Szkolny program profilaktyki jako forma ochrony młodzieży przed zagrożeniami

SZKOLNY PROGRAM PROFILAKTYKI JAKO FORMA OCHRONY MŁODZIEŻY PRZED ZAGROŻENIAMI

Opracowała
ANNA KITA

Warszawa, 2009 rok

Spis treści

Wstęp 2

Rozdział I
1. Prawne podstawy tworzenia szkolnego programu profilaktyki 5
Akty prawne dające podstawy konstruowania szkolnych
programów profilaktyki 5
Pozaoświatowe podstawy działań profilaktycznych w szkole 14

Rozdział II
2. Program profilaktyki – podstawy teoretyczne 17
2.1 Profilaktyka jako jeden z elementów wychowania 17
2.2. Istota szkolnego programu profilaktyki 18
2.3 Zachowania ryzykowne i czynniki chroniące jako punkt
wyjścia do konstruowania programu profilaktyki 19
2.4 Poziomy i strategie profilaktyki 22

Rozdział III
3. Przegląd programów profilaktycznych realizowanych w szkołach 25

Rozdział IV
4. Program profilaktyki bursy szkolnej 30

Zakończenie 45

Bibliografia 46

Wstęp

Od wielu lat następuje wyraźny wzrost problemów młodzieży, związanych z potocznie rozumianą profilaktyką.
Żyjemy w czasach szybkich przemian, do których często ludzie nie są przygotowani. Jednym z wyrazów tych przemian jest wzrost zachowań destrukcyjnych młodzieży. Niektóre z tych zachowań wbrew obiegowym opiniom pozostają stałe. Poziom zwyczajnej przemocy szkolnej, dokuczania sobie pozostaje podobny jak przed dziesiątkami lat. Jednak zestaw zachowań niepożądanych stale rośnie. Należą do nich: wagary, wulgaryzmy, brak zainteresowania nauką,, agresja, palenie papierosów, picie alkoholu, używanie substancji psychoaktywnych, stosowanie diet, przynależność do sekt, prostytucja, podejmowanie ryzykownych zachowań seksualnych, przestępczość, uzależnianie się od komputera i Internetu, samobójstwa .
W związku z nasilaniem się zachowań destrukcyjnych wśród młodzieży konieczne stało się podejmowanie takich działań, które uchroniłyby młodzież przed nią samą.
Szkoła z racji swej funkcji dydaktycznej, opiekuńczej i wychowawczej niejako automatycznie podejmowała działania, które miałyby ustrzec jej wychowanków przed szeroko rozumianymi niebezpieczeństwami. W większości szkół realizowane były wielokrotnie jakieś mniejsze czy większe wysiłki kwalifikowane jako profilaktyka. Polegało to głównie na zaproszeniu od czasu do czas, do szkoły „profilaktyków”, czy nawet podjęcie jakiegoś systematycznego programu w określonej dziedzinie. Było to zawężonym widzeniem profilaktyki i sprowadzało ją do działań incydentalnych. Tymczasem zakres profilaktyki jest znacznie szerszy, a jej cele pokrywają się z celami wychowania.
Profilaktyka to chronienie człowieka w rozwoju przed zagrożeniami i reagowanie na pojawiające się zagrożenia. Zatem celem profilaktyki w szkole jest ochrona wychowanka przed zagrożeniami rozwoju. Opiera się ona na stosowaniu różnorodnych form działań kierowanych do ogółu młodzieży i ich rodziców. Ma celu zmniejszenie prawdopodobieństwa wejścia w kontakt z substancjami psychoaktywnymi, takimi jak alkohol, nikotyna, leki, sterydy, narkotyki oraz promocję zdrowego stylu życia bez agresji i przemocy, uczenie umiejętności związanych z funkcjonowaniem psychospołecznym, udzielanie pomocy w rozwiązywaniu kryzysów rozwojowych, rodzinnych, społecznych a także uczenie rozwiązywania tego typu kryzysów.
Działania te stanowią sposób na uchronienie młodzieży przed wszelkimi zagrożeniami, jakie niesie ze sobą życie w wieku dorastania. Ich skuteczność zależy od stałych, długofalowych oddziaływań, a te są możliwe tylko w kontakcie wychowanka z wychowawcą. Takie warunki zapewnia szkoła.
Władze oświatowe podjęły próbę zintegrowania wszelkich działań profilaktycznych. Rozporządzenie Ministra edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2002 r. zawiera zapis o podejmowaniu przez rady pedagogiczne uchwał o wprowadzeniu programu profilaktyki spójnego z programem wychowawczym.
Program profilaktyki powstający w każdej szkole powinien objąć całość szkolnego życia oraz powinien stanowić przedmiot kontroli ze strony nadzoru pedagogicznego.
Reforma systemu edukacji zobowiązuje szkołę nie tylko do wyposażenia uczniów w wiedze i umiejętności rozwijania aktywności intelektualnej, ale także powinna zmierzać w kierunku wzmacniania u uczniów postaw pożądanych społecznie i powszechnie akceptowanych.
Program profilaktyki ma więc stanowić panaceum na wszystkie problemy młodzieży. Ma uchronić ucznia przed wszelkimi zagrożeniami, ukierunkować go jego dążeniach, pomóc zbudować własną hierarchie wartości, nauczyć umiejętnego realizowania własnych potrzeb z poszanowaniem drugiego człowieka.
W niniejszej pracy pragnę zająć się problematyką profilaktyki w szkole, gdyż jestem pedagogiem i w swojej pracy zawodowej od lat mam do czynienia z tą tematyką. Ponadto uważam, że „Uncja profilaktyki jest więcej warta niż funt terapii”.

