Badanie poziomu świadomości ludzi młodych na temat wiedzy o udarach mózgu

WARSZAWA 2014

BADANIE POZIOMU ŚWIADOMOŚCI LUDZI MŁODYCH NA TEMAT WIEDZY O UDARACH MÓZGU

SPIS TREŚCI:
1.Wstęp 3
2.Udary mózgu i ich rodzaje, przyczyny występowania, czynniki ryzyka, objawy i diagnostyka. 5
2.1. DEFINICJA UDARU MÓZGU 5
2.2. PODZIAŁ UDARÓW MÓZGU 6
2.2.1. Podział udarów w zależności od mechanizmu patogenetycznego 7
2.2.2. Podział udarów ze wzglądu na długość utrzymywania się objawów i dynamikę 8
2.3. EPIDEMIOLOGIA 10
2.3.1. Niemodyfikowalne czynniki udarów mózgu 10
2.3.2. Modyfikalne czynniki udarów mózgu 10
2.4. OBJAWY I DIAGNOSTYKA W UDARACH MÓZGU 13
3.Leczenie w udarach mózgu, rehabilitacja i profilaktyka 15
3.1. POSTĘPOWANIE W OSTREJ FAZIE UDARU 15
3.2. POSTĘPOWANIE W PRZEWLEKŁEJ FAZIE UDARU 15
3.3. REHABILITACJA I LECZENIE PACJENTÓW PO UDARZE MÓZGU 17
3.3.1.Leczenie w udarach mózgu 17
3.4. POWIKŁANIA U CHORYCH Z PRZEBYTYM UDAREM MÓZGU 20
3.5. REHABILITACJA CHORYCH PO UDARACH MÓZGU 22
3.5.1. Funkcja rehabilitacyjna pielęgniarki na oddziale neurologicznym 22
3.6. DZIAŁALNOŚĆ PROFILAKTYCZNA 24
4. Metodologia badań 26
4.1. ZAŁOŻENIA I CELE PRACY 26
4.2. TEREN I ZAKRES BADAŃ 27
4.2.1. BADANIA NAUKOWE 27
4.2.2. METODY I TECHNIKI ZASTOSOWANE W PRACY 28
5.Analiza ankiety 30
6.Dyskusje i wnioski 41
6.1. DYSKUSJE 41
6.2. WNIOSKI 44
7.1.Streszczenie 46
8.Bibliografia: 48
9.Aneks: 50

1.WSTĘP

Udar mózgu stanowi drugą, co do częstości przyczynę występowania zgonów w krajach wysoce uprzemysłowionych na całym świecie. Pomimo upływu lat środowisko medyczne wciąż zostaje podzielone, co do kwestii metod leczenia oraz wyboru najodpowiedniejszego postępowania medycznego. Ciągłe badania kliniczne porównują korzyści, jakie wynikają z różnorodnych metod leczenia oraz zagrożenia i ryzyka wynikające z zastosowanych metod terapeutycznych. Badania te stały się podstawą do opracowywania nowych standardów w leczeniu udarów mózgu, oraz wytycznych mających na celu ułatwienie właściwego postępowania leczniczego. Pomimo różnorodności metod leczniczych zasługuje fakt, że nadrzędną rolę w leczeniu udaru jest nie tylko sam fakt zapobiegania skutkom udaru i ograniczenie jego rozległości, ale szeroko pojęta profilaktyka, która może być znacznie tańsza i nie powoduje objawów ubocznych, poza tym pozwala na skuteczne zapobieganie wystąpieniom udarów oraz ich zminimalizowanie. Udary mózgu na całym świecie stanowią bardzo duży problem nie tylko medyczny, ale także społeczny, stąd też od kilku lat podejmowane są próby ustalenia optymalnej metody postępowania w przypadku wystąpienia udaru mózgu. Postepowanie to powinno odbywać się zgodnie z współczesną wiedzą medyczną i wprowadzeniem zmian organizacyjnych w systemach leczenia, oraz profilaktyki pierwotnej i wtórnej. Istotną rolę w leczeniu i zapobieganiu nawrotom choroby stanowi rzetelna wiedza na temat udarów mózgu, która powinna być bardziej dostępna dla ludzi młodych. Ponieważ udary stanowią nie tylko dość duży odsetek śmiertelności, ale także prowadzą do trwałego kalectwa, ważnym jest tutaj informowanie społeczeństwa o przyczynach powstawania chorób związanych z udarem mózgu, możliwości ich zapobiegania i leczenia, a także zminimalizowanie czynników modyfikalnych, które mogą mieć bezpośredni związek z występowaniem i rozległością udarów mózgu. W rozdziale drugim zostały opisane udary mózgu z podziałem na rodzaje i przyczyny występowania, czynniki ryzyka, a także diagnostyka stosowana w udarach mózgu. Rozdział trzeci zawiera informacje o leczeniu, rehabilitacji i profilaktyce w udarach mózgu. W kolejnym rozdziale możemy przeczytać o metodologii badań zastosowanej w pracy licencjackiej, celu i zakresie badań. Rozdział piąty zajmuje analizę badań z ankiety. Rozdział szósty zawiera dyskusje i wnioski. W rozdziale siódmym znajduje się podsumowanie.
 
2.UDARY MÓZGU I ICH RODZAJE, PRZYCZYNY WYSTĘPOWANIA, CZYNNIKI RYZYKA, OBJAWY I DIAGNOSTYKA.

2.1. DEFINICJA UDARU MÓZGU

Udar mózgu (ang. Stroke) jest to nagle ogniskowe lub uogólnione zaburzenie czynności mózgu, utrzymujące się powyżej 24 godzin i powodujące bardzo duże ryzyko zgonu chorego. Podobną definicję udaru mózgu podaje też Wikipedia [1]. Jak wyjaśniają autorzy pracy zbiorowej [16], Udar mózgu to zjawisko złożone klinicznie i nie łatwe do zdiagnozowania, ze względu na różnorodność udarów oraz mnogość czynników jego występowania, a także ilość współistniejących chorób, które mogą mieć bezpośrednie przyczyny wystąpienia ryzyka udaru mózgu. W kompendium o leczeniu w neurologii [9] można także przeczytać, iż określenie pojęcia udaru mózgu przez autorów określa stan wystąpienia nagłych ogniskowych objawów neurologicznych, występujących w wyniku zaburzeń krążenia mózgowego, takich jak niedokrwienie lub krwotok. Jak podają autorzy, objawy kliniczne udaru mózgu mogą wystąpić na innym tle niż zaburzenia w krążeniu mózgowym, a ich bezpośrednią przyczyną może być wystąpienie udaru w wyniku przebiegu migreny, guza mózgu, napadu padaczkowego, lub krwiaka podtwardówkowego. Chorzy z objawami udaru mózgu powinni być bardzo dokładnie zdiagnozowani i zbadani. Zgodnie z definicją WHO [1] nagle pojawienie się ogniskowego deficytu neurologicznego lub globalnych czynności mózgu, które jeśli wcześniej nie powodują zgonu i utrzymują się dłużej niż 24 godziny, oraz nie maja innej przyczyny niż naczyniowa, upoważnia do rozpoznania udaru mózgu. Rozpoznanie takie jest jednak wyłącznie kliniczne, ponieważ nie uwzględnia ono patomechanizmu zaburzeń naczyniowych, braku lub obecności zmian strukturalnych w mózgu, lokalizacji oraz ich rozległości. Jak podaje też Amerykański Instytut Narodowy Chorób Układu Nerwowego i Udaru Mózgu ”zespół objawów wynikłych z czasowego lub stałego upośledzenia funkcji ośrodkowego układu nerwowego przez proces niedokrwienny lub krwotoczny, w którym doszło do pierwotnego uszkodzenia jednego lub wielu naczyń mózgu przez proces patologiczny” świadczy o wystąpieniu objawów udaru mózgu. Jak podaje literatura „Udar mózgu” wydawnictwa Uniwersytetu Jagiellońskiego, w definicji uwzględniono także dwa z możliwych mechanizmów powodujących wystąpienie udaru mózgu (u.m.), to jest niedokrwienie tkanki nerwowej ośrodkowego układu nerwowego (o.u.n.), lub wynaczynienie w jej obrębie. W wielu przypadkach udar jest stanem zagrażającym życiu, często prowadząc także do kalectwa lub zejścia śmiertelnego, dlatego też jako zaburzenie neurologiczne wymaga bezwzględnej hospitalizacji, najlepiej na wyspecjalizowanym oddziale udarowym.

2.2. PODZIAŁ UDARÓW MÓZGU

Ze względu na patomorfologię [4], udary możemy podzielić na krwotoczne i niedokrwienne, przy czym udar niedokrwienny może być także wtórnie ukrwotoczniony. Niedokrwienne udary mózgu stanowią około 80% wszystkich przypadków udarów, a udary krwotoczne (krwotoki śródczaszkowe i śródmózgowe) -15%, ostatnie ok 5% zajmują krwotoki podpajęczynówkowe. Objawy udaru zależą od umiejscowienia obszaru uszkodzenia mózgu oraz jego rozległości. W zależności od mechanizmu patogenetycznego u.m. można podzielić na:
-zakrzepowo-zatorowe
-zatorowości tętniczo-tętnicze
-wytworzenie się zakrzepów

Ze względu na długość utrzymywania się objawów i dynamikę udaru możemy zastosować podział na:
-przemijające napady niedokrwienne(ang. TIA)
-odwracalne udary niedokrwienne, których objawy cofają się do około trzech tygodni
-udar postępujący, powodujący stopniowe pogorszenie stanu neurologicznego, gdzie objawy mają zmienny charakter
-udar dokonany, gdzie objawy ubytkowe utrzymują się powyżej trzech tygodni, określany, jako zawał mózgu
2.2.1. PODZIAŁ UDARÓW W ZALEŻNOŚCI OD MECHANIZMU PATOGENETYCZNEGO

Udary zakrzepowo-zatorowe, to najczęściej zawał mózgu, który stanowi około 14-40% wszystkich udarów niedokrwiennych [3,4,16]. Może on wynikać z zatorowości tętniczo-żylnej, lub wytworzenia się zakrzepu. Przemieszczanie się materiału zatorowego z niżej położonego odcinka tętnicy do wyższych partii naczynia jest zatorowością zakrzepowo-zatorową. Zamknięcie światła naczynia przez wytworzenie się zakrzepu lub hemodynamiczne zwężenie tętnic szyjnych lub śródczaszkowych może być także przyczyną zatorowości zakrzepowej. Zatorowości takie można podzielić także na kilka odmian, ze względu na przyczyny ich powstawania. Do najczęściej spotykanych można zaliczyć zatorowe, zatokowe i hemodynamiczne. 15-30% wszystkich udarów stanowią zatorowości. Mianem udaru zatorowego określa się niedokrwienie powstałe w mechanizmie zatorowości, gdy źródło zatoru leży poza naczyniami mózgowymi, lub bezpośrednio doprowadzającymi krew do mózgu. Do najczęściej spotykanych możemy zaliczyć zatorowość mózgową sercowopochodną. Migotanie przedsionków oraz obecność wad zastawkowych sprzyja tworzeniu zakrzepów krwi w sercu, podobna sytuację możemy zauważyć w przypadku zawału mięśnia sercowego i zapalenia wsierdzia, przeciekami pomiędzy komorami serca lub przedsionkami. Choroby serca i układu krążenia mogą mieć tutaj bezpośrednią przyczynę powodującą udar mózgu zatorowy.
Zatorowości lakunarne tzw. zatokowe występują z podobną częstotliwością jak udary zatorowe, jednakże są one skutkiem choroby małych naczyń krwionośnych. Udary tego typu dotyczą najczęściej struktur podkorowych, jak pień mózgu, wzgórze, jądro podstawy mózgu, czy torebka wewnętrzna. W takim mechanizmie powstają zazwyczaj małe ogniska o średnicy kilku milimetrów, rzadziej większe i powodują one powstawanie zatok lub lakun [4].
Zatorowości hemodynamiczne wynikają z nagłej, uogólnionej niedostateczności krążenia w o.u.n. na skutek nagłego, czasowego zatrzymania krążenia lub np. w wyniku wstrząsu hipowolemicznego. Podobnie wygląda mechanizm zamknięcia dużych, zewnątrzczaszkowych tętnic w odcinkach proksymalnych. W takich przypadkach wytworzenie się zawału mózgu na pograniczu dorzecza unaczynienia dużych pni tętniczych.
2.2.2. PODZIAŁ UDARÓW ZE WZGLĄDU NA DŁUGOŚĆ UTRZYMYWANIA SIĘ OBJAWÓW I DYNAMIKĘ

