Zasady pracy pedagogiczno - terapeutycznej z uczniami z trudnościami

Zasady pracy pedagogiczno – terapeutycznej
z uczniami dotkniętymi trudnościami w mówieniu, pisaniu i czytaniu.

Zasady pracy pedagogiczno – terapeutycznej

K. Boczar podkreślając doniesienia badawcze na temat niejednorodności patologii stanu chorobowego, jakim jest upośledzenie umysłowe przy uwzględnieniu jego dynamizmu i złożonej struktury wskazuje, że powinno się przyjąć za pewnik iż „systematyczne pobudzanie do rozwoju istniejących mechanizmów, konsekwentny system wymagań prowadzi do rozwijania możliwości jednostki upośledzonej.” Stąd też niepodważalna zdaje się być celowość szeroko zakrojonych działań terapeutycznych w stosunku do uczniów z upośledzeniem umysłowym.
W planowaniu tego typu oddziaływań warto kierować się wytycznymi, jakie zawarto w propozycjach programowych Ministerstwa Edukacji Narodowej ( lipiec 1991 r.). Kładą one nacisk na taki sposób przekazywania informacji i umiejętności, który pozwoli uczniom:
a) odnajdywać harmonię i równowagę wewnętrzną ( umiejętność życia w zgodzie z sobą samym),
b) współistnieć z przyrodniczym środowiskiem naszej planety,
c) efektywnie współdziałać w ramach różnego rodzaju grup i wspólnot w skali mikro- i
makro – społecznej ( w rodzinie, miejscu pracy, społeczeństwie),
d) korzystać z zasobów informacyjnych naszej cywilizacji.
Wpisują się one w zakres oddziaływań sformułowanych jako cele pedagogiki specjalnej, czyli nauki szczegółowej pedagogiki ogólnej, której przedmiotem jest opieka, terapia, kształcenie oraz wychowanie osób z odchyleniami od normy. Kładzie ona nacisk na:
I. maksymalny i wszechstronny rozwój jednostek na miarę ich możliwości i we wszystkich obszarach,
II. osiągnięcie przez jednostkę jak najpełniejszego przystosowania społecznego,
III. możliwie najpełniejsze usamodzielnienie jednostki ( w zakresie komunikacji motorycznej, w zakresie psychicznym oraz egzystencjalnym),
IV. ukształtowanie poczucia samokontroli i samoakceptacji.
Terapię pedagogiczną definiuje się jako oddziaływanie za pomocą środków pedagogicznych, zatem dydaktycznych i wychowawczych na przyczyny i przejawy trudności dzieci w uczeniu się, mające na celu eliminowanie niepowodzeń szkolnych oraz ich ujemnych konsekwencji. System opieki i pomocy dzieciom z odchyleniami i zaburzeniami obejmuje profilaktykę, diagnozę i terapię. Działania terapeutyczne zaplanowano ze względu na zaobserwowany destrukcyjny wpływ zaburzeń rozwoju na czynności poznawcze i przystosowanie społeczne dziecka. Nadrzędnym celem terapii jest stworzenie możliwości wszechstronnego rozwoju umysłowego, psychicznego i społecznego dzieciom z zaburzeniami rozwojowymi, na miarę ich możliwości. Jako cele operacyjne wyróżnia się:
- stymulowanie i usprawnianie rozwoju funkcji psychomotorycznych,
- wyrównywanie braków w wiadomościach i umiejętnościach,
- eliminowanie niepowodzeń szkolnych oraz ich emocjonalnych i społecznych konsekwencji.
Zbiór celów operacyjnych skała się na program terapii. Działania te będą realizowane w zindywidualizowanym procesie w stosunku do każdego z wychowanków.

