Metoda Błyskawicznej Motywacji czyli "instrukcja obsługi" opornego ucznia

Fundamentalnym czynnikiem skutecznego i efektywnego nauczania jest motywacja . Zatem jednym z priorytetowych celów pracy nauczyciela jest doprowadzenie do sytuacji gdy poziom zainteresowania i chęć zdobywania wiedzy przez ucznia osiągnie maksimum . Wówczas praca nauczyciela może być w dużym stopniu efektywniejsza a osiągnięcia ucznia będą satysfakcjonujące dla wszystkich stron procesu uczenia . Przez proces uczenia rozumiem proces poznawczy prowadzący do modyfikacji zachowania osobnika pod wpływem doświadczeń co zwykle zwiększa przystosowanie osobnika do otoczenia[1,2].
Poszukiwania nowych metod aktywizujących w procesie uczenia od dawna stało się celem wzmożonego działania praktyków i teoretyków nauczania.
Na wstępie swojej pracy chciałabym przedstawić jak w literaturze jest definiowane pojęcie motywacji. Pojęcie motywacji doczekało się wielu definicji, co niewątpliwie było uwarunkowane terminologią określonych teorii, z której autorzy wywodzą motywację.
Termin motywacja pochodzi z języka łacińskiego od słowa movere, co oznacza poruszanie się, ruch. Pod względem etymologicznym motywacja jest więc ściśle powiązana z energią, pobudzeniem do działania. W literaturze, zwłaszcza psychologicznej, w przedstawianiu istoty motywacji autorzy podkreślają, że jest to proces wewnętrzny, który manifestuje się w zachowaniu lub działaniu człowieka. E.R. Hilgard pisze: „Przez motyw rozumiemy coś, co pobudza do działania i nadaje mu kierunek, skoro już raz zostało ono wzbudzone.”. I dalej Hilgard mówi: „Istnieją dwa główne aspekty motywowanego zachowania: aspekt pobudzania (źródła energii) i aspekt kierunku działania.”Autor wielu opracowań na temat motywacji J. Reykowski tak definiuje motywację: „Motywacja to hipotetyczny proces wewnętrzny, warunkujący dążenie ku określonym celom.”. Z kolei S. Robbins zaś pisze: „że motywacja jest to chęć robienia czegoś, zależna od możliwości zaspokojenia przez to działanie jakiejś potrzeby danej jednostki.”. Dwie pierwsze z zaprezentowanych definicji podkreślają, że jest to proces psychologiczny ukierunkowany na określony cel. S.Robinns z kolei uważa, że motywacja zaspokaja potrzeby człowieka. Brak chęci do nauki u uczniów, a co za tym idzie, znikoma motywacja do nauki są masowym zjawiskiem występującym w szkole. Często zadajemy sobie pytanie jak rozmawiać z uczniem aby ukierunkować ucznia na określony cel /E.R.Hilgard/, którym ma być zaspokojenie jego potrzeb /S.Robinns/. Rolą nauczyciela jest pokazanie młodemu człowiekowi, dlaczego mógłby chcieć coś zmienić, aby jego praca, nauka była dla niego ciekawa, a co za tym idzie – efektywna.
W dzisiejszych czasach gdy tempo życia jest ogromne szukamy uniwersalnej, metody sposobu, a wręcz instrukcji jak sobie poradzić z brakiem motywacji ucznia. Najlepiej aby była to metoda temporalna. Realizowana w krótkim okresie czasu. Jednym ze sposobów na błyskawiczną motywację jest metoda sześciu kroków profesora Michaella Pantalona nazywana metodą ,,Błyskawicznej Motywacji”. Została ona opracowana na podstawie prac Stephen Rollnick i William L. Miller twórców dialogu motywującego. Nadmienić należy, że tym co czyni jeszcze bardziej interesującym propozycję dr Michaella Pantalona jest fakt, że ta metoda działania jest błyskawiczna. Fundamentalnym założeniem tej idei jest przekonanie, iż ludzie są bardziej skłonni do zmiany, jeśli są podmiotami zaangażowanymi w ten proces, aniżeli przedmiotem zmian, inicjowanych przez innych .
Celem mojego artykułu jest przedstawienie tej metody jako mającej wpływ na:
-pogłębienie umiejętności prowadzenia efektywnych rozmów motywujących z uczniem
-zwiększenie własnej skuteczności w komunikowania się z uczniami
-zadowolenie z siebie i ze swojej pracy dzięki bardziej efektywnemu oddziaływaniu na
swoich wychowanków
W/w kwestię wyjaśnię w następnej części rozważań.

