Techniki plastyczne w pracy z dzieckiem przedszkolnym

TECHNIKI PLASTYCZNE W PRACY Z DZIECKIEM PRZEDSZKOLNYM

Sporządziła:
mgr Beata Janka

Spis treści:
1. STADIA ROZWOJOWE I CECHY TWÓRCZOŚCI PLASTYCZNEJ DZIECI......s.2
2. TECHNIKI PLASTYCZNE STOSOWANE W PRACY Z DZIEĆMI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM........................................s.5
3. LITERATURA........................................s.10
4. ANEKS (Wychowanie plastyczne dzieci 3-, 4-, 5- i 6-letnich)..........................s.11

STADIA ROZWOJOWE I CECHY TWÓRCZOŚCI PLASTYCZNEJ DZIECI

Rozwój twórczości plastycznej dzieci przebiega przez wiele etapów. Niewątpliwie każda faza rozwoju plastycznego dzieci wymaga szczególnego podejścia i działania ze strony nauczyciela, a dostosowanie odpowiednich technik, form i metod oddziaływania jest niezbędne dla prawidłowego rozwoju wychowanków.
Pierwszym etapem w rozwoju plastycznego dziecka jest bazgrota. Trwa ona u większości dzieci od ok. drugiego do czwartego roku życia. Bazgrota jest „rysunkiem abstrakcyjnym, nie oznaczającym nic poza sobą. „Treścią” tego rysunku jest ruch z całą jego emocjonalną zawartością”. Bazgrota bez wątpienia przechodzi przez pewne fazy rozwoju. Badacze wyróżniają bazgroty bezładne, kontrolowane oraz nazywane .
- „Bazgroty bez¬ładne (chaotyczne) to przypadkowe zygzaki, kropki, skłębione linie i, (...) „kleksowate" plamy, które nie podlegają kontroli wzroku. Przykładem tego może być fakt, że bardzo często dziecko rysując nie patrzy na papier. Długość i kierunek kresek zależy od budowy dłoni i ramienia, od temperamentu, a także od nastroju dziecka. Ruch ręki pozostawia na papierze widzialne ślady w postaci kreski, co dostarcza dziecku wiele radości i zadowo¬lenia. Pierwsze bazgroty dziecka są aktywnością motoryczną. Dziecko nie uświadamia sobie tego, że może robić znaki takie, jakie chce.”
- Następnie dziecko uzyskuje kontrolę nad ruchami ręki. „Powstają wtedy linie pionowe i poziome, a w wyniku obrotowego ruchu ręki – kształty koliste i spirale. Sprawność manualna dziecka wzrasta i z czasem osiąga ono płynność ruchów, z bazgrot wyłania się koło – pierwszy zorgani¬zowany kształt. Kreska zmienia się w kontur przedmiotu. (...) Za pomocą kolistych kształtów dziecko początkowo przedstawia prawie każdy przedmiot – dom, pojazd, człowieka.”
- Kolejny etap bazgrot pojawia się wówczas, gdy dziecko podejmuje próby nazywania tego, co narysowało. Jest to dowodem na to, „że uchwyciło ono związek między sobą a otaczającym światem – przeszło więc do myślenia wyobrażeniowego. (...) pierwsze rysunki nazywane bywają pod wpływem ich aktualnie spostrzeżonego podobieństwa do jakiegoś przedmiotu. Stąd wynika czę¬sta zmiana w nazywaniu przez małe dzieci jednych i tych samych rysunków. W stadium nazywania bazgrot dziecko zaczyna interesować się różnymi barwami. W tym okresie kolor dobierany jest jednak na zasadzie przypadku. Dziecko najczęściej używa barw chromatycznych i czystych. Pojawia się zainte¬resowanie fakturą i materią. W okresie bazgrot dziecko zaczyna również dostrzegać zależności prze¬strzenne. Przykładem tego jest umieszczanie na rysunku małych kółek w du¬żych.”
„Następnym etapem w rozwoju twórczości rysunkowej jest dorysowywanie do kółka linii prostych (...). Wytwór ten nazywa „słonecznikiem". Wzór „słonecznika" w twór¬czości dziecka będzie się ciągle powtarzał jako: słoneczko, kwiatek, głowa z włosami, ręka z palcami czy też drzewo z liśćmi.
W okresie bazgrot dzieci chętnie bawią się masami plastycznymi, np. gliną – drobią ją, sklejają, klepią. Zabawie tej odpowiada bazgrota bezładna (chao¬tyczna), a tworzeniu brył geometrycznych — bazgrota kontrolowana. Odpo¬wiednikiem linii prostej i okręgu w modelowaniu będzie walec i kula. Ważną formą działalności jest wycinanka, która polega w tym okresie po prostu na rozcinaniu papieru.”
„(...) manipulowanie daje w efekcie różno¬rodne formy plastyczne. W rysunku będą to zygzaki i linie o różnym kształcie, swoiste, przestrzenne formy tworzy dziecko malując, lepiąc z gliny lub mając do dyspozycji papier i nożyczki. W końcowym etapie manipulowania zjawiają się formy zgeometryzowane, kształtowane w różnym materiale, a w rysunku proste układy linii mające pewne walory dekoracyjne i estetyczne.
Okres manipulowania jest podstawą dla rozwoju twórczości dziecka w na¬stępnych latach. Czynności manipulowania zaspokajają potrzebę działania, dają wyrażoną ruchem satysfakcję twórczą, umożliwiają zżycie się z materiałem i narzędziem (...).”
Następnie dziecko przechodzi, w fazę przedschematyczną. „W okresie tym zaczyna ono poszukiwać stałych form do przedstawiania przedmiotów oraz zjawisk. Formy te mają uproszczony i powtarzalny charakter, jakkolwiek powoli się rozwijają.”
„Rysunki dziecka stają się „graficzną komunikacją", mogą być oma¬wiane z dorosłymi. Należy tu jednak podkreślić, że dziecko więcej widzi i wie niż przedstawia na rysunku; rysuje to, co odczuwa za najistotniejsze dla danego motywu i jego znaczenia.
Formą przejściową w wypowiedzi plastycznej stają się głowonogi. Ich cechą charakterystyczną jest głowa przedstawiana w postaci koła lub – czasem – kwadratu. Zawierają one dużą liczbę szczegółów, takich jak: oczy, nos, usta. Nogi i ręce, przedstawione za pomocą linii, są źródłem ruchu. Poszczególne elementy dziecko początkowo rozmieszcza na głowie dowolnie, nie martwiąc się, czy ich układ jest właściwy.” „Dzieci ujmują przede wszystkim widoczne dla nich, podstawowe cechy przedmiotów postaci ludzkich. Z wiekiem ich wytwory wzbogacają się o szczegóły, zwłaszcza te, które je szczególnie zainteresowały, jak kieszenie przy ubraniach, światła samochodów itp.” „Według R. Arnheima głowonogi nie istnieją. Tułów nie jest w rysunku dziecka pomijany, ponieważ w najwcześniejszym stadium rysunkowym całą postać ludzką zastępuje koło (głowa występuje łącznie z tułowiem). Do koła dziecko konsekwentnie dorysowuje ręce i nogi, dlatego dorosłym wydaje się, że na rysunku brakuje tułowia.” W okresie tym przestrzeń przedstawiana jest chaotycznie.
