Nastrój wyrażony językiem muzyki i plastyki

Scenariusz przeznaczony do realizacji w klasie IV i VI szkoły podstawowej na dwóch jednostkach lekcyjnych.

Proponowany scenariusz lekcji ukazuje integrację treści muzycznych i plastycznych wokół pojęcia nastrój.

Cel lekcji:
•uczniowie poprzez swoją twórczość plastyczną wyrażają własny nastrój,
utrzymujący się w czasie wysłuchanych fragmentów utworu muzycznego, posługując się odpowiednimi środkami wyrazu (plastycznymi i muzycznymi);
*analiza dzieła sztuki (malarskiego i muzycznego);
•wzbogacanie własnego słownictwa w wyrażeniu własnych emocji;

Zagadnienia programowe:
•Malarska interpretacja utworu muzycznego.
•Różne sposoby wyrażania uczuć (barwa, kształt, kreska, zestaw barw).
•Plama jako środek wypowiedzi plastycznej.
•Barwa podstawowa i pochodna.

Wiadomości:
•Rodzaje plam barwnych (miękkie, ostre).
•Praktyczne zastosowanie barw podstawowych i pochodnych.
•Właściwości techniczne farb plakatowych.
•Wartości wyrazowe plamy, jako środka wypowiedzi plastycznej.

Umiejętności:
•Twórcze rozwiązanie problemu.
•Umiejętność posługiwania się różnymi źródłami wiedzy, tu: Słownik Języka Polskiego.
•Wrażliwość estetyczna (umiejętne zastosowanie określeń nastroju i uczuć w danej chwili).
•Wykorzystanie wiedzy plastycznej i muzycznej w interpretacji dzieła sztuki.

Materiały i formy pracy:
•Rozmowa nauczająca w połączeniu z wynikami uzyskanymi poprzez pracę w grupach.
•Oglądanie i interpretacja reprodukcji malarstwa europejskiego XIX wieku.
•Wysłuchanie wybranych utworów muzycznych.
•Ćwiczenia praktyczne.

Materiały dydaktyczne:
1)Reprodukcja obrazu (do wyboru):
Józefa Chełmońskiego: „Babie lato“,

2)zestaw teczek zawierających po jednej kserokopii obrazów:
J. Chełmoński, „Sanna”,
J. Chełmoński, „Bociany”
Pola Klee: „Wieczorne rozstanie”,
Giacomo Bali: „Lampa Lukowa”,
Vincent van Gogh, „ Gwieździsta noc”,
Marc Chagall, „Bukiet kwiatów”,
Edward Munch, „Krzyk”.

3)Szklany wazon, w które pomieszczą losy – paski papieru, zawierające określenia nastroju i uczuć: radość, smutek, gniew, strach, niepokój, zaduma, podenerwowanie, melancholia.
4)Odtwarzacz i płyta CD z koncertem F-dur A. Vivaldiego (fragment Jesieni z cyklu Cztery Pory Roku oraz fragment Mazurka Dąbrowskiego – polski hymn),
5)Dwie tablice, na których wypisane zostało słownictwo służące opisowi dzieła plastycznego i dzieła muzycznego (załącznik nr 1).
6)Słownik Języka Polskiego t. I-III, PWN, Warszawa 1982.
7)Przybory do malowania.

Przebieg lekcji:
Uczniowie zajmują dowolnie miejsca przy stolikach ustawionych po dwa i zsuniętych tak, by tworzyły kwadrat. W ten sposób można uzyskać zespoły zintegrowane w sposób naturalny, utworzone z uczniów znajdujących się na płaszczyźnie nie tylko szkolnej.

Część 1. Odgadnij nastrój!

