Barokowe muzyczne brzmienia - scenariusz lekcji muzyki

Scenariusz lekcji muzyki

Temat: Barokowe muzyczne brzmienia

Autor: Aneta Koselarz

Szkoła/placówka: Zespół Placówek Oświatowych w Michałowie


Cele zajęć:

Uczeń:

Na osi czasu potrafi zaznacza czas trwania baroku.

Potrafi scharakteryzować epokę baroku w muzyce oraz wymienić nazwiska sławnych kompozytorów tego okresu.

Zna ważne fakty biograficzne z życia kompozytorów: G. F. Haendla, J. S. Bacha, A. Vivaldiego.

Umie rozpoznać słuchane utwory barokowe i rozpoznać styl muzyczny epoki.

Rozróżnia polifonię.

Zna terminy: fuga, kantata, pasja, oratorium, suita, msza, concerto grosso, koncert solowy.

Rozumie różnice między oratorium a operą.

Potrafi zagrać na instrumencie fragment Bourree G. F. Haendla.

Umie zaśpiewać czterotaktowy fragment zawołania „Alleluja”
z oratorium Mesjasz G. F. Haendla.

Metody i formy pracy:
Metoda percepcyjno – analityczna, wykład, wizualizacja.
Prezentacja multimedialna w programie Smart Notebook przy pomocy tablicy interaktywnej
i programu multimedialnego.
Forma indywidualna i zbiorowa.

Materiały dydaktyczne:
Tablica interaktywna SMART
Podręcznik do gimnazjum „Muzyczny Świat” wyd. MAC aut. Teresa Wójcik
Program multimedialny „Gra muzyka” wyd. Nowa Era
Przewodnik metodyczny do podręcznika
Literatura muzyczna z utworami muzyki barokowej: „Muzyka sztucznych ogni – Bourree G. F. Haendel), Toccata i fuga d-moll (J. S. Bach), Kanon (J. Pachelbel), I' ll see you when you getthere (Coolio), fragmentu Arcangelo Corelli – Concerto grosso D-dur op. 6, nr 4, cz. adagio – allegro concerto grosso, fragmentu opery Agrypina G. F. Haendla, fragmentu oratorium „Mesjasz”, cz. 2 Alleluja G. F. Haendla, Koncert brandenburski nr 1 F – dur, cz. Allegro J. S. Bacha.
Ćwiczenia w programie Smart Notebook na tablicę interaktywną.
Flet prosty , dzwonki, instrument klawiszowy.
Odtwarzacz CD.
Nuty utworu „Muzyka sztucznych ogni – Bourree (G. F. Haendel)

Czas trwania zajęć: 90 minut

Przebieg zajęć:
1. Powitanie, czynności organizacyjno – porządkowe.
2. Zapoznanie uczniów z celami lekcji.
3. Przypomnienie tekstu i melodii piosenki „Pocztówka z Beskidu”.
4. Omówienie rozwoju muzyki barokowej w Europie (podręcznik do gimnazjum, program multimedialny).

 Ćwiczenie w programie Notebook „Najważniejsze wydarzenia epoki baroku”.
Odkrywanie na osi czasu dat, pod którymi kryją się ważne wydarzenia dotyczące epoki baroku.


Nazwa stylu pochodzi od portugalskiego słowa barocco – nieregularnie rozwinięta perła. W języku francuskim w XVI w. wyraz baroque oznaczał bogactwo ozdób. Do dziś określenie barok jest niekiedy synonimem przepychu, przesady, dziwacznych pomysłów, a nawet braku dobrego smaku.
Za początek baroku w muzyce przyjmuje się rok 1600, datę narodzin opery.
Koniec epoki wyznacza rok 1750 – data śmierci największego kompozytora baroku, Jana Sebastiana Bacha.
Styl barokowy przechodził różne fazy, ale najważniejszymi jego cechami pozostały: przepych, monumentalizm, dynamika i żywiołowość. W muzyce barokowej wykształciły się nowe formy wokalno-instrumentalne: opera, kantata, oratorium. W muzyce instrumentalnej rozwinęły się formy koncertu solowego, concerto (czyt. konczerto) grosso, sonaty, fugi i suity.