Przemijający napad niedokrwienny (ang. TIA) jest także zaliczany do objawów udarów mózgu. Charakterystyką jego jest to, że objawy trwają zazwyczaj do 24 godzin, a epizody ogniskowe ubytku czynności ograniczonego obszaru mózgowia, lub siatkówki jest spowodowane niedokrwieniem o.u.n. jak w przypadku udaru mózgu. Jak można zauważyć [2,16], epizody takie trwaj najczęściej od kilku do kilkunastu minut i rzadko przekraczają czas 1 godziny.
Odwracalny niedokrwienny ubytek neurologiczny (ang. Reversible ischaemic neurologic deficit-RIND) to wystąpienie objawów klinicznych udaru, które ustępują w ciągu 21 dni.

Rysunek1. Udar mózgu niedokrwienny- rozległy zawał mózgu w obszarze tętnicy środkowej mózgu z masywnym obrzękiem półkuli i towarzyszącym przemieszczeniem struktur środkowych (strzałka) -źródło Wikipedia

Zawał mózgu, czyli udar mózgu dokonany, występuje wtedy, gdy można już zauważyć ustabilizowanie kliniczne, niemające tendencji do regresji-objawy udaru (kliniczne).
Kolejnym rodzajem udaru mózgu ze względu na dynamikę jest udar postępujący (ang. progressive stroke), charakteryzujący się progresją objawów ogniskowych w 1 dobie, często w okresie 6 godzin od wystąpienia udaru, ze stabilizacją objawów i utrwaleniem stanu klinicznego w okresie do trzeciej doby [4].

2.3. EPIDEMIOLOGIA

Ryzyko udarów wzrasta wraz z wiekiem, występują one głównie u ludzi starszych ok. 70 roku życia, ale mogą także występować u osób młodych i czasem dzieci. Ze względu na częstotliwość występowania udary znajdują się na trzecim miejscu w Polsce, jako choroby powodujące zgony, kalectwo i brak samodzielności osób dorosłych.
Czynniki udaru mózgu można podzielić na modyfikowalne i niemodyfikowalne. Do czynników modyfikowalnym możemy zaliczyć takie czynniki, na które możemy mieć w jakiś sposób wpływ np. nawyki żywieniowe, stosowane używki, aktywność fizyczna, oraz choroby, które można leczyć (nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, choroby wieńcowe, choroby naczyniowe).
2.3.1. NIEMODYFIKOWALNE CZYNNIKI UDARÓW MÓZGU

Czynniki niemodyfikowalne to wiek, płeć, rasa oraz choroby uwarunkowane genetycznie. Jeśli chodzi o wiek to ryzyko udaru mózgu zwiększa się 2-krotnie, co 10 lat, począwszy od 55 roku życia. Biorąc pod uwagę płeć to częstsze ryzyko wystąpienia udaru występuje u mężczyzn, a biorąc pod uwagę rasę, najczęściej występuje on u rasy czarnej, być może ze względu na życie w złych warunkach ekonomicznych i częstsze występowanie nadciśnienia tętniczego [3].
2.3.2. MODYFIKALNE CZYNNIKI UDARÓW MÓZGU

Czynniki modyfikalne możemy podzielić na występowanie chorób i zaburzeń metabolicznych, styl życia i wpływ środowiska, oraz czynniki biochemiczne, potwierdzone badaniami laboratoryjnymi. Choroby mające wpływ na ryzyko wystąpienia udaru mózgu można leczyć, zmniejszając tym samym ryzyko jego wystąpienia. Do najczęstszych czynników możemy zaliczyć nadciśnienie tętnicze. Podwyższone wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego przyspieszają procesy miażdżycowe i zmiany chorobowe w małych naczyniach. Ryzyko udaru związanego z nadciśnieniem maleje wraz z wiekiem, ale zawsze ma istotne znaczenie w etiologii. Nadciśnienie tętnicze utrwalone powoduje 3-6 krotnie większe ryzyko udaru [17].
Cukrzyca jest kolejnym niezależnym czynnikiem ryzyka udaru. Zwiększa ona nie tylko ryzyko jego wystąpienia, ale także ma wpływ na jego rozległość, ciężkość oraz zwiększa znacznie ryzyko zgonu pacjenta, ryzyko wystąpienia udaru w związku z cukrzycą jest o 1,8-2,2 krotnie wyższe.
Choroby serca powodują powstawanie skrzeplin, które mogą być potencjalnym źródłem zatorów. Choroby naczyniowe jak np. zwężenie tętnicy szyjnej powoduje ok. 20% większe ryzyko wystąpienia udaru mózgu. Zwężenia na skutek wystąpienia blaszek miażdżycowych można leczyć operacyjnie. Istotny wpływ mają też choroby serca jak: migotanie przedsionków, zawał mięśnia sercowego. [4] Do kolejnych chorób i stanów patologicznych możemy zaliczyć: dyslipidemie, choroby krwi, zespoły zaburzeń metabolicznych w chorobach nerek, niedoczynność tarczycy, przewlekły stres powodujący zaburzenia behawioralne i metaboliczne, migrena w populacji kobiet pomiędzy 24 a 45 rokiem życia, dna moczanowa u mężczyzn, zespół bezdechu nocnego. Kolejnymi przyczynami mogącymi mieć znaczący wpływ na wystąpienie ryzyka udaru mózgu są: zakażenia bakteryjne i wirusowe jak np. Helicobacter pyloryi, C. Pneumoniae, cytomegaliowirus, choroby bakteryjne przyzębia [9,17]. Niemiażdżycowe choroby tętnic szyjnych i mózgowych, zwyrodnienia, rozwarstwienia, zwężenia tętnic szyjnych i skrzeplin w światłach naczyń są także bardzo istotnymi czynnikami ryzyka wystąpienia udaru.
Czynniki biochemiczne i hematologiczne, które można zauważyć w badaniach laboratoryjnych to stężenie białka i fibrynogenu w osoczu krwi, podwyższone wartości hematokrytu u mężczyzn, podwyższone stężenie homocysteiny w surowicy krwi, przy której ryzyko udaru wzrasta proporcjonalnie do poziomu wzrostu homocysteiny [18].
Czynniki modyfikowalne i zależne od stylu życia i wpływów środowiskowych to używki, alkohol, nieodpowiednia dieta, mała aktywność fizyczna i złe warunki socjoekonomiczne i niski poziom edukacji.
Palenie tytoniu podwyższa ciśnienie krwi, powoduje zwężenie naczyń, szczególnie w tętnicach szyjnych i powstawania zmian miażdżycowych, co niezaprzeczalnie także ma wpływ na ryzyko udaru mózgu. Używki bardzo często podwyższają ciśnienie tętnicze. Alkohol bardzo często może prowadzić do odwodnienia, zwiększenia hematokrytu we krwi i powodować zwiększoną lepkość krwi. U osób spożywających alkohol w dużych ilościach bardzo często występuje tez zespół bezdechu sennego, kardiomiopatia i migotanie przedsionków. Alkohol i zależność alkoholowa powodują 2-3 krotnie wyższe ryzyko wystąpienia udaru, podobnie jak nikotynizm [3,15].
Kolejnym ryzykiem powodującym ryzyko udaru jest otyłość, szczególnie, kiedy towarzyszy jej nadciśnienie tętnicze, cukrzyca i mała aktywność fizyczna. Osoby otyłe są bardziej narażone na ryzyko udaru powodującego bardzo często zgon lub ciężki przebieg choroby. Niewłaściwy sposób odżywiania powoduje 1,5 krotnie większe ryzyko wystąpienia udaru. Najsilniej efekt ten jest widoczny w grupie kobiet po 50 r.ż. i mężczyzn pomiędzy 35-65 r.ż. Dieta jest kolejnym czynnikiem, jaki możemy wziąć pod uwagę oceniając ryzyka udaru mózgu. Trudno określić jednoznacznie wpływ diety na ryzyka wystąpienia udaru, jednak może mieć ona bardzo ważne pośrednie znaczenie np. w chorobach wieńcowych, niedoborach witamin, potasu, wapnia i magnezu.
Modyfikowalne czynniki udaru mózgu mogą w znaczący sposób zapobiegać udarom lub tez zmniejszać ryzyko jego wystąpienia. Jednym z takich czynników jest aktywność fizyczna, która obniża ciśnienie tętnicze krwi, reguluje masę ciała, stężenie cholesterolu i fibrynogenu w organizmie człowieka. Mała aktywność fizyczna zwiększa ryzyko wystąpienia udaru a także cukrzycy typu 2.
Innymi czynnikami mającymi wpływ na ryzyka wystąpienia udaru może być status społeczny. Stres, bezrobocie, niski status społeczny, powiązany najczęściej ze złym odżywianiem się, paleniem tytoniu i nadużywaniem alkoholu powoduje znaczne ryzyko chorób naczyniowych i zwiększa ryzyko udaru mózgu poprzez nieodpowiedni i szkodzący zdrowiu styl życia.
Infekcje mogą przyczyniać się do rozwoju miażdżycy, a szczególnie tworzenia niestabilnych blaszek miażdżycowych. Do potencjalnych czynników udarów mózgu możemy tez zaliczyć migrenę, przyjmowanie doustnych środków antykoncepcyjnych i hormonalnej terapii zastępczej. Do nich możemy zaliczyć także zaburzenia hematologiczne.
Współistnienie kilku czynników ryzyka znacznie zwiększa wystąpienie zagrożenia udarem.
2.4. OBJAWY I DIAGNOSTYKA W UDARACH MÓZGU