Kolejnym etapem jest faza tzw. głowotułowia. Polega to na stopniowym zanikaniu głowonogów dzięki poszerzaniu przez dziecko swoich zainteresowań postacią ludzką. Człowieka przedstawia dziecko przeważnie frontalnie jednak zdarzają się także ujęcia profilowane. „Frontalne przedstawienie postaci pozwala na umieszczenie większej licz¬by znanych dziecku szczegółów. Przedstawianie frontalne nie zawsze odnosi się do wszystkich części ciała ludzkiego. Zdarza się często, że do owalnego, pros¬tokątnego lub trójkątnego tułowia (przedstawionego frontalnie) dziecko dory¬sowuje stopy widziane z profilu (...). W okre¬sie przedszkolnym dzieci nie uwzględniają istnienia stawów w kończynach dol¬nych i górnych. Palce rąk najczęściej osadzone są w przedramieniu, a nie w dłoni; czasami dłoń ma kształt kółka. Usta przedstawiane są za pomocą kreski poziomej lub owalu. Nos to pionowa kreska, dwie kropki lub owal, a oczy to przeważnie kropki, owale lub koła; rzęsy i źrenice są najczęściej pomijane. Postacie ludzkie rysowane przez dzieci początkowo pozbawione są ubioru (...). Około 5 roku życia niektóre dzieci zaczynają przedstawiać postać lub przedmiot płaszczyznowo. Dlatego wskazane jest wczesne wprowa¬dzanie w pracy z dziećmi technik płaszczyznowych, takich jak: malowanie plakatówką, klejówką, temperą, kolorowymi tuszami, wydzieranka lub wyci¬nanka z kolorowych papierów(...). Między piątym a szóstym rokiem życia niektóre dzieci zaczynają przed¬stawiać postać ludzką w ruchu. Najwcześniej uruchamiają ręce (rysowanie rąk wyciągniętych w bok lub do przodu), natomiast kończyny dolne i tułów w póź¬niejszym etapie. Korpus ciała ludzkiego rysowany jest wówczas z profilu. Częs¬tym przedmiotem wypowiedzi dziecka jest portret.
Dzieci w wieku przedszkolnym chętnie rysują zwierzęta, ptaki, pojazdy mechaniczne i drzewa. W okresie bazgrot formy postaci ludzkiej i zwierzęcej są do siebie podobne. Dopiero w fazie bazgrot przedmiotowych postaci zwierzęce przybierają poziomy układ tułowia — najczęściej w formie owalu. Zaczynają pojawiać się również elementy charakteryzujące (np. grzebień, dziób, wąsy, uszy, grzywa), lecz mimo to głowa zwierzęcia nadal podobna jest do głowy człowieka. Nogi zwierząt dziecko najczęściej rysuje parami (przednie, tylne), mimo że nie potrafi jeszcze liczyć.
Schemat drzewa pojawia się w twórczości rysunkowej dziecka około czwar¬tego roku życia. Zaobserwować można duże zróżnicowanie rysowanych przez dzieci drzew. Inaczej przedstawiane są drzewa liściaste, inaczej iglaste. Drzewa liściaste mają jednoliniowy lub sylwetowy pień i koronę w kształcie koła lub owalu. Często jest ona pozbawiona liści. Dopiero około piątego roku życia dziecko zaczyna wypełniać koronę dekoracyjnymi elementami gałęzi i liści. Drzewa iglaste mają gałęzie pełne dekoracyjnych igieł lub składają się z symet¬rycznie ułożonych trójkątów.
Między czwartym a piątym rokiem życia w twórczości plastycznej dzieci coraz częściej zaczynają się pojawiać wszelkiego typu pojazdy mechaniczne przedstawiane początkowo w postaci owali, prostokątów, a także kół. Zin¬dywidualizowanych cech nabierają one dopiero w rysunkach dzieci pięcio- i sześcioletnich. Dzieci najczęściej rysują samochody, pociągi, wózki, tramwaje, łodzie i samoloty oraz fantastyczne pojazdy kosmiczne. Pojazdy występują na rysunkach samodzielnie lub są wtopione w sceny rodzajowe o określonej akcji.
Podkreślić należy, że dzieci w wieku przedszkolnym przedstawiają w rysun¬kach wszystkie nurtujące je sprawy bez względu na stopień trudności wykona¬nia. Tak więc treścią wypowiedzi plastycznych bywa zarówno rodzina, jak i podwórko, ulica, koleżanki i koledzy oraz zwierzęta. Inspiracją do twórczości plastycznej są wierszyki, piosenki, a także fantastyczne opowieści. Wyobraźnia dziecka jest niewyczerpanym źródłem pomysłów.
Dzieci sześcioletnie zbliżają się do fazy schematu wzbogaconego. W wypo-wiedziach plastycznych pojawia się tak zwany typ charakterystyczny. Jest to przykład akceleracji — procesu przyspieszania tempa rozwoju organizmu lub niektórych jego funkcji w stosunku do osobników poprzedniej generacji. W rysu¬nkach dzieci sześcioletnich w dalszym ciągu przeważają kształty zgeometryzowane. Powoli dzieci zauważają dekoracyjność układów rytmicznych i odkry¬wają związek między kolorem i przedmiotem. Powstają kompozycje wielofigurowe powiązane z sobą w zależności przestrzenne. Pojawia się linia podstawy, na której dziecko umieszcza przedmioty i postaci, oraz linia nieba. Świadczy to o tym, że dziecko zaczyna zdawać sobie sprawę z przestrzenności otaczającego świata. Jest to przejaw zrodzenia się w jego umyśle zalążków operacji myślowych.”
W pierwszych latach twórczości plastycznej kolorystyka wytworów dzieci jest bardzo bogata i ma charakter anaturalistyczny. Dziecko wówczas niejako nie liczy się z rzeczywistością. „Rysując, dzieci przeplatają barwy, kładąc silnie kontrastujące w bliskim sąsiedztwie. Tworzą wielobarwne, tęczowe zestawienia, motywy ornamentalne.” Jednak pod koniec wieku przedszkolnego wzrasta znacznie zainteresowanie wiedzą o rzeczywistości, co ma wpływ na kolorystykę dziecięcych prac plastycznych.
„Kompozycja wytworów w miarę rozwoju dziecka staje się coraz bardziej uporządkowana, już nie chaotyczna. Swoistą dla dzieci zasadą porządkowa¬nia jest układ w szeregu, pasowy. Polega on na umieszczaniu przedmiotów jeden za drugim, w jednej linii. Układ taki ulega stopniowo rozbudowaniu, np. dziecko ujmuje swój rysunek w ramę linii przedstawiających niebo i ziemię, zapełnia płaszczyznę znajdującą się między nimi. Swoistym sposobem przedstawiania realnej przestrzeni jest ujęcie „z lotu ptaka", topograficzne. Znane jest także zjawisko przezroczystości [tzw. ideo-plastyka – przyp. aut.]. Wtedy to, co bywa zakryte, rysuje dziecko jako widoczne, np. ludzi widocznych przez ścianę domu.” Następnie dzieci przechodzą przez stadium tzw. wideo-plastyki, czyli rysują tak, jak widzą.
„Pod koniec wieku przedszkolnego dzieci zaczynają komponować swoje wyt¬wory w pewną całość, uporządkowaną pod względem kolorystycznym według właściwych im sposobów. W kompozycjach obok elementów zgeometryzowanych nadal występują formy manipulatywne, ale już bardziej świadomie wyko¬rzystywane. Coraz częściej zdarzają się formy sylwetkowe, miękko wymodelowane i bardziej precyzyjne. Są one między innymi wskaźnikami gotowości dziecka do nauki pisania, zawierają elementy literopodobne.”