Skąd bierze się opór u ucznia ?

Często nauczyciel podczas realizacji swoich zadań ma wrażenie, że ogarnia go poczucie bezradności, irytacji, frustracji lub bolesnego rozczarowania. Złość na uczniów i ich stosunek do nauki, szkoły, życia. „Musicie się uczyć dla swojej przyszłości, dla swojego dobra” to częsty komunikat, który ma zmotywować ucznia. Najczęściej powodujący, że tracą oni już zupełnie zapał do nauki. Pojawia się w nich niechęć do szkoły i nauczyciela. Kiedy jeden człowiek namawia do czegoś drugą osobę, jego wysiłki z góry skazane są na niepowodzenie – dzieje się tak, ponieważ stosuje strategię „kup i zrób”. Polega ona na tym, że nauczyciel, przykładowo, wykłada uczniom gotowe argumenty i powody do podjęcia działania, a następnie próbuje ich przekonać, aby kupili je od niego i zrobili dokładnie tak, jak im mówi. Niezależnie od tego, jak szlachetne i szczere są motywy postępowania nauczyciela metoda prawie nigdy nie jest skuteczna, zgadza się z argumentami, jednak niewiele robi. Badania naukowe z ostatnich 30 lat dowodzą : metoda typu „kup i zrób”, metody perswazyjne nie tylko nie motywują , ale wręcz zniechęcają. Powodują opór. Zapominamy, że ludzie podejmują działanie tylko wtedy, gdy sami uświadomią sobie, dlaczego czegoś chcą. Uczniowie zaś są trudni, gdyż nie zawsze uświadamiają sobie to co robią. Zatem zadaniem nauczyciela jest pomoc w uzyskaniu większej samoświadomości w dokonaniu zmiany w taki sposób aby przy tym sam nie ucierpiał.

Uczeń ma prawo do oporu .

Opór, równoznaczny z brakiem postępu, a często nawet regresją w procesie zmian ujawnianych przez ucznia w toku procesu uczenia jest nieuchronnym doświadczeniem osób zajmujących się nauczaniem. Problematyka oporu psychologicznego jest przedmiotem naukowych badań i dyskusji. Pamiętajmy, że:
1.Gdy ktoś każe nam podjąć jakieś działanie, prawdopodobnie nie będziemy
mieli na to ochoty, nawet jeśli wcześniej chcieliśmy to zrobić z własnych powodów.
2. Im bardziej ktoś próbuje nas przekonać – krzyczy, nalega, grozi strasznymi
konsekwencjami – tym mniejszą mamy chęć, by podjąć to działanie /reaktancja/.
Prawo to jest istną zmorą rodziców, nauczycieli!!!! Ale może również być informacją zwrotną dla nas, że nasze metody są nieskuteczne i wymagają przeformułowania.
Zmiana zachowania, chęć do nauki zaczyna się wówczas, gdy dana osoba odpowie sobie na pytanie, dlaczego chce dokonać zmiany, działać. Najważniejsza zasada polega więc na tym, by uczeń powiedział, czego chce i wyjaśnił, dlaczego jest to dla niej ważne . Osoba motywowana musi sięgnąć w głąb siebie i znaleźć swoje własne, osobiste powody, często dla niej samej zaskakujące . Zatem kluczowym pytaniem wydaje się ,,w jaki sposób pomóc uczniowi dotrzeć do jego własnej motywacji, która jest konieczna do wprowadzenia korzystnych zmian w jego życiu? Odpowiedzią na nie może być metoda Motywacji Błyskawicznej. Składa się ona z trzech etapów:
1. Przygotowanie-wzmocnij autonomię ucznia.