Praca składa się z czterech rozdziałów:
I Prawne podstawy tworzenia szkolnego programu profilaktyki.
II Program profilaktyki – podstawy teoretyczne.
III Przegląd programów profilaktycznych realizowanych w szkołach.
IV Program profilaktyki bursy szkolnej.

Pierwszy rozdział zawiera akty prawne i ich krótkie omówienie, na bazie, których konstruowane są szkolne programy profilaktyki.
Rozdział II jest poświęcony teoretycznym podstawom szkolnej profilaktyki. Wymieniam w nim zachowania ryzykowne i czynniki chroniące, będące punktem wyjścia do konstruowania programów oraz poziomy i strategie profilaktyki.
W rozdziale III przedstawiam programy profilaktyczne realizowane przed nałożeniem na szkoły i placówki oświatowe obowiązku opracowywania własnych programów profilaktyki. Wiele z nich lub przynajmniej ich elementy do dzisiaj wykorzystywane są przy wdrażaniu działań z zakresu profilaktyki.
Natomiast rozdział IV to prezentacja programu profilaktyki bursy opracowanego na lata 2008 – 2010.
Problem profilaktyki jest bardzo rozległy. Poświęcono mu wiele opracowań. Niniejsza praca jest próbą usystematyzowania wiadomości niezbędnych do budowania i realizowania programów profilaktyki w placówkach oświatowych. Jako aktywny zawodowo pedagog już wielokrotnie stawałam przed takim zadaniem. Mam nadzieję, że pozwoli mi ona na wykorzystanie zdobytych wiadomości w codziennej pracy z młodzieżą.

Rozdział I

Prawne podstawy tworzenia szkolnego programu profilaktyki.

Podstawą do zbudowania w każdej szkole programu profilaktycznego odpowiadającego potrzebom środowiska i dostosowanego do potrzeb uczniów jest oparcie go o rzetelną, nowoczesną wiedzę w tym zakresie, którą powinni posiadać zarówno twórcy jak i realizatorzy programu. W niniejszym rozdziale przedstawiam opis podstawowych zagadnień, których znajomość jest niezbędna przy planowaniu i wdrażaniu szkolnego programu profilaktyki.

1.1 Akty prawne dające podstawy konstruowania szkolnych programów profilaktyki.

Podstawowym aktem prawnym na bazie, którego tworzone są szkolne programy profilaktyki jest Konwencja o Prawach Dziecka. Do prowadzenia działań profilaktycznych z dziećmi i młodzieżą szkolną odnoszą się następujące akty prawne:

1. Konwencja o Prawach Dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 roku, ratyfikowana przez Polskę 30 września 1991 r. (Dz. U. nr 120, poz. 526).
W preambule Konwencji podkreśla się, że rodzina będąca naturalnym środowiskiem dzieci powinna być otoczona niezbędną ochroną oraz wsparciem, a dziecko wymaga szczególnej opieki, troski i ochrony prawnej zarówno przed jak i po urodzeniu. Wśród całego katalogu praw dziecka, można wskazać te, które ściślej odnoszą się do profilaktyki.
Konwencja (art. 5, art. 27), zgodnie z zasadą pomocniczości, podkreśla, że odpowiedzialność za wychowanie dziecka i kierowanie nim w sposób odpowiadający rozwijającym się zdolnościom dziecka spoczywa głównie na rodzinie oraz akcentuje poszanowanie państwa dla tego prawa. Dalej mówi się o ochronie dziecka przed bezprawną ingerencją w sferę jego życia rodzinnego lub domowego (art. 16), o pomocy rodzinie w wykonywaniu obowiązków wychowawczych poprzez zapewnienie odpowiednich instytucji i usług (art. 18), oświaty zdrowotnej i poradnictwa (art. 24), programów socjalnych (art. 19).
Konwencja zwraca uwagę na zapewnienie w możliwie maksymalnym zakresie warunków życia i rozwoju dziecka (art. 6). Wiąże się z tym prawo dziecka do kontaktu i więzi z obojgiem rodziców (art. 9), a także ochrona dziecka przed krzywdzeniem: przemocą fizyczną, psychiczną, wykorzystaniem seksualnym, zaniedbaniem, wyzyskiem (art. 19). Podkreśla się uznanie prawa „każdego dziecka do poziomu życia odpowiadającego jego rozwojowi fizycznemu, psychicznemu, duchowemu, moralnemu i społecznemu”.
Przy istotnym dla profilaktyki budowaniu samorządności i demokracji szkolnej warto pamiętać o artykułach: 12, 13, 14 i 16 zobowiązujących państwo do zapewnienia dziecku „swobodnego wyrażania własnych poglądów we wszystkich sprawach dotyczących dziecka” stosownie do jego wieku oraz dojrzałości, do swobodnego wypowiadania się oraz swobody myśli, sumienia, wyznania, a także ochrony przed bezprawną ingerencją w sferę jego życia prywatnego oraz przed godzeniem w jego honor.
Do artykułów od 12 do 16 Polska złożyła deklaracje, że wykonanie określonych w nich praw dziecka „dokonuje się z poszanowaniem władzy rodzicielskiej, zgodnie z polskimi zwyczajami i tradycjami dotyczącymi miejsca dziecka w rodzinie i poza rodziną”.

2. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. nr 78, poz. 483).
„Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia do decydowania o swoim życiu osobistym.” (art. 47)
„Rodzice mają prawo do wychowywania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania.” (art. 48)
„Rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami." (art. 53 ust. 3)
„Władze publiczne są obowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom...” (art. 68)
„Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa. Sposób wykonania obowiązku szkolnego określa ustawa. Nauka w szkołach publicznych jest bezpłatna.” (art. 70, ust. 1,2)
„Władze publiczne zapewniają obywatelom powszechny i równy dostęp do wykształcenia. W tym celu tworzą i wspierają systemy indywidualnej pomocy finansowej i organizacyjnej dla uczniów i studentów. Warunki udzielania pomocy określa ustawa.” (art. 70, ust. 4)
„Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją.” (art. 72, ust. 1)
„Zadania publiczne służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej są wykonywane przez jednostkę samorządu terytorialnego jako zadanie własne.” (art. 166)