Rozpoznanie udaru mózgu jest rozpoznaniem klinicznym. Ważnym czynnikiem jest odróżnienie udaru mózgu od przemijających napadów niedokrwienia. Kryterium ułatwiającym rozpoznanie jest tutaj czas, jeśli objawy nie ustępują w ciągu 24 godzin od czasu wystąpienia możemy mówić o wystąpieniu udaru mózgu, natomiast ustąpienie objawów chorobowych świadczy o wystąpieniu napadów niedokrwiennych. Udar mózgu jest stanem nagłym i zagrażającym życiu, dlatego powinien być jak najszybciej zdiagnozowany, zlokalizowany i powinno być podjęte możliwie jak najszybsze leczenie [11,14]. Niejednokrotnie można stwierdzić, ze przemijające objawy niedokrwienia tzw. TIA mogą poprzedzać wystąpienie udaru. Od chwili wystąpienia udaru bardzo ważny jest czas, który ma tutaj decydujące znaczenie, stracony czas to stracona szansa na przeżycie lub całkowite wyleczenie. Ważne jest tutaj wiec bardzo szybkie rozpoznanie objawów udaru mózgu i jak najszybsze podjęcie leczenia. Pacjent powinien jak najszybciej zostać hospitalizowany, najlepiej na wyspecjalizowanych pododdziałach udarowych, lub oddziale neurologicznym.
Do objawów udaru mózgu możemy zaliczyć
-nagle odrętwienie lub osłabienie mięśni twarzy, kończyn, szczególnie połowicze
-uczucie zmieszania i zaburzenia mowy
-zaburzenia widzenia
-trudności z chodzeniem, zawroty głowy, utrata równowagi i brak koordynacji ruchowej
-nagle silne bole głowy
-zaburzenia przytomności
W ocenie i rozpoznaniu udaru mózgu musimy wziąć pod uwagę kilka czynników składających się na badanie pacjenta, należą do nich wywiad, badanie przedmiotowe, rutynowe i specjalistyczne badania diagnostyczne.
Wywiad powinien być przeprowadzony bardzo szczegółowo, szczególnie powinien dotyczyć współistniejących chorób tkanki łącznej, nowotworów, schorzeń kardiologicznych, cukrzycy, stosowanych używek, trybu życia, obecności wcześniejszych napadów niedokrwiennych np. TIA.
Badanie przedmiotowe powinno być ukierunkowane na wystąpienie potencjalnych przyczyn zatoru, jak np. migotanie przedsionków, szmery nad tętnica szyjna, choroby zastawkowe i nadciśnienie tętnicze.
Rutynowe badania diagnostyczne, jakie należy wykonać choremu z podejrzeniem udaru mózgu to morfologia z rozmazem, ob., stężenie białka w surowicy, stężenie glukozy, badanie ogólne moczu, profil lipidowy. U osób młodych należy wykonać badanie układu krzepnięcia i stężenie autoprzeciwciał. Kolejnym badaniem jest EKG oraz RTG klatki piersiowej w celu ustalenia chorób mięśnia sercowego i niewydolności układu krążenia oraz nowotworów.
Specjalistyczne badania diagnostyczne. Zgodnie z najnowszymi zaleceniami u pacjentów z podejrzeniem udaru mózgu należy przeprowadzić je w ciągu pierwszych 24 godzin. Do badan takich zaliczany badanie TK. Ma ono na celu zróżnicowanie udaru mózgu, co do jego rodzaju: niedokrwienny, krwotoczny(lokalizacji, rozległości oraz może pomóc w ustaleniu przyczyny udaru. Badanie takie może mieć decydujący wpływ na zastosowane leczenie.
Kolejnym badaniem jest badanie dopplerowskie tętnic szyjnych. USG tętnic szyjnych powinno być wykonane w przypadku podejrzenia zaburzenia zakrzepowo-zatorowego pochodzenia szyjnego. Badanie to jest nieinwazyjne i niezwykle skuteczne, jeśli chodzi o diagnostykę zwężenia np. tętnic szyjnych. Badanie to pozwala także na analizę morfologiczną ściany naczyń i echogenności blaszki miażdżycowej. Obecnie zaleca się wykonanie badania dopplerowskiego u wszystkich pacjentów z wystąpieniem incydentów mózgowych z zaburzeniami naczyniowymi [16].
Angiografia to kolejne badanie występujące w diagnostyce specjalistycznej. Wykonuje się je obecnie rzadziej, ponieważ istnieją inne metody badania diagnostycznego równie skuteczne a dodatkowo nieinwazyjne. Wykonuje się ja jednak w przypadku lokalizacji tętniaków i zapaleń tętnic, natomiast u pacjentów po udarach mózgu nie należy jej wykonywać wcześniej niż po 1-2 tygodniach od wystąpienia udaru [17].

3.LECZENIE W UDARACH MÓZGU, REHABILITACJA I PROFILAKTYKA

3.1. POSTĘPOWANIE W OSTREJ FAZIE UDARU

Postępowanie w dokonanym udarze niedokrwiennym ma charakter podtrzymujący. Zastosowanie terapii fibrynolitycznej powoduje poprawę rokowania poprzez zmniejszenie deficytu neurologicznego po upływie 3-6 miesięcy od wystąpienia udaru. Warunkiem jest jednak zastosowanie jej w pierwszych 3 godzinach od wystąpienia udaru, dlatego tak decydujące znaczenie ma czas natychmiastowa hospitalizacja pacjenta i szybkie zdiagnozowanie [18].
Postępowanie z chorym obejmuje potwierdzenie rozpoznania badaniem przedmiotowym, podmiotowym i badaniami laboratoryjnymi, zapobieganie postępowaniu choroby, zapobieganie powikłaniom, rehabilitację, kontrolę ciśnienia i leczenie nadciśnienia tętniczego, zachęcanie do profilaktyki, zaprzestania palenia tytoniu i spożywania alkoholu. U pacjentów w udarach mózgu ważne jest także uregulowanie gospodarki lipidowej oraz kontrola glikemii w przypadku współistniejącej cukrzycy. Istotne znaczenie ma tutaj usunięcie przyczyny zatoru i leczenie źródeł przy zastosowaniu leków przeciwzakrzepowych, antybiotyków w przypadku infekcji wsierdzia, leczenie innych chorób zapalnych i chorób tkanki łącznej [19].

3.2. POSTĘPOWANIE W PRZEWLEKŁEJ FAZIE UDARU

Przewlekła faza udaru mózgu, to faza leczenia poszpitalnego. Jest ona długotrwała i w zasadzie obejmuje ona ciągłą rehabilitację, oraz dążenie do przywrócenia utraconych funkcji poprzez specjalne terapie. Terapie te mają za zadanie nauczenie chorego poprawnego poruszania się, w tym chodzenia, które powinno zapobiegać urazom i upadkom. Aby stymulować ocalałe komórki nerwowe, ćwiczenia powinny być specjalnie opracowane i wykonywane przez pacjenta systematycznie. Powrót utraconych funkcji powstaje dzięki stymulacji komórek nerwowych i utorowaniu nowych połączeń. Rehabilitacja jest bardzo ważnym czynnikiem w leczeniu chorych po udarach mózgu. Powinna być prowadzona już od pierwszych dni po udarze, jako rehabilitacja bierna i przyłóżkowa. W przewlekłej fazie udaru powinna ona zapobiegać skutkom unieruchomienia, oraz powikłaniom ze strony innych układów i narządów. Rehabilitacja taka powinna uwzględniać ćwiczenia kończyn- zapobieganie zmianom zakrzepowo-zapalnym, przykurczom z powodu unieruchomienia, stymulowanie krążenia obwodowego, ćwiczenia oddechowe i oklepywanie, usprawniające pracę układu oddechowego, mające na celu zapobieganie zapaleniom płuc oraz profilaktykę przeciwodleżynową i higienę osobistą. Szczegółowo opisana rehabilitacja u pacjentów po udarach mózgu zostanie wyjaśniona w kolejnym rozdziale o leczeniu i rehabilitacji chorych po udarach mózgu.  
3.3. REHABILITACJA I LECZENIE PACJENTÓW PO UDARZE MÓZGU

3.3.1. LECZENIE W UDARACH MÓZGU

Pacjenci chorujący na udar mózgu powinni być leczeni na wyspecjalizowanych oddziałach udarowych, w związku z tym bardzo istotną rolę w leczeniu chorych po udarach mózgu odgrywa organizacja systemu opieki medycznej. Ideą powstania oddziałów lub pododdziałów udarowych, oraz wyspecjalizowanej kadry medycznej jest wielospecjalistyczna opieka nad chorym. Liczne badania kliniczne wykazały także, że leczenie chorych z udarami mózgu przez wyspecjalizowane zespoły, w których w skład wchodzą: neurolog, internista, kardiolog, pielęgniarka, fizjoterapeuta oraz logopeda, ma istotny zmniejsza na zmniejszenie liczby zgonów, skraca czas pobytu w szpitalu chorych oraz zwiększa liczbę pacjentów wypisywanych do domu w stanie ogólnym dobrym, którzy mogą prowadzić samodzielny tryb życia. Istotnym czynnikiem w leczeniu udarów mózgu jest diagnoza, szybkie i dokładne rozpoznanie udaru, które nie zawsze jest możliwe. Powinno być ono potwierdzone dostępnymi badaniami diagnostycznymi rutynowymi i specjalistycznymi. Leczenie w udarach mózgu zależy od szybkości i jasności rozpoznania, a im szybciej podjęte tym większe szanse chory ma na szybki powrót do zdrowia i uzyskania samodzielności. Ustalenie dokładnego rozpoznania pozwala na możliwe szybkie zapobieganie wystąpieniu późniejszych powikłań udaru mózgu, oraz zmniejszenie rozległości zniszczeń w o.u.n. Leczenie w udarach mózgu można podzielić na zachowawcze, chirurgiczne i farmakologiczne [9]. Nie należy także zapomnieć o wczesnej rehabilitacji, najlepiej przyłóżkowej i zaplanowaniu dalszej rehabilitacji.
W rozpoznaniu należy wziąć pod uwagę, że wraz z wiekiem wzrasta nie tylko liczba udarów, ale także współistniejących chorób, które mogą utrudniać rozpoznanie. Zgodnie z zasadami współczesnego postępowania każdy chory z udarem mózgu powinien być natychmiast, w trybie pilnym, skierowany do szpitala. Czas rozpoczęcia leczenia jest jednym z podstawowych czynników wpływających na rokowanie. Leczenie udaru ma na celu jak najszybsze przywrócenie przepływu krwi w obszarze objętym niedokrwieniem (leczenie antyagregacyjne, leczenie trombolityczne), przeciwdziałanie niekorzystnym zjawiskom biochemicznym powstającym w wyniku niedokrwienia (leczenie neuroprotekcyjne) oraz wczesne wykrywanie i leczenie powikłań pozamózgowych. Jak podaje większość literatury leczenie udarów można podzielić na kilka etapów prowadzonych jednocześnie i wspomagających się wzajemnie. Leczenie zachowawcze, farmakologiczne, oraz rehabilitacja muszą być prowadzone jednocześnie i wzajemnie się uzupełniać już od początkowego okresu udaru mózgu. Jedynie leczenie chirurgiczne może być zastosowane w okresie późniejszym, kiedy inne metody nie dają zadowalających efektów leczenia, lub wymaga tego stan pacjenta i jest ono stosowane w szczególnych przypadkach udarów mózgu np. w udarach krwotocznych.

3.3.1.1. LECZENIE ZACHOWAWCZE

Polega ono na podtrzymywaniu podstawowych funkcji życiowych pacjenta i zapobieganiu powikłaniom nie tylko z powodu udaru, ale także z powodu współistniejących chorób. Ważnym procesem w leczeniu udarów jest usunięcie ich przyczyny i od tego też zależy leczenie udarów. Jeżeli czynnik wywołujący udar nie zostanie usunięty, powoduje on ryzyko zwiększające powikłania i nawroty choroby. Istotnym działaniem jest tutaj wyeliminowanie jak największej liczby czynników ryzyka już w początkowej fazie udaru.