TECHNIKI PLASTYCZNE STOSOWANE W PRACY Z DZIEĆMI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

Nie ulega wątpliwości fakt, iż stosowane techniki plastyczne w pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym – muszą być dopasowane do etapów rozwoju poszczególnych dzieci. Nie mniej istotne jest również odpowiednie dostosowanie wszelkich form, metod oraz materiałów i narzędzi plastycznych.
Niewątpliwie techniki plastyczne w wychowaniu przedszkolnym służą pełniejszemu rozwijaniu twórczości dziecka oraz przyczyniają się do jego ogólnego rozwoju. W zależności od swej specyfiki umożliwiają one dzieciom tworzenie wytworów rysunkowo-graficznych, malarskich i przestrzennych.
Do podstawowych technik plastyczno-konstrukcyjnych należą:
- rysowanie (kredkami świecowymi, pastelowymi, ołówkowymi, ołówkiem, węglem syntetycznym, kredą, patykiem na ziemi, na płaszczyźnie pokrytej farbą klejową, świecą, flamastrem, pędzlem, tuszem);
- malowanie (farbami klejowymi, plakatówką, akwarelą, temperami patykiem obwiązanym gazą, palcami, całą dłonią, posługując się plamą, mieszając barwy, monotypia itp.);
- stemplowanie za pomocą gąbki, ziemniaka, korka na papierze i płótnie;
- lepienie z gliny (wykonywanie całości złożonej z drobnych elementów, modelowanie rzeźby pełnej i płaskorzeźby), plasteliny, piasku, śniegu;
- linoryt z linoleum lub gipsu,
- wykonywanie wydzieranek oraz wycinanek płaskich i form przestrzennych z papieru;
- konstruowanie z różnych materiałów przemysłowych oraz tworzyw natu¬ralnych (budowanie z klocków, pudełek, kasztanów, żołędzi itp.);
- zaznajomienie dzieci z szyciem i tkaniem, co pozwala im wykonywać drobne przedmioty dekoracyjne i użyteczne.
Najodpowiedniejszym narzędziem do rysowania dla dzieci w wieku przedszkolnym jest kredka świecowa pozbawiona papierowej oprawy. „Pozwala na rysowanie obydwoma końcami, jak też całą powierzchnią boczną — praca wykonana kreską może mieć charakter linearny lub malarski. Rysunek o charakterze malarskim może powstać również przez zagęszczenie kresek. Do rysowania używa się papieru białego lub zabarwionego o większych rozmiarach. Papier szary zbyt słabo kontrastuje z kolorem kredki i dzieci niechętnie go używają. Powierzchnia papieru może być zarówno gładka, jak i szorstka. Przy użyciu kredki jasnej tło rysunku powinno być ciemne, przy ciemnej — jasne. Rysunek kredką można łączyć z plamą barwną namalowaną farbą akwarelową. Rysowanie kredką świecową jest techniką odpowiednią zarówno dla dzieci trzyletnich, jak i star¬szych.
Atrakcyjną techniką dla dzieci młodszych jest rysowanie kredą na koloro¬wym papierze, tekturze lub tkaninie. Materiały te powinny mieć odpowiednio szorstką powierzchnię, aby mogły stawić opór kredzie. Ze względu na średnicę kredy potrzebny jest duży format papieru. Technika ta pozwala na wykonanie (podobnie jak kredka świecowa) pracy o charakterze malarskim. Praca wyko¬nana kredą wymaga utrwalenia (...).
Niezastąpionym materiałem rysunkowym jest węgiel syntetyczny. Przed uży¬ciem jednak należy sprawdzić jego twardość i barwę. O jego dobrej jakości świadczy głęboko czarna barwa oraz łatwość usuwania jego śladów. Rysunek węglem, podobnie jak kredą, pozwala na szybką pracę. Rysować można szpi¬cem sztyftu, jak też całą jego długością. Zmieniając nacisk węgla na podłoże rysunkowe możemy otrzymać kreski o różnym walorze. Negatywną stroną tej techniki jest łamliwość węgla i jego słaba przyczepność do podłoża. Podobnie jak rysunek kredą, wymaga utrwalenia.
Atrakcyjną techniką dla dzieci jest rysowanie mazakami różnej grubości na papierze o gładkiej powierzchni. Wyraziste linie o intensywnych kolorach zachęcają dzieci do zabawy.
Dużym urozmaiceniem dla dzieci w wieku trzech lat są rysunki patykiem na ziemi. Technika ta pozwala na śmiałe linearne wypowiedzi nie ograniczone wymiarami papieru. Pozwala na usprawnianie ruchów ręki i palców, a także pobudza wyobraźnię.
Podobną techniką jest rysowanie patykiem na płaszczyźnie pokrytej farbą klejową. Technika ta wymaga przygotowania farby klejowej i płaskich paty¬ków (...).
Farbą malujemy całą powierzchnię arkusza, na której dzieci wykonują ry¬sunek. Technika ta jest bardziej precyzyjna niż rysowanie patykiem na ziemi i dlatego wskazana jest dla dzieci czteroletnich i starszych.
Dzieci młodsze i starsze mogą z powodzeniem rysować pędzlem. Do ryso¬wania odpowiednie są pędzle szczecinowe i miękkie, okrągłe i płaskie różnej grubości. Linie wykonywane pędzlem są pełniejsze i bardziej ekspresyjne niż narysowane patykiem. Stosowanie różnorodnych pędzli pozwala dziecku na uzyskanie bardzo zróżnicowanych linii. Najwłaściwszy jest jednak pędzel mięk¬ki. Do rysowania używa się w przedszkolu farb wodnych. Kolor farby powi¬nien kontrastować z tłem.
Do grupy technik linearnych należy także rysowanie ołówkiem. Wbrew pozorom jest to technika trudna i dlatego powinna być stosowana na zajęciach z dziećmi starszymi. Rysunek ołówkiem daje duże możliwości walorowe. W te¬chnice tej ważny jest rodzaj papieru, z którego korzystamy (...).