3. Prawo oświatowe
Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jednolity Dz. U. z 2004 r. nr 256, poz. 2572, z późniejszymi zmianami).
Zapis w preambule ustawy określa - "Szkoła winna zapewnić każdemu uczniowi warunki niezbędne do jego rozwoju...". Dla działań profilaktycznych duże znaczenie mogą mieć niektóre z tych warunków sprecyzowanych w art. 1:
• wychowanie i opieka powinny być odpowiednie do wieku i osiągniętego rozwoju;
• szkoła powinna wspomagać wychowawczą rolę rodziny;
• treści, metody i organizacja nauczania powinny być dostosowane do możliwości psychofizycznych uczniów;
• należy zapewnić uczniom możliwość korzystania z pomocy psychologicznej i specjalnych form pracy dydaktycznej;
• warunki nauki wychowania i opieki powinny być w szkole bezpieczne i higieniczne;
• system oświaty zapewnia możliwość pobierania nauki we wszystkich typach szkół przez dzieci i młodzież niepełnosprawną i niedostosowaną społecznie;
• zapewnia opiekę nad uczniami ze znacznymi lub sprzężonymi dysfunkcjami poprzez umożliwianie realizowania indywidualnych form i programów nauczania;
• opiekę uczniom pozostającym w trudnej sytuacji materialnej i życiowej (art. 1 § 12).
Art. 5a ust. 2 precyzuje, że zapewnienie kształcenia, wychowania i opieki jest zadaniem oświatowym gmin i powiatów. Ustawa określa też profilaktyczno - wychowawcze zadania nadzoru pedagogicznego.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych. (Dz. U. z 2007 r. Nr 83 poz. 562 z późniejszymi zmianami)
Ocenianie osiągnięć edukacyjnych ucznia polega na rozpoznaniu przez nauczycieli poziomu i postępów w opanowaniu przez ucznia wiadomości i umiejętności w stosunku do wymagań edukacyjnych wynikających z podstawy programowej, określonej w odrębnych przepisach, i realizowanych w szkole programów nauczania uwzględniających tę podstawę.
Ocenianie zachowania ucznia polega na rozpoznawaniu przez wychowawcę klasy, nauczycieli oraz uczniów danej klasy stopnia respektowania przez uczniów danej klasy zasad współżycia społecznego i norm etycznych oraz obowiązków ucznia określonych w statucie szkoły.
Ocenianie osiągnięć edukacyjnych i zachowania ucznia odbywa się w ramach oceniania wewnątrzszkolnego.
Ocenianie wewnątrzszkolne ma na celu :
• informowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych i jego zachowaniu oraz o postępach w tym zakresie;
• udzielanie uczniowi pomocy w samodzielnym planowaniu swojego rozwoju;
• motywowanie ucznia do dalszych postępów w nauce i zachowaniu;
• dostarczanie rodzicom (prawnym opiekunom) i nauczycielom informacji o postępach, trudnościach w nauce, zachowaniu oraz specjalnych uzdolnieniach;
• umożliwienie nauczycielom doskonalenia organizacji i metod pracy dydaktyczno – wychowawczej.
Nauczyciel jest zobowiązany, na podstawie opinii publicznej poradni psychologiczno – pedagogicznej, w tym publicznej poradni specjalistycznej, dostosować wymagania edukacyjne...do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia, u którego stwierdzono zaburzenia i odchylenia rozwojowe lub specyficzne trudności w uczeniu się, uniemożliwiające sprostanie tym wymaganiom.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U. nr 61, poz. 624).
Rozporządzenie wydane na podstawie art. 60 ust. 2 Ustawy o systemie oświaty określa ważne dla profilaktyki kwestie. W § 2 podaje się, że statut określa zadania szkół, z uwzględnieniem:
• programu wychowawczego szkoły i programu profilaktyki;
• optymalnych warunków rozwoju ucznia, zasad bezpieczeństwa oraz zasad promocji i ochrony zdrowia;
• zajęć dodatkowych dla uczniów odpowiadających ich potrzebom rozwojowym;
• form opieki i pomocy uczniom, którym potrzebna jest pomoc i wsparcie;
• współdziałania z instytucjami świadczącymi specjalistyczną pomoc;
• współdziałania szkoły z rodzicami w zakresie nauczania, wychowania i profilaktyki.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2002 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U. z 2002 r. nr 10, poz. 96)
Zmiana wprowadza obowiązek uchwalenia przez radę pedagogiczną programu profilaktyki spójnego z programem wychowawczym szkoły, zaopiniowanego przez rodziców i samorząd uczniowski. Zapis brzmi :
1) Cele i zadania szkoły wynikające z przepisów prawa oraz uwzględniające program wychowawczy szkoły i program profilaktyki dostosowany do potrzeb rozwojowych uczniów oraz potrzeb danego środowiska, o których mowa w odrębnych przepisach,
2) Program wychowawczy szkoły i program profilaktyki, o których mowa w ust. 1 pkt 1, uchwala rada pedagogiczna po zasięgnięciu opinii rady rodziców i samorządu uczniowskiego.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 12 lutego 2002 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (Dz. U. z 2002 r. nr 15, poz. 142).
Ramowy plan nauczania określa tygodniowy, obowiązujący wymiar godzin zajęć edukacyjnych włączając w to godziny do dyspozycji dyrektora szkoły, które mogą być przeznaczone na „zorganizowanie zajęć edukacyjnych dla grupy uczniów z uwzględnieniem ich potrzeb i zainteresowań”. Zapis ten należy rozumieć w ten sposób, że mogą to być również zajęcia o charakterze profilaktyczno - wychowawczym.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego (Dz. U. z 2002 nr 51 poz. 458).
Dla profilaktyki szkolnej rozporządzenie to jest jednym z ważniejszych przepisów.
W art. 3 § 13 ustawy o systemie oświaty definiuje się znaczenie podstawy programowej – „należy przez to rozumieć obowiązkowe na danym etapie kształcenia, zestawy celów i treści nauczania oraz umiejętności, a także zadania wychowawcze szkoły, które są uwzględniane (...) w programach nauczania oraz umożliwiają ustalanie kryteriów ocen szkolnych.”
W omawianym rozporządzeniu określa się nowy cel pracy edukacyjnej - wszechstronny rozwój ucznia. Zakłada się, że nauczanie, wychowanie i kształcenie umiejętności mają tworzyć harmonijne i wzajemnie uzupełniające się wymiary pracy edukacyjnej. Mówi się tam, że szkolny zestaw programów nauczania, program wychowawczy szkoły i program profilaktyki stanowią spójną całość.
W rozporządzeniu znajdują się ścieżki edukacyjne związane treściowo z profilaktyką. Głównie chodzi tu o ścieżki: prozdrowotną oraz wychowania do życia w społeczeństwie.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologicznej i pedagogicznej (Dz. U. 2001 r. nr 11, poz. 114).
Rozporządzenie określa, że pomoc psychologiczno-pedagogiczna polega
w szczególności na:
1. diagnozowaniu środowiska ucznia;
2. rozpoznawaniu potencjalnych możliwości oraz indywidualnych potrzeb ucznia i umożliwianiu ich zaspokojenia;
3. rozpoznawaniu przyczyn trudności w nauce i niepowodzeń szkolnych,
4. wspieraniu ucznia z wybitnymi uzdolnieniami;
5. organizowaniu różnych form pomocy psychologiczno – pedagogicznej;
6. podejmowaniu działań profilaktyczno-wychowawczych wynikających z programu wychowawczego szkoły;
7. prowadzeniu edukacji prozdrowotnej i promocji zdrowia wśród uczniów, nauczycieli i rodziców;
8. wspieraniu uczniów w dokonywaniu wyboru kierunku dalszego kształcenia;
9. wspieraniu nauczycieli i rodziców w działaniach wyrównujących szanse edukacyjne ucznia;
10. udzielaniu nauczycielom pomocy w dostosowaniu wymagań edukacyjnych wynikających z realizowanych przez nich programów nauczania do indywidualnych potrzeb ucznia;
11. wspieraniu rodziców i nauczycieli w rozwiązywaniu problemów wychowawczych.
Podane są też formy, w których pomoc może być w szkole udzielana i ramy organizacyjne tej pomocy, tj.: zajęcia dydaktyczno - wyrównawcze, korekcyjno - kompensacyjne, logopedyczne, socjoterapeutyczne oraz inne o charakterze terapeutycznym, a także klasy wyrównawcze i terapeutyczne. Rozporządzenie określa również szczegółowo zadania pedagoga szkolnego w pracy wychowawczo – profilaktycznej szkoły.
Organizatorem pomocy pedagogicznej i psychologicznej w szkole jest zgodnie z rozporządzeniem dyrektor placówki.