Przedstawiciele grup losują ze szklanego wazonu papierowe paski z określeniami nastroju i uczuć, jakie w nas mogą być wywołane: radość, smutek, strach, nieśmiałość, niepokój, zaduma, nienawiść. Następnie odgrywają przygotowane przez siebie scenki (w formie krótkiej rozmowy lub skeczu), będące ilustracją wylosowanego określenia. Zadaniem pozostałej części uczniów jest odgadnięcie, jakie emocje prezentuje w scenie dana grupa.

Zastosowanie tej zabawy miało na celu zwrócenie uwagi na fakt występowania różnych emocji, uczuć, nastrojów w życiu każdego z nas.

Odszukanie w Słowniku Języka Polskiego hasła: „NASTRÓJ”:
– „utrzymujący się przez pewien czas ogólny stan psychiczny z charakterystyczną przewagą uczuć określonego rodzaju i skłonnością do reagowania zgodnie z tymi uczuciami”.
notatka w zeszycie.

Część 2. W krainie dźwięków i barw

1)Pytanie do uczniów:
co może wywołać w nas określony nastrój? (kolor, dźwięk, kształt).
jaki nastrój ogarnia nas w okresie poszczególnych pór roku; czy są one jednoznaczne?
Odsłuchanie przygotowanych fragmentów utworów muzycznych.

2)Po wysłuchaniu muzyki uczniowie odpowiadają na pytania zapisane na tablicy:
Czy muzyka może wywołać w słuchaczu określony nastrój?
W jaki nastrój wprowadził was fragment Jesieni z cyklu Cztery Pory Roku A. Vivaldiego?
A jaki nastrój towarzyszy Mazurkowi Dąbrowskiego? (fragment polskiego hymnu);

3)Analiza reprodukcji obrazu J. Chełmońskiego „Babie lato”
uczniowie dokonują krótkiego opisu tego obrazu ukierunkowanego pytaniami nauczyciela:
Co przedstawia obraz?
Jaką porę roku ukazał artysta i jakie elementy reprodukcji na to wskazują?
Jakimi barwami posłużył się Chełmoński?
Którego koloru używał najczęściej?
Czy kolorystyka może mieć wpływ na oglądającego?
Jaki nastrój panuje na przedstawionym obrazie?

4) Rozdanie uczniom teczek z reprodukcjami obrazów (każda grupa otrzymuje inną kserokopię obrazu) i dołączonymi karteczkami z nazwami uczuć: spokój, śmiech, radość, gniew smutek strach. Zadaniem grupy jest wybór jednego najbardziej pasującego słowa, określającego emocje oglądanego obrazu.
Reprodukcje celowo nie zostały podpisane, ponieważ mogłyby sugerować rozwiązanie zadania. Przedstawiciele grup umieszczają na tablicy kserokopie wraz z podpisem, typu:
Paul Klee „Wieczorne rozstanie” – smutek, Giacomo Balla „Lampa łukowa” – radość, uzasadniając wybór danego określenia.

5)Podsumowaniem powyższych działań jest uzupełnienie przez zespoły notatki z lukami:

Giacomo Balla: „Lampa łukowa” – radość. Obraz przedstawia lampę świecącą w nocy.
Jej wielobarwne promienie rozświetlają mrok i wprawiają oglądającego
w ................................ nastrój, poprzez wykorzystanie przez artystę ...............................
gamy barw. Linie poprowadzone są ........................................, co powoduje złudzenie ruchu, jak gdyby drganie światła. Barwa pokazana jest w postaci plamy .........................., dzięki czemu światło jest bardziej ........................................ pomimo panujących wokół lampy ........................................ .

Paul Klee: „Wieczorne rozstanie” – smutek. Obraz namalowany jest w wąskiej gamie barw .................................... , co wraz z przewagą linii ................................. daje wrażenie .................................... i nostalgii. Dolna część obrazu reprezentowana przez barwy .................................... wprowadza równowagę w kompozycji.

Aby pomóc uczniom w uzupełnieniu notatki należy zaprezentować przygotowaną tablicę, zawierającą zestawienie uprzednio umówionych elementów wpływających na charakter dzieła plastycznego (por. zał. nr 1).


