Rozmowy pod tęczą - tajemnica barwy. Scenariusz lekcji plastyki dla klasy IV

Czas trwania: 2 x 45 minut

1. Zagadnienia programowe
•barwa podstawowa i sposoby otrzymywania barw pochodnych;
•proces stwarzania warunków do bogacenia wewnętrznego świata dziecka;
•pobudzanie wszechstronnego rozwoju ucznia, a w szczególności zapoznanie ze złożonością zagadnienia, jaki stanowi proces uzyskiwania różnych barw;
•znaczenie wyobraźni i intuicji dziecka w procesie jego uczenia się;
•rozwój osobowości twórczej;

2. Cele lekcji
UWAGA
zadaniem nauczyciela – w świetle nowej nauki – jest przeprowadzenie lekcji,w której ma miejsce nie tylko rozwój myślenia logicznego, lecz także stworzenie takich sytuacji, które sprzyjają następującym procesom: domyślaniu się, zgadywaniu, błądzeniu, krążeniu wokół tematu, eksponowaniu zaskakujących pomysłów, przeciwieństw, analogii, refleksji, pytań, kontrowersji, fascynacji, smutku.

a. Wiadomości
Uczeń:
•poznaje podział barw na grupy ze względu na ich właściwości
•rozróżnia na obrazach kolory podstawowe i pochodne (ich właściwości: zimne, ciepłe)
•wie, z jakich par kolorów podstawowych powstają kolory pochodne
•zapoznaje się z rzeczywistością przez pryzmat sztuki
•wie, że kolor ciepły kontrastuje z zimnym
b. Umiejętności
Uczeń:
•uczy się, jak mieszać kolory, by uzyskiwać nowe barwy
•rozpoznaje na reprodukcjach i ilustracjach barwy podstawowe, pochodne oraz trafnie określa barwy ciepłe i zimne
•dokonuje analizy i wysuwa poprawnie wnioski
c.Postawy
Uczeń:
•potrafi współpracować z innymi uczniami
•opowiada o swoich wrażeniach dotyczących dzieł sztuki
•konstruktywnie wymienia myśli

3. Po zakończeniu lekcji uczeń powinien:
1.wiedzieć, które barwy zaliczane są do podstawowych
2.wiedzieć, w jaki sposób powstają barwy pochodne
3.określić jakie są barwy ciepłe i zimne
4.rozpoznawać w obrazach barwy ciepłe i zimne
5.zastosować gamę barw ciepłych lub zimnych w swojej kompozycji.
4. Metody i formy pracy
•praca w grupie
•rozmowa ukierunkowana
•słowna
•pokaz
5. Wykorzystane materiały i środki dydaktyczne
•karty pracy uczniów
•reprodukcje obrazów
•poezja okresu Młodej Polski
•słoiki z wodą i farby plakatowe, pędzle
•2 palety malarskie: 1 z barwami podstawowymi i 2 z barwami pochodnymi
•ściereczki do wytarcia pędzelków

Uwaga:
lekcję poprzedza zadanie pracy domowej, w której nauczyciel prosi
o dokonanie przez ucznia próby zdefiniowani pojęcia „kolor”. Prócz tego, prosi o opisanie, czym dla ucznia jest kolor, jakie ma dla niego znaczenie.

Przebieg lekcji

I. F a z a przygotowawcza

Przed zajęciami nauczyciel przygotowuje pomoce dydaktyczne (słoiki, pędzle, ściereczki) oraz ustawia stoły (zgrupowane po cztery).
W klasie dzieci w koszulkach w kolorach podstawowych zajmują miejsca przy uprzednio przygotowanych przez nauczyciela stolikach (odpowiednio wg typu: grupa koszulek niebieskich, czerwonych itp.). Pozostali przebrani w koszulkach o barwie pochodnej, białej i czarnej zajmują miejsca oddzielnie pod ścianą.

1.Czynności porządkowo – organizacyjne.
2.Odczytanie przygotowanych wierszy (do wyboru nauczyciela):

W Białem

Po cichych smrekach o ciemnej zieleni
kładło się słońce złotymi plamami;
pogodny błękit wisiał ponad nami
pełen przymglonych słonecznych odcieni

W głębi wąwozu po zrębach kamieni spieniony potok huczał kaskadami; czasem ktoś krzyknął – echo głosu mami, jak by z niezmiernych leciało przestrzeni.
Kazimierz Przerwa – Tetmajer

Słońce w niebieskim lśni krysztale,
Światłością stały się granaty,
Ciemnosmreczyński las spowity
W bladobłękitne, wiewne fale.