3.3.1.2. LECZENIE CHIRURGICZNE

Leczenie chirurgiczne ma najczęściej zastosowanie w udarach mózgu z przebiegiem krwotocznym. Udary krwotoczne i krwotoki podpajęczynówkowe stanowią około 20% wszystkich przypadków udarów mózgu. Zabieg chirurgiczny może być postępowaniem ratującym życie, szczególnie, gdy krwotoki mózgowe osiągają duże rozmiary ok. 7 cm średnicy, oraz w przypadku narastających szybko objawów wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego. Do takich zabiegów można zaliczyć aspirację lub ewakuację krwi. Krwotoki móżdżku kwalifikują do leczenia chirurgicznego, jako leczenie z wyboru [9]. Przeciwskazaniami do leczenia chirurgicznego są śpiączki przebiegające z objawami sztywności źrenic. W leczeniu udarów niedokrwiennych leczenie chirurgiczne jest zazwyczaj stosowane w plastyce tętnic szyjnych.
3.3.1.3. LECZENIE FARMAKOLOGICZNE

Leczeni farmakologiczne we wczesnym okresie udaru niedokrwiennego mózgu można podzielić na kilka nurtów. Odwołując się do literatury [4, 2, 3], autorzy podają, iż w leczeniu farmakologicznym można zastosować podział na leczenie antyagregacyjne, trombolityczne oraz leczenie przeciwzakrzepowe. Jak można zauważyć, standardy leczenia farmakologicznego we wczesnym okresie udarów mózgu są sklasyfikowane w podobny sposób i mają za zadanie jak najszybsze przywrócenie funkcji zamkniętego lub zwężonego naczynia w celu przywrócenia perfuzji mózgowej. Jest to tak zwana terapia reprefuzyjna [20].
Leczenie antyagregacyjne(przeciwpłytkowe) stosowane jest we wczesnej fazie udaru mózgu, z reguły do 48 godzin od wystąpienia klinicznych objawów udaru mózgu. Powinno być ono kontynuowane podczas hospitalizacji pacjenta, a także, jako prewencja wtórna. Lekiem najczęściej stosowanym jest tutaj ASA (kwas acetylosalicylowy), który wspomaga leczenie udarów, jednak jego wpływ jest umiarkowany [20].
Leczenie trombolityczne zmierza do reinkarnacji upośledzonych funkcji naczyń krwionośnych w wyniku ich zamknięcia lub zwężenia, a także przywrócenia prawidłowej persfuzji mózgowej. Takie leczenie powinno być zastosowane w najwcześniejszym okresie udaru, do około 3 godzin od wystąpienia objawów niedokrwiennych. Efektywność zastosowania leczenia trombolitycznego zależy od czasu, w jakim leczenie zostanie podjęte [4], im szybciej lek zostanie podany, tym szybciej możemy uzyskać poprawę w funkcjonowaniu naczyń krwionośnych, a także większe szanse na lepsze rokowanie w przebiegu udaru mózgu niedokrwiennego. Główne zastosowanie w takim leczeniu mają leki, które zawierają rekombinowany tkankowy aktywator plazminogenu (rtPA), powodują one rozpuszczenie zakrzepu, dzięki przejściu plazminogenu w plazminę, a tym samym udrożnienie zamkniętego naczynia krwionośnego [20].
Leczenie przeciwzakrzepowe stosowane jest najczęściej u pacjentów z zatorowością sercowopochodną. W leczeniu takim stosujemy zazwyczaj leki z grupy heparyn. Leczenie heparyną może zmniejszać ryzyko zmian zakrzepowych w kończynach dolnych oraz tętnicy płucnej, jednak zastosowanie jej w ostrej fazie udaru przyczynia się do poważnych powikłań np. jest ukrwotocznienie udaru [20]. Leki z grupy heparyn, które można stosować w leczeniu przeciwzakrzepowym to heparyny niefrakcjonowane, drobnocząsteczkowe i heparynoidy.

3.4. POWIKŁANIA U CHORYCH Z PRZEBYTYM UDAREM MÓZGU

Udar mózgu stanowi nadal bardzo duże ryzyko śmiertelności w Polsce, a powikłania u pacjentów po przebytym udarze mózgu powodują różnego rodzaju deficyty neurologiczne, związanie nie tylko z zaburzeniami procesów poznawczych, emocjonalnych i intelektualnych, ale także prowadzą bardzo często do niedowładów połowiczych i niepełnosprawności [21]. Niepełnosprawność ta jest przyczyną częściowej lub całkowitej zależności w codziennej aktywności, a dodatkowe powikłania w połączeniu z już istniejącymi deficytami neurologicznymi stanowią istotne problemy obniżające nie tylko, jakość życia chorych po udarach mózgu, ale też nastręczające problemy w rehabilitacji. 50-70% osób, które przeżyły udar wymaga stałego leczenia i rehabilitacji, a częstotliwość występowania powikłań jest wysoka i dotyczy około 40-90% pacjentów leczonych na oddziałach neurologicznych, oraz rehabilitacji pourazowo/neurologicznej [21]. Niektóre powikłania mogą rozwijać się w późnym okresie poudarowym, dlatego bardzo ważne jest ich wczesne wykrycie, rozpoznanie i odpowiednie leczenie. Do bardzo groźnych powikłań możemy zaliczyć np. zatorowości płucne, zakrzepice żył głębokich, różnego rodzaju zakażenia oraz ponowne wystąpienie udaru. Pacjenci tacy powinni być niezwłocznie hospitalizowani, a wystąpienie tego typu powikłań jest bardzo dużym zagrożeniem dla życia.
Zaburzenia procesów poznawczych i percepcji dotyczą pamięci, poznania (percepcja), aspraksji-dyspraksji, zespołu zaniedbywania połowiczego i mowy. Do bardzo częstych zaburzeń percepcyjno-poznawczych możemy zaliczyć afazję. Jest ona przyczyną dysfazji ekspresyjnej i niemożnością wypowiadania się za pomocą mowy albo rozumienia wyrazów. Dotyczy ona często języka pisanego i jest przyczyną uszkodzenia pola, w którym zachodzą procesy powstawania mowy i jest ściśle związana z półkulą dominująca. Zazwyczaj problemy z afazją mają osoby po przebytym udarze z prawostronnym niedowładem połowiczym, ale może też występować u osób leworęcznych z niedowładami lewostronnymi [13]. Zespół połowiczej negacji [4] (ang. Hemineglect syndrome), nazywany także zespołem zaniedbywania, to zwyczajne niespostrzeganie połowiczo porażonej połowy ciała, a tym samym także niedostrzeganie połowy otoczenia. Upośledzenie widzenia może mieć także znaczący wpływ na procesy poznawcze i percepcji. Może ono występować jako niedowidzenie połowicze [3,5], lub jako ślepota spowodowana niedokrwieniem siatkówki oka (ślepota jednooczna). Zaburzenia spojrzenia mogą występować w różnych postaciach objawowych, głównie jako przymusowe ustawienie gałek ocznych o typie półkulowym (ang. Deviation conjuge’e) - patrzenie w stronę uszkodzonej półkuli mózgowej.
Porażenia i niedowłady połowicze wiążą się z uszkodzeniem dróg długich korowo-jądrowych lub piramidowych. Obrzęki i zespoły bólowe porażonych kończyn, upadki i urazy narządów ruchu oraz głowy spowodowane brakiem skoordynowanych ruchów, niemożnością poruszania się, przykurcze z powodu złej pielęgnacji lub jej braku, to tylko niektóre z powikłań, które mogą wystąpić po udarze mózgu. Do powikłań związanych z układem ruchu możemy też zaliczyć spastyczność mięśni szkieletowych, które powoduje wygórowanie odruchów [5], a wzmożone napięcie mięśni utrudnia, lub wręcz uniemożliwia wykonywanie ćwiczeń i zabiegów rehabilitacyjnych. W takich przypadkach warto zastosować różnego rodzaju ćwiczenia i zabiegi wytłumiające oraz zmierzać do przeprogramowania mechanizmów autoinhibicji [13], które można wspomagać leczeniem farmakologicznym. Sposoby rehabilitacji i leczenia pacjentów po przebytych udarach mózgu zostaną przedstawione w kolejnym rozdziale. Zaburzenia czucia zależą od lokalizacji zmiany niedokrwiennej i mogą być bardzo zróżnicowane. Mogą być one połowicze lub zlateralizowane. Zaburzenia takie mogą występować jako zaburzenia wszystkich rodzajów czucia, szczególnie w zakresie ruchu, ułożenia i stereotaksji [3,5]. Bardzo częstymi przypadkami mogą być tutaj zaburzenia czucia bólu oraz temperatury. Kolejnymi powikłaniami mogą być ślinotok i nietrzymanie moczu, które powodują dosyć duże problemy pielęgnacyjne i zwiększają możliwość wystąpienia dodatkowych problemów, które pogarszają jakość życia. Szczególne nietrzymanie moczu spowodowane jest zaburzeniem zwieraczy i zazwyczaj występuje w początkowym okresie po udarze mózgu. Do bardzo częstych powikłań możemy zaliczyć także depresję oraz padaczkę poudarową, które także mają negatywny wpływ na jakość życia osób po udarze mózgu i powrót do samodzielności.
3.5. REHABILITACJA CHORYCH PO UDARACH MÓZGU

Rehabilitacja po udarze mózgu powinna być prowadzona już od pierwszych dni od zachorowania pacjenta. Jest ona niezbędnym elementem postępowania terapeutycznego. Jak podają autorzy [3], rehabilitacja pacjentów we wczesnym okresie zachorowania powinna być dostosowana do stanu i możliwości chorego, a zabiegi rehabilitacyjne i pielęgnacyjne powinny obejmować właściwe ułożenie chorego, które mają za zadanie zapobiegać wystąpieniu przykurczów i zaników mięśniowych i wszelkiemu rodzaju powikłaniom. Rehabilitacja w udarach mózgowych powinna obejmować zabiegi rehabilitacyjne takie jak rehabilitacja czynna i bierna, ćwiczenia oddechowe, oklepywanie klatki piersiowej i masaże kończyn. Istotnym znaczeniem jest tutaj wczesne uruchamianie chorych w pierwszym etapie obejmujące pionizację pacjenta, jak siadanie, a w późniejszym okresie nauka chodzenia- rehabilitacja motoryczna.
W rehabilitacji pacjentów po udarach mózgu stosujemy zabiegi takie: jak kinezyterapia, fizjoterapia, psychoterapia, ergoterapia, terapia zaburzeń czynności krokowych, nauczanie codziennych sprawności. Do rehabilitacji chorych po udarach mózgu należy włączyć także rehabilitację społeczną i zawodową [12].
3.5.1. FUNKCJA REHABILITACYJNA PIELĘGNIARKI NA ODDZIALE NEUROLOGICZNYM

