Wady i zalety Cyfrowego Świata a podstawa programowa

mgr Agnieszka Gołębieska – Wesołowska Dyrektor Szkoły Podstawowej im. ks. Jana Twardowskiego w Dębowej Górze

WADY I ZALETY CYFROWEGO ŚWIATA A PODSTAWA PROGRAMOWA.
Słowa kluczowe: podstaw programowa, wirtualny świat, szansa, zagrożenie, uczeń, szkoła podstawowa, Internet.

Abstrakt
W procesie edukacji młodego człowieka świat wirtualny jest bardzo szerokim obszarem do zbadania. Po przez kształcenie nauczycieli oraz rodziców możemy uchronić dzieci przed niebezpieczeństwem tego świata jak i również pokazać jego pozytywne strony. Jednakże, aby dobrze to czynić nauczyciele wszystkich szczebli edukacyjnych powinni znać podstawę programową na każdym etapie nauki. Ta wiedza pozwoli wszystkim kształtować postawy negatywne oraz pozytywne o Internecie. Świadomość wpływu określonego języka i technik medialnych na psychikę i światopogląd człowieka jest bardzo ważna i spełnia funkcję ochronną przed „ogłupieniem", demoralizacją czy zakłamaniem prawdy.
Celem publikacji jest przedstawienie treści programowych jakie uczeń powinien opanować po ukończeniu szkoły podstawowej oraz umiejętność przeniesienia ich na świat wirtualny przez nauczycieli wszystkich etapów nauki z realnymi szansami i zagrożeniami cyberświata.

Wprowadzenie
Podstawa programowa jest wyznacznikiem dla nauczyciela do pracy z uczniem na każdym etapie edukacyjnym. Współczesne nauczanie, aby przynosiło oczekiwane efekty powinno być przede wszystkim atrakcyjne dla ucznia, a także ułatwiać pracę nauczycielowi. I właśnie multimedia w postaci dźwięku, obrazu, animacji czy tekstu odgrywają istotną rolę w tym procesie, pod warunkiem, że ich forma dostosowana jest do poziomu intelektualnego ucznia.
Oprócz środków multimedialnych na zajęciach z uczniami, zgodnie z zaleceniami podstawy programowej uczniowie korzystają także z Internetu, który jest szansą na pogłębianie, rozszerzanie posiadanej już wiedzy. Stanowi on także zagrożenie dla dzieci, które często nie zdają sobie sprawy z tego faktu. Wykorzystywanie Internetu w procesie realizacji programowej niesie za sobą zarówno pozytywne jak i negatywne skutki.
Komputery wkroczyły w nasze życie co¬dzienne i nie sposób dzisiaj obejść się bez umiejętności posługiwania się nimi. Są nieodzownym narzędziem dydaktycznym w pracy nauczyciela. Coraz częściej zastanawiamy się nie nad tym, jak wprowadzać dzieci w świat komputerów, aby ta wirtualna przestrzeń była dla nich zrozumiała i we właściwy sposób wykorzystywana.
Dorośli wykorzystują komputer, Interent zarówno w celach zawodowych, jak i relaksacyjnych, nie mówiąc już o dzieciach, które nie wyobrażają sobie na dzień dzisiejszy ich braku. Gry komputerowe, dyskusje na portalach internetowych, chęć pokazania się, zaistnienia to pokusy nie do pokonania dla dzieci, które nie mają świadomości czyhających na nie zagrożeń.
Nie ma jednak wątpliwości, że komputer jest nowoczesnym narzędziem o szerokich możliwościach zastosowań. Urządzenie to stawia jednak pewne wyma¬gania przede wszystkim rodzicom i nauczycielom.
To dorośli powinni decydować w jaki sposób dziecko korzysta z komputera. Powinni także dostarczać wiedzy na temat możliwości wykorzystania komputera w różnych dziedzinach życia oraz uczyć związanej z tym etyki.
Moim zdaniem głównym założeniem globalnej edukacji powinny być korzystne dla ucznia decyzje związane wykorzystywaniem komputera płynące przekonania, że:
• komputer jest tylko jednym z wielu narzędzi zdobywania wiedzy,
• źródłem rozrywki,
• komputer ma służyć człowiekowi, a nie zastępować mu świat rzeczywisty.
To są zadania dla nauczycieli i rodziców które wpłyną prawidłowo na rozwój ucznia . Wyeliminują niepożądane czynniki. Wpłyną na rozwój dzieci uświadamiając, że niewłaściwe korzystanie z urządzeń i programów komputerowych ma ogromny wpływ na dzieci. Będą służyć pomocą w rozpoznawaniu własnych uzdolnień i zainteresowań w celu świadomego wyboru kierunku kształcenia. Musimy pamiętać, że edukacja rodziców w zakresie zasad bezpieczeństwa dzieci w Internecie jest bardzo istotna w procesie nauczania.
Przedmiotem mojej analizy w niniejszej publikacji są następujące zagadnienia:
1. Zalecane warunki i sposoby realizacji treści podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych z zakresu zajęć komputerowych na I i II etapie edukacyjnym.
2. Szanse i zagrożenia świata wirtualnego w pracy z uczniem szkoły podstawowej.
3. Korzyści ze stosowania komputera do poznania świata wirtualnego.
4. Zagrożenia internetowe – wyzwaniem dla współczesnej edukacji.
5.Wychowanie medialne uczniów w kontekście edukacji medialnej i cyberprzestrzeni.

1. Zalecane warunki i sposoby realizacji treści podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych z zakresu zajęć komputerowych na I i II etapie edukacyjnym
Edukacja szkolna jest wielkim dobrodziejstwem pod warunkiem, że dzieci potrafią sprostać wymaganiom stawianym w szkole oraz umiejętnie będą korzystać z nauki szkolnej. Oczywistym wydaje się fakt, że nie wszystkie dzieci są jednakowo gotowe na sprostanie oczekiwaniom im stawianym. Niektóre już na starcie borykają się z niepowodzeniami zarówno dydaktycznymi jaki i wychowawczymi. Wszyscy wiemy, że jeżeli nie są do tej nauki gotowe to najczęściej źle im się wiedzie już od pierwszego dnia pobytu w szkole. W każdej grupie pierwszoklasistów występują znaczne różnice indywidualne w rozwoju umysłowym (L. Wołoszynowa 1977 nr 1, 1979 nr 3.) . Dla dzieci, które są zbyt dziecinne, niestety wszystko jest za trudne i dzieje się stanowczo za szybko. Natomiast dla dzieci o wysokich możliwościach intelektualnych – umysłowych nauka szkolna jest mało interesująca ponieważ uczą się tego , co już potrafią.
