanie jako zaburzenie rozwoju mowy wyjaśnia, że regresja lub zatrzymanie rozwoju mowy bywa przyczyną tej wady.
7. Teorie psychogenne uznają jąkanie za nerwicę mowy.
8. Teorie uwzględniające przyczyny zewnętrzne wskazują na choroby infekcyjne, dwujęzyczność środowiska rodzinnego i rówieśniczego, naśladownictwo, występowanie innej wady, jako przyczyny pojawienia się jąkania.
Dla G.Demel poglądy na przyczyny jąkania są bardzo zróżnicowane, ale najbliższe prawdy wydają się jej te, które wiążą dwie grupy czynników: biologiczne i społeczne. Wyróżniają one zazwyczaj dwie warstwy przyczyn: czynniki usposabiające oraz czynniki wyzwalające.
Do czynników usposabiających czyli pośrednich zalicza się:
- Zachwianie równowagi procesów nerwowych na tle przemęczenia, zaburzeń snu, nadmiernie silnych podniet psychicznych, zbyt surowych lub też niekonsekwentnie stosowanych wymagań wychowawczych
- Ogólny zły stan fizyczny dziecka wywołany wadliwym odżywianiem i złą pielęgnacją, okresem rekonwalescencji po przebytej chorobie zakaźnej lub innej długotrwałej chorobie wyniszczającej organizm
- Nowe układy sytuacji życiowych, które nie są same w sobie szkodliwe, lecz stanowią trudne zadanie dla układu nerwowego danego dziecka
- Gwałtowne przeżycia o ujemnym charakterze emocjonalnym, obciążające układ nerwowy.
Do czynników wyzwalających autorka zalicza silne wstrząsy emocjonalne lub szok nerwowy towarzyszący urazom fizycznym, a także forsowne przedstawianie dziecka leworęcznego na praworęczność.
Z. Tarkowski buduje cztery podstawowe teorie jąkania: fizjologiczną, psychologiczną, lingwistyczną i biocybernetyczną.
Fizjologiczna teoria jąkania zakłada, iż jąkanie jest zaburzeniem somatopsychicznym., którego przyczyny pierwotne są neurofizjologiczne, a przyczyny wtórne są psychiczne. Jest ono skutkiem dyskoordynacji pracy aparatu oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego. Prawidłowa koordynacja tych aparatów polega na tym, że oddech poprzedza tonację, a fonacja – artykulację.
W przypadku jąkania impulsy nerwowe docierają z mózgu do obwodowych narządów mowy w nieprawidłowej kolejności. Powoduje to niepłynność mówienia, będącą objawem rozpadu koordynacji wszystkich ruchów biorących udział w mowie. Klasyczną fizjologiczną teorię jąkania rozwinął Richter, który wyróżnił jego przyczyny pierwotne i wtórne.
Zwolennicy psychologicznej teorii jąkania twierdzą, że jest ono zaburzeniem psychosomatycznym, którego przyczyny pierwotne są psychiczne, a przyczyny wtórne – fizjologiczne. Teoria ta skupia się na opisie i wyjaśnianiu reakcji na niepłynność mówienia, którą najczęściej traktuje się jako objaw. Klasyczną psychologiczną teorie jąkania stworzyli psychoanalitycy. Psychoanaliza traktuje jąkanie jako objaw nerwicy monosymptomatycznej, która jest efektem stłumienia negatywnych uczuć i emocji, wypartych do podświadomości. Te niepożądane treści ujawniają się w formie objawów niepłynności mówienia. Powtarzanie sylab jest traktowane jako przejaw regresji, zaś przeciąganie lub blokowanie dźwięków jako symptom stłumionej agresji. Przedstawiciele psychologii behawioralnej twierdzą, że jąkanie jest wyuczonym zachowaniem werbalnym. Dziecko nauczyło się mówić niepłynnie, gdyż ta forma wypowiedzi była wielokrotnie wzmacniana pozytywnie aż do utrwalenia nawyku. Nagrodą za jąkanie mogło być zainteresowanie okazane dziecku, możliwość manipulowania rodzicami, otrzymanie przywilejów.
Zwolennicy lingwistycznej teorii jąkania podkreślają fakt, że 90% przypadków jąkania rozpoczyna się w okresie kształtowania się mowy dziecka ( do 6 lat) , a zjawisko samoczynnego ustąpienia niepłynności mówienia jest częste. Becker sądzi, że wiek przedszkolny jest szczególnie podatny dla powstania jąkania, bowiem wchodzą tu w grę: ogólna ruchliwość dziecka, szybkie wzbogacanie słownika oraz dynamiczny rozwój myślenia. Rozumienie wypowiedzi rozwija się u dziecka lepiej, aniżeli umiejętność mówienia. Poza tym dziecko pozostaje w tym okresie na poziomie myślenia konkretnego i sprawia mu kłopot eliminowanie informacji nieistotnych. Reagując zazwyczaj emocjonalnie, nie może ono należycie wyrazić swoich myśli.
