Nagroda i kara dla dziecka

Kara to przykrość, która spotyka wychowanka za popełnione czyny naganne. Może ona wyeliminować pojawianie się tego czynu, natomiast nie zachęci do postępowania właściwego. W sytuacji nadmiernego karania będzie się on czuł pokrzywdzony i prawdopodobnie będzie szukał sposobów uniknięcia kary.
Kara jest mechanizmem, które nie uczy nowych zachowań. Natomiast nagroda posiada wartość wychowawczą; dzięki niej można skutecznie poprawić postępowanie wychowanka
Wartość nagrody polega na tym, że kojarzy się ona dziecku z określonym ( pożądanym) postępowaniem i zachęca do powtarzania go. Uczenie się, nabywanie nowych nawyków oraz umiejętności przebiega lepiej, szybciej i skuteczniej, jeżeli towarzyszy tym czynnością stan zadowolenia, przyjemności. Im bardziej chwalimy dziecko za daną czynność, tym bardziej staje się ono dla niego atrakcyjną.
Jest źródłem wewnętrznego zadowolenia. Nagradzajmy, więc dziecko, jeśli tylko na to zasługuje. Dostrzegajmy zawsze wysiłek dziecka i jego dobre chęci. Nie krytykujmy przesadnie, co zwykle wywiera odwrotny, negatywny skutek. Ważne jest jednak, aby starannie dobierać nagrody, stosowne zarówno do wieku, jak i do sytuacji wychowawczej
Czynniki skuteczności nagradzania
• Atrakcyjność nagrody – wartość nagrody zależy od jej przewidywalności (nagroda oczekiwana jest mniej atrakcyjna od nieoczekiwanej). Można temu zapobiec przez różnicowanie nagród i okoliczności ich udzielania. „Im większa nagroda za wykonanie pewnej czynności, tym silniejszy efekt”- prawo efektu Thorndike.
• Rozkład nagród – to reguła nagradzania określonej czynności przy kolejnych jej pojawianiach się. Rozkłady sporadyczne obniżają tempo uczenia się. Brak nagrody następujący po uprzednim podaniu nagrody za daną czynność nie jest zdarzeniem obojętnym, lecz rodzi frustrację.
Formy nagradzania
Nagradzanie wychowawcze może przybierać różne formy :
• Przyznanie dodatkowych przywilejów,
• Wręczanie dyplomów,
• Przyznanie wychowankowi określonej funkcji lub roli
• Oficjalne wyrażanie aprobaty,
• Wręczanie wyróżnień symbolicznych,
• Wręczanie prezentów,

Formy karania
• Oficjalna dezaprobata wyrażona w postaci ostrzeżenia lub nagany;
• Zakaz używania pewnych przedmiotów;
• Nakładanie obowiązku rekompensaty wyrządzonego koledze zła;
• Pozbawienie przywilejów, funkcji;
• Pozbawianie prawa udziału w życiu grupy ( np. w zabawie);

• Nagradzać czy karać?
• Nagradzanie prowadzi do eliminacji jakiejś czynności ze zbioru odpowiedzi jednostki na jakąś sytuację, jeżeli za pomocą nagród utrzymamy czynność konkurencyjną. Sinkler (przeciwnik karania) obok wzmacniania czynności konkurencyjnej wymienia: wygaszanie, nasycanie, zmianę okoliczności, odwrócenie uwagi i pogodzenie się z niepożądanym zachowaniem. Nie trzeba sięgać po karę, gdy można zastosować inne metody. W przypadku karania obok awersyjności, temperamentu, rodzaju zadania należy brać pod uwagę inteligencję – kara zawiera w sobie informację o wyniku, jest to sygnał do modyfikacji postępowania. Wzmocnienie negatywne, czyli kara z reguły nie eliminuje zachowań aspołecznych, tylko je tłumi i hamuje na pewien okres. Skuteczność sterowania negatywnego zależy od tego, czy wskazano nowe alternatywy działania.
• „Nie kara wyeliminuje z życia społecznego lenistwo, agresję czy zbrodnię. Aspołeczne zachowanie można usunąć jedynie przez odpowiednie ukształtowanie środowiska”. – Sinkler
• Nie można wyeliminować kar z życia społecznego. Skoro nie można stworzyć świata bez kary, to należy stworzyć świat, w którym dominuje nagroda.
Na koniec kilka rad
• Jeżeli stosowanie kar jest konieczne, trzeba łączyć je z nagrodą; najpierw karzemy niewłaściwe zachowanie, następnie doprowadzamy do wystąpienia zachowania właściwego i wówczas je nagradzamy. Należy zauważyć każdą poprawę w zachowaniu dziecka.
• Najskuteczniejszy jest układ: silne nagradzanie (uwzględniając pragnienia dziecka) i słabe kary.
• Stosując w wychowaniu system nagród i kar, pamiętajmy o potrzebie uwzględniania ważnej zasady – indywidualizacji.Każde dziecko jest inne. Jedno jest bardzo wrażliwe, szybko i mocno reaguje na uwagi wychowawcy, a inne posiada silny, odporny system nerwowy. Dla jednego dziecka karą wystarczająco skuteczną będzie ciche, indywidualne zwrócenie uwagi, inne natomiast zareaguje dopiero w wyniku głośnej i zdecydowanej nagany.

Literatura:
I. Jundził – „Nagroda i kara w wychowaniu”
S. Mika – „Skuteczność kar w wychowaniu”
K. Konarzewski – „Podstawy teorii oddziaływań wychowawczych”