Dlatego, też należy pamiętać, iż na prawidłowy rozwój edukacji szkolnej u dzieci mają ogromne znaczenie prawidłowo realizowane przez nauczycieli zadania wynikające z podstawy programowej wychowania przedszkolnego. Musimy pamiętać, że znaczącym krokiem w dążeniu do prawidłowej nauki powinna decydować nie tylko metryka dziecka, lecz także jego poziom umysłowy.
Nauczyciel uczący w klasach I-III a potem nauczyciele z klas IV-VI powinni pamiętać, że podstawa programowa na każdym etapie kształcenia jest ściśle skorelowana ze wcześniejszym etapem nauczania. I tak jak głównym zadanie edukacji wczesnoszkolnej jest stopniowe i możliwie łagodne przeprowadzenie z kształcenia zintegrowanego do nauczania przedmiotowego w klasach IV-VI szkoły podstawowej ( Dz.U. poz. 2014 r :s. 11.) oraz konieczne jest uwzględnianie przez nauczycieli i specjalistów pracujących z dziećmi w młodszym wieku szkolnym ich indywidualnych możliwości intelektualnych, emocjonalnych, społecznych i psychofizycznych ( Tamże s.11). Nauczyciele klas I-III powinni również dążyć do ukształtowania systemu wiadomości i umiejętności potrzebnych dziecku do poznawania i zrozumienia świata, radzenia sobie w codziennych sytuacjach oraz do kontynuowania nauki w klasach IV-VI szkoły podstawowej (Tamże s.11 )Wniosek z tego, że wiadomości i umiejętności jakie zostaną ukształtowane u uczniów klas I-III są bazą i jednocześnie punktem wyjścia do nauki w klasach IV-VI szkoły podstawowej. Jednakże na każdym etapie kształcenia trzeba mieć na uwadze indywidualne potrzeby i możliwości ucznia.
Zajęcia komputerowe w klasach I-III wg podstawy programowej należy rozumieć dosłownie jako zajęcia z komputerami, prowadzone w korelacji z innymi obszarami edukacji. (Tamże, s.21) .
W podstawie programowej dla I etapu edukacyjnego, w części poświęconej zalecanym warunkom i sposobowi realizacji, mowa jest o tym, że w każdej sali lekcyjnej, w której uczą się dzieci, powinno znajdować się kilka kompletnych zestawów komputerowych z oprogramowaniem odpowiednim do wieku, możliwości i potrzeb uczniów. Niezależnie od tego należy umożliwić uczniom klas I-III korzystanie ze szkolnej pracowni komputerowej (Tom 6, 2008, s.102)
Komputery w klasach I-III szkoły podstawowej są wykorzystywane jako urządzenia, które wzbogacają proces nauczania i uczenia o teksty, rysunki i animacje tworzone przez uczniów, dzięki czemu kształtują ich aktywność (gry i zabawy, w tym zabawy logiczne, mogące być wstępem do nauki programowania), utrwalają umiejętności (programy edukacyjne na płytach i w sieci), rozwijają zainteresowania itp. Uczniom klas I-III należy umożliwić korzystanie ze szkolnej pracowni komputerowej. Zaleca się, aby podczas zajęć uczeń miał do dyspozycji osobny komputer z dostępem do Internetu (Dz.U. poz. 2014 r : s. 21).
W klasach IV-VI zajęcia komputerowe są już osobnym przedmiotem, ale uczniowie powinni korzystać z komputerów, także ucząc się innych przedmiotów (choćby dlatego, że do wielu podręczników dołączone są płyty z programami edukacyjnymi). Warto więc, by nauczyciel prowadzący zajęcia komputerowe porozumiał się z nauczycielami innych przedmiotów (Tom 6, 2008, s.102).
W klasach IV-VI zalecane warunki i sposób realizacji zadań w zakresie zajęć komputerowych zgodnie z podstawą programową to przede wszystkim możliwość dostępu przez każdego ucznia indywidualnie do osobistego komputera z dostępem do Internetu (Dz.U. poz. 2014 r : s. 58) jak i również umiejętność posługiwania się:
1. bezpiecznie komputerem i jego oprogramowaniem,
2. komunikowanie się za pomocą komputera i technologii informacyjno - komunikacyjnych,
3. wyszukiwanie informacji z różnych źródeł,
4. opracowywanie za pomocą komputera rysunków, motywów, tekstów, animacji, prezentacji multimedialnych i danych liczbowych,
5. rozwijanie problemów i podejmowanie decyzji z wykorzystaniem komputera,
6. wykorzystanie komputera oraz programów i gier edukacyjnych do poszerzania wiedzy z różnych dziedzin,
7. wykorzystanie komputera i technologii informacyjno – komunikacyjnych do rozwijania swoich zainteresowań, zastosowania komputera w życiu codziennym, opisywanie zagrożeń związanych z korzystaniem z komputera i Internetu (Tamże s. 45-46).
Reasumując, można stwierdzić, że zajęcia komputerowe w klasach I-III i IV-VI powinny służyć wykorzystaniu technologii informacyjno – komunikacyjnych do wzbogacania procesu wspomagania na każdym na drugim etapie edukacyjnym. Jednakże należy pamiętać, aby uczeń uzyskał i osiągał jak najwięcej umiejętności praktycznych biorąc pod uwagę jego predyspozycje, a także możliwość dostępu do komputera ze szczególnym zwróceniem uwagi na wyrównywanie poziomu umiejętności, ponieważ nie wszyscy uczniowie w tej samej klasie mają taką samą wprawę w posługiwaniu się komputerem, a nawet mogą znaleźć się dzieci , które w ogóle nie miały okazji samodzielnie się nim posługiwać.
Zgodnie z podstawą programową zajęcia komputerowe w klasach I-III jak i IV-VI są już osobnymi przedmiotami podczas których uczniowie powinni opanować konkretne cele oraz osiągnąć je ze świadomością, że komputer jest urządzeniem służącym nie tylko do rozrywki, ale może też być pożytecznym narzędziem o wszechstronnym zastosowaniu nie tylko na zajęciach komputerowych ale także na innych przedmiotach. Natomiast Internet nie jest tylko kopalnią wiedzy, ale także pułapką wielu zagrożeń.