Zwraca się uwagę na fakt, że niepłynność mówienia koreluje często z opóźnionym rozwojem mowy. Dzieci jąkające się później zaczynają mówić, a rozwój ich języka przebiega z licznymi trudnościami. Szczególnie krytyczna jest faza przejścia od etapu wyrazu do zdania oraz od wypowiedzi prostych do złożonych.
Podstawy biocybernetycznej teorii jąkania opracowali lubelscy fizycy: Adamczyk, Kuniszyk- Jóżkowiak, Smółka.
Adamczyk porównywał mechanizm jąkania do funkcjonowania układu radioodbiorczego. Składa się on z głośnika, będącego odpowiednikiem narządów mowy oraz z części elektronowej, stanowiącej wyobrażenie ośrodka mowy w korze mózgowej. Jąkanie jest to efekt uszkodzenia części elektronowej. Uszkodzenie to jest częściowe, gdyż niepłynność jest okresowa.
Nowy empiryczny biocybernetyczny model powstawania niepłynności mówienia u osób jąkających się opracowała Kuniszyk- Jóżkowiak. Autorka ta nawiązuje do hipotezy głoszącej, że dyskoordynacja motoryczna u jąkających się jest efektem wtórnym: nie przyczyną, ale skutkiem.. według tych autorów niepłynność powstaje na poziomie poprzedzającym programowanie ruchów artykulacyjnych, tzn. już podczas tworzenia zamysłu i formy wypowiedzi. Proces ten jest złożony z trzech części: generowanie wiadomości, formułowanie wypowiedzi i artykulacja.
Spośród wielu różnych symptomów towarzyszących jąkaniu da się wyróżnić te, które są efektem blokady i zwarcia w narządach mowy oraz takie, które mają przeciwdziałać tym zwarciom. Wyróżnia się także takie które mają za zadanie zatuszować i ukryć fakt jąkania się oraz osłabić i pomniejszyć negatywne wrażenie odbiorcy z powodu tego zaburzenia.
Najczęściej spotykanymi objawami są:
- powtarzanie sylab lub powtarzanie słów
- powtarzanie tej części zdania lub grupy słów, przed którymi nastąpiło zająknięcie się
- wydłużanie wymowy określonych głosek (częściej samogłosek)
- poprzedzanie wypowiedzi inną głoską (np. zamiast „poproszę” jąkający się mówi „spoproszę”)
- zwiększenie iloczasu niektórych spółgłosek (najczęściej szczelinowych lub nosowych)
- nosowe zabarwienie niektórych głosek (przy blokadzie w narządach artykulacyjnych)
- zwarcia krtaniowe i bezgłos
- zwarcia krtaniowe z wokalizacją
- gwałtowne ruchy krtani ku górze i ku dołowi
- zwarcia języka z zębami
- nadymanie policzków w wyniku zwarcia warg
- mrużenie, drganie lub zaciskanie powiek
- odwracanie gałek oczu
- ruchy żuchwą z wokalizacją i bez wokalizacji
- ruchy nogą, ręką, tułowiem, ale nieskoordynowane z mówieniem
- dodatkowe wdechy i płytkie oddychanie
- próby mówienia na wdechu lub bezdechu
- zaciskanie dłoni, nadmierne pocenie się
- usztywnienie mięśniowe
- cmokanie
- odwracanie wzroku od współmówcy
- wysuwanie języka
- tupanie
- kołysanie się
- czerwienienie się
- zblednięcie
- przyspieszone bicie serca
- wielorakie objawy jednocześnie.
W zachowaniach jąkających się zdarza się obserwować próby, które mają na celu ukryć jąkanie się lub odwrócić uwagę od tego faktu. Należą do nich:
- ściszanie głosu
- opuszczanie słów trudnych do wypowiedzenia lub tych, na których jąkający się wie, że wystąpi zająknięcie
- zastępowanie jednych słów drugimi
- odchodzenie od pierwotnego zamysłu wypowiedzi lub unikanie jej
- tzw. „ykanie’, co oznacza wypełnienie niepłynności (luk) wypowiedzi wstawkami typu: yyy, eee, aaa
- uśmiechanie się jako wyraz zakłopotania
- tendencja do jak najkrótszego wypowiadania się lub całkowita niechęć zabierania głosu w pewnych okolicznościach.
Typowe zaburzenia oddechowe według Tarkowskiego występujące u dzieci jąkających się to:
- dominacja segmentu piersiowego nad brzusznym
- oddychanie asymetryczne
- zwiększona liczba oddechów w jednostce czasu
- skrócenie fazy wydechowej, gdyż jest ona przerwana przez wdech, zanim zdąży się skończyć
- brak regulacji ilości powietrza wychodzącego z płuc
- utrzymywanie się oddychania nosowego w czasie mówienia
- brak koordynacji między ruchami oddechowymi, a ruchami klatki piersiowej i powłok brzusznych.