Szumna siklawa mknie po skale
Pas rozwijając srebrnolity,
A przez mgły idą, przez błękity,
Jakby wzdychania, jakby żale.

W skrytych załomach, w cichym schronie,
Między graniami w słońcu płonie,
Zatopion w szum, krzak dzikiej róży ...

Do ścian się tuli, jakby we śnie,
Limbę zwaloną toczą pleśnie,
Limbę zwaloną tchnieniem burzy.

Jan Kasprowicz


Taki tam spokój... Na gór zbocza
światła się zlewa mgła przezrocza
na senną zieleń gór.

Szumiący z dala wśród kamieni
w słońcu się potok skrzy i mieni
w srebrnotęczowy sznur.

Ciemnozielony w mgle złocistej
wśród ciszy drzemie uroczystej
głuchy smrekowy las.

Na jasnych, bujnych traw pościeli
pod słońce się gdzieniegdzie bieli
w zieleni martwy głaz.

W ścianie nagiej, szarej, stromej,
spiętrzone wkoło skał rozłomy
w świetlnych zasnęły mgłach.

Patrzę ze szczytu w dół: pode mną
przepaść rozwarła paszczę ciemną -
patrzę w dolinę, w dal:

i jakaś dziwna mię pochwyca
bez brzegu i bez dna tęsknica,
niewysłowiony żal...

Kazimierz Przerwa – Tetmajer


3. Zwracamy uwagę na treści przeczytanej poezji, inspirującej rozmowę
o barwach w przyrodzie, otoczeniu, ubiorze, ich wpływie na nasz nastrój
oraz na indywidualny (często odmienny) odbiór otaczającego nas świata.


I. Odczytanie pracy domowej – moja próba zdefiniowania pojęcia „kolor”.

PYTANIE: Jak myślicie, gdzie znajdziecie wzór najpiękniejszych barw? Czy znamy jakie są barwy tęczy?

Jest ich 7 – wszystkie otaczające nas kolory pochodzą od barw tęczy. Od tęczy także zaczyna człowiek. Zwykle, w gotowym zestawie farb albo kredek, większość z tych kolorów tam już jest. W momencie, gdy malarz przystępuje do pracy nad obrazem na jego palecie ma tylko 3 podstawowe kolory (czerwony, żółty, niebieski). Potrzebuje jeszcze trzech innych zawierających się w tęczy – pomarańczowego,zielonego,fioletowego. Większość artystów chętnie używa kolorów. Mogą oni otrzymać każdy kolor, jaki sobie wymarzą, z mieszania różnych farb.

PYTANIE: Ale czy wiecie, że można samemu zrobić te wszystkie kolory?

My będziemy dziś tworzyć różne kolory, używając tylko trzech barw: (żółtej, czerwonej, niebieskiej). Pamiętajcie, żeby odkładać wasze pędzelki do farby, w której były na początku zamoczone.

4. Przygotowanie warsztatu pracy: każda grupa nalewa czystej wody do dwóch im dostępnych pojemników;
na polecenie nauczyciela grupy uczniów pędzelkiem nakładają do pojemnika jeden kolor barwy podstawowej, by w ten sposób otrzymać wodę w „swoim” kolorze;

II. F a z a realizacyjna

1. Grupy, będąc w posiadaniu „swojej” barwy podstawowej, przystępują do procesu łączenia jej z sąsiadującą barwą w trzecim pojemniku. I tak, co następuje:
– grupa nr 1: czerwonej z żółtą – grupa nr 2: czerwonej z niebieską – grupa nr 3: żółtej z niebieską

Dotychczas siedzący uczniowie pod ścianą, dołączają się do tej grupy, w której w procesie mieszania kolorów wyłoniła się ich barwa koszulki.

2. W ten sposób otrzymaliśmy trzy barwy pochodne.

PYTANIE: Czy rozumiesz już znaczenie słowa „pochodny” i dlaczego niektóre barwy należą do tej grupy kolorów?

3. Zadanie dla grup: (na oddzielnych karteczkach uczniowie zaznaczają odpowiednie określenia, które kojarzą im się z danym kolorem.
Kolor jak...

GRUPA I
Z czym kojarzy ci się kolor CZERWONY ?
Podkreśl odpowiednie określenia. Możesz też dopisać własne słowa.

RADOŚĆ ŚMIECH

GORĄCO SMUTEK

ŚWIATŁO STRACH


GRUPA II
Z czym kojarzy ci się kolor NIEBIESKI?
Podkreśl odpowiednie określenia. Możesz też dopisać własne słowa.