2. Szanse i zagrożenia świata wirtualnego w pracy z uczniem szkoły podstawowej
W dzisiejszych czasach możemy powiedzieć, że świat wirtualny pełni coraz większą rolę w życiu dziecka i jego relacjach z otoczeniem. Przestrzeń wirtualna jest dla niego coraz bardziej atrakcyjna niż rzeczywistość. Fikcja wypełniająca ekran komputera, daje pozory realności ze względu na swoją formę przetwarzania rzeczywistości i daje poczucie autentyzmu ( A. Andrzejewska 2009 s. 176 [w] red. n: S. Bębas, J. Plis, J. Bednarek 2012 s.46-47).
Błyskawiczny rozwój komunikacji jest istotnym przejawem postępu technicznego współczesnych społeczeństw. W obecnej dobie techniki prawie każdy człowiek ma dostęp do rożnego rodzaju mediów min. radia, prasy, książki, telewizji, a w szczególności Internetu.
Niedawno komunikacja była czymś wtórnym wobec myślenia, działania, wartości.
W czasach współczesnych wkracza intensywnie we wszystkie wymiary ludzkiego życia. Staje się wartością samą w sobie tworząc świat „rzeczywistości wirtualnej”.
Rzeczywistość wirtualna – rzeczywistość z technicznego punktu widzenia to nic innego jak symulacja komputerowa obrazu, dźwięku, ale także „całkowitej” rzeczywistości, w którą można „wejść” i której można „dotknąć” (J. Bednarek 2002 s.278).
Wirtualny świat określany mianem „ cyberprzestrzeni” stał się częścią codzienności (A. Andrzejewska [w] J. Bednarek, A. Andrzejewska 2009 s.167).
Cyberprzestrzeń jest egalitarnym medium – każdy może do niej wejść i każdy traktowany jest jednakowo, niezależnie od wyglądu zewnętrznego, płci, koloru skóry, wieku, stopnia sprawności fizycznej, statusu społecznego, wysokości dochodów i wyznania (Tamże s.167).
Wirtualny świat jest atrakcyjny, daleko odbiegający od rzeczywistości, fascynujący, pociąga swą niezwykłością wielu ludzi ( Tamże s.167).
Zadaniem J. Bednarka najistotniejszymi cechami przebywania w wirtualnej rzeczywistości (cyberprzestrzeni) są dwa podstawowe czynniki:
1. „Interakcyjność wysyłanych i odbieranych sygnałów”;
2. Teleobecność (telepresence), czy tez złudzenie, polegające na wrażeniu, że jest się właściwie >>tam<<. Aby ten efekt uzyskać, potrzebne jest tzw. kompletne zanurzenie – przynajmniej dwóch najważniejszych zmysłów, zwykle dotyczy to wzroku i dotyku. Chodzi o uzyskanie efektu tzw. rzeczywistości wirtualnej (A. Andrzejewska [w] J. Bednarek, A. Andrzejewska 2009 s.167, J. Bednarek 2002 s. 278)
To przecież media dostarczają nam informacji modelując jednocześnie nasz sposób myślenia i działania. W związku z rożnymi przekazami należy młodego człowieka jakim jest uczeń szkoły podstawowej przygotować do krytycznego odbierania dostarczanych informacji przez wirtualny świat.
Internet jest ogromnym osiągnięciem w dziedzinie przekazu informacji. Dostęp do poszukiwania informacji jest bardzo szybki i prosty. Jego rozwój jest dynamiczny i intensywny. Jest jednocześnie ogromną „szansą na lepsze jutro”, ale i zagrożeniem dla współczesnego ucznia – człowieka. Dostarcza ogromu informacji, wiadomości przypadkowych, często nieistotnych tzn. „o niczym”. Taki natłok informacji wymaga czujności ze strony nie tylko osoby dorosłej, ale przede wszystkim trafności oceny i wyboru tego co wartościowe, potrzebne, przydatne dla ucznia kierowanego odpowiednio przez nauczyciela.
Komputer dominował życie ludzi na wielu płaszczyznach. W szkołach, zakładach pracy, a także w domach komputery stały się nieodzownym narzędziem pracy, nauki i zabawy (A. Andrzejewska [w] J. Bednarek, A. Andrzejewska 2009 s. 169).
Współczesny uczeń coraz rzadziej korzysta z książek, jest również coraz mniej samodzielny korzystając z gotowych rozwiązań w Internecie, programów multimedialnych lub nowinek technologicznych.
Dzieci bardzo chętnie wybierają zajęcia z komputerem i niejednokrotnie przedkładają tę formę spędzania czasu nad inne (A. Andrzejewska [w] Tamże s. 169).
Internet – wirtualny świat w ocenie uczniów to przede wszystkim serfowanie po stronach internetowych, udział w grupach dyskusyjnych, grach komputerowych, ściąganiu plików, wysyłanie listów elektronicznych (e-maili) i na końcu wyszukiwanie informacji. Mimo tego, że uczniowie wiedzą, iż właściwe wykorzystanie Internetu nie tylko na zajęciach szkolnych np. uzyskanie informacji ułatwia naukę, ale przede wszystkim zwiększa wydajność naszej pracy i poprawia jej jakość. To właśnie dzięki Internetowi w błyskawiczny sposób pozyskujemy cenne dla nas informacje, mamy możliwość kontaktowania się z ludźmi w każdym miejscu i czasie. Jednak godziny spędzone w sieci to czas odebrany nauce, kolegom, rodzinie, wypoczynkowi. Niestety coraz częściej już się zdarza, że małe dzieci w wieku przedszkolnym spędzają nawet po kilka godzin dziennie przed komputerem.
Technika a w szczególności jej wytwory pomagają w pracy, nauce jednakże wykorzystywane nieumiejętnie prowadzą do uzależnienia. Wielogodzinne korzystanie z komputera lub nowinek technologicznych typu tablety, ipody, smartfony itp. powoduje rozluźnienie więzi rodzinnych, szkodzi zdrowiu, prowadzi do rezygnacji z aktywnego wypoczynku, naraża na szkodliwe bodźce psychiczne zawarte w wielu programach lub grach komputerowych.