Ciekawą techniką linearną odpowiednią dla dzieci w wieku przedszkolnym jest rysowanie świecą. Do rysowania można używać świec białych i koloro¬wych. Są dwa warianty posługiwania się świecą. Rysunek może być wykonany kreską lub mieć charakter malarski (malowanie całą powierzchnią świecy lub przez zagęszczenie kresek). Po skończeniu rysunku całą płaszczyznę kartki papieru pokrywamy farbą akwarelową w kolorze ciemnym. Miejsca zarysowa¬ne świecą pozostają białe, natomiast tło będzie ciemne. Innym sposobem ryso¬wania jest wypełnianie płaszczyzn obrysowanych świecą różnymi kolorami, otrzymamy wtedy barwne kształty otoczone białym konturem.
Wiele radości sprawia dzieciom wykonywanie gipsu i linorytu. (...) można je wykonywać z dziećmi sześcioletnimi pod warunkiem, że wychowawczyni wcześniej przygotuje płytki gipsowe czy też przytnie odpowiedni format lino¬leum i będzie czuwała nad bezpieczeństwem dzieci.
Techniki te różnią się między sobą materiałem, w którym się wycina. Łat¬wiejszym materiałem jest płytka wykonana z gipsu, którą odlewa się na szkle w celu uzyskania gładkiej powierzchni. Ryt wykonać można specjalnymi kol¬cami, kawałkiem drutu od parasola, a nawet gwoździem. Aby ułatwić pracę dzieciom (...) [można] zamalować białą powierzchnię gipsu jakąś ciemną farbą. Na ciemnym tle lepiej widać wydrapane lub wycięte linie. Po wycięciu płytkę gipsową pokrywa się farbą drukarską lub olejną (artystyczną). Farbę ze słoika wykłada się na szkło, a następnie rozprowadza ją wałkiem po całej powierzchni. Farbą nabraną na wałek pokrywamy miejsca wypukłe, wklęsłe pozostają czyste. Następną czynnością jest położenie papieru na płytkę. Kartki papieru winny być trochę większe niż płytka. Papier dociskamy łyżką stołową przesuwając ją dokładnie raz koło razu, po czym papier ostrożnie zdejmujemy z płytki i suszymy otrzymaną odbitkę. Podobnie wykonujemy linoryt. Do cięcia używamy dłutek o przekroju zaokrąglonym lub kąta ostrego. Zaletą opisanych technik jest możliwość uzyskania wielu odbitek.
Do technik pośrednich pomiędzy rysunkiem, grafiką a malarstwem należy monotypia. Do jej wykonania potrzebne są: płytki ze szkła lub metalu, farba drukarska lub artystyczna olejna, wałek gumowy oraz papier. Monotypia mo¬że być jednobarwna lub wielobarwna. Chcąc uzyskać monotypie jednobarwną należy położyć farbę na szkło i rozprowadzić ją dokładnie wałkiem lub pędz¬lem szczecinowym, a następnie położyć na farbę cienki papier (nie należy go przyciskać palcami). Na kartce rysujemy ołówkiem lub długopisem, wtedy na odwrotnej stronie odbijają się linie w kolorze farby.
Do monotypii kolorowej używamy artystycznych farb olejnych. Na płytce malujemy pędzlem obrazek, a następnie przykładamy papier, na którym odbije się namalowany obraz.
Pierwszym krokiem w zdobywaniu doświadczeń malarskich powinno być, malowanie farbami klejowymi na dużych formatach.” „Arkusz papieru rysunkowego pokrywamy cienką warstwą kleju, a następnie kładziemy farbę palcami. Powstają kapitalne plamy, które uzyskujemy marząc farbę palcem, pędzlem, korkiem, grzebieniem lub kawałkiem tektury.” „Do dodatnich cech tej techniki należy: dobre i równe krycie, matowy wygląd oraz głęboki ton. Farby te nie ciemnieją i nie żółkną. Do wad zaliczyć można ich nieodporność na wilgoć, podatność na uszkodzenia. Farbami klejowymi można malować: na papierze, płótnie, drewnie, a także na kartonie. Klejówką maluje się za pomocą pędzli szczecinowych (...).Do farb kryjących zaliczamy również plakatówki i tempery. Ze względu na uzyskiwane efekty artystyczne, jak i właściwości techniczne malowanie tem¬perą zajmuje miejsce pośrednie między akwarelą a malarstwem olejnym. Far¬bami temperowymi można malować laserunkowo i kryjąco — na papierze, kartonie, płótnie i drewnie.” Farbami plakatowymi można wykonywać technikę tzw. „mokre na mokrym” – polega ona na zgnieceniu papieru a następnie zmoczeniu go i zamalowaniu farbami plakatowymi.
„Wyróżniamy kilka technik temperowych (np. woskowa, jajowa, gumowa, kazeinowa itd.) i w zależności od użytego spoiwa obowiązuje specyficzny dla danej techniki sposób malowania.
Temperą o spoiwie jajowym, rozrzedzoną wodą, maluje się podobnie jak akwarelą, przy spoiwie tempery tłustej — otrzymujemy efekty podobne do techniki olejnej. Tak więc farby temperowe mogą być wprowadzane laserun¬kowe lub kryjąco. Zaletą tej techniki jest szybkie schnięcie farb. Wymaga ona jednak od wykonawcy pewności i zręczności. Tempera schnie bez połysku i świetliście, po wyschnięciu nieco jaśnieje. Stopień rozjaśnienia zależy od ilości utytej wody. Dlatego też należy od razu stosować nieco ciemniejsze tony.
Temperę zaliczamy do technik trudnych, dlatego może być stosowana przez dzieci o większych możliwościach twórczych. Właściwsze dla dzieci w wieku przedszkolnym jest malowanie farbami plakatowymi. Farby plakato¬we, podobnie jak tempera, należą do farb kryjących i szybko schnących.”
