Gwara Białostocka a Język Literacki

Dialekt - język ludności wiejskiej używany na pewnym obszarze kraju. W Polsce w zasadzie nie istnieją typowe dialekty, raczej gwary, ale ze względu na dużą odmienność od języka literackiego mówimy czasem o dialekcie śląskim czy zakopiańskim

Dialektyzm – element dialektu, wyróżniamy dialektyzmy leksykalne czyli słowne np. kiej, gumno, dutki, pyry, - fonetyczne – mniasto, merykancki, wszytko - słowotwórcze – tłumno zamiast tłumnie lub fleksyjne, ręcyma ojce, psowie zamiast rękoma, ojcowie, psy.

Gwara – to dialekt występujący na mniejszym obszarze lub w ramach jakiejś grupy środowiskowej, slung, mówimy np. o gwarze studenckiej, więziennej, prawniczej, lekarskiej,

Regionalizm – element języka występujący tylko na pewnym obszarze a nie w całym kraju. Termin zbliżony do dialektyzmu również podobnie rozróżniamy regionalizm fonetycznym, fleksyjny, słowotwórczy.

Czym różni się gwara białostocka, od języka literackiego.
Regionalizmy leksykalne:
- gumno – stodoła
kutia – wiszczeć – krzyczeć, zasynać – zasypiać, fufajka – waciak, statki - narzędzia
duże nagromadzenie słów rosyjskojęzycznych
Inne cechy naszej gwary:
Mamy charakterystyczną składnię liczebnika: np. Miał trzy córek
Nadużywanie słowa dla zamiast celownika: sznurówki dla buta się roziązali.
Czasem rezygnujemy z nosówek mówimy renka, słonce,
Melodyka języka bardziej śpiewna
Język chchachłacki – mieszanina ukraińskiego, białoruskiego, polskiego i rosyjskiego występująca na pograniczu.
Czym się charakteryzują inne gwary?

Gwara kszubska
Jakô (terô) je gòdzëna?
Terô je pół piąti.
- Ò szósti reno czë wieczorã?
- Nôlepi w pôłnié