5. Rozpoznawanie utworu barokowego (basso continuo).

Najłatwiej rozpoznać utwór barokowy po charakterystycznym akompaniamencie zwanym basso continuo (b. c.) . Improwizowany akompaniament zapisywano za pomocą cyfr nad linią głosu basowego. Technikę basso continuo stosowano powszechnie. Najczęściej partie basso continuo wykonywano na klawesynie lub organach. Dolne basowe dźwięki podkreślał instrument melodyczny np. wiola, wiolonczela, fagot czy puzon.

Fragment melodii na flet z towarzyszeniem b.c. (wiolonczeli i klawesynu) płyta
multimedialna

6. Kompozytorzy epoki baroku.

Do najwybitniejszych przedstawicieli tej epoki należą: Jan Sebastian Bach, Georg Friedrich Haendel, Antonio Vivaldi

Życie i dzieła Jana Sebastiana Bacha. (płyta multimedialna, podręcznik, portret kompozytora)

W okresie baroku, w którym tworzył Jan Sebastian Bach, popularna była muzyka wielogłosowa (polifonia). W muzyce tej, w przeciwieństwie do muzyki jednogłosowej, słyszymy jednocześnie dwie lub kilka melodii.

Ćwiczenie w programie multimedialnym.
Tę ważną cechę barokowej muzyki zrozumiemy lepiej, bawiąc się odtwarzaczami oznaczonymi 1, 2 i 3 na przykładzie fragmentu 3 – głosowej inwencji Bacha.
Klikając odtwarzacze oznaczone 1, posłuchasz, jak każdy z głosów brzmi oddzielnie.
Klikając odtwarzacze 2, usłyszysz dwa głosy razem. Odtwarzacz 3, odtworzy wszystkie trzy głosy jednocześnie.

Wysłuchanie fragmentu utworu Jana Sebastiana Bacha „Tokata i fuga d-mol”.
Krótka charakterystyka formy utworu przed wysłuchaniem.

Najbardziej fascynujące i podziwiane dzieła Bacha, skomponowane, jak wiele innych utworów, na jego ulubiony instrument – organy.
Utwory te należą do najbardziej znanych kompozycji organowych Bacha. Toccatę rozpoczyna dramatyczna fraza, po której następuje cała seria przejść wymagających od grającego znakomitej techniki manualnej i pedałowej. Fuga stanowi przykład jednej z piękniejszych form muzycznych baroku, polegającej na rozwijaniu całego utworu z pojedynczego tematu. Całość – zarówno Toccata, jak i Fuga – przypomina spontaniczne improwizacje, jakim Bach oddawał się często podczas nabożeństw lub przy innych oficjalnych okazjach.
Fuga – (z łac. ucieczka) – jest utworem wielogłosowym, w którym temat muzyczny przechodzi z głosu do głosu, sprawiając wrażenie ścigania się. Temat jest krótki, wyrazisty, pojawia się na początku w jednym z głosów, a kiedy rozpocznie się po nim inna melodia, temat główny przechodzi do następnego głosu – w kolejności ustalonej przez kompozytora. W kolejnych częściach utworu temat może pojawiać się w innej tonacji oraz ulegać różnym muzycznym przekształceniom, np. skróceniu lub wydłużeniu wartości nut, odwróceniu kierunku kroków melodycznych.

Kantata, msza, pasja – wyjaśnienie pojęć (słownik multimedialny, podręcznik)

Mistrz muzyki oratoryjnej Georg Friedrich Haendel – życie i twórczość kompozytora (płyta multimedialna, podręcznik, portret kompozytora)

Wysłuchanie fragmentu utworu Georg Friedrich Haendla „Muzyka sztucznych ogni” - Bourree (suita)
Informacja dotycząca utworu ( przewodnik metodyczny dla nauczycieli gimnazjum „Muzyczny świat” T. Wójcik)

W utworze - „Bourree” nie występują instrumenty dęte ani bębny. Jest to szybka i „lekka” cześć koncertu, naśladująca francuski taniec.

Suita - wyjaśnienie pojęcia (słownik multimedialny, podręcznik, przewodnik metodyczny)

7. Nauka gry na instrumencie „Bourree z Muzyki sztucznych ogni” G. F. Haendla.

Zapis nutowy opracowany w programie Notebook, do zamieszczenia na tablicy interaktywnej, ksero utworu dla ucznia z przewodnika nauczyciela.