Kolejną techniką stosowaną w pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym jest malowanie akwarelą. Jest to technika laserunkowa, w której ważną rolę odgrywa prześwitywanie jasnego tła. Malując akwarelą nie stosuje się białej farby, a jej funkcję spełnia papier. Malowanie tą techniką wymaga pewnej wprawy i swobody, a wykonane prace cechuje lekkość oraz świeżość.
Inną techniką jest wykonanie obrazków gniecionych. Polegają one na zamalowaniu farbą arkusza papieru rysunkowego, lub sporządzeniu obrazka klejowego. Zanim farby wyschną, ostrożnie zgniata się arkusz, a następnie jeszcze ostrożniej go rozprostowujemy. Po wysuszeniu można pracę lekko przeprasować.
Celom malarskim może również służyć np. pasta do zębów. Nakładamy wówczas pastę na kolorowe kartki papieru i rozmazujemy ją np. palcami. Dzięki stosowaniu tej techniki – mogą powstać świetne obrazki przedstawiające chociażby zimę.
„Do technik płaskich zaliczamy wycinankę i wydzierankę. Wycinanka z pa¬pieru polega na wycinaniu elementów, z których ma się składać (poszczególne elementy wycina się nożyczkami bez wcześniejszego rysowania wzoru). Linia wycinanek jest twarda i zdecydowana. Gotowe elementy wycinanki nakleja się na biały lub kolorowy karton. Odmianą wycinanki z papieru jest wycinanka wielowarstwowa. Polega ona na naklejaniu coraz to innych elementów na gotowej wycinance. Stosować również można wycinankę ażurową. Powstaje ona przez wycinanie form z kolorowego papieru złożonego na osiach — po¬wstają wtedy układy symetryczne. Poszczególne formy powtarzają się. Wycina¬nkę wykonać można na podstawie prostokąta, kwadratu lub koła.
Do wartościowych technik płaskich zaliczamy wydzierankę. Wykonać ją można z różnych kolorowych papierów. Poszczególne formy należy wydzierać palcami bez uprzedniego ich rysowania. Gotowe formy naklejamy na szarym lub ciemnym tle -— pozwoli to na uwydatnienie białych brzegów i nierównych konturów przygotowanych form. Można również stosować wydzierankę z ga¬zet. Wydarte kształty czy też części kształtów naklejamy, podobnie jak wy¬dzierankę kolorową, na ciemne tło.”
Inną techniką jest wydzieranie skrawków z krepy i robienie z nich kuleczek, które przyklejamy na sztywne kartki papieru. Powstają kapitalne prace, które mogą polegać na wyklejaniu różnokolorowego, przypadkowego wzoru lub na wyklejaniu jakiegoś ustalonego motywu, np. motyla czy serduszka.
„Wydzieranka ma tę zaletę, że wyrabia sprawność palców u dziecka i daje szybki efekt pracy. Oprócz tego technika ta pozwala dziecku, w razie uznania, na wymianę koloru.
Do technik płaskich należy także wycinanka z kolorowych szmatek o ró¬żnych fakturach. Całe kształty lub ich części wycina się nożyczkami i po ułoże¬niu kompozycji nakleja na tkaninę lub tekturę. Do kompozycji można też użyć nitki, sznurka i skrawki futra. Odmianą omawianej wycinanki jest aplikacja. Polega ona na naszywaniu wyciętych elementów na tkaninę. Odpowiednia jest dla dzieci sześcioletnich.
Techniką prostą w wykonaniu i bardzo efektowną jest drukowanie stemp¬lem. Stempel można wykonać z ziemniaka, gumy lub korka. Gotowy stempel pokrywamy farbą akwarelową, plakatową lub kolorowymi tuszami za pomocą pędzla. Zamiast pędzla można używać poduszek nasyconych farbą, które nale¬ży umieścić na talerzykach. Ważną rzeczą jest, aby stempel dawał równe od¬bicie. Stemplem wykonać można elementy duże i małe. Stempel o większych rozmiarach wykonać można z brukwi, rzepy lub buraka. Technikę tę stosuje się do ćwiczeń kompozycyjnych, np. do wykonania wzoru na szalik, kołderkę dla lalki, na szlaczek do sukienki. Druki są efektowniejsze, gdy użyjemy farb gęstych o mocnych walorach. Do drukowania nie należy używać dużej liczby kolorów. Papier do stemplowania może być biały lub kolorowy (o gładkiej powierzchni).
Doskonałym zajęciem plastycznym jest modelowanie w glinie (o odpowie¬dniej konsystencji). Ważną rzeczą jest wielkość bryłki gliny, którą dziecko otrzymuje do modelowania. Powinno ją wziąć obydwoma rękami (...). Prace rzeźbiarskie mogą być wolno stojące (rzeźba pełna) lub w postaci reliefu (płaskorzeźba). Relief przeznaczony jest do oglądania wyłącznie od frontu. W zależności od wypukłości kompozycji relief dzielimy na: płaski, wypukły i wklęsły. Płaskorzeźby wykonać można w glinie, w mokrym piasku, śniegu, płyt¬kach gipsowych i masie papierowej (...). Przedstawianie jakiegoś kształtu w bryle pozwala dziecku lepiej zrozumieć jego budowę oraz przedstawić dany kształt w rysunku. Wyrabia również zręcz¬ność palców.”
Można również wykorzystać lepienie plasteliną lub modeliną. Dobrą techniką jest również tzw. „malowanie palcami”, które polega na rozsmarowywaniu palcami małych kawałków plasteliny na sztywnej kartce. Technika ta jest dosyć trudna dla małych dzieci, jednakże bardzo korzystnie wpływa ona na sprawność dłoni.
„Doświadczenia plastyczno-konstrukcyjne dziecka poszerzyć można przez
konstruowanie z różnych materiałów przemysłowych, a także z tworzywa przyrodniczego. Wykorzystywać tu można różne opakowania papierowe i syntetyczne (np. pudełka, torby), materiały odpadowe (skrawki futra, sznu¬rki, szmatki, kapsle, paski blachy itp.), a także [eksponaty naturalne tj.] słoma, liście kukurydzy, sitowie, szyszki, żołędzie, kasztany.