Ograniczona sprawność pacjentów po udarach mózgu, oraz utrata przez nich funkcji motorycznej sprawia, ze potrzebują oni pomocy pielęgniarskiej. Funkcja rehabilitacyjna pielęgniarki jest nazywana przez teoretyków pielęgniarstwa funkcją współzależną. Realizowanie jej opiera się na diagnozie pielęgniarskiej, ocenie stopnia upośledzenia sprawności ruchowej i czynności motorycznych, wyborze metody rehabilitacji przyłóżkowej oraz usprawnianie kompensacyjne. Wszystkie czynności powinny być zaplanowane i poddane ocenie skuteczności. Zadania rehabilitacyjne realizowane przez pielęgniarki powinny być ustalane z innymi członkami zespołu medycznego lub terapeutycznego z uwzględnieniem specyfiki oddziału neurologicznego [10]. Podmiotem kompleksowej rehabilitacji z udziałem pielęgniarek jest pacjent, który z powodu choroby utracił czynności lokomocyjne i motoryczne narządu ruchu, zdolność porozumiewania się lub zaburzenia mowy i powinien w jak największym stopniu i w jak najkrótszym czasie uzyskać niezależność i samodzielność. Diagnoza pielęgniarska powinna oceniać stopień niepełnosprawności pacjenta odnośnie zaburzeń narządu ruchu, zaspokojenia potrzeby ruchu, odżywiania, wydalania, a także sposobu porozumiewania się z pacjentem i sposobie nawiązania kontaktu o ile pacjenta ma duże trudności w wymowie, lub też zaburzenia świadomości, czy pacjent jest przytomny czy nie, oraz w zależności od stanu pacjenta. Po zdiagnozowaniu potrzeb pacjenta w kierunku rehabilitacji na oddziale neurologicznym należy zaplanować, w jaki sposób te czynności będą wykonywane i w jakim czasie, oraz powinny być poddane także ocenie skuteczności. Wspomniane wcześniej potrzeby biologiczne, jakie należy zapewnić pacjentowi mają nie tylko realizować pielęgniarki. Ważnym czynnikiem jest tutaj zachęta pacjenta do współpracy i aby stawał się on coraz bardziej samodzielny. W pierwszej fazie udaru wszystkie czynności w większości realizowane są przez pielęgniarki i należy dążyć do tego, aby zostały one przejęte przez pacjenta w miarę poprawy jego stanu zdrowia, odzyskiwania świadomości, a funkcja pielęgniarki powinna coraz bardziej ograniczać się do pomocy i kontroli czy pacjent wykonuje poprawnie wszystkie czynności z założonymi celami. Diagnoza pielęgniarska i planowanie działań powinna odnosić się do konkretnego pacjenta oraz jego stanu zdrowia. Inna będzie w pierwszej fazie udaru, gdzie pacjent nie wykonuje żadnych czynności i może być nieprzytomny. U pacjenta nieprzytomnego należy skupić się nie tylko na potrzebie wydalania i ruchu, ale wziąć pod uwagę możliwość wystąpienia odleżyn i innych powikłań np. zapalenia płuc, którym trzeba niezwłocznie zapobiegać. Planowanie działań w dłuższym okresie od wystąpienia udaru powinno skupiać się przede wszystkim na dążeniu do uzyskania przez pacjenta samodzielności i sprawności ruchowej.
Ocena działań pielęgniarskich ma istotne znaczenie, pielęgniarka powinna podsumować wyniki swojej pracy. Na tej podstawie można stwierdzić czy działania rehabilitacyjne zostały prawidłowo zaplanowane i zrealizowane zarówno przez personel pielęgniarski jak i pacjenta.
Funkcja rehabilitacyjna pielęgniarki na oddziale neurologicznym jest rzeczą bardzo ważną, ale należy podkreślić, że umiejętności takie zostały nabyte w ramach kształcenia i pracy zawodowej oraz mogą być wykonywane w ramach samodzielności zawodowej pielęgniarki, nie naruszając kompetencji innych członków zespołu medycznego, a nawet powinny być przez nią konsultowane z lekarzem leczącym i rehabilitantem.
3.6. DZIAŁALNOŚĆ PROFILAKTYCZNA

Profilaktyka jest najbardziej efektywnym leczeniem każdego schorzenia. Działania profilaktyczne można sklasyfikować na pierwotne i wtórne. Ważnym czynnikiem w działalności profilaktycznej jest nie tylko wyeliminowanie czynników udarów (profilaktyka pierwotna), ale także zapobieganie powikłaniom pozamózgowym. Stan kliniczny pacjentów chorujących na udar mózgu zależy nie tylko od lokalnych zaburzeń krążenia. Istotny wpływ na przebieg choroby mają też zaburzenia ogólno-ustrojowe. W działalności profilaktycznej należy uwzględnić pierwotną i wtórną profilaktykę udaru. Jak podają autorzy [9], zmniejszenie rozpowszechniania czynników udarów mózgu, szczególnie tych, które podlegają modyfikacji, może przyczynić się do całkowitemu zapobiegnięciu wystąpienia udaru mózgu, lub powtórnym zachorowaniom. Dalej można także zauważyć [9], że ryzyko wystąpienia powtórnego udaru niedokrwiennego w ciągu pierwszego roku od zachorowania wynosi 10-12%, jednak w ciągu kolejnych lat wzrasta aż pięciokrotnie. Ryzyko udaru krwotocznego w pierwszym roku jest niższe i wynosi ok. 3-7%, ale w kolejnych latach wzrasta do ok. 19%, co w porównaniu do udarów niedokrwiennych świadczy o tym, że zagrożenie wystąpieniem udaru krwotocznego jest bardzo duże. W profilaktyce udarów mózgu ważne jest kompleksowe postępowanie zmierzające nie tylko do usunięcia skutków i przyczyn udarów, oraz zapobieganie ponownym ich wystąpieniom.
W profilaktyce pierwotnej bardzo ważne jest rozpoznanie i leczenie schorzeń uznanych za przyczyny ryzyka wystąpienia udaru mózgu. Duże znaczenie ma tutaj zmiana trybu życia, leczenie współistniejących chorób, redukcja czynników modyfikowalnych i informacja społeczeństwa o tym jak zapobiegać udarom mózgu.
Profilaktyka wtórna obejmuje wszystkie elementy, jakie zostały uwzględnione w profilaktyce pierwotnej, czyli diagnoza leczenie współistniejących chorób, redukcja czynników uznanych za przyczyny ryzyka, które szczegółowo zostały one opisane w rozdziale trzecim. Do profilaktyki wtórnej należy także zaliczyć leczenie antyagregacyjne, przeciwzakrzepowe i chirurgiczne. Leczenie w udarach mózgu zostało szczegółowo opisane w rozdziale piątym o leczeniu i rehabilitacji w udarach mózgu. Jak podają autorzy [24], chorzy po przebytych udarach mózgu mają znacznie utrudniony dostęp do specjalistycznej opieki medycznej i neurologicznej, co powoduje, że istotne znaczenie ma tutaj stosowana w szerokim zakresie profilaktyka wtórna. Utrudniony dostęp do rehabilitacji powoduje, iż koniecznym jest powstawanie nowych ośrodków rehabilitacyjnych i rozszerzenie dostępu do rehabilitacji osobom, które do tej pory miały taki dostęp utrudniony, lub nie miały takiej możliwości w ogóle. Praca zbiorowa autorów [24] także to podkreśla, a ponadto występuje tutaj potrzeba dalszych badań oceniających pacjentów po udarach w opiece długoterminowej, co wiąże się z konsekwencjami społeczno-ekonomicznymi. Bardzo istotnym czynnikiem jest tutaj zmiana przekonania, aby pacjenci po udarach mózgu nie pozostali izolowani w domach i nie zostawali odsunięci od życia w społeczeństwie.

4. METODOLOGIA BADAŃ

4.1. ZAŁOŻENIA I CELE PRACY

Udar mózgu jest jedną z najczęstszych przyczyn niepełnosprawności i trwałego kalectwa nie tylko u ludzi starszych. Badania naukowe wskazują, że coraz częściej mamy do czynienia z udarami mózgu wstępującymi u ludzi młodych, do których przyczyniają się takie czynniki jak: zażywanie narkotyków, alkohol, palenie tytoniu, migreny, nadciśnienie tętnicze, choroby serca i układu krążenia oraz stres. Celem pracy jest zbadanie poziomu świadomości ludzi młodych na temat wiedzy o udarach mózgu, przyczynach i zagrożeniach, a także profilaktyce. Wiedza zdobyta w trakcie badań pozwoli na ustalenie, w jakim stopniu występuje zapotrzebowanie na informowanie społeczeństwa o przyczynach udarów mózgu i szeroko pojętej profilaktyce. Założeniem pracy jest określenie w jakim stopniu informacja dociera do środowiska ludzi młodych i jakie występuje na nią zapotrzebowanie. Badania pozwolą także określić jaka informacja i sposoby jej przekazywania będzie najbardziej skuteczna i w największym stopniu będzie docierała do grupy zainteresowanych.
Ponieważ udary mózgu stanowią trzecią, co do częstości występowania chorób w Polsce, powodujących nieodwracalne kalectwo, a dosyć często odnotowujemy przypadki zgonów, istnieje duże prawdopodobieństwo, że występuje duże zapotrzebowanie na wiedzę i informację w tym zakresie w środowisku ludzi młodych.
Większa świadomość społeczeństwa na temat profilaktyki i czynników ryzyka udarów mózgu, może pozwolić w przyszłości na zmniejszenie częstotliwości występowania tej choroby społecznej i ograniczenie jej wysokiej śmiertelności. Profilaktyka jest także bardzo tania w porównaniu z kosztami leczenia szpitalnego i pracy wyspecjalizowanych zespołów leczniczych, oraz urządzeń i badań specjalistycznych.

4.2. TEREN I ZAKRES BADAŃ

Badania zostały przeprowadzone we wrześniu 2010 roku w jednym z lubuskich szpitali na oddziale rehabilitacji pourazowej i neurologicznej. Objęto nimi grupę 30 osób w różnym wieku. Trudności w dobraniu grupy ludzi uczestniczących w badaniu sprawiało to, że udar mózgu nie jest zjawiskiem powszechnym w grupie ludzi młodych i dlatego też sprawdzono poziom wiedzy ludzi młodych w grupie kontrolnej, czyli u osób, które nie przeszły udaru mózgu i u których w rodzinie nie występowały przypadki zachorowań na udar mózgu. Grupę kontrolną wybrano poza środowiskiem szpitalnym, u osób, które w trakcie badania nie miały wcześniej do czynienia z udarem mózgu. Na podstawie badań została sprawdzona świadomość wiedzy respondentów i to, w jaki sposób zareagowaliby oni w przypadku gdyby się w takiej sytuacji znaleźli oni sami, lub ktoś z najbliższej rodziny. Celowe było także wybranie badanych spośród ludzi młodych. Jak wynika z celów pracy udowodnienie tezy, iż występuje duże zapotrzebowanie środowiska na temat wiedzy o udarach mózgu, sposobach ich zapobiegania i profilaktyce, pozwoli w przyszłości na ustalenie, w jaki sposób informacja dociera do respondentów najbardziej skutecznie oraz w jaki sposób taką wiedzę przekazywać. Szeroko pojęta świadomość społeczeństwa ma w przyszłości wpłynąć na zmniejszenie częstotliwości występowania przyczyn tej choroby, ograniczenie powikłań i zmian nieodwracalnych prowadzących bardzo często do kalectwa, a także ograniczenie przyczyny zgonów.
4.2.1. BADANIA NAUKOWE

Badania naukowe są procesem wieloetapowym, który za pomocą różnorodnych działań ma zapewnić obiektywne i dokładne, oraz wyczerpujące wyniki na interesujący nas temat, lub wycinek jakiejkolwiek rzeczywistości w danej dziedzinie naukowej. Terminem badania naukowe możemy określić wszelką działalność naukową, na którą mogą składać się eksperymenty, gromadzenie danych, studiowanie i analiza zebranych danych, porównanie danych z literaturą źródłową, jeśli taka istnieje i mamy do niej dostęp, analiza i ocena wniosków. Badania naukowe zmierzają do określenia problemu, do opracowania materiałów naukowych, zapoznaniu się z dostępną literaturą, stosowanie metod roboczych, gromadzenie materiału naukowego i opracowane go, oraz posługiwanie się wybranymi metodami roboczymi w celu uzyskania materiału naukowego.
4.2.2. METODY I TECHNIKI ZASTOSOWANE W PRACY