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowych form działalności wychowawczej i zapobiegawczej wśród dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniem (Dz. U. 2003 r. nr 13, poz. 226).
Rozporządzenie to zobowiązuje szkoły i placówki wychowawcze do opracowania zgodnej ze statutem strategii działań wychowawczych i zapobiegawczych oraz interwencyjnych wobec dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniem, która uwzględnia w szczególności:
• prowadzenie w szkole edukacji prozdrowotnej wśród dzieci, rodziców i nauczycieli;
• współpracę z rodzicami w zakresie działań wychowawczych i zapobiegawczych, prozdrowotnych i interwencyjnych;
• aktywny udział dzieci i młodzieży w zajęciach profilaktycznych i w zajęciach umożliwiających alternatywne wobec zachowań ryzykownych zaspokajanie potrzeb psychicznych i społecznych;
• dostosowanie treści i formy zajęć profilaktycznych do zachowań ryzykownych dzieci i młodzieży oraz stopnia zagrożenia;
• edukację rówieśniczą;
• wewnątrzszkolne doskonalenie nauczycieli w zakresie profilaktyki uzależnień i innych problemów dzieci i młodzieży;
• wspieranie dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniem, rozwijanie ich poczucia własnej wartości oraz motywowanie do podejmowania różnych form aktywności, w tym aktywności pozaszkolnej, rozwijających zainteresowania i umiejętności psychospołeczne.
W rozporządzeniu wymieniono także formy organizacyjne zajęć, w ramach których szkoła może realizować profilaktykę. Do form tych należą:
• zajęcia dydaktyczno – wyrównawcze, zajęcia specjalistyczne, zajęcia psychoedukacyjne;
• godziny dla wychowawcy klasy;
• godziny do dyspozycji dyrektora;
• zajęcia pozalekcyjne;
• zajęcia świetlicowe;
• zajęcia edukacyjne w ramach przedmiotów, których podstawy programowe uwzględniają zagadnienia dotyczące uzależnień; ścieżek edukacyjnych: edukacja prozdrowotna, wychowanie do życia w rodzinie.
Rozporządzenie określa zadania szkoły w zakresie działalności wychowawczej i zapobiegawczej. Do zadań tych należą:
• systematyczne rozpoznawanie i diagnozowanie zagrożeń związanych z uzależnieniem;
• informowanie o uzależnieniach i ich skutkach;
• poradnictwo w zakresie zapobieganiu uzależnieniom w formie porad i konsultacji dla dzieci i rodziców;
• współpraca z poradniami specjalistycznymi i instytucjami działającymi na rzecz rozwijania zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży.

