Przyczyny trudności w nauce czytania i pisania

Jedną z kluczowych umiejętnośći, która jednocześnie umożliwia dalszą edukację jest czytanie. Wzbogaca ono zarówno sferę poznawczo - intelektualną dziecka, jak również kształtuje wartości moralno - społeczne. Rola czytania we współczesnym, burzliwie rozwijającym się świecie stale rośnie i żaden z nowoczesnych środków technicznych nie jest w stanie osłabić, ani zastąpić tego sposobu zdobywania wiedzy.
Okazuje się jednak, że to własnie czytanie, jako złożony proces fizjologiczno - psychiczny, szeroko powiązany z różnymi procesami rozwojowymi, stanowi jeden z najpoważniejszych problemów uczniów na róznych etapach kształcenia. Całość procesu można zamknąć w kilku etapach: poczynając od reakcji na bodźce wizualne lub słuchowe, wywołane napisanymi wyrazami, kończąc odpowiedzią czytającego na te bodźce w postaci myśli, reakcji uczuciowych itp. Głębsza analiza procesu pozwala wyodrębnić w nim cztery grupy działań: wrażenia zmysłowe, percepcję, zrozumienie i zastosowanie. Zaburzenia w obszarze któregokolwiek z nich utrudnią lub wręcz uniemożliwią opanowanie czytania. U podłoża kształtowania się tej umiejętności leżą dwa podstawowe, integralnie ze sobą związane procesy: analizy i syntezy, zarówno w obszarze działań słuchowych, jak i w sferze wzrokowej.
Kolejną ważną umiejętnością, którą dziecko nabywa w trakcie edukacji szkolnej jest pisanie. To własnie ono w dużej mierze przyczyniło się do rozwoju cywizlizacji, pozwoliło bowiem utrwalić doświdczenia i odkrycia naszych przodków w sposób bardziej rzetelny i trwały niż czynił to przekaz słowny, który wraz z upływem czasu znacznie różnił się od pierwotnej wersji. Przyczynami zaburzającymi proces zdobywania wspomnianej umiejętnośći są: mała sprawność ruchowa dziecka (szczególnie obniżona sprawność manualna) oraz zaburzenia procesu lateralizacji.
W skład procesu czytania i pisania wchodzą trzy elementy: wzrokowy, słuchowo - dźwiękowy i znaczeniowy, czyli logiczny. Do podstawowych warunków od których zależy możliwość rozpoczęcia nauki czytania należy dojrzałość umysłowa dziecka i prawidłowy rozwój mowy. Sposród czynników, składajacych się na dojrzałość umysłową dziecka zasadniczą rolę odgrywa inteligencja. Od prawidłowego rozwoju intelektu uzależniona jest zdolność myślenia symbolicznego, niezbędna w opanowaniu techniki czytania (dzięki tej zdolnośći dzieci zapamiętują litery, znaki interpunkcyjne).
Drugim niezbędnym czynnikiem jest zdolność koncentracji uwagi dowolnej w zakresie zapewniającym skupienie się na czytanym tekście bądź na czynnościach pisania. Zarówno przy czynnościach czytania, jak pisania musi wystąpić zaangażowanie uwagi w swoistą spostzregawczość wzrokową, która umożliwia uchwycenie różnic oraz podobieństw w kształtach liter, wielkośći, umiejscowieniu w przestrzeni znaków graficznych - liter, które tworzą tekst, a także spostrzegawczość słucha, która zapewnia prawidłowy odbiór mowy akustycznej. Rozwojowi intelektu towarzyszy rozwój mowy. Dostateczny zasób słownictwa stanowi niezbędny warunek rozumienia tekstu oraz posługiwania się tekstem w różengo rodzaju ćwczeniach w czytaniu i pisaniu.Te niezbędne warunki przy rozpoczynaniu nauki czytania dają podstawę do zastosowania ćwiczeń wstępnych, poprzedzających własciwą naukę. Do takich ćwiczeń należą: kształcenie słuchu fonematycznego, doskonalenie artykulacji w mowie, wyrabianie umiejętnośći dokonywania anazlizy i syntezy wzrokowej, słuchowej i mięśniowo - ruchowej.