Jednym z podstawowych narzędzi badawczych jest ankieta i kwestionariusz, służące do realizacji wywiadów. Ankieta jest to technika gromadzenia informacji, polegająca na gromadzeniu materiału badawczego za pomocą wypełniania specjalnych kwestionariuszy. Czynnikami, które są istotne w formułowaniu ankiety to są: temat badania, czyli jakie zjawiska będą przedmiotem badania, cel badania, pozwalający wyjaśnić po co chcemy badać dane zjawisko, określenie społeczno-demograficzne, czyli populacja badana, geograficzny zakres badań i sposób doboru prób badawczej. W konstruowaniu ankiet należy wziąć pod uwagę skalę i mierniki, czyli, w jaki sposób będziemy mierzyć wyniki(badane zjawiska i ich poziom). W tworzeniu ankiety powinniśmy mieć także na uwadze hipotezy dotyczące badanego zjawiska i dostępną literaturę.
Ankieta powinna stanowić całościową strukturę i powinna zawierać wstęp, w którego skład wchodzą:
-temat badania
-informacje o instytucji przeprowadzającej badania
-wyjaśnienie celu badania respondentom
-zachęta do wypełnienia ankiety, oraz udzielenie prawdziwych(lub najbardziej zbliżonych) i wyczerpujących odpowiedzi
-pytania rekrutacyjne (nieobowiązkowe), pomagające na dobranie właściwej grupy badanej, populacji
Kolejnym elementem ankiety powinna być część merytoryczna zawierająca pytania wprowadzające, filtrujące, otwarte i zamknięte. Pytania otwarte (wolne) dają osobom badanym całkowitą dowolność wypowiedzi. Pytania zamknięte zawierają gotowe odpowiedzi, wyczerpujące wszystkie możliwości i odpowiednio przemyślane przez osobę przeprowadzającą badania. Respondent powinien dokonać jedynie wyboru najprawdziwszej lub najbardziej zbliżonej prawdzie odpowiedzi. W pytaniach zamkniętych możemy wybrać także pytania alternatywne, które zawierają tylko odpowiedź „tak lub nie”. Innym przykładem pytań zamkniętych są pytania wkluczające. Wymagają one od osoby badanej, aby wybrała kilka odpowiedzi, zgodnie z poleceniem ankietera np. dwie lub trzy.
Możemy także zastosować pytania filtrujące i kontrolne, dzięki którym można potwierdzić czy odpowiedzi są udzielane prawidłowo przez respondenta, oraz są prawdziwe, oraz czy grupa respondentów do badania została odpowiednio dobrana.
Ostatnim elementem ankiety jest metryczka respondenta. W konstruowaniu ankiet należy wziąć pod uwagę takie rzeczy jak: pytania sugerujące, pytania wzajemnie sprzeczne i fałszywe założenia, które niejednokrotnie powodują najczęstsze błędy w badaniach ankietowych, a także powodują sfałszowanie wyników i bezsensowność przeprowadzonych badań.
W swojej pracy badawczej wykorzystałam ankietę, jako narzędzie do przeprowadzenia badań będących założeniem pracy licencjackiej. Jej wyniki i analiza zostaną szczegółowo przedstawione w kolejnym rozdziale.

5.ANALIZA ANKIETY

Badaniem objęto 30 osób w różnym wieku, które przeszły udar mózgu, oraz w grupie kontrolnej ludzi młodych, które nie miały kontaktu z osobami chorymi na udar mózgu i same nie zachorowały nigdy wcześniej. Jeśli chodzi o grupę docelową, to osoby, które przeszły zachorowanie na udar mózgu, były osobami, u których zachorowanie wystąpiło w ostatnich trzech latach i były także hospitalizowane.
Z badań wynika, że respondenci, to głównie ludzie młodzi w przedziale wiekowym pomiędzy 20-40 lat, co przedstawiono na wykresie poniżej.

Wykres.1. Wiek respondentów

Wykres.2. Płeć respondentów
Znaczną część osób uczestniczących w badaniu stanowiły kobiety-67% osób badanych, co przedstawiono na wykresie poniżej.
Ze względu na miejsce zamieszkania największa ilość osób badanych pochodziła z miejscowości małych do 50 tyś. mieszkańców, badania były przeprowadzone na takim terenie.

Wykres.3. Podział respondentów ze względu na miejsce zamieszkania
Poziom wykształcenia u osób badanych przedstawia się następująco.

Wykres.4. Wykształcenie respondentów

Status społeczny osób badanych przedstawia wykres poniżej. Część osób badanych zatrudniona była na umowę o pracę, jako osoby niepełnosprawne, a część zadeklarowała, że pracuje, ale nielegalnie. Dlatego wykres przedstawia dużą ilość osób w grupie pracujących.

Wykres.5. Status społeczny osób badanych
Ze względu na trudności w dobraniu próby badawczej, badania przeprowadzono w grupie kontrolnej, co przedstawia następujący wykres.

Wykres.6. Zachorowanie na udar mózgu w ostatnich trzech latach poprzedzających badanie

Wykres.7. Źródło pierwszego zetknięcia się z pojęciem udaru mózgu
Z ankiety wynika, że osoby badane po raz pierwszy spotkały się z pojęciem udaru mózgu z opowiadań znajomych, część osób badanych nie słyszała o nim w ogóle, znaczna część dowiedziała się pierwszy raz o tej chorobie z telewizji.

Wykres.8. Czy respondenci wiedzieli jaka była przyczyna wystąpienia zachorowania na udar mózgu.
Większość respondentów nie wiedziała jakie są przyczyny udaru mózgu i dlaczego zachorowali-67% osób badanych.

Wykres.9. Trzy najczęściej wybierane przez respondentów przyczyny udaru mózgu

Jako trzy najczęściej wybierane przyczyny udaru mózgu osoby badane wybrały nadciśnienie tętnicze-15%, alkoholizm-15% i miażdżyca oraz stres po 11%. Z ankiety wynika także, że część osób myliła udar mózgu z udarem słonecznym i dość duża ilość osób wybrała odpowiedź długotrwałe przebywanie na słońcu-11%.

Wykres.10. Choroby układu krążenia i przypadki udarów mózgu u członków rodziny pacjenta

67% ankietowanych odpowiedziało, że występowały u nich przypadki zachorowań w rodzinie na choroby układu krążenia oraz udary.

Wykres.11. Ryzyko udaru mózgu ze względu na wiek

Zdecydowana większość ankietowanych 89% zadeklarowała, że ryzyko udaru mózgu rośnie wraz z wiekiem. 11% odpowiedziało, że u ludzi młodych istnieje ryzyko udaru mózgu, ponieważ były to właśnie osoby młodsze, u których wystąpił udar mózgu w okresie ostatnich 3 lat.

Wykres.12. Czy udar mózgu jest to stan nagłego zagrożenia życia

Znaczna część badanych-78% uważała, że udar mózgu, to ryzyko nagłego zagrożenia życia, natomiast 22% odpowiedziało, że nie wie czy udar mózgu stanowi nagłe zagrożenie dla życia człowieka.

Wykres.13. Czy człowiek z udarem mózgu powinien zostać niezwłocznie hospitalizowany

Pomimo, że spora część osób odpowiedziała, że nie wie czy udar mózgu stanowi nagłe zagrożenie dla życia człowieka, to jednak 100% badanych odpowiedziało, że człowiek z podejrzeniem udaru mózgu powinien być niezwłocznie hospitalizowany.

Wykres.14. Objawy świadczące o udarze mózgu, odpowiedzi-3 najczęściej wybierane przyczyny

Najwięcej, aż 24% uważało, że najczęstszym objawem udaru mózgu jest utrata przytomności, zaraz po tym ankietowani uważali, że są to bóle głowy, 20% tak odpowiedziało, oraz kolejne 17% uważało, że są to zaburzenia mowy, słuchu i wzroku.

Wykres.15. Jak respondenci postąpiliby w przypadku podejrzenia udaru mózgu u siebie
Największa ilość osób odpowiedziała, że w przypadku udaru mózgu wezwaliby karetkę pogotowia-89%, 11% badanych udałoby się do lekarza rodzinnego, nikt nie czekałby aż objawy same ustąpią i nikt nie uważał, że po krótkiej drzemce objawy udaru zanikną. Świadczy to o tym, że większość osób boi się udaru mózgu i zgłosiłaby się na pomoc doraźną lub do lekarza rodzinnego.
Wykres.16. Czy społeczeństwo powinno być informowane o udarach mózgu

Jak widać na powyższym wykresie, wszyscy badani odpowiedzieli na pytanie czy warto jest informować społeczeństwo o udarze mózgu tak-44% lub jak najbardziej-56%. Z tego wynika, że zainteresowanie wiedzą na temat udarów mózgu i chorób układu krążenia jest dość duże.

Wykres.17. Czy informacja o udaru mózgu może znacznie podnieść świadomość społeczeństwa w tym zakresie
100% badanych odpowiedziało, że informowanie społeczeństwa na temat udarów mózgu może znacznie podnieść jego świadomość.

Wykres.18. Czy profilaktyka może przynieść korzyści w zapobieganiu zachorowaniom na udaru mózgu

99% uważało, że profilaktyka może przynieść znaczące korzyści w zapobieganiu udarom mózgu, a tylko 1% odpowiedziało, że nie wie.

Wykres.19. Jakie sposoby informowania społeczeństwa są najbardziej skuteczne
38% uważało, że najbardziej przemawia do nich kampania w mediach, jako najlepszy sposób informowania społeczeństwa, duża ilość osób-31% odpowiedziała, że najlepszym sposobem jest informacja od lekarza rodzinnego, spora część badanych 23% odpowiedziała, że profilaktyka i badania przesiewowe określonych grup ludności.

Wykres.20. Dostęp do rehabilitacji w miejscowościach zamieszkania przez respondentów
Mieszkańcy mniejszych miejscowości odpowiadali na pytanie o dostępie do rehabilitacji, że dostęp do niej jest znacznie utrudniony 11%, 45% odpowiedziało, że mieli utrudniony dostęp, natomiast 44% odpowiedziało, że nie było problemów w dostępie do rehabilitacji.

Wykres.21. Sposoby dostępu do rehabilitacji znane przez respondentów

Najwięcej osób wykazało się znajomością rehabilitacji w szpitalu-38%. Kolejne 28% odpowiedziało, że zna rehabilitację w ośrodku. Po 17% badanych odpowiedziało, że zna rehabilitację w domu i przy pomocy bliskich oraz rehabilitacje indywidualną.