Należy zgodzić się ze stanowiskiem J. Bednarka, który stwierdza, że: „gry komputerowe pozwalają poszerzyć wiedzę z różnych dziedzin, kształtują różne umiejętności i rozwijają zdolności. Przyczyniają się również do pobudzania ciekawości i w ten sposób rozwijają zainteresowania. Pełnią również funkcję socjalizacyjną i wychowawczą, oddziałując na osobowość dziecka, kształtując jego poglądy i postawy wobec życia” (J. Bednarek 2002 s. 147-148).
Nie należy oczywiście uczniom zabraniać korzystania ze zdobyczy techniki, ale należy nauczyć odpowiedniego korzystania z tych urządzeń.
Wirtualny świat – Internet ma zatem dwie strony jedną z korzyściami a drugą z zagrożeniami. Bardzo trudne nawet niemożliwe jest oddzielenie korzyści i zagrożeń. Dlatego też młodego człowieka, a w szczególności ucznia należy nauczyć korzystania z dobrodziejstw techniki, oceny tego co jest dobre - przydatne i wartościowe, od tego co jest złe - nic niewarte i niegodne uwagi. Internet uważany jest za najbardziej demokratyczny środek przekazu, ponieważ brak w nim cenzury. Niesie to za sobą ogrom niebezpieczeństw. Oprócz informacji potrzebnych i przydatnych pojawiają się informacje kłamliwe i kontrowersyjne.
Bardzo często rodzice przez nadmiar obowiązków nie kontrolują korzystania przez swoje pociechy stron internetowych przez co pojawiają się problemy wychowawcze. Największym problemem wychowawczym jest uzależnienie od komputera i Internetu, co może doprowadzić do stopniowego zaniku więzi rodzinnych i kontaktów interpersonalnych, braku aktywnego wypoczynku oraz selekcji odbieranych informacji.
Nadmierne korzystanie z komputera szkodzi zdrowiu, gdyż z jednej strony oznacza wielogodzinne wystawianie na promieniowanie w zamkniętym pomieszczeniu, a z drugiej strony prowadzi do rezygnacji z ruchu i aktywnego wypoczynku na świeżym powietrzu. Poza tym powoduje stopniowy zanik więzi rodzinnych, zmęczenie oraz zaniedbywanie obowiązków szkolnych i domowych. Wreszcie prowadzi do popadnięcia w uzależnienie (A. Andrzejewska [w] J. Bednarek, A. Andrzejewska 2009 s. 173).
Mimo wielu zagrożeń to mamy również i korzyści z wirtualnego świata min. możliwość rozwijania zainteresowań i zdolności uczniów, zdobywanie wiedzy, selekcjonowania odbioru informacji.
Dlatego też, niezależnie od etapu edukacyjnego czy też podstawy programowej uczeń powinien znać wady i zalety korzystania z komputera i Internetu. Powinien umieć wybierać informacje i materiały w zależności od swoich zainteresowań i potrzeb. Powinien wiedzieć, że nie wszystko w Internecie jest dobre, że należy ograniczać czas korzystania z komputera, nie należy korzystać z programów pirackich, lepiej wyjść z rówieśnikami na spacer, nie należy zastępować przyjaciół komputerem czy wirtualnym znajomym.
Komputer i cały świat wirtualny dla uczniów, stanowią źródło ciekawej i pożytecznej wiedzy oraz rozrywki, pod warunkiem, że sposób ich wykorzystania nie wywiera ujemnego skutku na rozwój i życie dzieci (A. Andrzejewska [w] J. Bednarek, A. Andrzejewska 2009 s. 169)
Sądzę, że w dobie współczesnej technologii nie można jasno sprecyzować czy wirtualny świat jakim jest Internet to szansa czy zagrożenie. Na pewno jest szansą, jeżeli tylko nauczymy dzieci – uczniów racjonalnego korzystania z niego, a nie będzie wówczas zagrożeniem.

3. Korzyści ze stosowania komputera do poznania świata wirtualnego
Wiele programów realizuje zasadę „bawiąc uczyć" tak efektywnie, że dzieci nie uświadamiają sobie nawet procesu uczenia się.
Dzieci wykazu¬ją olbrzymie zdolności do chłonięcia infor¬macji, które nie mają sobie równych w żad¬nym innym okresie ich życia. Dzięki między innymi komputerowi, te niezwykłe zdolności mogą być wykorzystane. Rodzice po¬winni zostać doradcami dziecka w korzysta¬niu z komputera. Dziecko powinno nie tylko uczyć się wyszukiwania informacji, ale przede wszystkim uczyć oceniania ich wartości.
Komputer umożliwia łatwy dostęp do informacji. Korzystanie z multimedialnych programów, a także Internetu, pozwala na szybki kontakt ze światem, uczy wyszukiwania informacji. Wykorzystując komputer, dziecko cały czas działa, samo decyduje, jakie funkcje wykorzystać i jakie wykonać działania (A. Andrzejewska [w] J. Bednarek, A. Andrzejewska 2009 s.170).
Rozwija samodzielność, dostarcza rozrywki i relaksuje. Ro¬zumienie tego, jak pracuje komputer, umiejętność pracy z różnymi programami, to także talent. Dziecko może wówczas wykazać się w tej dziedzinie, może zabłysnąć.
Dzięki komputerowi poznaje świat, ćwiczy pamięć, może się uczyć, sprawdzać wiadomości, a także bawić (A. Andrzejewska [w] Tamże s.170)
Korzystanie z komputera jest także konieczne dla dzieci niesprawnych fizycz¬nie, czy nie nadążających w rozwoju intelek¬tualnym za rówieśnikami. Przy pomocy od¬powiednich programów przeprowadza się trening logopedyczny, pomaga się dzieciom w nauce czytania i pisania.
Z obserwacji wynika, że dzieci najchętniej wykorzystują komputer do zabawy, a w szczególności przeniesienia się w wirtualną rzeczywistość za pośrednictwem gier komputerowych, które cieszą wśród nich ogromną popularnością. Są dla nich wspaniałą rozrywką i i relaksem. Gry potrafią zafascynować do tego stopnia, że gracz może przy niej spędzić bardzo wiele czasu, często tracąc poczucie rzeczywistości (A. Andrzejewska [w] Tamże s.170).
Dzieci nie mają świadomości siedzenie przed komputerem, ale doświadczają przeniesienia do innego świata. Wirtualna rzeczywistość daje grającemu złudzenie uczestniczenia w środowisku gry: można w niej spotkać się z postaciami wykreowanymi przez komputer, brać udział w wydarzeniach, przyjmować dowolna postać, wpływać na przebieg gry. Jest to świat inny od otaczającej rzeczywistości, często piękniejszy (J. Bednarek 2002 s.149).