1.2 Pozaoświatowe podstawy działań profilaktycznych w szkole.

Należy wskazać również na najważniejsze przepisy pozaoświatowe, odnoszące się do profilaktyki. We wszystkich tych dokumentach podstawowe działania wobec dzieci i młodzieży wynikają z zasad promocji zdrowia i promocji zdrowego stylu życia. Na ich tle przekazuje się wiedzę o szkodliwości różnych zachowań i czynników oraz wskazuje na konkretne formy pomocy. Dostrzega się potrzebę współpracy w tych działaniach instytucji rządowych, samorządów terytorialnych i organizacji pozarządowych. Akcentowana jest tu zawsze rola doskonalenia nauczycieli oraz konieczność przygotowania dobrych programów profilaktycznych w szkołach. Finansowanie tych działań w szkole należy do organów prowadzących.

Narodowy Program Zdrowia na lata 1996-2005
Narodowy Program Zdrowia uwzględnia promocję zdrowia i profilaktykę oraz przewiduje współpracę wszystkich resortów, samorządów terytorialnych i lokalnych społeczności.
Program akcentuje promocję zdrowia psychicznego. Stwierdza się w nim, że 15-20% dzieci i młodzieży w wieku szkolnym wymaga opieki psychologiczno-psychiatrycznej, głównie z powodu stresogennych sytuacji oraz wadliwego stylu życia. W przypadku dzieci i młodzieży promocja zdrowia polega przede wszystkim na stwarzaniu im warunków harmonijnego rozwoju psychicznego i uczeniu umiejętności zaspakajania potrzeb rozwojowych, w tym potrzeb związanych z aspiracjami, oczekiwaniem twórczego życia i prawidłowymi relacjami międzyludzkimi. Niezbędne jest także zapewnianie im wsparcia w sytuacjach trudnych.
W konstrukcji NPZ z celu strategicznego, jakim jest „poprawa zdrowia i związanej z nim jakości życia ludności”, wyprowadza się 18 celów operacyjnych. Tu warto wskazać na te cele operacyjne, z których wynikają zadania dla resortu oświaty.
Cel operacyjny 1 „Zwiększenie aktywności fizycznej ludności” - wyznacza głównie zadania związane z zapewnieniem warunków wychowania fizycznego w szkołach.
Cel operacyjny 2 „Poprawa sposobu żywienia ludności i jakości zdrowotnej żywności” - wskazuje związek dożywiania uczniów z profilaktyką szkolną. Wyznacza zadania związane z zapewnieniem posiłków w szkole dla uczniów przy udziale samorządów lokalnych i rodziców.
Cel operacyjny 3 „Zmniejszenie rozpowszechnienia palenia tytoniu” - wyznacza zadania związane z ograniczeniem palenia papierosów wśród nauczycieli oraz oceną rozpowszechnienia palenia wśród uczniów i przeciwdziałanie temu zjawisku.
Cel operacyjny 4 „Zmniejszenie i zmiana struktury spożycia alkoholu oraz zmniejszenie szkód przezeń powodowanych” - wyznacza zadania związane z realizacją profilaktycznych programów edukacyjnych dla młodzieży i zmniejszenie spożycia alkoholu przez młodzież o 20 %.
Cel operacyjny 5 „Ograniczenie używania substancji psychoaktywnych i związanych z tym szkód zdrowotnych” - wyznacza zadania dla szkół związane z prowadzeniem w szkołach edukacji zdrowotnej dającej uczniom wiedzę i umiejętności chroniące przed sięganiem po narkotyki i przygotowaniem nauczycieli do prowadzenia związanej z tym działalności.
Cel operacyjny 6 „Zwiększenie skuteczności edukacji zdrowotnej społeczeństwa oraz działań w zakresie promocji zdrowia” - wyznacza zadania dla szkół związane z realizowaniem programów wszechstronnej edukacji zdrowotnej, w tym programów opartych na siedliskowym podejściu typu „zdrowa szkoła” oraz przygotowaniem kształcenia i doskonalenia nauczycieli oraz doradztwa metodycznego w tym zakresie.
Cel operacyjny 7 „Promocja zdrowia psychicznego oraz zapobieganie występowaniu zaburzeń psychicznych” - wyznacza zadania szkół związane z kształtowaniem u uczniów: odpowiedzialności za swoje zdrowie, umiejętności komunikowania się z innymi, rozwiązywania własnych problemów oraz radzenia sobie z konfliktami i stresem. Stawia też przed resortem edukacji zadania związane ze wspieraniem szkół promujących zdrowie, edukacją rodziców i doskonaleniem nauczycieli w tym zakresie, a także zapewnieniem dzieciom i młodzieży poradnictwa psychologicznego.
Cel operacyjny 16 „Stworzenie warunków umożliwiających osobom niepełnosprawnym włączanie się lub całkowity powrót do czynnego życia” - dzieci
i młodzieży. Stawia przed resortem edukacji zadania związane z likwidacją barier architektonicznych w szkołach oraz edukacji niepełnosprawnych, w tym upowszechnienia klas integracyjnych w szkołach masowych.

Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. 1994 r. nr 111, poz. 535).
Ustawa zobowiązuje do ochrony zdrowia psychicznego administrację rządową
i samorządową, umożliwiając włączanie do tych działań także organizacji pozarządowych i kościołów.
W art. 4. wskazuje się, że „Działania zapobiegawcze w zakresie ochrony zdrowia psychicznego są podejmowane przede wszystkim wobec dzieci, młodzieży (...) i obejmują stosowanie zasad ochrony zdrowia psychicznego w pracy szkół, placówek oświatowych (...).” W tych działaniach akcentuje się również rolę poradnictwa psychologicznego i specjalistycznego oraz wczesnego rozpoznawania potrzeb rozwojowych, doskonalenia nauczycieli.

Ustawa z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (Dz. U. z 1996 r. nr 10, poz. 55, tekst jednolity ze zmianami).
Ustawa ta zobowiązuje do ochrony instytucje rządowe i samorządowe, które mogą współpracować w tym zakresie z organizacjami pozarządowymi, kościołami i innymi związkami wyznaniowymi.
Istotne dla profilaktyki szkolnej są zapisy w art. 3, zgodnie z którym do ochrony zdrowia przed następstwami używania tytoniu należy między innymi promocja zdrowia, propagowanie zdrowego stylu życia, informowanie o szkodliwości używania wyrobów tytoniowych oraz ochrona prawa osób niepalących do życia w środowisku wolnym od dymu tytoniowego. Zapis art. 5.2 brzmi „Zabrania się palenia wyrobów tytoniowych poza wyraźnie wyodrębnionymi miejscami w szkołach i placówkach oświatowo – wychowawczych”.
Kolejny artykuł 6 dotyczy: zakazu sprzedaży wyrobów tytoniowych młodzieży do lat 18, zakazu sprzedaży tych wyrobów w szkołach i na terenie obiektów sportowo - rekreacyjnych, w automatach, w opakowaniach mniejszych niż 10 sztuk.

Ustawa z dnia 24 kwietnia 1997 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 1997 r., nr 75, poz. 468).
Ustawa ta już w początkowym art. 1.2 precyzuje, że przeciwdziałanie narkomanii obejmuje działalność wychowawczą i zapobiegawczą, która obejmuje zgodnie z art. 7.1:
• promocję zdrowia psychicznego;
• promocję zdrowego stylu życia;
• informowanie o szkodliwości środków i substancji, których używanie może prowadzić do narkomanii oraz o narkomanii i jej skutkach.
Zadania związane z przeciwdziałaniem narkomanii powinny być realizowane zarówno przez administrację rządową, jak i samorządową. Zgodnie z art. 7.2 zadania związane z przeciwdziałaniem narkomanii realizowane są również przez szkoły i placówki oświatowe. Realizując zapis art. 8.1. Minister Edukacji Narodowej uwzględnił w podstawie programowej problematykę promocji zdrowia psychicznego, zdrowego stylu życia i zagadnienia profilaktyki narkomanii.

Rozdział II

Program profilaktyki – podstawy teoretyczne.