Rewalidacja

W przypadku pracy z dziećmi upośledzonymi umysłowo realizując działania pedagogiczne podkreśla się rolę oddziaływań rewalidacyjnych. Rewalidacja (z łac. re - znów, powtórnie; valius – silny, mocny) to zespół czynności zmierzający do przywrócenia pełni sił osobom osłabionym poważną chorobą lub urazami. Oznacza całokształt działań dydaktycznych, wychowawczych i leczniczych zmierzających do przywrócenia pełni sprawności na miarę możliwości jednostki dotkniętej chorobą . Rewalidacja zakłada przystosowanie upośledzonego do życia w społeczeństwie. Jej celem jest stawianie na mocne strony dziecka oraz szukanie tego, co w nim najlepsze. W czasie zajęć realizowane będą główne kierunki oddziaływań rewalidacyjnych takie jak:
- fortioryzacja ( wzmacnianie), maksymalne usprawnianie, rozwijanie, tych wszystkich funkcji psychicznych i fizycznych, które są najsilniejsze i najmniej uszkodzone,
- optymalne korygowanie funkcji zaburzonych i uszkodzonych, defektów i zniekształceń,
- kompensowanie, czyli wyrównywanie braków,
- dynamizowanie rozwoju (stymulowanie),
- zastępowanie (substytucja).
Są one wdrażane w czasie zajęć, które w zależności od potrzeby podopiecznych będą przyjmować formę:
1. zajęć dydaktyczno- wyrównawczych
2. zajęć korekcyjnych:
- korekcyjno - kompensacyjnych
- zajęć logopedycznych
W czasie podjętych działań nauczyciel terapeuta kieruje się zasadami postępowania rewalidacyjnego (zostały one wypracowane i znormalizowane przez pedagogikę specjalną, a ich popularyzatorami byli m.in. Władysław Dykcik , czy Otton Lipkowski). Należą do nich:
* zasada akceptacji – polega na kształtowaniu stosunku społeczeństwa do jednostek upośledzonych umysłowo, aby uznając trudności rozwojowe tych osób nie zaniedbywano wszelkich form opieki i pomocy dla nich, czyli aby obowiązki społeczne były podejmowane w pełni gotowości w stosunku do potrzeb osób odchylonych od normy;
* zasada pomocy – to dbałość o aktywację sił biologicznych wychowanka, aby go usamodzielnić, aby wytworzyć odpowiednią atmosferę w środowisku;
* zasada indywidualizacji – dostosowanie nauczania do indywidualnych właściwości dziecka oraz uwzględnienie jego własnego celu kształcenia;
* zasada terapii pedagogicznej – czyli najpierw poznanie dziecka i opracowanie diagnozy, następnie wspólna praca ze środowiskiem aby polepszyć sytuację wychowanka;
* zasada współpracy z rodziną – zasada wspólnego, uzgodnionego działania szkoły
i domu, aby wspomagać każdy wysiłek dziecka na drodze ku usprawnianiu i rozwojowi.”
Należy dodać do nich również uwzględniane przez pedagogikę specjalną:
* zasadę personalizacji – traktowanie jednostki jako podmiotu, nie przedmiotu działań, z szacunkiem dla jej godności i tożsamości,
* zasadę wielospecjalistycznego podejścia do osoby niepełnosprawnej,
* zasadę integracji ze społeczeństwem,
* zasadę dostosowania wymagań do możliwości osoby z uwzględnieniem wskazań medycznych, zaleceń pedagoga, psychologa,
* zasadę optymizmu i wytrwałości obowiązującą prowadzącego terapię,
* zasadę wczesnej diagnozy i normalizacji życia jednostki dotkniętej chorobą,
* zasadę oprzyrządowania i oprotezowania, która nakazuje wyposażenie osób niepełnosprawnych w odpowiednie narzędzia wspomagające ich rozwój,
* zasadę doboru odpowiednich metod, technik, środków w terapii ( np. hipoterapia, dogoterapia, arteterapia itd.).
Z kolei w działaniach korekcyjno – kompensacyjnych wdrażane będą zasady, takie jak:
1. korekcja zaburzeń (korygowanie funkcji najbardziej zaburzonych w racjonalny sposób, unikając przetrenowania),
2. kompensacja zaburzeń ( urozmaicanie i łączenie zasadniczych ćwiczeń zaburzonych funkcji poprzez wplatanie ćwiczeń wspierających percepcję wzrokowa i słuchową w celu wytworzenia właściwych mechanizmów kompensacyjnych),
3. stopniowanie trudności w nauce czytania i pisania,
4. systematyczność i powtarzalność czynności,
5. indywidualizacja procesu terapeutycznego,
6. atrakcyjność zadań,
7. ciągłość oddziaływania pedagogicznego.
Wymienione normy postępowania terapeutycznego, mimo różnego typu klasyfikowania uzupełniają się nawzajem. Każdorazowo w centrum zainteresowania i oddziaływań znajduje się dotknięty niepełnosprawnością, często obarczony dodatkowymi deficytami wychowanek.