6.DYSKUSJE I WNIOSKI
6.1. DYSKUSJE

Udar mózgu można obecnie uznać za chorobę społeczną. Co roku odnotowuje się około 70 tysięcy przypadków zachorowań na udar mózgu. W ciągu miesiąca od zachorowania umiera około 30% pacjentów z rozpoznanym udarem mózgu. Choroba ta jest najczęstszą przyczyną niepełnosprawności u ludzi po 40-tym roku życia. Przypadki zachorowań można zaobserwować już u ludzi młodych, poniżej czterdziestego roku życia. Występowanie u.m. u ludzi młodych wiąże się raczej z nadużywaniem leków, narkotyków, szybkiego i nieodpowiedniego trybu życia, a także długotrwałego stresu i napięcia nerwowego. Wiele przypadków zachorowań ma swój początek w nieleczonych chorobach serca i układu nerwowego [15,16, 22]. Badania wykazały, że u respondentów występowały przypadki zachorowań na choroby układu krążenia- 67% tak odpowiedziało.
Większość badań przeprowadzonych w Polsce i na całym świecie potwierdza tezę, że udar mózgu powinien zostać jak najszybciej rozpoznany i zdiagnozowany. Jedynie szybkie podjęcie działania i hospitalizowanie pacjenta daje bardzo duże szanse na wyleczenie, złagodzenie skutków udaru i w wielu przypadkach zapobieganie zgonom [5, 21, 22].
W przeprowadzonych na podstawie ankiety badaniach, wyszło mi, że nie wszyscy ankietowani wiedzieli, jakie są właściwie objawy i przyczyny udaru, jednak dość duża liczba, bo aż 89% odpowiedziała, że w przypadku podejrzenia udaru wezwaliby karetkę pogotowia lub zgłosiliby się na pomoc doraźną. W związku z zagrożeniami, jakie niesie ryzyko udaru mózgu, chory powinien być niezwłocznie hospitalizowany [11], a szybkie rozpoznanie i podjęcie odpowiedniego leczenia pozwala na ograniczenie negatywnych skutków choroby, co może decydować o życiu pacjenta i zminimalizowaniu powikłań poudarowych [22]. Pogorszenie stanu klinicznego pacjenta i możliwość ewolucji ogniska udarowego jest zawsze trudna do przewidzenia, podobnie jak szybkie rozpoznanie udaru [5,6].
Nawiązując do celu pracy, jakim było badanie poziomu wiedzy społeczeństwa ludzi młodych na temat udarów, można stwierdzić, że społeczeństwo nie jest dobrze poinformowane na temat objawów udaru mózgu, duża ilość badanych myliła pojęcie udaru mózgu z udarem słonecznym. Dlatego też bardzo istotnym czynnikiem jest informacja społeczeństwa o udarach mózgu, zagrożeniach i profilaktyce [22]. W badaniach wyszło mi, że informacja, która trafia do społeczeństwa ma największy wpływ za pomocą mediów- 38% tak odpowiedziało, 31% badanych chciałoby taką informację uzyskać od lekarza rodzinnego, 23% badanych to profilaktyka i badania przesiewowe określonych grup ludności, natomiast tylko 8% nie miało zdania na ten temat.
Duża ilość osób 45% miała utrudniony dostęp do rehabilitacji w ośrodkach, a 11% miało dostęp znacznie utrudniony. Z tego wynika, że jeśli odnotowujemy coraz więcej przypadków zachorowań na udar mózgu, to zapotrzebowanie na rehabilitację osób po udarach jest także znacznie podwyższone. O konieczności rozbudowy bazy rehabilitacyjnej dla chorych po udarach mózgu [24] świadczą także przeprowadzane badania na temat profilaktyki wtórnej i rehabilitacji pacjentów po udarach mózgu. Rehabilitacja pacjentów to jedyna szansa na powrót do zdrowia oraz uniknięcia kalectwa i niepełnosprawności. Odpowiednio podjęta rehabilitacja i ułatwienie dostępu do niej osobom w okresie poudarowym umożliwia pacjentom powrót do samodzielności i niezależności od innych osób. Ponadto wiele osób ma szansę na czerpanie satysfakcji z życia, powrót do czynności zawodowych lub przekwalifikowanie się, o ile ich stan zdrowia na to pozwala. Dzisiaj bardzo wiele osób zatrudnia osoby niepełnosprawne, gdzie mogą one czerpać satysfakcję z życia, dzięki byciu aktywnym zawodowo i wykonywaniu lekkich prac.
Szczególnie duże znaczenie ma to u ludzi młodych, gdzie choroba powoduje wycofanie się ze społeczeństwa i aktywności zawodowej. Osoby starsze to zazwyczaj renciści i emeryci, jednak u ludzi młodych powinno się stosować szczególną profilaktykę w szerokim zakresie, a także na rehabilitację zmierzającą do zminimalizowania skutków udarów i pozwalającą na powrót do aktywności zawodowej. Aktywność zawodowa, liczne kontakty z ludźmi zapobiegają wycofaniu się ze społeczeństwa ludzi młodych po udarach, zapobiegają depresji i zmniejszają ryzyko nawrotu choroby. Jak pokazują badania 67% respondentów było osobami aktywnymi zawodowo i pracującymi, duża grupa, bo aż 54% stanowiła osoby ze średnim wykształceniem i 33% z wyższym, a tylko niewielka grupa respondentów miała wykształcenie zawodowe-22%. Ze względu na duże konsekwencje społeczno-ekonomiczne [24], pacjenci nie powinni być izolowani w domach i należy dążyć do tego, aby zmienić takie przeświadczenie w społeczeństwie.
Na pytanie czy warto jest informować społeczeństwo o udarze mózgu, respondenci odpowiedzieli tak-44% i jak najbardziej- 56% badanych. 100% badanych potwierdziło także, że warto jest informować społeczeństwo, co może znacznie podnieść jego świadomość. Badania potwierdzają, iż zapotrzebowanie na informację o chorobach układu krążenia, oraz zainteresowanie profilaktyką ludzi młodych jest bardzo duże. Podobne stanowisko zajmuje fundacja ” Udar mózgu” [22].

6.2. WNIOSKI

Z badań wynika, że poziom wiedzy społeczeństwa na temat udarów mózgu, przyczyn ich występowania oraz profilaktyki jest niewystarczający. Brakuje rzetelnych informacji od lekarza pierwszego kontaktu i pielęgniarki rodzinnej na temat tej choroby. Respondenci nie tylko mieli utrudniony dostęp do rehabilitacji, szczególnie osoby z mniejszych miejscowości poniżej 50 tyś. mieszkańców, a także mieszkańcy wsi, ale także ich wiedza na temat profilaktyki udarów mózgu i postępowaniu w przypadku wystąpienia udaru mózgu u siebie lub najbliższych członków rodziny była niewielka. W związku tym powinno się ułatwić dostęp do profilaktyki osobom pochodzącym ze wsi i małych miejscowości, propagować badania przesiewowe i kontrolne. Akcje profilaktyczne przynoszą nieocenione korzyści we wczesnym wykrywaniu chorób serca oraz układu krążenia, co wiąże się z minimalizacją podwyższonego ryzyka wystąpienia udaru mózgu. Większość osób badanych stwierdziła, że istnieje zapotrzebowanie na wiedzę o udarach mózgu i sposobach ich zapobiegania oraz profilaktykę i chętnie taką informację otrzymałaby nie tylko u lekarza rodzinnego, ale także w mediach oraz jako akcje profilaktyczne połączone np. z badaniami przesiewowymi i innymi możliwościami wykonania badań profilaktycznych.
Inwestycje w profilaktykę udarów mózgu, propagowanie zdrowego stylu życia, konieczność badań kontrolnych np. ciśnienia i poziomu glukozy, może znacząco obniżyć ilość zachorowań w społeczeństwie. Aktywny tryb życia i unikanie przyczyn udarów, może złagodzić powikłania udaru mózgu, a czasem zapobiegać w dużym stopniu wystąpieniu zachorowania lub kolejnym zachorowaniom. Badania pokazały, że większa część osób badanych była osobami pracującymi i aktywnymi zawodowo, w związku z tym szczególnie ważna jest tutaj informacja o zapobieganiu chorobom, profilaktyce, sposobom postępowania w przypadku nagłego zachorowania. Ułatwienie dostępu do rehabilitacji, szczególnie mieszkańcom małych miejscowości pomoże uniknąć chorym wycofania się ze społeczeństwa oraz uniezależnić się od osób trzecich, a także złagodzić powikłania występujące po udarach mózgu.
Istotnym czynnikiem jest także potrzeba dalszych badań w kierunku oceny chorych po przebytym udarze mózgu w opiece długoterminowej. Obserwacje takie pozwoliłyby na ocenę skuteczności profilaktyki wtórnej u chorych po przebytych już udarach mózgu.
 
7.1.STRESZCZENIE

Wstęp i cel pracy: Udar mózgu, jako choroba społeczna jest najczęstszym powikłaniem chorób układu krążenia oraz nieleczonych chorób serca. W pierwszej części zostały opisane objawy, czynniki, rodzaje udaru mózgu. Dalej zostały opisane rodzaje postępowania w przypadku wystąpienia udaru mózgu, metody leczenia, zagrożenia wynikające z choroby, oraz powikłania. W dalszej części pracy przedstawiono rehabilitację po udarach mózgu z uwzględnieniem funkcji pielęgniarki na oddziale neurologicznym oraz profilaktyką udarów mózgu.
Celem pracy było przeprowadzenie badania świadomości ludzi młodych o wiedzy na temat zapobiegania udarom mózgu, postepowaniu w przypadku wystąpienia udaru oraz szeroko pojętej profilaktyki. Bardzo istotnym czynnikiem badania było także poznanie, w jaki sposób informacja dociera do społeczeństwa i jakie sposoby przekazywania tej informacji będą najbardziej skuteczne, szczególnie u ludzi młodych, którzy nie mieli styczności z chorymi po przebytych udarach mózgu i nie wiedzą, jakie powikłania oraz zagrożenia mogą występować z powodu tych chorób.
Materiał i metody: Badaniem zostało objętych 30 osób, u których rozpoznano udar mózgu w ostatnich trzech latach, oraz 30 osób w grupie kontrolnej, ludzi młodych, którzy do tej pory nie mieli żadnej styczności z pojęciem udaru mózgu ani chorobą. Badaniem objęto pacjentów przebywających na oddziale neurologicznym z pododdziałem udarowym oraz oddziale rehabilitacji pourazowej i neurologicznej w jednym z lubuskich szpitali. Grupę kontrolna została wybrana ze środowiska poza szpitalnego.
Wyniki: Badania pokazały, że większość respondentów pierwszy raz spotkała się z pojęciem udaru mózgu z relacji znajomych-aż 45% tak odpowiedziało, natomiast 44% z telewizji. Niewielka grupa 12% otrzymała taka informacje od lekarza pierwszego kontaktu. Większa część badanych zaznaczyła, że nie wie, jakie są przyczyny udaru, jednak dość duża grupa określiła udar mózgu jak ryzyko zagrożenia życia, i zgłosiłoby się do oddziału pomocy doraźnej, pogotowia-89% tak odpowiedziało. Z kolejnych badań wynika, że respondenci mieli w dużym stopniu utrudniony dostęp do rehabilitacji lub znacznie utrudniony.
Wnioski: Badania potwierdziły, że wiedza społeczeństwa na temat udarów mózgu, a szczególnie ludzi młodych jest niewystarczająca i występuje dość duże zainteresowanie tematyką profilaktyki tych chorób w społeczeństwie. Na podstawie badań możemy także ustalić metody i sposoby skutecznej informacji społeczeństwa o udarach mózgu i profilaktyce.
Słowa kluczowe: udar mózgu, profilaktyka i leczenie w udarach mózgu, rehabilitacja pacjentów po udarach mózgowych.