Nikt nie lubi, kiedy mówi mu się, jak powinien postępować, dlatego należy ucznia zapewnić, że nie muszą się uczyć. Jeśli będą to robić, to z powodu z ich własnej decyzji, nie sugestii nauczyciela, dając swojemu rozmówcy prawo do własnego wyboru. Należy zatem unikać zwrotów typu „musisz”, a skupić się na „czy chcesz” i „dlaczego jest to dla ciebie ważne” Wprowadzenie do rozmowy powinno składać się z kilku przykładowych stwierdzeń budujących niezależność, czyli wzmacniających autonomię rozmówcy:

▶ „Nazwijmy rzeczy po imieniu. Nie udawało się nam do
tej pory dojść do porozumienia w sprawie przygotowywania do np. sprawdzianu (matury, testów). Rozmawialiśmy o konieczności poprawienia ocen, regularnej nauki, obecności na lekcjach i innych sprawach – i do niczego nie doszliśmy. Nie mówię wcale, że to wasza wina. Nie mówię też, że moja. Spróbujmy czegoś innego”.
▶ „Chcę, aby obie strony osiągnęły to, co jest dla nich najważniejsze”.
▶ „Wiem, że w przeszłości inaczej z wami rozmawiałam/rozmawiałem. Nie będę więcej na was naciskać w sprawie konieczności nauki”.
▶ „Wiem, że matura (test, egzamin) jest dla was czymś nowym i trudnym, a sam pomysł regularnego uczenia się budzi waszą niechęć”.
▶ „Wiem, że to, co będziecie robić, zależy tylko i wyłącznie od was, a ja tak naprawdę nie mam na to wpływu”.

II .Pomóż uczniom przekonać samych siebie Metodą Motywacji Błyskawicznej.

Stosowanie jej w szkole polega na zadaniu uczniom 6 prostych pytań, dlaczego mogliby chcieć zmienić coś w swoim życiu, więcej się uczyć i przygotować się do sprawdzianu, wykonywać twoje polecenia .
Pytania te pomagają im dotrzeć do tego, czego naprawdę chcą (lub mogliby chcieć):
1. Dlaczego mógłbyś chcieć dokonać zmiany (mógłbyś chcieć się uczyć, zdać egzamin, poprawić swoje zachowanie dobrze wypaść na testach)?
2. W jakim stopniu jesteś gotowy na zmianę (oceń w skali od 1 do 10, gdzie 1 oznacza całkowitą niegotowość, a 10 – całkowitą gotowość)?
3. Dlaczego nie wybrałeś mniejszej liczby? (To pytanie zawsze zaskakuje. Gdy osoba motywowana wybiera 1, warto zapytać: „Co byłoby potrzebne, aby 1 zmieniło się w 2?”).
4. Wyobraź sobie, że nastąpiła zmiana – jakie byłyby jej pozytywne skutki? 5. Dlaczego te skutki są dla ciebie ważne? 6. Jaki jest następny krok, jeśli takowy istnieje?
W kilkanaście minut „Motywacja Błyskawiczna ”sprawia, że druga osoba zaczyna odczuwać potrzebę zmiany zachowań. To zadziwiające, że 6 pytań może powodować zmianę zachowań nie tylko w nas samych, ale i u innych, a nawet u tych, którzy – wydaje się – nie chcą wprowadzać żadnych zmian! Uczniowie bywają zaskoczeni, kiedy uświadamiając sobie, jak bardzo zależy im na wynikach w nauce