Na zajęciach poświęconych konstruowaniu dzieci zdobywają zarówno umiejętności techniczne, jak i uwrażliwiają się na estetykę wykonywanych prac. Poznają sposoby łączenia poszczególnych elementów za pomocą gliny, patyczków, sznurka, kleju czy spinaczy biurowych. Uczą się posługiwać noży¬czkami, wyrabiają takie cechy charakteru jak: dokładność, wytrwałość, oszczę¬dność. Różnorodność tworzywa pobudza wyobraźnię twórczą. Prace konstru¬kcyjne wykonywane są często według wzoru przygotowanego przez nauczyciel¬kę (...). Niedopuszczalną rzeczą jest wyręczanie dzieci przez wychowawczynię w celu uzyskania lepszego efektu.
Duże formy przestrzenne można wykonywać z papieru gazetowego, pa¬kowego, bibuły, a także z torebek plastykowych i siatek. Powiązanie poszcze¬gólnych elementów w całość można wykonać za pomocą skręcania papieru, nacinania i zaginania. Można je również łączyć sznurkiem, drucikiem, taśmą klejącą lub szpilkami. Z gniecionego lub zwijanego papieru można wykonać postaci ludzi, ubierając je w odpowiednie stroje. Pojedyncze postaci z bajek można łączyć w sceny zbiorowe. Formy przestrzenne wykonane z pudełek, torebek plastykowych i siatek można wykorzystać do dekoracji sali na bal.
Innym sposobem wykonywania form przestrzennych może być wypychanie starych krawatów, pończoch, rękawiczek. Do wypychania pomocny będzie zwykły ołówek, drewniany kółeczek lub pręt metalowy. Najprostszym i najłat¬wiejszym dostępnym materiałem do wypychania są drobne ścinki miękkich szmatek, pocięte gazety, rajstopy czy pończochy, ścinki gąbki, trociny, siano lub granulowany styropian. Wypychać należy tak, aby powierzchnia wykony¬wanego przedmiotu była gładka i równa. W związku z tym pończochę, rękawi¬czkę czy też krawat należy wypychać małymi porcjami surowca. Zapobiegnie to powstawaniu wewnątrz wolnej przestrzeni między poszczególnymi porcjami. Po wypchaniu przedmiotu przystępuje się do jego zdobienia. Wykonać to moż¬na za pomocą malowania farbą plakatową lub emulsyjną, naklejania, przy¬szywania lub haftowania elementów zdobniczych. Odpowiednio przyszyte gu¬ziki lub koraliki spełnią rolę oczu lub nosa, pocięty sznurek lub włóczka — wąsów, ogona albo włosów. Wykonane prace mogą służyć do zabawy, mogą też pełnić funkcję użytkową lub dekoracyjną.
Pomysłowe małe formy przestrzenne może dziecko wykonać z pasków papieru przygotowanych przez nauczycielkę. Długość i kolor pasków dziecko wybiera samo. Formowanie i konstruowane z pasków papieru polega na za¬gniataniu, zwijaniu bądź łączeniu klejem, taśmą klejącą czy spinaczami. Z pasków brystolu można tworzyć najrozmaitsze kształty. Wytwory te mogą mieć zastosowanie, między innymi jako ozdoby na choinkę. Drobne elementy deko¬racyjne można wykonać techniką papieroplastyki, która polega na nadaniu płaskim kształtom z papieru cech trójwymiarowości przez nakładanie na siebie odpowiednio przyciętych form lub lekkie nacinanie i zaginanie papieru. Tech¬nika ta (...) wymaga sprawnej umiejętności cięcia nożyczkami i nożem oraz formowania elementów i ich łączenia. Powstałe elementy łączy się za pomocą kleju, szpilek lub spinaczy biurowych. Papieroplastyka ma zastosowanie w dekoracjach oko¬licznościowych sali lub gazetkach ściennych.
Jedną z czynności konstrukcyjnych jest budowanie z klocków. Zabawa rozpoczyna się od piętrzenia klocków. Na początku wieku przedszkolnego ustawianie klocków czy pudełek tak, aby się nie przewracały sprawia dziecku duże trudności. Jeśli klocki mają zaczepy, to połączenie poszczególnych eleme¬ntów sprawia dziecku dużo zadowolenia. Po piętrzeniu klocków następuje ich szeregowanie. Powstałe budowle otrzymują nazwy. Są to pociągi, tramwaje, domy. Następnym etapem jest budowanie bramy. Kompozycje są jednak przy¬padkowe.
Dzieci pięcio- i sześcioletnie dążą już do zamykania przestrzeni w struk¬turach trójwymiarowych. Powstają osiedla mieszkaniowe, fabryki czy też za¬mki. Oprócz klocków sześciennych chętnie sięgają po graniastosłupy, walce, a także po łuki. Budując z wyobraźni, starsze dzieci czynią to w sposób bar¬dziej planowy i przemyślany. Dzieci sześcioletnie przechodzą od zainteresowań samą czynnością do zainteresowań gotowym wytworem.
Oprócz konstrukcji z klocków dzieci tworzą również efektowne formy przestrzenne z piasku i ze śniegu. Są one bogate pod względem formy i treści. Konstrukcje wykonane ze śniegu mogą być zabarwione farbą. Do zabaw kon¬strukcyjnych wykorzystać można również inne tworzywa występujące w przy¬rodzie, np. gałęzie, kamienie, siano, słomę.”
Niewątpliwie dzieci w okresie przedszkolnym powinny być wdrażane do wielu technik plastycznych. Ponadto powinny je wykonywać różnymi narzędziami i metodami. Różne techniki plastyczne należy odpowiednio dobrać do wieku i możliwości dzieci oraz do zadań, które chcemy osiągnąć. Trzeba przy tym brać pod uwagę trudności danej techniki oraz organizację pracy.
Reasumując, należy powiedzieć, że stosowanie różnorodnych technik plastycznych – sprzyja urozmaiceniu zajęć, pobudza zainteresowania oraz wyobraźnię dzieci.