Reakcje fonacyjne obserwowane u jąkających się to:
- silne zaciskanie strun głosowych
- gwałtowne ruchy krtani ku górze i ku dołowi oraz całej krtani ku przodowi
- zaciskanie się tzw. strun rzekomych
- wydłużanie początku i zakończenia fonacji
- wydłużenie czasu reakcji głosowej
- dysfonia.
Reakcje artykulacyjne towarzyszące niepłynności mówienia mają postać:
- klonusa
- tonusa
- tremoru
- bloku spowodowanego zaciśnięciem warg lub silnym dociśnięciem języka do podniebienia miękkiego
- nadmiernego napięcia wszystkich mięśni artykulacyjnych.

Klasyfikacja jąkania jest ciągle jeszcze elementem spornym w nauce. Głównym problemem jest ustalenie jasnych kryteriów podziału. Tarkowski wskazuje na trzy podstawowe kryteria podziału: fizjologiczne, lingwistyczne, psychologiczne.
Fizjologia jąkania próbuje ustalić jego somatyczne przyczyny i na tej podstawie wyróżnia:
- jąkanie kloniczne, w którym przeważają skurcze kloniczne
- jąkanie toniczne, w którym przeważają skurcze toniczne
- jąkanie kloniczno- toniczne, w którym nasilenie skurczów klonicznych i tonicznych jest wyrównane.
Dyskusyjny staje się tradycyjny podział jąkania na:
- jąkanie organiczne
- jąkanie czynnościowe (funkcjonalne).
Zdaniem Mitrinowicza jąkanie organiczne występuje w przypadku trwałego uszkodzenia jąder podkorowych, a jąkanie czynnościowe traktuje jako dysfunkcję narządów mowy. Dzieli on jąkanie czynnościowe na jąkanie czynnościowe rozwojowe oraz traumatyczne. Jąkanie rozwojowe powstaje stopniowo, przechodząc przez fazę kloniczną, toniczną i współruchów. Jąkanie traumatyczne jest wywołane urazem psychicznym lub urazem fizycznym.
Klasyfikując jąkanie na płaszczyźnie lingwistycznej bierze się pod uwagę przede wszystkim objawy niepłynności mówienia. Wyróżnia się tutaj m.in.:
- jąkanie pierwotne, w którym dominują powtórzenia sylab zlokalizowanych na początku wypowiedzi
- jąkanie wtórne, w którym poza powtarzaniem pojawia się przeciąganie oraz blokowanie umiejscowione w różnych odcinkach wypowiedzi.
Inny podział wyróżnili psycholodzy i terapeuci mowy:
- jąkanie peneurotyczne (bez logofobii)
- jąkanie neurotyczne (z logofobią).
Istotny dla praktyki jest podział jąkania wyróżniający:
- jąkanie przy „starcie mowy”:
- na wydechu, gdy impuls do mówienia jest zbyt wczesny w stosunku do początku wydechu
- na bezdechu, gdy mówienie rozpoczyna się, zanim nastąpi wdech
- na „stopie”, gdy „falstart” nastąpił w czasie pauzy między wdechem a wydechem
- jąkanie w toku mowy.
Skorek dzieli jąkanie ze względu na stopień:
Jąkanie w stopniu lekkim, pogranicze jąkania – pierwsze, najbardziej łagodne stadium rozwoju jąkania, w którym nie obserwuje się wielu objawów. Najczęściej występują liczne powtórki o charakterze niespastycznym, które tylko nieznacznie zakłócają proces porozumiewania się. Dziecko nie przeciwdziała tej sytuacji, nie ma też leku przed mówieniem. Objawy jąkania występują najczęściej tylko w stanie podniecenia, zmęczenia lub, gdy jąkający się chce mówić dużo i szybko.
Jąkanie w stopniu średnim, jąkanie tłumione, początek jąkania – drugie stadium rozwoju jąkania, w którym objawy występują stale i często, wzmaga się w stanie napięcia emocjonalnego. Objawom towarzyszy napięcie mięśniowe. Dziecko zdaje sobie sprawę z jąkania i chce przeciwstawić się tym trudnościom, powodując w ten sposób nasilenie objawów jąkania.
Jąkanie w stopniu znacznym, zdecydowane jąkanie – ostatnie ze stadiów rozwoju jąkania, w którym występują skurcze, a ruchy towarzyszące utrwalają się i przechodzą w nawyki.