Korzystanie z Internetu wzrasta w zawrotnym tempie. Obecnie najwięcej użytkowników to ludzie bardzo młodzi (Tamże s.173).
Internet może spełniać rolę narzędzia poznania, działań twórczych, rozrywki, kształcenia umiejętności, a także środka komunikacji (Tamże s.173).
Możliwości i szanse, jakie niesie za sobą ta globalna sieć to między innymi:
- pomoc dydaktyczna, sposobność uczenia się i zdobywania informacji bez wychodzenia z domu, co ma szczególne znaczenie w przypadku osób z różnymi dysfunkcjami, a także zamieszkujących w małych miejscowościach,
- szybka komunikacja pomiędzy użytkownikami,
- nawiązywanie kontaktów,
- korzystanie z usług sieciowych (zakupy, rezerwacje biletów itp.),
- organizowanie grup wsparcia (dla np. przewlekle chorych),
- możliwość rozrywki,
- telepraca (A. Andrzejewska [w] J. Bednarek, A. Andrzejewska 2009 s. 174).
Jedną z ważniejszych zalet Internetu jest możliwość całodobowego dostępu do niego. Pozwala to użytkownikowi na znalezienie informacji w porze jemu odpowiadającej. Zainteresowanym umożliwia dostosowanie tempa i czasu pracy do własnych możliwości (J. Bednarek 2002 s.160).
Dzięki tym usługom i takiej możliwości komputera oraz Internetu życie ludzi staje się w wielu aspektach dużo łatwiejsze. Dlatego dzieci tak chętnie uciekają w wirtualny świat. Niekiedy ucieczka w wirtualną rzeczywistość jest ucieczką od samych problemów.
To właśnie w niej czują się bezpieczni, dowartościowani, nie muszą obawiać się, czy postępują zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami współżycia społecznego (A. Andrzejewska [w] J. Bednarek, A. Andrzejewska 2009 s.179).

4. Zagrożenia internetowe – wyzwaniem dla współczesnej edukacji.
Zagrożenia płynące z użytkowania komputera to dość przewrotny temat, gdyż ogólnie wiadomo, iż informatyka ma wielkie znaczenie w rozwoju młodego człowieka, a komputer jest pomocnym narzędziem w realizowaniu różnorodnych zadań. Należy jednak uświadomić sobie, że używanie narzędzi informatycznych wiąże się ze zjawiskami negatywnymi, na które szczególnie nauczyciele powinni zwracać uwagę.
Stosowanie technologii informacyjnej w sferze pracy, edukacji, a także w organizacji czasu wolnego wiąże się z rozlicznymi korzyściami, jak i zagrożeniami (M. Tanaś 1993 s.107-109).
Przy burzliwym rozwoju narzędzi informatycznych należy sobie również uświadamiać pewne zjawiska negatywne związane z używaniem tego narzędzia. Powinni na nie zwrócić uwagę szczególnie nauczyciele i rodzice. Można choćby przypomnieć sobie stare powiedzenie: “Każda przesada jest szkodliwa!” . Są momenty w historii, że zjawiska techniczne generują nowe sytuacje społeczne. To proces normalny, lecz powodujący pewne zaburzenia. Tak było z maszyną parową, samochodem, radiem, telewizją - teraz tak zaczyna się dziać z Internetem. Internet jest w tej chwili postrzegany jako technologia mogąca burzyć tradycyjne bariery poprzez nowe formy komunikowania się ludzi między sobą, komunikowania się ludzi i komputerów, czy też samych komputerów pomiędzy sobą.
Korzystanie z Internetu stwarza niebezpieczne sytuacje zagrażające wszechstronnemu, prawidłowemu rozwojowi dzieci.
Dla dzieci z pokolenia e-genaracji Internet jest głównym i niejednokrotnie autonomicznym środowiskiem społecznego funkcjonowania.
Dlatego kwestia bezpiecznego korzystania z nowoczesnych technologii przez najmłodszych staje się coraz ważniejszym zagadnieniem wychowawczym. Współcześnie dostępne media poszerzają i przeobrażają przestrzeń życia dzieci, nadając dzieciństwu inną jakość (J. Barlińska [w] Poradnik, s.35).
Przemoc i agresja to dziś normalność, normalność nie tylko w szkole, w rodzinie ale także w niemal każdym środowisku (...), w którym funkcjonują jednostki wzajemnie na siebie oddziałujące (R. Kowal [w] red. n: S. Bębas, J. Plis, J. Bednarek 2012 s.289).
Na temat przemocy dzieci opiniotwórczo działają media, podając informację o złych zachowaniach, natomiast brak informacji o dobrych czynach. Przemoc i agresja w mediach prezentowana jest w skali nieproporcjonalnej do życia codziennego, ale jest modna. Media (prasa, telewizja, Internet) ułatwiają tzw. intelektualną wędrówkę, która może być czynnikiem agresotwórczym, konfliktowym (Tamże, s.295).
Korzystanie z Internetu przez dzieci może wiązać się z następującymi kategoriami zagrożeń:
1. Kontakt z niebezpiecznymi treściami:
Dzieci korzystające z Internetu narażano są na kontakt z materiałami, które mogą mieć szkodliwy wpływ na ich psychikę. Do niebezpiecznych treści zalicza się filmy, zdjęcia lub teksty o charakterze pornograficznym, prezentujące przemoc, promujące niezdrowe postawy i zachowania, tj. hazard, używki, anoreksję uczestnictwo w sektach itp.
Część tych materiałów publikowana jest w sieci nielegalnie (pornografia dziecięca, rasizm), inne – mimo wysokiej szkodliwości dla najmłodszych internatów – rozpowszechniane są zgodnie z prawem.
2. Kontakty z niebezpiecznymi osobami:
Zdecydowana większość młodych internautów korzysta z komunikatorów, czatów i portali społecznościowych. Dzieci zawierają w ten sposób nowe znajomości, co naraża je na możliwości kontaktów z niebezpiecznymi osobami. Przez swoją niewiedzę i łatwowierność młodzi internauci niejednokrotnie stają się ofiarami przestępstw z użyciem sieci: oszustw, wyłudzeń, włamań komputerowych i innych. Dzieci często podają obcym w sieci prywatne informacje oraz umawiają się z osobami w Internecie na spotkania w rzeczywistym świecie. O internetowych znajomościach dzieci często nie informują nikogo, udając się na nie w pojedynkę lub z inną osobą nieletnią. Jest to szczególne niebezpieczne w związku z coraz częstszym uwodzeniem dzieci w sieci.