SAMOTNOŚĆ ZIMNO

PRZYJAŹŃ SMUTEK

SPOKÓJ STRACH


GRUPA III
Z czym kojarzy ci się kolor ŻÓŁTY ?
Podkreśl odpowiednie określenia. Możesz też dopisać własne słowa.

RADOŚĆ CIERPIENIE

GORĄCO SMUTEK

ŚWIATŁO STRACH

Nauczyciel pokazuje uczniom koło barwne i pyta ich, które kolory kojarzą im się z ciepłem, czyli ogniem i słońcem, a które z zimnem, czyli np. z wodą, lodem. Uczniowie bez trudu określają te kolory.
Posługując się kołem barw, nauczyciel wprowadza podział na kolory ciepłe i zimne. Zaznaczając równocześnie, że jest cała gama kolorów ciepłych i zimnych.

POLECENIE; Jedną część barw z tego koła nazywa się barwami zimnymi, a drugą – ciepłymi. Odszukaj je na kole barw. Jak są ułożone? W czym są podobne do siebie: koło barw i tęcza?

4. Oddzielnym problemem są dwaj uczniowie, którzy nie zostali przyłączeni do powstałych grup. Założyli koszulkę białą i czarną. Nauczyciel proponuje, by wspólnie odpowiedzieć – dopasować oba kolory; do jakiej grupy powinniśmy zaliczyć kolor biały i czarny? Wniosek:
1. Światło białe jest mieszaniną barw tęczy. Tęcza zawiera kolory od czerwieni, poprzez pomarańczowy, żółty, zielony, niebieski, do fioletowego.

2. Czerń jest brakiem światła.


II. Odczytanie pracy domowej – próba określenia czym dla mnie jest „kolor”?

2 godzina lekcyjna

III. F a z a podsumowująca

1.Powtórzenie materiału z poprzedniej lekcji. Sprawdzenie pracy domowej i postawienie ocen.
2.Przystąpienie do sporządzenia notatki w zeszycie: Zapisanie tematu lekcji.
3.(Poniższą treść można podać w formie graficznej tabeli). Czerwień, błękit i żółć są barwami podstawowymi (pojęcie to oznacza, że nie możemy otrzymać ich przez zmieszanie innych kolorów).
4.Barwy pochodne powstają przez zmieszanie 2 kolorów podstawowych:
-pomarańczowy: czerwony z żółtym,
-zielony: żółty z niebieskim
-fioletowy: czerwony z niebieskim
5.Malarze używają Kolorów pochodnych, gdy chcą uzyskać mocne efekty: kolorystyczne, kontrastu i jasnego światła. (Matisse Taniec).
6.Barwom przypisuje się określoną temperaturę, dlatego można je podzielić na ciepłe i zimne. – barwy ciepłe: czerwona, pomarańczowa, żółta i ich pochodne. Kolory te mogą rozweselać i wywoływać miłe odczucia
- barwy zimne: zielona, niebieska, fioletowa i ich pochodne. Kolory zimne zazwyczaj uspokajają i ułatwiają koncentrację. Czasem jednak smucą i przygnębiają.

•zasady, które powinniśmy przestrzegać przy tworzeniu pracy plastycznej warto pamiętać o poniższych regułach:
> czytelność, przejrzystość w projekcie są podstawą dobrze zrobionej pracy.
> mniejsza liczba barw jest korzystniejsza niż ich nadmiar.
> kolory powinny współgrać ze sobą, bo żaden z nich nie występuje samodzielnie
> podobne elementy powinny mieć tę samą kolorystykę.

• PYTANIE: Co najbardziej wam się podobało na dzisiejszych zajęciach?
Czy pamiętacie, jakie to są barwy podstawowe, a jakie pochodne?

• Zadanie pracy domowej:
1. Wklej do zeszytu do plastyki dwa zdjęcia wycięte z czasopism: jedno w ciepłej gamie kolorystycznej, drugie w zimnej gamie kolorystycznej.

Praca dodatkowa dla chętnych.

Odpowiedz na pytanie:
Jak myślisz, dlaczego tytuł obrazu H. Stażewskiego ma w tytule słowo "relief" ?

CIEKAWOSTKI, które można wykorzystać na lekcji.
Czy wiesz, że...