LITERATURA:

1) Kottke W., Hubers-Kemink, Każde dziecko to potrafi, cz. 4, Delta, 1994.
2) Natroff A., Wasiluk K., Wychowanie plastyczne w przedszkolu, WSiP, Warszawa, 1990.
3) Podstawy pedagogiki przedszkolnej, (red.) Kwiatkowska M., WSiP, Warszawa, 1988.
4) Trojanowska A., Dziecko i plastyka, WSiP, Warszawa, 1983.

ANEKS DO REFERATU

Wychowanie plastyczne dzieci trzyletnich
Dzieci trzyletnie są na ogół mało samodzielne. Mały jest też zasób ich doświadczeń. Znajdują się one w stadium myślenia sensoryczno-motorycznego. Zadania rozwiązują w płaszczyźnie manipulacyjnej i ruchowo-spostrzeżeniowej. Spostrzeżenia dzieci są synkretyczne (nieumiejętność przeprowadzenia analizy, a następnie syntezy spostrzeganego obiektu). Wyobrażenia powstają na gruncie tego, co było uprzednio odbierane za pomocą zmysłów. Uwaga dziecka trzyletniego jest mimowolna, skoncentrowana na bodźcach silnych i atrakcyjnych. Przeważa wyobraźnia mimowolna. W toku działania rozwija się wyobraźnia twórcza.
Działalność plastyczna dzieci trzyletnich powinna opierać się na swobodnej ekspresji. Wystarczy dać dzieciom różne materiały i narzędzia do rysowania i malowania. Swoje spostrzeżenia i przeżycia dzieci mogą przedstawiać w for¬mach płaskich, półprzestrzennych i przestrzennych. Wskazane jest przyzwycza¬janie dzieci do oglądania artystycznych ilustracji w książkach, reprodukcji czy też oryginalnych dzieł sztuki.
Z dziećmi trzyletnimi nie prowadzi się systematycznych zajęć. Ćwiczenia plastyczne powinny być prowadzone w formie zaba¬wy, a czas ich trwania wyznaczą same dzieci — brak zainteresowania jest sygnałem do zakończenia zajęć.