3. Cyberprzemoc (przemoc rówieśnicza):
Cyberprzemoc to nowe oblicze przemocy rówieśniczej z wykorzystaniem różnych technologii informacyjnych i komunikacyjnych, jak np.: poczta elektroniczna, czaty, komunikatory, strony internetowe, blogi, serwisy społecznościowe. Akty przemocy przyjmują różne formy: nękanie, straszenia, szantażowanie z użyciem sieci, publikowanie lub rozsyłanie ośmieszających, kompromitujących zdjęć, filmów oraz podszywanie się w sieci pod kogoś innego.
4. Uzależnienie od Internetu:
Problem ten dotyczy rozmaitych aktywności, których podejmowanie w Internecie jest atrakcyjne i sprawia, że młodzi ludzie poświęcają mu coraz więcej czasu. Spędzanie w ten sposób wielu godzin dziennie zaburza ich rozwój, zwłaszcza w aspekcie kontaktów społecznych. Może prowadzić do uzależnienia od tego medium. (J. Barlińska [w] Poradnik, s.35-37).
Szczególne znaczenie przy analizie zagrożeń internetowych zyskują gry, kiedy są wspomagane przez technologie informacyjne, dzięki którym zabawa zyskuje zupełnie nowa formę i jakość. Technologia pełni tu jedynie rolę rodzaju katalizatora, wspomagającego chęć zabawy, chociaż czasem może się wydawać, że zachwyceni możliwościami technicznymi cywilizacji współczesnej ulegamy jedynie urokowi gadżetów, jak w przypadku ludzi potrafiących godzinami bawić się w swoimi telefonami komórkowymi lub spędzać całe godziny na bezcelowym przeglądaniu przypadkowo otwieranych stron w Internecie (A. Kobylarek [w] J. Bednarek, A. Andrzejewska, 2009 s. 323-324).
Należy zatem pamiętać, że nie tylko telewizja stanowi rdzeń zachowań agresywnych pełnych przemocy, ale ten rdzeń stanowią gry komputerowe. Gry, w których są ociekającej krwią brutalne sceny walki, a gracze identyfikują się z bohaterami, podziwiając sceny walki, sposoby zwyciężania i stosowanej przemocy ((R. Kowal [w] red. n: S. Bębas, J. Plis, J. Bednarek 2012 s.297).
W tym miejscu należy wspomnieć o ważnej roli nauczycieli, którzy powinni uświadamiać rodzicom te zagrożenia psychiki ich dzieci. Wspólnie rodzice i nauczyciele powinni dbać, aby dzieci i młodzież zainteresować grami rozwijającymi ich osobowość. Nie należy zapominać, aby dzieci miały dostęp do encyklopedii i programów edukacyjnych, aby nie były pozostawione same sobie i aby miały życzliwe zainteresowanie wokół siebie osób im bliskich.
Dlatego też szkoła jako placówka pełniąca pieczę nad swoimi uczniami zobligowana jest do dbania o prawidłowy rozwój intelektualny ze szczególnym zwróceniem uwagi na ich bezpieczeństwo. W związku z tym powinna stosować:
1. Zabezpieczenia antywirusowe
Komputery w szkole powinny posiadać zainstalowane programy antywirusowe m.in.:
- MKS vir– program antywirusowy zainstalowany na serwerze zabezpiecza wszystkie komputery w pracowni;
- PC-cillin– program antywirusowy;
- NOD32 – program antywirusowy.
2. Zabezpieczenia przed niepożądanymi treściami takimi jak pornografia:
- ISA Serwer – filtr pozwalający zablokować niepożądaną stronę – wystarczy wpisać adres takiej strony, aby nie można było jej wyświetlić;
- Toolbar rodzinny – program blokujący treści pornograficzne.
5. Wychowanie medialne uczniów w kontekście edukacji medialnej i cyberprzestrzeni
Wiek XX stworzył człowiekowi ogromne możliwości korzystania z różnorodnych środków masowego przekazu (I. Błaszczyk [w] S. Bębas, J. Plis, J. Bednarek 2012 s.187).
Wszechobecność mediów we współczesnym świecie i ich ogromna rola w jego kreowaniu, powodują, że media są przedmiotem zainteresowania i badań wielu dyscyplin naukowych, w tym również pedagogiki (Tamże s. 187).
Pedagogika wg W. Okonia – jest to nauka o wychowaniu, której przedmiotem jest działalność wychowawcza, mająca na celu wyposażenie całego społeczeństwa – a przede wszystkim młodego pokolenia – w wiedzę, sprawności ogólne i zawodowe, zainteresowania, systemy wartości, postawy i przekonania oraz przysposobienie do oddziaływania na własny rozwój (W. Okoń 1981 s. 222)
Słowo „wychowanie” współcześnie używane jest w trzech znaczeniach. Są one następujące:
- znaczenie pierwsze – wszelkie nieintencjonalne działanie społeczne jakoś formujące człowieka (znaczna część naukowców zamiast wychowania w tym znaczeniu mówi o „socjalizacji”);
- znaczenie drugie – wszelkie działanie podejmowane intencjonalnie w celu formowania człowieka;
- znaczenie trzecie – działania podejmowane intencjonalnie w celu formowania tych aspektów osobowości człowieka, które związane są z wartościami i emocjami, a więc na przykład kształtowanie postaw do innych ludzi, różnych obiektów, idei abstrakcyjnych i samego siebie (A. Janowski, 2002; 9).
Podstawy teoretyczne funkcjonowania mediów w cyberprzestrzeni mieszczą się w licznych teoriach i koncepcjach szeroko rozumianej edukacji medialnej (J. Bednarek [w] J. Bednarek, A. Andrzejewska 2009 s. 37).
Kształcenie multimedialne ma ścisły związek z koncepcją kształcenia wielostronnego (nauczania – uczenia się wielostronnego) (W. Okoń 1971 s.146).
Profesor M. Tanaś twierdzi: , że „ w jej ramach można dobrze opisać, a jednocześnie znaleźć poprawne merytorycznie zastosowanie komputera w edukacji” (M. Tanaś 1997 s. 51). Kształcenie to jest rodzajem nauczania, w którym stosuje się zróżnicowane metody, środki, umożliwiające uczącym się „dzieciom” zarówno przyswajanie gotowych wiadomości,
jak i rozwiązywanie problemów teoretycznych i praktycznych. (J. Bednarek [w] J. Bednarek, A. Andrzejewska 2009 s. 38).
