Diagnoza i terapia logopedyczna osoby jąkającej się (opis przypadku)

Agata Maćkowiak
Logopedia rok II

Diagnoza i terapia logopedyczna osoby jąkającej się
(opis przypadku)

I. Określenie problemu
W niniejszej pracy opisano przypadek jąkającego się chłopca w wieku szkolnym.
ucznia klasy czwartej szkoły podstawowej.
Na podstawie rozmów z Michałem oraz z jego rodzicami ustalono, że niepłynność mowy ujawniła pewne istniejące problemy, a zarazem stała się przyczyną nowych.
II. Charakterystyka dziecka i rodziny
Michał przyszedł na świat 15 lipca 2003 roku jako pierwsze dziecko małżeństwa, z rozmowy z matka wynika ze przebieg ciąży był bardzo dobry, chłopiec urodził się siłami natury w 39 tygodniu, ważył 3,7kg, otrzymał 10 punktów w skali Abgar, ciąża i porób odbyły się bez komplikacji. W okresie niemowlęcym i wczesnym dzieciństwie dziecko nie chorowało, nie przeszło żadnych operacji ani urazów, rozwijało się prawidłowo zarówno pod względem fizycznym, jaki i psychicznym.
Michał pochodzi z rodziny pełnej. Jego matka posiada wykształcenie wyższe, pracuje w firmie transportowej na stanowisku głównej księgowej, ojciec posiada wykształcenie średnie i prowadzi własną firmę budowlaną. Tak ojciec, jak i matka przebywają poza domem znaczną część dnia poświęcają się pracy zawodowej. Michał ma młodszą siostrę Amelię, która ma 8 miesięcy, aktualnie przebywa ona pod opieką niani lub babci, do pół roku zajmowała się nią tylko matka. Sytuacja materialna rodziny jest bardzo dobra, zamieszkują oni w czteropokojowym mieszkaniu na osiedlu strzeżonym pod Poznaniem, Michał ma swój własny pokój, odpowiednio przygotowane miejsce do zabawy jak i nauki oraz wszystkie potrzebne sprzęty i pomoce.
W domu rodzinnym panuje dobra i serdeczna atmosfera. Wszystkie czynności domowe są wykonywane bardzo systematycznie, każdy ma przypisane odpowiednie obowiązki, do obowiązków Michała należy wychodzenie z psem, wyrzucanie śmieci i dbanie o porządek w swoim pokoju. Pod natłokiem codziennych obowiązków rodzice rzadko znajdują czas na spokojną rozmowę z synem, dopiero wspólne wakacje lub weekend pozwalają wyciszyć się i pobyć ze sobą.
Michał był uczniem wzorowym, do chwili zmiany szkoły, która nastąpiła w tym roku szkolnym, ze względu na przeprowadzkę rodziny. Obecnie można zauważyć pogorszenie wyników w nauce chłopca, aczkolwiek oceny przez niego uzyskiwane nadal są dobre. Aktualnie działa on w klubie szachowym oraz uczestniczy w pozalekcyjnych zajęciach z języka niemieckiego i pływania. Jest bardzo odpowiedzialny, rozsądny i samodzielny jak na swój wiek. W nowej klasie jest raczej akceptowany, choć trzyma się główne z boku, nie ma tam bliskich przyjaciół, jego najlepszy przyjaciel Jacek został w poprzedniej szkole, chłopcy spotykają się sporadycznie.
Pojawienie się jąkania
Przed rokiem, w klasie trzeciej, pojawiły się u Michała pierwsze objawy niepłynności mowy, rodzina zauważyła ze zbiegło się to z ciążą matki i przyjściem na świat młodszej siostry. Z początku bardzo rzadkie zacięcia zaczęły się nasilać zarówno pod względem częstotliwości jak i natężenia. Michał zaczęła zdawać sobie sprawę, że jest obserwowana przez klasę i nauczycieli, jednak na tym etapie nikt nie reagował w sposób negatywny, rodzice również sądzili ze jest to etap przejściowy, dlatego nie podejmowali żadnych działań. Niepłynność zdarzała się najczęściej na starcie wypowiedzi podczas rozpoczynania nowej myśli lub wypowiadania dłuższych zdań. Symptomami były: przeciąganie oraz powtarzanie sylab i głosek rozpoczynających wyrazy, a także uporczywe pauzy. Do problemów z płynnym mówieniem doszły jeszcze objawy neurologiczne i psychologiczne. Występowało, np.: drżenie głosu i mowa bardzo cicha, zacieranie rąk i wyginanie palców oraz silne pocenie się i przyśpieszony oddech, dochodziło do tego także unikanie kontaktu wzrokowego.
Problemy Michała nasiliły się jeszcze bardziej w chwili przeprowadzki i zmiany szkoły, chłopiec trafił do nowej klasy w której nie znał nikogo i choć dość szybko się w niej zaaklimatyzował i zyskał uznanie nauczycieli jako uczeń solidny i odpowiedzialny, to jednak każdy dzień w szkole był dla niego trudnym przeżyciem. Chociaż uchodzi on za ucznia zdolnego i pilnego, ponieważ zawsze jest przygotowany, ma odrobione zadania domowe i sprawdziany pisemne zdaje na piątki, to jednak każda lekcja stała się oczekiwaniem na wywołanie do odpowiedzi lub do głośnego czytania. Każda lekcja wyzwalała lęk i ujemne emocje związane z wywołaniem swojego nazwiska. To natomiast potęgowało wzrost napięcia mięśniowego.
Sytuacja stawała się jednak coraz poważniejsza. Michał zaczął unikać kontaktów z rówieśnikami, ograniczył nawet spotkania ze swoim najlepszym przyjacielem Jackiem, stał się bardziej apatyczny i zamknięty w sobie. Czas wolny po szkole spędzał głównie zamknięty w swoim pokoju przed komputerem. Rodzice natomiast większość czasu poświęcali nowo narodzonej córce lub przebywali w pracy. Początku nie przywiązywali większej wagi do problemów syna, powtarzali mu tylko coraz częściej: „Powoli”, „Mów wolniej”, „Jeszcze raz, powtórz”....W końcu zwrócili uwagę na coraz gorsze oceny chłopca i zmianę jego dotychczasowych przyzwyczajeń – rzadkie wyjścia z domu, unikanie zajęć dodatkowych czy spotkań z kolegami. W połowie klasy czwartej problem dostrzegła również wychowawczyni chłopca, która zaprosiła rodziców na indywidualną rozmowę i wraz z pedagogiem szkolnym zasugerowała skorzystanie z porady logopedy. Michał po rozmowie z rodzicami, przyszedł pierwszy raz sama. Na następne spotkanie przybył z rodzicami.
III. Diagnoza logopedyczna
Obserwacja niepłynności mowy była prowadzona w gabinecie logopedy oraz
w sytuacjach szkolnych-naturalnych. Sprzyjało temu umiejscowienie gabinetu logopedy
w budynku szkoły.
Oceniono: czytanie, monolog, rozmowę dialogową i spontaniczną z logopedą oraz
z rówieśnikami i osobami dorosłymi (rodzice, nauczyciele, pedagog szkolny). Do diagnozy, w celu ustalenia i zhierarchizowania sytuacji terapeutycznych wykorzystano Kwestionariusz Niepłynności Mówienia i Logofobii Zbigniewa Tarkowskiego.
Część A – Niepłynność mówienia (*)
Sytuacje Niepłynność mówienia
Nie jąkam się Trochę się jąkam Często się jąkam Prawie zawsze się jąkam
1 Rozmowa z matką 1
2 Rozmowa z nauczycielem w czasie przerwy 1
3 Rozmowa z koleżanką lub kolegą 2
4 Rozmowa z urzędnikiem lub sprzedawcą 3
5 Odpowiadanie w klasie 3
6 Rozmowa przez telefon 1
7 Pytanie lub proszenie 2
8 Rozmowa z ojcem 1
9 Mówienie w czasie imienin 2
10 Mówienie do nieznajomych 2