Gwara śląska:
antryj - przedpokój
• autobana - autostrada
• bajtel - dziecko
• bala - piłka
• bana - dworzec, kolej
• bojtlik - portfel
• chadziaj - przybysz zza Buga
• cygareta - papieros
• cug - pociąg
• dziołcha - dziewczyna
• fedrować - pracować na kopalni, kopać
• filok - długopis
• flieger - samolot
• forhang - zasłona
• fusbal - piłka nożna
• gardina - zasłonka, firana
• geburstag - urodziny
• gelender - poręcz
• geltag - dzień wypłaty
• godać - mówić
• godka - mowa, język
• gorol - nie-Ślązak
• gruba - kopalnia
• gryfny - ładny
• hajtnąć się - ożenić, wyjść za mąż
• Hanys - Ślązak
• hasie - śmieci
• hasiok - śmietnik
• ja - tak
• karlus - przystojny chłopak
• kara - taczka
• klachać - rozmawiać (głównie o kobietach)
• kokot - kogut
• krojcok - mieszaniec (np. Mulat, Metys)
• loncetla - kwit z wypłaty
• pana - przebita opona
• Pepiki - Czesi
• przać komuś - kochać kogoś (np.Jo ci przaja - Kocham cię)
• przekludzać się - przeprowadzać się
• Rajch - Niemcy
• ryczka - stołek
• szlag - uderzenie
• sztrofa - kara
• tanksztela - stacja benzynowa
• tasza - torba
• tyj - herbata
• warzyć - gotować
• wuszt - kiełbasa
• zic - siedzienie
• zol - podłoga
• żymła – bułk
Gwara poznańśka
antrejka - ganek, przedpokój, korytarz
ale - (jako podkreślenie), np. Łyn to jest ale wysoki! - Ależ on jest wysoki!
bejmy - pieniądze
bimba - tramwaj
blajba - fajrant, koniec pracy, czas wolny, odpoczynek (teraz mamy blajbę, idziemy na blajbę), także miejsce na nocleg
blauki - wagary
blycki - okulary
bożamynka - przydrożna kapliczka, krzyż
butersznyty - kanapki (do zabrania poza dom)
chabas - mięso
czy, czydzieści itd. - trzy, trzydzieści (bardzo poznańska wymowa tych liczebników)
dudlać - pić
ejber - gość, chłopak, typek (łagodniejsze niż pener)
gemyla - śmietnik
gidyja - kobieta wysokiego wzrostu
giglać - łaskotać
glajda - błoto, deszczowa pogoda, plucha
guzik - włącznik, przycisk
gwiazdor - po poznańsku św. Mikołaj (ten od prezentów)
gzik - twarożek ze śmietaną i cebulą (może być jeszcze z oliwą)
jaka - marynarka
jupa - wierzchnie okrycie, bluza, kurtka,
kalafa - nos; twarz
karmelki - cukierki
katana - wierzchnie okrycie, marynarka
kejter - pies
klamoty - graty, różne, wszystkie przedmioty (narzędzia w schowku, ale i sprzęt w plecaku)
klemy, klymy - landrynki
kluka - nos (wydmuchać, wyczyścić klukę)
klunkry - stare, lub aktualnie niepotrzebne rzeczy (posprzątaj te klunkry, zanieś klunkry do piwnicy)
knajder - mężczyzna niskiego wzrostu
knipa - książka
lajsnąć - kupić
laufer - człek niespokojny, nie mogący usiedzieć w domu, ani dłużej w jednym miejscu, także ruchliwe, rozbiegane dziecko
lebera - wątrobianka
lury - nudy, zob. pierdoły
łe! - bardzo poznański wołacz, zamiast ogólnopolskiego o!, oj!
łożgol - mężczyzna wysokiego wzrostu
nadusić - nacisnąć (np. przycisk dzwonka)
nakastlik - stolik nocny, małe biureczko stojące przy łóżku
nałojóny - pijany
napizgany - pijany
nicpota - nicpoń, urwis
nyra - skąpiec
ofunflany - ubrudzony
oglejdrane - obłocone, np. buty
otworzony - otwarty
parzybroda - kapuśniak
pener - menel, lump, żul, łobuz (bardzo poznańskie słowo)
pierdoły - drobnostki, szczegóły (wyraz, w odróżnieniu od ogólnopolskiego, nie jest wulgarny)
pizgnąć się - uderzyć się (ale można też pizgnąć fotkę, czyli zrobić zdjęcie)
porzónny - porządny (zasadnicza cecha poznaniaka)
pyra - ziemniak (także mieszkaniec Wielkopolski, ale nie jest to określenie pejoratywne)
rojber - łobuz, także o rozrabiającym dziecku
ryczka - stołek
siano - pieniądze
skład - sklep, Byłem w składzie, ale nie miałem bejmów.
sklep - piwnica, Idę do sklepu po węgiel
statki, statory - naczynia kuchenne
szaga - na szagę czyli na skróty
szneka - bułka, drożdżówka, zwł. szneka z glancem - lukrowana
sznupa - buzia, pyszczek
sznytka - kromka chleba
szpeknąć - zajrzeć
świętojanki - porzeczki
tej! - popularna, bardzo charakterystyczna poznańska forma zwracania się do znajomych, można ją przetłumaczyć jako: ej! ty! słuchaj! (znany poznański kabaret lat 70. Laskowika i Smolenia właśnie stąd wziął swoją nazwę TEY). Wiara no tej, nie!
tetrać - robić coś pracowicie, męczyć się (nad czymś)
tutej - tutaj
tytka - torebka papierowa
uszporać - zaoszczędzić (określoną sumę bejmów)
wiara - ludzie, grupa ludzi (jedno z najbardziej poznańskich określeń), np. wiara wraca z meczu - ludzie wychodzą ze stadionu; poszliśmy całą wiarą do kina - umówiliśmy się paczką znajomych
winkiel: zza winkla - zza rogu
wymborek - wiadro
wynuplać - wyciągnąć, znaleźć - Skąd to wynuplałeś?
wyndbojtle ze szlagzaną - kruche ciasteczka (wietrzniki) z bitą śmietaną w środku
zakluczyć - zamknąć drzwi na klucz
z gorem - być nie normalnym, nienormalnie się zachowywać. On ma z gorem