Dlatego też wychowanie do mediów oznacza kształtowanie odpowiednich postaw w stosunku do mass mediów w dzisiejszym świecie za pomocą odpowiednich środków i metod. Należy jednak pamiętać, że kształtują one różne rodzaje zachowań. Sama postawa oznacza względnie trwałe ustosunkowanie się człowieka (negatywne lub pozytywne) do konkretnego przedmiotu np. osoby, idei, zjawiska, które angażuje w nim intelekt, wolę, uczucie i aktywność. Wyróżniamy dwie podstawowe grupy postaw: negatywne i pozytywne. Te pierwsze wykazują uzależnienie od mediów, prowadzące do wytworzenia określonej mentalności, np. gazetowej, telewizyjnej, internetowej, komputerowej – czyli w pewien sposób do wypaczonego światopoglądu (w szerszej perspektywie). Postawy pozytywne wymagają trochę wysiłku ze strony „odbierającego” przekaz medialny, bazują bowiem na jego krytycznym myśleniu, zachowując je oraz pozwalając na zachowanie własnego zdania w konkretnych działaniach twórczych („Wychowawca” nr 9, 2006).
Postawy pozytywne osiągane są dzięki własnemu wysiłkowi człowieka i jego dobrej woli w tzw. wychowaniu medialnym. W praktyce oznacza ono zapoznanie się z mechanizmami działania mediów – w jaki sposób mogą one nas uzależnić od siebie, a z drugiej strony na ile (i w jaki sposób) możemy je odbierać w sposób twórczy. Zagadnienie to coraz częściej staje się tematem publikacji adresowanych do nauczycieli, wychowawców lub rodziców dzieci i młodzieży (por. publikacje A. Andrzejewskiej 2007, J. Bednarka 2006, bpa A. Lepy 1998 i 2003).
Oddziaływanie mediów nie pozostaje bez wpływu na proces wychowania, przy czym wpływ ten bywa określany zazwyczaj jako ambiwalentny – raz dobry, raz zły.
Media (mass media) potrafią zarówno umacniać, jak i niszczyć tradycyjne wartości w różnych sferach życia społecznego. Szczególnie niebezpieczne wydaje się działanie mediów w odniesieniu do tych jednostek, które wzrastają bez wychowania i samowychowania. Zdarza się, że media proponują pewne antywychowanie, powodują degenerację osobowości.
Odbiorca – widz, radiosłuchacz, czytelnik – winien czasem stać się dla dziennikarza wychowawcą i czynić to poprzez nawiązywany z nim dialog.
Wychowanie do mediów to zadanie pedagogiki, jako nauki o wychowaniu. Jej przedmiotem jest działalność wychowawcza, mająca na celu wyposażeniu całego społeczeństwa w system wartości, wiedzę, sprawności ogólne, zainteresowania, postawy i przekonania oraz przysposobienie do oddziaływania na własny rozwój. Wychowanie do mediów staje się działalnością skuteczną, gdy uwzględnia się wskazania nauk o wychowaniu, a w szczególności pedagogiki mass mediów (Bp Lepa, 1998; 90).

W procesie wychowania do mass mediów sprawa kształtowania właściwych postaw jest głównym zadaniem zarówno dla teoretyków wychowania, jak i dla pedagogów – praktyków oraz badaczy, empiryków. Należy posiadać wiedzę nt. postaw negatywnych i pozytywnych kształtowanych przez media, gdyż pozwala to zachować pewien obiektywizm w podejściu do tego typu źródeł informacji. Świadomość wpływu określonego języka i technik medialnych na psychikę i światopogląd człowieka jest bardzo ważna i spełnia funkcję ochronną przed „ogłupieniem", demoralizacją czy zakłamaniem prawdy.
Media zrobiły wiele dobrego dla ludzi i świata, a na pewno zrobią jeszcze więcej w przyszłości – twierdzi Goban-Klas (2005, 261). I dodaje: Polsce a szczególnie polskiej szkole, potrzebna jest pięknie krytyczna i rozważna wiedza o mediach starszych i nowych (...). Dobrze byłoby, aby nauczyciele nie zapomnieli o metodologicznej dyrektywie wielkiego polskiego socjologa Floriana Znanieckiego analizowania zjawisk społecznych z uwzględnieniem tzw. współczynnika humanistycznego.
Zakończenie
Kształtowanie właściwego korzystania z technologii informacyjnej to również wyrabianie świadomości bezpiecznego posługiwania się tą techniką. Pociąga to za sobą także aspekt wychowawczy, poprzez przygotowanie do respektowania norm etycznych i prawnych, poszanowania własności osobistej i intelektualnej oraz wyrabianie postawy otwartości na świat.
Przy podejmowaniu decyzji o możliwości korzystania przez dzieci z komputera oraz zasobów internetowych należy uwzględnić ich potrzeby i upodobania. Wskazana jest kontrola czasu spędzanego przed komputerem oraz kontrola programów czy stron internetowych, z których dzieci korzystają. Dużą rolę w tym zakresie powinni odgrywać rodzice. To oni uczą odpowiedzialności jak unikać zagrożeń w rzeczywistym i wirtualnym świecie.
Podstawowe umiejętności informatyczne nabywane w procesie uczenia się powinny prowadzić do kształtowania zdrowych i prawidłowych nawyków pracy z komputerem. Należy pamiętać, że podobnie jak filmy czy muzyka, tak i gry mogą być lepsze i gorsze. Umiejętnie wykorzystane programy mogą rozwijać spostrzegawczość i refleks, logiczne myślenie i podejmowanie trafnych decyzji.
To nauczyciele i rodzice powinni przekazywać dzieciom wiedzę, co do umiejętnego korzystania z dobrodziejstw technologii informacyjnej w sposób mądry i przemyślany. Nauczyciele i rodzice powinni zdać sobie sprawę, że ich rola w edukacji i wychowaniu młodych ludzi jest szczególna. Powinni pokierować tak procesem intelektualnym, aby być dla dzieci dobrym przewodnikiem w świecie komputerowej informacji.