Łącznie 20 pat
(*)wg Z.Tarkowskiego
Część B – Logofobia (*)
Sytuacje Logofobia
Nie boję się mówić Trochę boję się mówić Boję się mówić (przeżywam strach) Bardzo boję się mówić
1 Rozmowa z matką 0
2 Rozmowa z nauczycielem w czasie przerwy 1
3 Rozmowa z koleżanką lub kolegą 2
4 Rozmowa z urzędnikiem lub sprzedawcą 3
5 Odpowiadanie w klasie 3
6 Rozmowa przez telefon 1
7 Pytanie lub proszenie 2
8 Rozmowa z ojcem 0
9 Mówienie w czasie imienin 2
10 Mówienie do nieznajomych 2

Łącznie 15 kpt

(*)wg Z.Tarkowskiego

Wyniki badań część A + B(*)
Sytuacje Niepłynność mówienia (pkt) Logofobia
(pkt) Razem (pkt)
Rozmowa z matką 1 0 1
Rozmowa z nauczycielem w czasie przerwy 1 1 2
Rozmowa z koleżanką lub kolegą 2 2 4
Rozmowa z urzędnikiem lub sprzedawcą 3 3 6
Odpowiadanie w klasie 3 3 6
Rozmowa przez telefon 1 1 2
Pytanie lub proszenie 2 2 4
Rozmowa z ojcem 1 0 1
Mówienie w czasie imienin 2 2 4
Mówienie do nieznajomych 2 2 4