Część 3. „Opowieści” pana Vivaldiego
a) MUZYKA
1.Zajęcie miejsc w wygodnej dla każdego pozycji (można zamknąć oczy, położyć ręce pod głową).
2.Wysłuchanie utworu muzycznego ( „Jesień” - fragment jednego z czterech koncertów „Czterech pór roku”)
3.Przedstawienie tablicy zawierającej wypisane określenia dotyczące utworu muzycznego (zał. nr 1, tab. Nr 2)
4.Powtórne wysłuchanie utworu muzycznego z poleceniem, by podczas słuchania uczniowie wpisali do otrzymanej tabelki charakterystyczne dla danych fragmentów określenia, posługując się sformułowaniami z tablicy.
5.tabela (po uzupełnieniu)

Środki wyrazu
Fragment pierwszy
Fragment drugi

Tempo szybkie wolne

Tryb durowy molowy

Głośność przewaga przewaga
dźwięków dźwięków
głośniejszych cichych

Wysokość przewaga przewaga
dźwięków dźwięków dźwięków
wysokich o średniej
wysokości

Długość przewaga dźwięki
dźwięków dźwięków przeważnie
krótkich dłuższe

Nastrój radosny smutny

b) PLASTYKA
1.Wykonanie barwnej interpretacji jednego z dwóch fragmentów muzyki. Uczniowie są proszeni, by podczas przenoszenia swoich odczuć na papier
w sposób świadomy dobierali charakter kompozycji, barwę, treść i rodzaj malarstwa.
2.Prace wykonane farbami plakatowymi.
3.Podczas malowania wybrane fragmenty muzyki odtwarzane są wielokrotnie.
4.Powstałe prace zostaną umieszczone w miejscu wyznaczonym w klasie i wspólnie z nauczycielem uczniowie omawiają pod kątem trafności oddanego charakteru poszczególnych części utworu.

Część 4. Podsumowanie
Na zakończenie lekcji uczniowie wymienili środki wyrazu, dzięki którym twórcy budują odpowiedni nastrój w muzyce i plastyce. Zapisują temat w zeszycie i tabelkę, którą w formie pracy domowej powinni uzupełnić.

Nastrój Spokój Gniew

Muzyczne środki wyrazu

Plastyczne środki wyrazu

Na koniec uczniowie dokonują oceny lekcji, umieszczając symbol wybrany z poniższych w jednej z dużych kopert o takim samym oznaczeniu:

0 „lekcja była interesująca, podobała mi się”
01 „Zajęcia nie były zbyt ciekawe”
02 „lekcja nie podobała mi się, była nudna”

Widoczne w czasie zajęć zainteresowanie i zaangażowanie uczniów, formułowanie przez nich trafnych wypowiedzi, a także radość, z jaką przystąpili oni do samodzielnej pracy, dostarczają stysfakcji i zachęcają do podejmowania podobnych działań w przyszłości.
Załącznik nr 1

Tablica nr 1

BARWY CIEPŁE: żółty, czerwony, pomarańczowy
BARWY ZIMNE: zielony, niebieski, fioletowy

PRZEWAGA LINII poziomych
PRZEWAGA LINII pionowych
PRZEWAGA LINII skośnych
RÓWNOWAGA LINII pionowych i poziomych

KOMPOZYCJA statyczna
KOMPOZYCJA dynamiczna

PLAMA ostra
PLAMA miękka
PRZEWAGA kresek długich i płynnych

Tablica nr 2

TEMPO szybkie
TEMPO wolne
TEMPO umiarkowane

TONACJA durowa
TONACJA molowa

PRZEWAGA dźwięków głośnych
PRZEWAGA dźwięków cichych

PRZEWAGA dźwięków wysokich
PRZEWAGA dźwięków niskich
PRZEWAGA dźwięków średnich

PRZEWAGA dźwięków krótkich
PRZEWAGA dźwięków urywanych