Metody i środki zmniejszające ryzyko niepowodzeń szkolnych

Każde dziecko pragnie uczyć się jak najlepiej. Nawet to, które sprawia wrażenie leniwego i zbuntowanego przeciw nauce i szkole, niechętnie do niej uczęszcza, wagaruje, otrzymuje oceny niedostateczne. Gdyby mogło i potrafiło przezwyciężyć swoje trudności, to na pewno zostałoby dobrym, chwalonym uczniem. Niechęć do nauki, brak zainteresowania nią, lekceważenie ocen niedostatecznych to reakcje samoobronne dziecka, które ma trudności w nauce. W obecnych czasach pogłębiający się stres, niepewność, niepokój oraz blokada umysłowa jest przyczyną, iż człowiek nie może stać się w pełni sobą, czyli osobą rozwijającą się wzwyż (Cichoń, 1996).
Nawet najlepsze programy i zadania szkolne nie są w stanie stymulować i wspierać tego rozwoju. W wielu pracach podkreśla się ogromną rolę relaksacji, wizualizacji, afirmacji w odczuwaniu przez ucznia nierozpoznanego dotychczas lub ukrytego przed nim potencjału umysłowego, fizycznego, psychicznego i duchowego. Współczesna nauka dostrzega związek między stanem zrelaksowania, wizualizacji pożądanego wyniku a funkcjonowaniem całego organizmu (Paul- Cavallier,1996). Jeśli jest możliwe określenie związku między myślą i reakcją, między projekcją pożądanego stanu a jego osiągnięciem, to warto ten fakt wykorzystać w pracy z dziećmi i młodzieżą w szkole i poza nią.
Relaksacja jest umiejętnością odprężenia się, uspokojenia zarówno sfery fizycznej jak i umysłowej (mentalnej) i psychicznej. Na skutek rozluźnienia napięć i skurczów, wyciszenia myśli, odsunięcia spraw codziennych na bok, możliwe jest zlikwidowanie wielu blokad umysłowych, psychicznych i duchowych. Tym samym możliwe jest otwarcie funkcji mózgu ludzkiego na doświadczenia edukacyjne, umożliwiające rozwój wzwyż (Mika, 1992). Relaksacja jest, więc stanem, który umożliwia wewnętrzne wyciszenie się człowieka i otwarcie funkcji lewej i prawej półkuli mózgowej na deskrypcyjne, predeskrypcyjne i symboliczne obramowanie językowe. Ten stan ma duży wpływ na funkcjonowanie świadomości i podświadomości (nieświadomości) człowieka w różnych sytuacjach edukacyjnych. Jednak samo otwarcie to nie wszystko. Potrzebna jest wizualizacja pożądanego stanu oraz wyraźna intencja (czy afirmacja oczekiwanego stanu) wyrażona osobowym jestem..., skierowana na pogranicze świadomości i podświadomości (Lang, 1995), a także włączenie elementu czynnego zintegrowanego zadania szkolnego, którym jest zespolony operator zadaniowy (Gniteki, 1996).
Wizualizacja to: ...umiejętność wyobrażenia sobie przedmiotów, obrazów i sytuacji, które bądź wydarzyły się w naszym życiu, bądź też są wytworem naszej wyobraźni (Lang, 1995, s.47).
Rozwinięcie umiejętności wizualizacji i właściwego jej ukierunkowania jest jednym z warunków realizacji koncepcji supernauczania w edukacji.
O powodzeniu relaksacji i wizualizacji w nauczaniu szkolnym decyduje afirmacja.
Afirmacja – jest pozytywnym potwierdzeniem wizualnego stanu. Wyróżnia go zwykle pozytywny tekst silnie i osobowo wspierający wyobrażony przez siebie (przy pomocy obrazu) stan rzeczy (Lang, 1995). Jego treścią może być osiągnięcie żądanego sukcesu w szkole. Trzeba w tekście afirmacji przestrzegać, aby nie wystąpiły w nim słowa sugerujące stany negatywne, np.: nigdy nie (mam szansy); nie (zmienię niczego); nie (dojdę do celu); (moje życie jest) bez (powodzenia i sukcesów); zamiast (sukcesów mam same) niepowodzenia itp.
Dla zwiększenia efektów przyspieszonej nauki szkolnej stosuje się kolejno następujące po sobie czynności:
- relaksacja,
- wizualizacja,
- afirmacja.
Warunkiem osiągnięcia sukcesów w nauczaniu jest poprzedzenie fazy rozwiązywania zintegrowanych zadań szkolnych fazą przygotowania, na którą składa się uświadomienie problemu zajęć, (czyli trudności, które trzeba pokonać), relaksacja, (czyli zlikwidowanie blokad umysłowych, psychicznych
i fizycznych), wizualizacja, (czyli mentalne potwierdzenie wizualizowanego stanu), afirmacja, (czyli mentalne potwierdzenie wizualizowanego stanu), a następnie podjęcie zintegrowanych zadań szkolnych dostosowanych do odmiennych funkcji mózgu męskiego i żeńskiego oraz uprzedniego doświadczenia uczniów (Gnitecki, 1998).
Badań nad relaksacją, wizualizacją i afirmacją w Polsce i na świecie doprowadziło do powstało wiele tzw. szkół życia, szkół pamięci, szkół rozwoju intelektualnego, szkół edukacji terapeutycznej, klinik kształcenia (Nowak, 1996).
Efektem zakrojonych na szeroką skalę badań w Polsce i na świecie jest opracowanie szeregu metod i technik relaksacji, wizualizacji i afirmacji. Aktualnie do podstawowych metod relaksacji zalicza się min. metodę relaksacji progresywnej, która została opracowana przez E. Jacobsona, metodę treningu autogennego J.H. Schultza, metodę relaksacji H. Wintreberta, metodę transcendentalnej medytacji, metodę Silvy i inne. Do tych klasycznych już metod i technik relaksacji należy dodać różne ich zmodyfikowane wersje obejmujące: techniki medytacyjne i wizualizacyjne, muzykę baroku, pisanie ręką nie dominującą, wizualne myślenie i inne.
Swoistą szansą minimalizacji niepowodzeń szkolnych jest wspieranie kariery każdego ucznia, czyli kreowanie sytuacji, w której każdy ma szansę na odniesienie sukcesu. Pomocne może tu się okazać neurolingwistyczne programowanie (NLP), które opiera się na założeniu, że nie ma niepowodzeń, są tylko skutki naszych działań, czyli lekcje, z których możemy się nieustannie uczyć. W kształceniu zgodnie z NLP sposób przekazywania informacji przez nauczyciela musi być zbieżny ze sposobem odbioru tych informacji przez ucznia. Najlepsze efekty osiągają uczniowie, którzy używają tych samych kanałów sensorycznych (wzrokowego, słuchowego, kinestetycznego bądź ich kombinacji), co ich nauczyciel (Domagała – Kręcioch, 2003.