Wysłuchanie utworu I' ll see you when you get there współczesnego hiphopowego muzyka Coolio, który wykorzystał motyw melodyczny kanonu J. Pachelbela.
(Johann Pachelbel – kompozytor i organista niemiecki. Działał w Eisenach, gdzie zawarł bliska znajomość z J. S. Bachem. Komponował utwory organowe oparte na chorale, ponadto organowe fantazje, toccaty, ciacciony i suity, a także utwory kameralne i wokalne.

8. Utrwalenie wiadomości o muzyce epoki baroku

- Ćwiczenie w programie Noteboo. Przyporządkowanie do właściwych kolumn nazwy form muzyki barokowej.

9. Informacje uzupełniające o kompozytorze G. F. Haendlu.

10. Wyjaśnienie pojęć: opera i oratorium. - słownik multimedialny, przekaz nauczyciela.

- Proszę o wskazanie wskazanie przez różnic między tymi gatunkami muzycznymi.

Wysłuchanie fragmentu oratorium „Mesjasz”, cz. 2 alleluja G. F. Haendla.

Przekazanie informacji o utworze przez nauczyciela

Zaśpiewanie przez uczniów czterotaktowego fragmentu zawołania „Alleluja”
z oratorium Mesjasz

Wysłuchanie fragmentu opery Agrypina G. F. Haendla
11. Uzupełnienie informacji o J. S. Bachu.

- Przekazanie informacji o utworze przez nauczyciela

Wysłuchanie Koncertu brandenburskiego nr 1 F – dur, cz. Allegro.

- Ćwiczenie w programie multimedialnym – Pomoc kompozytorowi J. S. Bachowi
w skomponowaniu utworu przez dobranie właściwych nut i pauz nanosząc je
w odpowiednie miejsce na pięciolinii, z pomocą lektora.

12. Zapoznanie z pojęciem koncert solowy, concerto grosso (podręcznik str. 25, program multimedialny)

Słowo koncert ma wiele znaczeń. Powszechnie pod tą nazwą rozumie się publiczny występ muzyków. Pierwsze widowiska tego typu odbywały się już w starożytnej Grecjinych kościołach odgrywane były dramaty liturgiczne. W następnych epokach, kiedy mecenasami muzycznych koncertów stali się dwór i bogate mieszczaństwo, artyści ze swoimi muzycznymi popisami przenieśli się do pałacowych komnat.
Pod koniec XVII wieku włoski kompozytor baroku Arcangelo Corelli wzbogacił muzykę koncertową o concerto grosso, wielki koncert – wielkie współzawodnictwo, czyli taką formę koncertu, w której mała grupa muzyków przeciwstawia się większej.
Concerto grosso to wieloczęściowy utwór na grupę instrumentów solowych, zwanych concertino (konczertino), i orkiestrę, zwaną tutti. W skład concertino wchodziły najczęściej skrzypce I, skrzypce II, wiolonczela i klawesyn; tutti zaś tworzyła mała orkiestra smyczkowa poszerzona w późniejszym czasie o instrumenty dęte.
Koncert solowy- to utwór muzyczny, przeważnie trzyczęściowy, wykonywany przez solistę z towarzyszeniem orkiestry. Koncerty początkowo pisane głównie na skrzypce z towarzyszeniem orkiestry, składają się na ogół z trzech części: szybkiej, wolnej, szybkiej. Taką budowę koncertu ustalił na początku XVIII w. A Vivaldii.

Wysłuchanie fragmentu Arcangelo Corelli – Concerto grosso D-dur op. 6, nr 4, cz. adagio – allegro concerto grosso,opis w podręczniku.

- Po wysłuchaniu utworu proszę wymienić instrumenty wchodzące w skład concertino.

13. Przekazanie informacji na temat życia i twórczości Antonio Vivaldiego. (podręcznik, program multimedialny)

Wysłuchanie fragmentu Adagio – część 1 z Koncertu c-moll z cyklu „Cztery pory roku” A. Vivaldiego

- Wymień instrumenty wchodzące w skład concertino.

14. ZAKOŃCZENIE LEKCJI – ewaluacja.

- Ćwiczenie w programie Notebook. Rozpoznanie barokowych kompozytorów na portretach. Przyporządkowanie im imion i nazwisk z datą urodzenia.

- Ćwiczenie w programie Notebook. Przyporządkowywanie do właściwych kolumn nazwy form muzyki barokowej.

- Ćwiczenie w programie Notebook. Uzupełnienie tekstu podanymi wyrazami tak, aby powstały prawidłowe opisy form muzycznych dominujących w epoce baroku.

15. Pożegnanie.