(*)wg Z.Tarkowskiego
Hierarchie sytuacji terapeutycznych(*)
Poziom niepłynności mówienia i logofobii Sytuacje Punkty
niski (0-2 pkt) Rozmowa z matką
Rozmowa z ojcem
Rozmowa z nauczycielką na przerwie
Rozmowa przez telefon 1
1
2
2
przeciętny (3-4 pkt) Mówienie w czasie imienin
Pytanie lub proszenie
Mówienie do nieznajomych
Rozmowa z koleżanką, kolegą
4
4
4
4
wysoki(5-6 pkt) Rozmowa z urzędnikiem lub sprzedawcą
Opowiadani w klasie
6
6

Część C - Objawy neuromięśniowe, wegatywne i psychologiczne (*)
Głowa drapanie po głowie
Twarz mruganie, marszczenie brwi,
Szyja drżenie głosu, cichy głos
Tors —
Ramiona Zacieranie rąk, wyginanie palców
Nogi ---
Objawy wegetatywne pocenie się, przyspieszone bicie serca i oddech
Objawy psychologiczne unikanie wzroku
Dodatkowe informacje ---

Łączna liczba objawów - 11
(*) wg Z..Tarkowskiego

Niepłynność mówienia będzie zdecydowanie większa w warunkach naturalnych.
Po przeprowadzonej analizie: objawów, sytuacji wywołujących niepłynność mówienia
i logofobię, poziomu logofobii, częstotliwości jąkania oraz pozostałych czynników sporządzono wyniki diagnozy logopedycznej.
Niepłynność ma charakter artykulacyjny. Trudności występują w swobodnym przejściu od jednej artykulacji do drugiej. Objawami niepłynności są:
- powtarzanie głosek i sylab,
- przeciąganie głosek,
- blokowanie,
- pauzy
Wymienione objawy występują zawsze na starcie mowy.
Chłopak nie ma problemów z formułowaniem myśli, wypowiedzi pod względem struktury gramatycznej są bez zarzutu, posiada bogaty zasób słów
Korzystając z podziału niepłynności mówienia według 4 kryteriów (za Z. Tarkowskim) jąkanie Michała można sklasyfikować następująco:
a) kryterium lingwistyczne:
• niepłynność złożona, ponieważ kilka objawów występowało łącznie,
np. jjjjje-jjjjje-je-je-jjjjjesień, je-je-je-jjjjjeeeesień,
Kkk {pauza napięta}, Kkk-kra-kra-kkkraków.
Powyższe objawy występowały w formie łącznej tworząc „zlepki”.
b) kryterium fizjologiczne:
• niepłynność spastyczna - nadmierne napięcie mięśni aparatu mowy typu kloniczno - tonicznego (nie każda niepłynność miała objawy spastyczne),
c) kryterium psychologiczne:
• niepłynność uświadomiona i logofobiczna,
d) kryterium socjologiczne:
• niepłynność społecznie zmienna – nasilała się w zależności od osób i sytuacji.

IV. Przyjęte hipotezy terapeutyczne:
1. W miarę możliwości zmiana stylu życia rodziny, więcej czasu spędzane razem, poświęcanie uwagi chłopcu, zaangażowanie go w opiekę nad siostrą
2. Podnieść samoocenę chłopca .
3. Opanować reakcje fizjologiczne.
4. Prowadzić trening płynności mówienia.
V. Plan działania:
1. Przeprowadzenie rozmowy z rodzicami chłopca. Uświadomienie im problemu syna, sytuacji psycho-fizycznej w jakiej się znajduje, praca z psychologiem – próba włączenia chłopca we wspólną opiekę nad siostrą, poświęcanie Michałowi więcej uwagi i czasu przez rodziców. Aklimatyzacja chłopca w nowej szkole – praca z pedagogiem szkolnym, odnowienie relacji z najlepszym kolegą Jackiem,.
2. Rozmowa z Michałem na temat jego sukcesów dydaktycznych w klasie oraz poza nią - udział w zajęciach pozalekcyjnych
3. Prowadzenie ćwiczeń eliminujących unikanie kontaktu wzrokowego oraz zwrócenie uwagę na zbędne ruchy rąk i nóg.
4. Prowadzenie ćwiczeń oddechowych mających na celu wyrównanie oddechu i przedłużenie fazy wydechowej.
5. Prowadzenie ćwiczeń relaksacyjnych.
6. Prowadzenie treningu płynności mowy:
a) mówienie wydłużone polegające na rozciąganiu wypowiedzi – zmniejszenie tempa wypowiedzi,
b) mówienie szeptem,
c) śpiewanie wyrazów, słuchanie rymowanek (słucha i odpowiada rymującym się wyrazem)
d) ćwiczenia oddechowo – fonacyjne,
e) ćwiczenia „zgrania” przy starcie mowy początku wydechu i mówienia,
f) ćwiczenia delikatnego i spokojnego startu mowy
7. Prowadzenie psychodramy – odgrywanie sytuacji w gabinecie oraz w warunkach naturalnych.