Według Mieczysława Chęcika można wyróżnić cztery fazy rozwoju jąkania, do których opracowania wzięto od uwagę takie czynniki jak np.: reakcje, adaptacje, sytuacje powodujące gwałtowne bloki, zainteresowania.
Faza I – okres przedszkolny (około 2-6 r.ż.),występuje w nim duża liczba jąkających się. Autor wyróżnia dla tej fazy sześć charakterystycznych cech, które mogą świadczyć o jąkaniu:
- zaburzenia płynności mówienia wydają się być epizodyczne
- dziecko jąka się najbardziej, gdy jest podniecone lub czymś zaskoczone
- dominującymi objawami powtórzenia
- tendencja do przywiązywania wagi przez jąkającego się do pierwszego wyrazu danego zdania
- przerwy w mówieniu występują najczęściej wtedy, gdy pojawia się zaimek, spójnik lub przyimek
- przez długi czas dzieci nie zwracają zbytniej uwagi na powtórzenia występujące w mowie.
Faza II – młodszy wiek szkolny, w którym wyróżnia się następujące cechy:
- zaburzenie jest już zasadniczo chroniczne
- dziecko uważa siebie za jąkające się
- zająknięcia występują w głównych częściach mowy, jak: rzeczowniki, czasowniki. Przymiotniki, przysłówki
- pomimo samo uznania siebie za jąkające się, dziecko zazwyczaj nie przejawia zatroskania lub w niewielkim stopniu martwi się z powodu trudności w wypowiadaniu się
- jąkanie wzrasta głównie w sytuacji pobudzenia nerwowego.
Faza III – od ok.8 r.ż. aż do wieku dorosłego:
- jąkanie pojawia się i znika w swoistych sytuacjach ( np. w klasie szkolnej, sklepie)
- pewne głoski i wyrazy są uważane za trudniejsze od innych
- w różnym zakresie są używane słowa zastępcze oraz rozciągnięte wypowiedzi
- w zasadzie nie unika się sytuacji mówienia, czasem występuje lęk oraz zakłopotanie.
Faza IV- późniejszy wiek młodzieńczy aż do wieku dorosłego:
- mocne uświadomienie faktu jąkania oraz lęk przed występowaniem bloku
- obawa przed wymawianiem pewnych głosek oraz wyrazów
- bardzo częste zastępowanie wyrazów innymi oraz liczne rozciąganie wypowiedzi
- unikanie nowych sytuacji oraz inne lęki i zakłopotania.

Właściwa komunikacja dziecka z otoczeniem – jego środowiskiem rodzinnym, szkolnym i rówieśniczym odgrywa bardzo ważną rolę w rozwoju psychicznym dziecka. Bezpośrednio oddziałuje na stopień pozytywnej samooceny, uświadamia mu jego wartość, kształtuje przekonania i postawy wobec siebie i innych.
Zaburzenie komunikacji międzyludzkiej budzi u jednostki przede wszystkim negatywne emocje tj. gniew, rozczarowanie, ból bądź zakłopotanie, które mogą być w patologicznym środowisku potęgowane lub właściwym tłumione.
Jąkanie zbyt często postrzegane jest jako przyczyna wszystkich niepowodzeń i problem ograniczający inne aspekty życia, niewątpliwie burzy szeroko pojmowaną komunikacje międzyludzką, ale to do rodziców i wychowawców należy by zapewnić dziecku poczucie bezpieczeństwa, aby czuło się dobrze bez względu na to czy się jąka, czy nie.
Rodzina jako podstawowa komórka życia społecznego wywiera największy wpływ na młodego człowieka. Często płynność mówienia jest zagrożona, jeśli wymagania rodziców i opiekunów przewyższają poznawcze, językowe, emocjonalne i motoryczne lub społeczne umiejętności dziecka.
Najczęściej szkoła dla wielu osób jąkających się jest terenem upokorzeń i największych stresów. Nasz system edukacyjny, któremu przypisuje się winę za większość nerwic, jest szczególnie dolegliwy dla jąkających się uczniów. Jąkający się nie zawsze mogą liczyć na wyrozumiałość nauczycieli. Nie każdy uwzględnia fakt jąkania się przy egzekwowaniu wiadomości szkolnych.
Dzieci jąkające się, obserwowane w warunkach szkolnych, są albo nieśmiałe, albo agresywne lub podporządkowane innym. Niechętnie zgłaszają się do odpowiedzi, szukają sobie towarzystwa dzieci młodszych do zabawy.
Wada wymowy powoduje zaburzenia w komunikacji międzyludzkiej, a także jest powodem braku zaspokojenia wielu potrzeb. Im bardziej nasilona symptomatyka wady wymowy, tym gorsze funkcjonowanie jednostki w społeczności osób poprawnie mówiących. Wada wymowy uniemożliwia zaspokojenie potrzeby uznania, tak ważnej w życiu młodego człowieka.