1.Naukowiec imieniem T. R. Garth przeprowadził ankietę wśród osób o różnym pochodzeniu zadając pytanie jaki lubią kolor.
-Amerykańscy Indianie preferowali czerwony, niebieski, fioletowy, zielony, pomarańczowy.
-Filipińczycy lubili czerwony, zielony, niebieski, fioletowy, pomarańczowy i żółty.
-Afrykańscy Amerykanie preferowali niebieski, czerwony, zielony, fioletowy, pomarańczowy i żółty.
-Białe osoby miały takie same upodobania kolorystyczne jak i Afrykańscy Amerykanie.
Inne badanie obejmujące 21.000 ankietowanych osób ujawniło,że niebieski kolor jest najbardziej popularnym kolorem, następne to czerwony, zielony, fioletowy, pomarańczowy i żółty.

2. Od wieków zielony kolor uważany był za najbardziej kojący dla ludzkiego oka
i posiadający łagodzące właściwości. W starożytnym Egipcie zielony kolor reprezentował nadzieję nadchodzącej wiosny; zielony malachitowy był symbolem radości, pośmiertny raj oznaczano stwierdzeniem “malachitowe pola”. Naukowe badania ostatnich lat wskazują, że osoby pracujące w pomieszczeniach z zielenią maja mniejsze skłonności do boli żołądka.

3. Kiedy londyński most, Blackfriar Bridge, przemalowano na zielono, procent samobójstw obniżył się o 34 procent. Pokój dla znanych gości biorących udział w programach Jay Leno i D. Lettermana pomalowany jest na łagodzący zielony kolor.

4. Zielony był ulubionym kolorem Napoleona, dlatego podczas wygnania kazał pomalować ściany swych komnat na ten właśnie kolor. Przyczyniło się to do jego zguby, gdyż w owych czasach zielona farba była mieszanką miedzianki (zieleni miedzianej) i toksycznego arsenu miedzi, który skrócił życie Napoleona. W świetle tej historii monitory kineskopowe i irytujące "pstrokate" strony internetowe są wręcz nieszkodliwe. Jednak również w przestrzeni wirtualnej warto zadbać o odpowiednie stosowanie barw i unikać kolorystycznego chaosu, aby przedłużyć czas przebywania internauty na naszej stronie, a tym samym zachęcić go do ponownej wizyty.

5. Od czasów starożytnych przypisywano barwom znaczenie symboliczne:

purpurowy .... symbolizuje kreatywność,

pomarańczowy .... symbolizuje apetyt

czerwony .... symbolizuje powodzenie, zdrowie i szczęście, jest kolorem pobudzającym apetyt, odpowiednim do kuchni/jadalni. Poza tym dodaje energii bardziej, niż każdy inny kolor, był znakiem miłości, ale też wojny. W ludowych opowieściach czerwony jest kolorem magii – kapturki czarodziejek i kapelusze magów były czerwone. Niektórzy ludzie do dziś wierzą, że czerwona wstążka chroni przed „rzuceniem uroku”.

błękitny ..... kolor łagodzi ból głowy

zielony .... reprezentuje równowagę i harmonię – uspakaja
żółty ..... w Japonii jest kolorem raju, we Francji zdrady, bowiem drzwi mieszkania osoby oskarżonej o zdradę, malowano właśnie w tym kolorze
antyki prezentują się uroczyściej na tle złotej ściany
Biały symbolizował niewinność i dostojeństwo

6. Znaczenia poszczególnych kolorów nie są takie same dla wszystkich ludzi na całym świecie. Np. Chińczycy na znak żałoby ubierają się na biało, a Polacy - na czarno.

7. Kolory w przyrodzie
Dziś możemy pójść do sklepu i kupić gotowe farby. Ale przed tysiącami lat wszystkie kolory otrzymywano z części organizmów zwierząt, roślin i minerałów. Te naturalne kolory nazywamy pigmentami. Niektóre kolory można otrzymać:
z ziemi zabarwionej naturalnymi minerałami, jak np. żelazo. Aby zamienić w farby specjalne rodzaje ziemi trzeba zemleć ją na jak najdrobniejszy proszek i zmieszać z jakimś materiałem zlepiającym, takim jak żółtko jajka czy olej. szlachetne kamienie: np. lapis lazuli ( błękitny), cynober (cynober)
barwniki pochodzenia zwierzęcego: sproszkowane części ciał zwierząt, np.: wysuszone samiczki owada koszenila, występująca w Meksyku i w Ameryce Płd.
barwniki roślinne: kwiat krokusa i cebula (farba żółta), jagody trujące barwniki: arszenik (jaskrawożółta farba), proszek zawierający ołów (biel)