Organizacja zajęć pedagogiczno – terapeutycznych

Struktura jednostki metodycznej zajęć korekcyjno- kompensacyjnych jest odmienna od jednostki lekcyjnej, ponieważ opiera się na zasadach terapii pedagogicznej. Wyróżniamy w niej etapy pracy:
1. Etap przygotowawczy:
W etapie tym głównym celem jest kształtowanie dojrzałości dziecka do rozpoczęcia nauki czytania i pisania poprzez stymulowanie i korygowanie funkcji percepcyjno- motorycznych oraz ich koordynacji.
Ćwiczenia w tym etapie dzielimy na następujące grupy:
• Ćwiczenia rozwijające ogólne sprawności ruchowe i sprawności manualne.
• Ćwiczenia funkcji wzrokowej i orientacji przestrzennej na podstawie konkretnego materiału(obrazkowego) i abstrakcyjnego (geometrycznego i literowego - bez czytania)
• Ćwiczenia funkcji słuchowej na podstawie dźwięków świata otaczającego, muzyki i dźwięków mowy.
2. Terapia właściwa:
W tym etapie ćwiczenia mają na celu przezwyciężenie specyficznych trudności dzieci dyslektycznych w opanowaniu podstawowych umiejętności czytania i pisania, wykorzystując materiał literowy stosowany w przedszkolu. Ćwiczenia te polegają na dalszym usprawnianiu funkcji wzrokowej, słuchowej i kinestetyczno - ruchowej szczególnie w zakresie rozwijania zdolności dokonywania analizy i syntezy oraz kształcenia pamięci i koordynacji wzrokowo - słuchowo - ruchowej w różnych czynnościach, z przechodzeniem stopniowo do ćwiczeń czytania i pisania.
3. Doskonalenie umiejętności:
Etap ten uwzględnia dalsze prowadzenie ćwiczeń korekcyjno - kompensacyjnych, usprawniających funkcje: wzrokową, słuchową i kinestetyczno - ruchową oraz koordynacje w czasie czytania i pisania.
Sformułowanie tematu zajęć może zawierać problem dydaktyczny oraz cele korekcyjne. Ten sam temat może powtarzać się w kilku kolejnych jednostkach zajęciowych lub występować na zmianę z innymi zajęciami. Dzięki uważnej obserwacji można ustalić optymalny czas trwania ćwiczeń.
Jednostka metodyczna składa się z następujących etapów pracy:
1. Ćwiczenia na materiale bezliterowym.
2. Sprawdzenie stopnia opanowania uprzednio opracowanego materiału literowego.
3. Ćwiczenia na materiale bezliterowym służące realizacji celów.
4. Prezentacja znaku graficznego(nauczyciel na tablicy, dzieci z pamięci w powietrzu, na blacie stołu, na tacce z solą, kredą lub węglem na dużej kartce, mazakiem, kredką w szerokiej liniaturze, kredką w zeszycie, ołówkiem w większych liniach, długopisem w zeszycie)
5. Zakończenie(ćwiczenia relaksujące, ćwiczenia oddechowe, śpiew piosenki z pokazywaniem).

(fragmenty autorskich prac podyplomowych dotyczących rozwijania kompetencji komunikacyjnych oraz usprawniania obszarów deficytowych uczniów z obniżoną sprawnością intelektualną
Usprawnianie obszarów deficytowych u uczniów z obniżoną sprawnością intelektualną | jest dostępna pod adresem:
http://www.edukacja.edux.pl/p-24911-usprawnianie-obszarow-deficytowych-u-uczniow.php

Kształtowanie kompetencji komunikacyjnych młodzieży ze sprzężoną niepełnosprawnością
| jest dostępna pod adresem:
http://www.edukacja.edux.pl/p-24865-ksztaltowanie-kompetencji-komunikacyjnych.php