Wychowanie plastyczne dzieci czteroletnich

Dzieci czteroletnie są już bardziej samodzielne, lecz podobnie jak trzyletnie zdolne są tylko do krótkotrwałego wysiłku. Lepiej orientują się w otoczeniu i mają większą umiejętność skupienia uwagi. Chętnie podejmują wspólne zaba¬wy. Nie potrafią jednak ich zaplanować i zorganizować. Zadania rozwiązują w dalszym ciągu w płaszczyznach manipulacyjnej i ruchowo-spostrzeżeniowej, dlatego wskazany jest bezpośredni kontakt z przedmiotami i zabawkami. Wzrasta zdolność rozróżniania barw. To co spostrzegają ujmują globalnie. Uwaga jest nadal mimowolna, podobnie — wyobraźnia. Główną drogą uczenia się jest dla czterolatka naśladowanie osób dorosłych. Pod kierunkiem nau¬czycielki dzieci przyswajają sobie wiadomości o otaczającym świecie, reagu¬ją na piękno przyrody, poznają ilustracje w książeczkach, reprodukcje dzieł sztuki.
Zaleca się, aby dzieci czteroletnie wykony¬wały proste prace plastyczne mające zastosowanie jako elementy dekoracyjne lub użyteczne. W działalności plastyczno-konstrukcyjnej dziecko powinno po¬dejmować próby przedstawienia przedmiotów i wydarzeń związanych z po¬znawanym otoczeniem, z treścią utworów literackich i muzycznych. Należy również zwracać uwagę, aby dziecko wykonywało ulepianki z gliny nie tylko palcami, ale również całą dłonią. Poleca się wykonywanie wycinanek i wydzieranek z papieru. Z dziećmi czteroletnimi wskazane jest podejmowanie prac zbiorowych.

Wychowanie plastyczne dzieci pięcioletnich
Charakterystyczną cechą dzieci pięcioletnich jest szybki rozwój umysłowy i motoryczny. Dziecko wkracza w wiek pytań. Świadczy to o rozszerzających się zainteresowaniach światem rzeczy, zjawisk i pojęć. W tym wieku następuje szybki rozwój mowy i wyobraźni, wzrasta zdolność do dłuższego skupiania uwagi. Rozwój intelektualny związany jest w dalszym ciągu z praktycznym działaniem. Zwiększają się również możliwości twórczej ekspresji, zarówno ruchowej, słownej, wokalnej, jak i plastycznej.
Do zabaw konstrukcyjnych obok klocków wprowadza się bardziej skomplikowane zestawy konstrukcyjne. Przewiduje się modelowanie z gliny (rzeźby pełnej i płaskorzeźby). Oprócz wycinanek płaskich dzieci powinny wykonywać formy przestrzenne z papieru. W celu pogłębienia doświadczeń plastycznych wskazane jest rysowanie i malowanie na różnych formatach papieru oraz na płótnie. Zaleca się również oglą¬danie dzieł plastycznych w najbliższym otoczeniu, takich jak: plakaty, rzeźby, budowle. Powinno się też zapoznawać dzieci z utworami literackimi oraz prze¬prowadzać zabawy w formie opowieści ruchowych, wysnute z treści piosenek, wierszy czy opowiadań.

Wychowanie plastyczne dzieci sześcioletnich
Dzieci sześcioletnie charakteryzuje rozwój zainteresowań bliższym i dal¬szym otoczeniem, a także wieloma zjawiskami życia społecznego. W związku z możliwościami dłuższego skupienia uwagi na danym zjawisku czy przedmio¬cie zmienia się trochę sposób, w jaki zdobywają wiedzę i doświadczenie. Dzieci sześcioletnie potrafią już dokonać analizy i syntezy zjawisk, które są dostępne ich rozumieniu i doświadczeniu. W stosunku do dzieci młodszych w rozwoju sześciolatka dużą rolę odgrywa czynnik świadomości, samodzielności i samo¬kontroli. Ulubioną formą spędzania wolnego czasu jest nadal zabawa. W zaba¬wach, często z podziałem na role, dzieci wykorzystują zdobytą wiedzę o świe¬cie. Popularność zyskują gry i zabawy dydaktyczne.
Stosowana w zabawach konstrukcyjnych metoda prób i błędów zostaje zastąpiona ostrożnym i racjonalnym działaniem. W tym wieku dziecko potrafi postawić pewne „hamulce" swej wybujałej wyobraźni.
Dzieci sześcioletnie rozbudzają swą inwencję twórczą przez udostępnianie i poszerzanie doświadczeń plastyczno-konstrukcyjnych. Doświadczenia te dotyczą między innymi: poró-wnywania i zestawiania kolorów, prób mieszania barw i rozróżniania stopnia ich nasycenia, układania kompozycji tematycznych i ornamentów z różnorod¬nych elementów, wykonywania wycinanek płaskich z wykorzystaniem różnych materiałów i faktur oraz prac przestrzennych z elementami papieroplastyki; modelowania rzeźby pełnej i płaskorzeźby, konstruowania z różnorodnych materiałów przemysłowych oraz tworzywa przyrodniczego, stemplowania na papierze i płótnie, zszywania i wyszywania.