Dziecko musi się mowy uczyć

Celem tego opracowania jest przedstawienie rodzicom podstawowych informacji na temat rozwoju mowy dziecka w wieku od 0 do 7 lat. Rodzice powinni wiedzieć, kiedy pojawiają się w mowie przeciętnego dziecka poszczególne głoski, aby kierować tym rozwojem. Bez tej wiedzy możemy zaszkodzić wymagając tego, czemu sprostać nie może, czy też lekceważyć niepokojące sygnały.
Rozwój mowy nie przebiega u wszystkich jednakowo. U jednych wolniej, u innych szybciej. Jest warunkowany genetycznie. Zależy również od warunków społecznych, kontaktu ze środowiskiem, z innymi mówiącymi.
Mowa dziecka kształtuje się w ciągu kilku lat.
1.OKRES MELODII od 0 do 1 roku życia. Dziecko komunikuje się z otoczeniem za pomocą krzyku bądź płaczu, po którym mama rozpoznaje jego potrzeby (np. głód,mokro). Około 2, 3 lub 4 miesiąca życia pojawia się głużenie. Głużenie to jeszcze nie mowa, ale nieświadome ćwiczenie narządów artykulacyjnych. Dzieci głużą, gdy są w dobrym samopoczuciu. Głużenie występuje u wszystkich dzieci, nawet u głuchych i niedosłyszących. Stąd pomyłki, gdy głużenie uważa się za mowę i zapewnia lekarza, że dziecko mówiło, a potem przestało. U dzieci głuchych głużenie stopniowo zanika i nie pojawia się kolejny etap kształtowania mowy – gaworzenie.
W drugiej połowie pierwszego roku życia dziecko zaczyna gaworzyć. Jest to zamierzone powtarzanie dźwięków. Dziecko naśladuje dźwięki, które wydawało przypadkowo oraz dźwięki, które zasłyszało z otoczenia. Gaworzenie jest treningiem słuchu, bowiem dziecko przekonuje się o tym, że odpowiednie ułożenie narządów mowy powoduje wydawanie określonych dźwięków. Dzieci nie słyszące nie gaworzą.
Kojarzenie wielokrotnie powtarzanych dźwięków ze wskazaniem odpowiedniej osoby bądź przedmiotu prowadzi do wypowiadania ze zrozumieniem pierwszych słów: mama, tata, baba,...Umiejętność tę zdobywa dziecko z końcem pierwszego roku życia.
Rozwój mowy w tym okresie postępuje równolegle z rozwojem fizycznym: głużeniu odpowiada umiejętność unoszenia głowy; gaworzeniu – umiejętność siadania, pierwszym wyrazom – pozycja pionowa, stawanie.
2.OKRES WYRAZU od 1 do 2 roku życia. Rozwój ruchowy dziecka pozwala na poznawanie otaczającego środowiska, nazywanie przedmiotów i odkrywanie ich cech. Dziecko rozumie o wiele więcej słów, niż jest w stanie samodzielnie wypowiedzieć. Komunikuje się z otoczeniem za pomocą wyrazu, ale charakterystyczne jest wymawianie tylko pierwszej sylaby lub końcówki.
Wypowiada już wszystkie samogłoski a, e, i, o, u, y, prócz nosowych (ą, ę) oraz spółgłoski: p, b, m, t, d, n, k, ś, czasem ć. Pozostałe spółgłoski zastępuje innymi.
3.OKRES ZDANIA od 2 do 3 roku życia. Jest to czas budowania zdań prostych, złożonych z dwóch lub trzech wyrazów (w 2 roku życia), przechodzący w wypowiedzi 4-5 wyrazowe (ok. 3 roku życia). Dziecko już wie, jak dana głoska powinna brzmieć , ale jeszcze nie umie jej wypowiedzieć. Dlatego ważne jest mówienie do dziecka w sposób poprawny, bez spieszczania i używania tzw. języka dziecinnego. W tym czasie dziecko powinno już wypowiadać głoski: p, pi, b, bi, m, mi, f, fi, w, wi, ś, ź, ć, dź, ń, ki, gi, k, g, h, t, d, n, l oraz wszystkie samogłoski. Pod koniec tego okresu mogą się już pojawiać głoski s, z, c, a nawet sz, ż, cz, dż. Wymienione głoski nie zawsze realizowane są w sposób poprawny, wskutek małej sprawności narządów artykulacyjnych.
U dzieci w tym okresie zauważyć można: opuszczanie sylaby początkowej lub końcowej; przestawianie głosek w wyrazie; tworzenie nowych wyrazów.
4.OKRES SWOISTEJ MOWY DZIECIĘCEJ od 3 do 7 roku życia. Jest to okres doskonalenia prawidłowej mowy. Dziecko prowadzi teraz swobodne rozmowy. W związku z rozwojem sprawności językowej rośnie liczba pytań, u niektórych dzieci naliczono ich ponad 40 dziennie.
Dziecko zaczyna odróżniać s, z, c, dz od ś, ź, ć, dź. Pod koniec czwartego roku życia pojawia się głoska r, którą dzieci wcześniej pomijają lub zastępują inną. Około piątego roku życia pojawiają się głoski sz, ż, cz, dż, chociaż mogą być jeszcze wymawiane jak s, z, c, dz.
Wymowa dziecka 6-letniego powinna być poprawna pod względem artykulacyjnym, a w wieku 7 lat również prawidłowa pod względem gramatycznym i składniowym. Prawidłowo ukończony rozwój mowy przed podjęciem obowiązku szkolnego jest bardzo ważny.

Według T. Zaleskiego gaworzenie powinno pojawić się w 6 miesiącu życia, pojedyncze słowa na pierwsze urodziny dziecka. Proste zdanie powinno być wypowiedziane w czasie drugich urodzin, zdanie rozwinięte w czasie trzecich urodzin, a na czwarte urodziny dziecko powinno umieć opowiedzieć krótką bajkę.
Półroczne czy roczne różnice nie wywołują niepokoju, gdy natomiast minie trzeci rok życia, a dziecko wypowiada tylko kilka słów, jest to sygnał ostrzegawczy, który powinien spowodować badanie foniatryczne lub logopedyczne.

Przedstawiony wyżej rozwój mowy postępuje równolegle z rozwojem motoryki narządów artykulacyjnych. Mówienie jest sprawnością i trzeba się jej uczyć, tak jak innych sprawności. W najwcześniejszych okresach życia sama natura zapewnia rozwój sprawności aparatu mowy poprzez takie czynności, jak ssanie, żucie itp.. W późniejszych okresach trening ten jest kontynuowany głównie przez samą czynność mówienia. Gdy ta czynność jest zaniżona, niedbała, gdy dziecku wystarczy, że jako tako porozumiewa się z otoczeniem, trzeba naturę zastąpić gimnastyką, która by podnosiła poziom i poszerzała zakres sprawnościowy aparatu mowy, nie pozwalając dziecku poprzestać na planie minimum. Dlatego tak wielki nacisk w praktyce logopedycznej kładzie się na ćwiczenia artykulacyjne.

LITERATURA:
G. Demel „Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola”
E. M. Minczakiewicz „Mowa – rozwój – zaburzenia – terapia”
L. Kaczmarek „Nasze dziecko uczy się mowy”
Materiały zebrane drogą internetową