III . Co się składa na Plan Działania?
Najlepiej, jeśli ma on formę pisemną i jest podpisany datą, imieniem i nazwiskiem. Plan Działania – jest kontraktem zawieranym przez ucznia z samym sobą. Szczegółowo rozpisany plan zwiększa szansę podjęcia nauki. Nie należy uczniów do niczego zmuszać ani nakłaniać. Pamiętaj !!!!! Plan ma charakter kontraktu osobistego, zawartego przez ucznia z samym sobą. Jeśli zostanie potraktowany jako obietnica złożona komuś innemu (osobie sprawującej władzę), przepadną korzyści wynikające z Motywacji Błyskawicznej. Należy pamiętać, że człowiek robi to, co sam uważa za słuszne, a nie to, czego chcą inni, nawet kierowani najlepszymi intencjami. Strukturę Planu Działania wyznaczają odpowiedzi na pytania „Co?”, „Kiedy?”, „Jak?” i „Dlaczego?”. Ma on opisywać konkretne zachowanie, które można zaobserwować , zadanie ma być niewielkie (lepiej zrobić więcej, niż zaplanowano, niż ugiąć się pod ciężarem zobowiązania typu: „Już zawsze...”), powinno dotyczyć krótkiego okresu czasu. Najlepiej najpierw zaplanować jeden tydzień, a następnie ocenić, jak wypadły postępy w nowym zachowaniu. Ważny jest opis metody osiągania celu. Istotne jest też uzasadnienie – przynajmniej jeden, a najlepiej kilka powodów podjęcia tego działania, opisanych w pozytywnym świetle, np. zamiast „Chcę przestać otrzymywać słabe oceny , bo...”, lepiej napisać: „Chcę się więcej nauczyć , bo.......”.

Podsumowanie

Metoda Błyskawicznej Motywacji wprowadziła wiele ożywienia do współczesnej rzeczywistości. Myślę ,że podkreślić należy jej przydatność zwłaszcza w edukacji. Niewątpliwymi jej atutami są:
- niewielki stopień skomplikowania metody
- szybkość realizacji
- łatwość w przyswojeniu podstawowych założeń
- podmiotowe traktowanie ucznia
- angażowanie go w budowanie własnej zmiany pod wpływem doświadczeń co zwiększa przystosowanie podmiotu do otoczenia .
Wydaje mi się ,że problemem może być próba realizacji metody wobec uczniów np. w młodszych klasach szkoły podstawowej z uwagi na możliwy kłopot ze zrozumieniem i odpowiedzią na fundamentalne pytanie ,,dlaczego’’. Uważam ,że metoda ta może znaleźć swoje zastosowanie już w klasach starszych szkoły podstawowej i wyżej jako ,,instrukcja obsługi’’ opornych uczniów
Anna Broda –Karłyk
Bibliografia:
- dr Micheal Pantalon ,,BŁYSKAWICZNE WYWIERANIE WPŁYWU Jak motywować siebie i innych do natychmiastowego działania, GWP 2011.
- Miller W.R., „Wzmacnianie motywacji do zmiany w terapii nadużywania substancji”, PARPAMedia, Warszawa 2009.
- Miller W., Rollnick S., „Ten things that motivational interviewing is not”, Behavioural and Cognitive Psychotherapy 37, 2009.
- E. R. Hilgard, Wprowadzenie do psychologii, PWN, Warszawa 1972.
- Janusz Reykowski ,,Teoria motywacji a zarządzanie’’ Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne 1975.
- Robbins Stephen P Zasady zachowania w organizacji ‘’Poznań 2001.
przypisy

1. praca zbiorowa: Biologia: jedność i różnorodność. Warszawa: Wydawnictwo Szkolne PWN,
2008, s. 974-976. ISBN 978-83-7446-134-4.
2 .uczenie się w słowniku PWN. aneksy.pwn.pl. [dostęp 2012-01-30].