8.BIBLIOGRAFIA:

1. Wikipedia-licencja GNU free na korzystanie z tekstów i materiałów, oraz plików źródłowych
2. Adamczyk K. „Pielęgniarstwo neurologiczne” wyd. Czelej, Lublin 2000r.
3. Szczudlik A., Członkowska A., Kwieciński H. „Udar mózgu” wyd. Uniwersytet Jagieloński, Kraków 2007
4. Jaracz K., Kozubski W. „Pielęgniarstwo neurologiczne”, Podręcznik dla studiów medycznych PZWL Warszawa 2008
5. Kózka M., Płaszewska-Żywko L. „Modele opieki pielęgniarskiej nad chorym dorosłym”, PZWL, Warszawa 2010
6. Rosińczuk-Tonderys J., Uchmanowicz I. „Choroby przewlekłe- aspekty pielęgnacyjne, rehabilitacyjne, terapeutyczne”, MedPharm, Wrocław 2011
7. Adamczyk K. „Pielęgnowanie chorych po udarach mózgowych”, wyd. Czelej, Lublin 2003
8. Cieślar Korfel „Usprawnianie po udarach mózgu” wyd. Elipsa-Jaim Kraków 2007r.
9. Członkowscy A. A. „Leczenie w neurologii, kompendium” wyd. PZWL 2005r.
10. Kozłowska D., Wojciechowska M. „Realizowanie zadań funkcji rehabilitacyjnej przez pielęgniarki w opinii pacjentów niepełnosprawnych ruchowo” Zakład Teorii Pielęgniarstwa WSHE 2007r.
11. Krzyszkowska R. ”Udar mózgu nie może czekać” Przewodnik katolicki 19/2009
12. Kwolek R. „Rehabilitacja medyczna” wyd. Urban&Partner Wrocław 2013
13. Laider P. „Rehabilitacje po udarze mózgu” wyd. PZWL, Warszawa 2014, wyd.2, poprawione
14. Ripley M. „Przeżyć udar” wyd. Edit Sp. Z.o.o. 2006r.
15. Rożnowska K. „Udar Mózgu” wyd. PZWL 2006r.
16. Siebert J., Nyka W. ”Udar Mózgu”, Postępowanie diagnostyczne i terapia w ostrym okresie udaru wyd. Via Medica Gdańsk 2007r.
17. J. Gajkowska „Neurologia kliniczna, podręcznik dla studentów i lekarzy medycyny” wyd. Via medica Gdańsk 2005
18. Turner B, A. Bahra, K. Cikurel ”Neurologia” wyd. Elsevier Wrocław 2006r
19. Lehman-Horn F. „Neurologia diagnostyczna i leczenie (ang. Neurologic Therapie) ”, wyd. Urban & Fisher Verlag, Munhen 2004
20. Farmakologia chorób układu nerwowego ze szczególnym uwzględnieniem udaru mózgu, Warszawa 2014
21. Brola W., Fudala M., Przybylski W., Czernicki J. „Profilaktyka późnych powikłań udaru mózgu”, Praca zbiorowa, studia medyczne 2008, Oddział neurologii z pododdziałem udarowym, Końskie
22. Nyka W., Jankowska B. „Zasady wczesnej rehabilitacji chorych z udarem niedokrwiennym mózgu”, Katedra rehabilitacji Akademii Medycznej w Gdańsku, Via Medica, Gdańsk 2009
23. Fundacja udar mózgu, Łódź http://www.fum.info.pl/, stan na dzień 07.07.2014
24. Brola W., Fudala M., Przybylski W., Czernicki J. „Secondary prevention of stroke- a five years follow-up”, Praca zbiorowa Studia Medyczne 2008, Oddział neurologii z pododdziałem udarowym, Końskie

9.ANEKS:

Załącznik 1. Spis wykresów i zdjęć:
Wykres.1. Wiek respondentów
Wykres.2. Płeć respondentów
Wykres.3. Podział respondentów ze względu na miejsce zamieszkania
Wykres.4. Wykształcenie respondentów
Wykres.5. Status społeczny osób badanych
Wykres.6. Zachorowanie na udar mózgu w ostatnich trzech latach poprzedzających badanie
Wykres.7. Źródło pierwszego zetknięcia się z pojęciem udaru mózgu
Wykres.8. Czy respondenci wiedzieli, jaka była przyczyna wystąpienia zachorowania na udar mózgu
Wykres.9. Trzy najczęściej wybierane przez respondentów przyczyny udaru mózgu
Wykres.10. Choroby układu krążenia i przypadki udarów mózgu u członków rodziny pacjenta
Wykres.11. Ryzyko udaru mózgu ze względu na wiek
Wykres.12. Czy udar mózgu jest to stan nagłego zagrożenia życia
Wykres.13. Czy człowiek z udarem mózgu powinien zostać niezwłocznie hospitalizowany
Wykres.14. Objawy świadczące o udarze mózgu, odpowiedzi-3 najczęściej wybierane przyczyny
Wykres.15. Jak respondenci postąpiliby w przypadku podejrzenia udaru mózgu u siebie
Wykres.16. Czy społeczeństwo powinno być informowane o udarach mózgu
Wykres.17. Czy informacja o udaru mózgu może znacznie podnieść świadomość społeczeństwa w tym zakresie
Wykres.18. Czy profilaktyka może przynieść korzyści w zapobieganiu zachorowaniu na udaru mózgu
Wykres.19. Jakie sposoby informowania społeczeństwa są najbardziej skuteczne
Wykres.20. Dostęp do rehabilitacji w miejscowościach zamieszkania przez respondentów
Wykres.21. Sposoby dostępu do rehabilitacji znane przez respondentów
Rysunek1. Udar mózgu niedokrwienny z opisem-źródło Wikipedia

Załącznik 2. Ankieta.
Nazywam się Monika Świątek. Jestem studentką AHE w Łodzi na wydziale pielęgniarstwa i zbieram materiał badawczy do pracy licencjackiej. Materiał dotyczy wiedzy pacjentów na temat udarów mózgu, którzy chorowali na udar mózgu w ostatnich trzech latach. Wyniki ankiety zostaną przedstawione w mojej pracy badawczej.
Przy wybranej odpowiedzi proszę postawić krzyżyk.

1. Czy w ostatnich trzech latach chorował Pan/Pani na udar mózgu?
o tak
o nie
2. Gdzie spotkał się Pan/Pani pierwszy raz z pojęciem udaru mózgu?
o w telewizji
o w Internecie
o w radiu
o usłyszałem od znajomych
o w gabinecie lekarskim
o nie spotkałem/am się z tym pojęciem nigdy wcześniej
3.Czy wie Pan/Pani, jakie są czynniki ryzyka udaru mózgu?
o tak
o nie
4.Czy potrafi Pan/Pani określić objawy udaru mózgu?
o tak
o nie
o nie wiem
5.Czy wie Pan/Pani, jaka była przyczyna powstania udaru mózgu u Pana/Pani?
o tak
o nie
6.Jak sadzi Pan/Pani, które z wymienionych przyczyn ma największy wpływ na ryzyko udaru mózgu(wybierz trzy twoim zdaniem największe przyczyny?
o nadciśnienie tętnicze i choroby układu krążenia
o nieodpowiednia dieta i zły tryb życia
o stres
o palenie tytoniu
o alkoholizm
o miażdżyca
o cukrzyca
o otyłość
o osiadły tryb życia
o długotrwałe przebywanie na słońcu
o czynniki genetyczne
7.Czy ktoś z Pana/Pani rodziny chorował na udar mózgu lub choroby układu krążenia?
o tak
o nie
8.Kto Pana/Pani zdaniem choruje najczęściej na udar mózgu?
o osoby starsze
o osoby młode
o ryzyko udaru mózgu rośnie wraz z wiekiem
o ryzyko udaru mózgu maleje wraz z wiekiem
9.Czy według Pana/Pani udar mózgu to stan nagłego zagrożenia życia?
o tak
o nie
o nie wiem
10.Czy uważa Pan/Pani, ze pacjent z udarem mózgu powinien być niezwłocznie przewieziony do szpitala?
o tak
o nie
o nie wiem
11.Jak sadzi Pan/Pani, które z wymienionych objawów mogą świadczyć o wystąpieniu udaru?
o utrata przytomności
o silny ból głowy
o niedowład
o zaburzenia mowy, słuch lub wzroku
o zaburzenia czucia
o zaburzenia równowagi
o nudności i wymioty
o zanik pamięci
o tachykardia
o nadciśnienie tętnicze
o dreszcze
o wysoka gorączka
o wysypka i zaczerwienie skory
o zaburzenia świadomości
12.Jeśli podejrzewa Pan/Pani udar mózgu to w pierwszej kolejności:
o wezwie Pan/Pani karetkę pogotowia
o uda się do swojego lekarza rodzinnego następnego dnia
o odpocznie ucinając sobie krótką drzemkę i kiedy objawy nie mina wezwie karetkę pogotowia
o poczekam do następnego dnia z nadzieja, ze objawy same ustąpią
13. Czy według Pana/Pani warto jest informować o udarze mózgu społeczeństwo?
o tak
o nie
o jak najbardziej jestem za tym
14.Czy sadzi Pan/Pani ze informowanie społeczeństwa o udarze mózgu może znacznie podnieść jego świadomość?
o tak
o nie
o jak najbardziej
15.Czy uważa Pan/Pani ze profilaktyka może przynieść duże korzyści w zapobieganiu udarowi mózgu?
o tak
o nie
o nie wiem
16. Jak sądzi Pan/Pani, jakie sposoby informowania społeczeństwa o udarach mózgu są najlepsze?
o kampania społeczna w mediach(prasa, telewizja, radio)
o ulotki reklamowe i plakaty na ulicach
o rzetelna informacja u lekarza rodzinnego
o profilaktyka i badania przesiewowe określonych grup ludzi
o nie wiem
17.Czy sądzi Pan/Pani ze badania przesiewowe określonych grup ludzi może mieć znaczący wpływ na zapobieganie udarom mózgu?
o tak
o nie
o nie wiem
18.Czy uważa Pan/Pani ze rehabilitacja ma znaczący wpływ na poprawę jakości życia osób po udarach?
o tak
o nie
o nie wiem
19.Jakie zna Pan/Pani sposoby rehabilitacji?
o rehabilitacja w szpitalu przyłóżkowa
o rehabilitacja w ośrodku
o rehabilitacja w domu
o rehabilitacja indywidualna lub przy pomocy osoby bliskiej
20.Jaki Pana/Pani zdaniem jest w Polsce dostęp do rehabilitacji pacjentów po udarach?
o utrudniony
o znacznie utrudniony
o nie miałem z tym żadnych problemów
21.Czy w Pana/Pani miejscowości istnieje ośrodek rehabilitacyjny?
o tak
o nie
o nie wiem

Dane osoby wypełniającej ankietę
Płeć:
o k
o m
Wiek:
o 20-30 lat
o 31-40 lat
o 41-50 lat
o 51-60 lat
o 60 i więcej
Miejscowość zamieszkania:
o miasto powyżej 50000 mieszkańców
o miasto do 50000 mieszkańców
o wieś
Wykształcenie:
o zawodowe
o średnie
o wyższe
o bez wykształcenia
Status społeczny:
o bezrobotny
o osoba pracująca
o emeryt/rencista
Dziękuję za rzetelne wypełnienie ankiety.
Monika Świątek

Pelny tekst w formacie pdf wraz z wykresami i graficzna analizą znajduje się pod adresem
https://put.academia.edu/MonikaSwiatek