Trudności w nauce czytania i pisania są najczęstszymi przyczynami niepowdzeń w szkole u dzieci. Nauka czytania i pisania jest czynnością długotrwałą, przy tym skomplikowaną i wymagającą pełnej mobilizacji sił dziecka i dłuższego zaangażowania w pracę, której nie zawsze i nie wszystkie dzieci mogą podołać. Trudności te dotyczą głównie umiejętności dokonywania analizy i syntezy wyrazu, a także kojarzenia dźwięków z ich odpowiednikami w znakach literowych, pamiętania nazw dźwięków reprezentowanych przez poszczególne litery, zastosowania zmiękczeń przy pisaniu, dwuznaków przy tekście pisanym i sposobu ich użycia przy pisaniu. Niekórym dzieciom sprawia też trudność osiągniecie odpowiedniego tempa czytania, szybkie i prawidłowe zrozumienie treści, a także czytanie głośne z odpowiednią dykcją. Uwarunkowania trudnośći w czytaniu i pisaniu spowodowane są róznymi okolicznościami i moga wynikać z różnych przyczyn i powstawać na różnym podłożu.
Przyczynami powodującymi trudności w czytaniu i pisaniu,są: zaburzenia mowy (szcególnie w początkowym okresie nauki),posługiwanie się gwarą lub żargonem, zaburzenia w funkcjonowaniu wzroku i słuchu, czynniki natury psychicznej, zaniedbania pedagogiczne i zła sytuacja rodzinna, fragmentaryczne zaburzenia funkcji percepcyjno - motorycznych (dysleksja, dysortogrfia, dysgrfia). Dość spora grupa dzieci rozpoczynająca naukę w szkole prezentuje nieprawidłowy poziom rozwoju ruchowego. Opóźnienia rozwoju motorycznego moga przejawiać się w postaci globalnej lub dotyczyć mniejszych zakresów. Bardzo istotnym zaburzeniem z punktu widzenia mozliwośći relaizacji wymagań szkolnych jest obniżona sprawność manulana. Przejawem obniżenia sprawności manualnej jest zbyt wolne tempo wykonywanych czynności, mała precyzja ruchów dłoni i palców. To rzutuje głównie na technikę i estetyczny wyglą pisma oraz poziom wykonywanych prac plastycznych. Ważnym elementem w rozwoju ruchowym dziecka jest prawidłowy przebieg procesu lateralizacji. Zaburzenia procesu lateralizacji wpływają niekorzystnie na opanowanie umiejętności pisania oraz czytania. W początkowym okresie nauki pisania mogą wystapić bardzo duże trudności techniczne, zwiękoiszona męczliwość wywoalana nieprawidlowym ulożeniem ręki, niski poziom graficzny pisma, przeskakiwanie liter, sylab. Błędy w czytaniu i pisaniu, jakie popełniją uczniowie z zaburzoną lateralkizacją to np.: odwracanie liter o podobnych kształtach (bd,pb,un,wm), zmienianie kolejności liter, opuszczanie lub dodawanie litery, błędne odtwarzanie spółgłoski lub samogłoski, ponadto stosują nirówne nachylenie pisma, za duże lub za małe odstepy między literami, przecigają litery poza linijki.
POdsumowując, im wcześniej rozpoznamy u dziecka przyczyny jego trudności w nauce czytania i pisania i szybciej przyjdziemy mu z pomocą - tym lepsze dziecko uzyska rezultaty z tej trudnej dla niego nauce czytania i pisania. Jednak dobór metod i form pracy musi być ściśle dostosowany do możliowści i potrzeb dziecka, gdyż każde dziecko jest inne i swoiste.


Bibliografia:
1. Bogdanowicz M., O dysleksji, czyli specyficznych trudnościach w pisaniu i czytaniu, Lublin: Wyd PWN, 1994.
2. Bogdanowicz M., Trudnośći w pisaniu u dziec, Gdańsk: Uniwersytet Gdański, skrypty uczelniane, 1984.
3. Brzezińska A., Czytanie i pisanie - nowy język dziecka, Warszawa: Wyd. WSiP, 1987.
4.Sawa Barbara, Jeżeli dziecko żle czyta i pisze, Warszawa: WSiP, 1994.