Należy zawsze zmierzać do tego, aby dzieci nie tylko biernie przyswajały przypadkowe wiadomości, ale zdolne były do formułowania własnych sądów i opinii. Bardzo często informacje pozyskane z komputera (zwłaszcza Internetu) są wykorzystywane do odrobienia zadania domowego. Natłok informacji jest tak duży, że samodzielna, wnikliwa selekcja danych i umiejętne ich wykorzystanie przez dziecko, jest dla niego bardzo trudne. Dlatego rodzice powinni pomóc dziecku w domu weryfikować informacje.
Następną bardzo ważną kwestią jest uczulenie dzieci na podstępy, które czyhają w kontaktach wirtualnych z innymi osobami, np. na tzw. czatach. Rozmowa z kimś po drugiej stronie monitora, to nie to samo co rozmowa z kolegą po drugiej stronie ławki szkolnej. Nauczyciele i rodzice powinni zadbać o bezpieczeństwo dziecka, nawet jeżeli sami nie korzystają z komputera. Warto zainteresować się jakie strony dziecko w Sieci odwiedza. W przypadku młodszych dzieci dobrym pomysłem może być zainstalowanie oprogramowania filtrującego, które zablokuje dostęp do niepożądanych stron. Dobrze jest samemu odnaleźć interesujące strony i podsuwać je dzieciom. Małe dziecko nie jest w stanie sprawnie poruszać się po Sieci i odróżnić stron wartościowych od internetowych śmieci. Musimy mu zatem w tym pomóc i pokierować jego poszukiwaniami. Ta rola należy do rodziców, nauczycieli i wychowawców.
Bibliografia:
Druki zwarte:
1. Andrzejewska A., Bednarek J., Sarzała D.: Cyberprzestrzeń – szanse, zagrożenia, uzależnienia. Fundacja PEDAGOGIUM, Warszawa 2007
2. Andrzejewska A.: Dziecko w cyberprzestrzeni czyli, jak powinny korzystać z mediów nasze pociechy. Fundacja PEDAGOGIUM, Warszawa 2007
3. Andrzejewska A.: Świat wirtualny – kreatorem rzeczywistości dziecka, [w] Andrzejewska A, Bednarek J. (red.) Cyber świat możliwości i zagrożenia. Wyd. Akademickie Żak, Warszawa 2009
4. Bednarek J.: Media w edukacji. Wyd. MIKOM, Warszawa 2002,
5. Bednarek J.: Multimedia w kształceniu. Wyd. MIKOM, Warszawa 2006
6. Bednarek J.: Cyber świat możliwości i zagrożenia. Wyd. Akademickie Żak, Warszawa 2009
7. Okoń W.: Elementy dydaktyki szkoły wyższej. Wyd.PWN, Warszawa 1971
8. Okoń W.: Słownik pedagogiczny. Wyd. PWN, Warszawa 1981
9. Pulak I.: Dziecięcy świat w Internecie potrzeby i niebezpieczeństwa [w:] Dziecko w świecie wiedzy, informacji i komunikacji, pod red. S. Juszczyka, I. Polewczyk. – Toruń, Wydawnictwo Adam Marszałek, 2007.
10. Tanaś M.: Medyczne skutki uboczne kształcenia wspomaganego komputerem, Toruńskie Studia Doktoranckie, 1993
11. Tanaś M.: Edukacja zastosowania komputerów. Wyd. Żak, Warszawa 1997

Czasopisma:
1. Drożdż M.: Media dla człowieka. „Wychowawca” 2006 nr 9
2. Delmanowicz G. (2009), Internet a życie rodzinne, „Wychowawca”, nr 9
3. Dobraczyńska A., (2009), Bądź bezpieczny w Internecie: pomysł na projekt edukacyjny „Biblioteka w Szkole”. 2009, nr 1.
4. Frost S. (2009), Internet i gry komputerowe – szanse i zagrożenia, „Wszystko dla Szkoły”, nr 11.
5. Goban-Klas T.: Cywilizacja medialna. WSiP, Warszawa 2005
6. Golka B.: System medialny Stanów Zjednoczonych, WSiP, Warszawa 2004
7. Grabowska A. (2010), Czy internet jest bezpieczny dla dziecka? „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze”, 2010, nr 1.
8. Janicka-Panek T.: Stanowienie celów dydaktyczno-wychowawczych w zintegrowanej edukacji wczesnoszkolnej, ITeE-PIB, Radom-Skierniewice 2007.
9. Janowski A.: Pedagogika praktyczna; zarys problematyki, zdrowy rozsądek, wyniki badań. Wydaw. Fraszka Edukacyjna, Warszawa 2002.
10. Lepa A.: Pedagogika mass mediów. Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1998
11. Lepa A.: Funkcja logosfery w wychowaniu do mediów, Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 2003.
12. Nowaczyk B. (2009), Uzależnieni od cyberprzestrzeni, „Wszystko dla Szkoły”, nr 11
13. Pawlina P.: Postulat wychowawczego dialogu. „Wychowawca” 2006 nr 9
14. Pyżalski J. (2009), Agresja elektroniczna dzieci i młodzieży – różne wymiary zjawiska. „Dziecko Krzywdzone”, 2009, nr 1.
15. Stasiński P., Chodkiewicz J. (2005), Uzależnienia od Internetu – problem wirtualny? „Świat Problemów”, nr 6-7.
16. Wołoszynowa L., (1997) Problemy szkolnego startu w polskim zreformowanym systemie oświaty, „Psychologia Wychowawcza”, nr 1
17. Wojtasik Ł (red), Biblioteka programu „ Dziecko w sieci” Fundacji Dzieci Niczyje – Jak reagować na cyberprzemoc. Poradnik dla szkół., Wyd. Fundacja Dzieci Niczyje.
18. Wołoszynowa L., (1979), O umysłowej i społecznej gotowości dziecka do rozpoczęcia nauki, „ Badania Oświatowe”, nr 3.

Rozporządzenia MEN i załączniki do rozporządzenia:
1. Dz.U. poz . 803 z dnia 18 czerwca 2014 r.: Rozporządzenie MEN: w/s podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół.
2. Podstawa programowa z komentarzami, Tom 6 „ Edukacja matematyczna i techniczna w szkole podstawowej, gimnazjum i liceum... matematyka, zajęcia techniczne, zajęcia komputerowe, informatyka” MEN 2008.

Netografia:
1. www.saferinternetday.pl
2. www.dzieckowsieci.pl
3. www.interklasa.pl
4. www. bezpiecznyinternet.otg/filtry/