2.1 Profilaktyka jako jeden z elementów wychowania.

Wychowanie to proces wspomagania wychowanka w rozwoju ukierunkowanym na osiąganie pełnej dojrzałości w czterech podstawowych sferach: fizycznej, psychicznej, społecznej i duchowej.
Profilaktyka to proces wspomagania człowieka w radzeniu sobie z trudnościami zagrażającymi prawidłowemu rozwojowi i zdrowemu życiu, a także ograniczanie i likwidowanie czynników, które blokują prawidłowy rozwój, zaburzają zdrowy styl życia .
Działania wychowawcze są prowadzone równolegle czterema przenikającymi się nurtami:
- wspomaganie naturalnego rozwoju dziecka;
- kształtowanie jego postaw zgodnie z wymaganiami i oczekiwaniami społecznymi;
- działania mające na celu zapobieganie zagrożeniom pojawiającym się na drodze rozwojowej dziecka;
- działania mające na celu korygowanie utrwalonych nieprawidłowości z wcześniejszych okresów.
Wychowanie jest stałym procesem doskonalenia się wychowanka. Wskazywanie pożądanych społecznie wartości, ich uzewnętrznianie oraz ochrona i ingerowanie, gdy na drodze dziecka pojawiają się zagrożenia, stanowią stałe elementy wychowania.
Pierwsze z tych działań jest wychowaniem w sensie ścisłym, drugie zaś to działanie profilaktyczne.
Profilaktyka i wychowanie opierają się na założeniu, że człowiek niedojrzały (uczeń) nie potrafi jeszcze samodzielnie dokonywać prawidłowych wyborów. Wobec tego często sam dla siebie stanowi zagrożenie. Dlatego prowadzenie dziecka ku dojrzałości jest zarówno wychowaniem jak i profilaktyką.
Profilaktyka jest więc niezbędnym elementem składowym wychowania. Dlatego szkoła jako placówka realizująca zarówno zadania wychowawcze jak i profilaktyczne ma zbudować program profilaktyczny i program wychowawczy. Oba programy powinny spełniać następujące zadania:
- stwarzanie przyjaznego klimatu;
- reprezentowanie przez nauczycieli pozytywnych wzorców;
- wypracowanie wspólnej polityki wobec zachowań ryzykownych;
- współpraca z rodzicami;
- pomoc uczniom mającym trudności w nauce;
- wczesne rozpoznawanie uczniów z grup ryzyka i kierowanie ich do specjalistów w celu dokonania diagnozy;
- kierowanie uczniów zagrożonych – w porozumieniu z rodzicami – do instytucji udzielających specjalistycznej pomocy;
- szkolenie kadry pedagogicznej w zakresie profilaktyki zagrożeń i umiejętności wychowawczych ( MEN, nr 13, s. 20).
Z powyższych rozważań wynika, że program szkolnej profilaktyki powinien być skorelowany z programem wychowawczym i stanowić jego uzupełnienie w odniesieniu do konkretnych potrzeb danego środowiska szkolnego.

2.2 Istota szkolnego programu profilaktyki.

Pod pojęciem program profilaktyczny rozumie się propozycję realizacji działań profilaktycznych skierowaną do konkretnych adresatów, posiadającą określone cele, zakres i metody pracy. Jest opracowywany zgodnie ze stanem współczesnej wiedzy o rozwoju człowieka i możliwościach oddziaływania nań.
Program szkolnej profilaktyki to ogół działań chroniących dzieci i młodzież przed zakłóceniami w rozwoju i interwencyjnych w sytuacji pojawiających się zagrożeń.

Cechy swoiste dla szkolnego programu profilaktyki:

- nadrzędnym celem działań profilaktycznych szkoły jest eliminacja lub redukcja czynników ryzyka oraz wzmacnianie czynników chroniących;
- program powinien wspomagać wszechstronny rozwój ucznia głównie poprzez kształtowanie i trenowanie ważnych umiejętności psychologicznych i społecznych;
- opracowywany jest przez nauczycieli konkretnej szkoły;
- powstaje na bazie aktualnej wiedzy na temat profilaktyki;
- dostosowany jest do potrzeb danego środowiska i etapu rozwojowego uczniów;
- powinien być konstruowany w odniesieniu do koncepcji człowieka określonej w programie wychowawczym szkoły jako model absolwenta;
- obejmuje działania podejmowane w czasie realizacji programów nauczania, ścieżek międzyprzedmiotowych i programu wychowawczego oraz działania specyficzne dla profilaktyki;
- jest adresowany do uczniów, rodziców i środowiska lokalnego;
- w jego ramach mogą być realizowane programy profilaktyczne dostępne na rynku i skierowane do konkretnych odbiorców;
- podlega systematycznej ewaluacji wewnątrz szkoły;
- w zależności od potrzeb może ulegać modyfikacjom;
- opis działań w ramach programu jest zawarty w dokumencie zatwierdzonym i przyjętym do realizacji przez Radę Pedagogiczną.

2.3 Zachowania ryzykowne i czynniki chroniące jako punkt wyjścia do konstruowania programu profilaktyki.

Profilaktyka jest chronieniem człowieka w rozwoju przed zagrożeniami i reagowaniem na nie. Jej celem jest ochrona człowieka, dziecka, ucznia, wychowanka przed wszelkimi zakłóceniami rozwoju. Oddziaływania profilaktyczne mają szczególne znaczenie w odniesieniu do dzieci i młodzieży w okresie dorastania. Jest to faza rozwoju, w której dokonuje się wiele intensywnych zmian. Jest to czas, w którym młody człowiek poszukuje własnej tożsamości. Często te poszukiwania powodują, że człowiek sam dla siebie stanowi największe zagrożenia. Jest o również czas, w którym młody człowiek jest bardziej podatny na zakłócenia i podejmowanie ryzykownych zachowań.
Zachowania ryzykowne są to działania zwiększające prawdopodobieństwo pojawienia się niekorzystnych psychologicznych, społecznych i zdrowotnych konsekwencji.
Do najczęściej pojawiających się zachowań ryzykownych zalicza się :
- palenie tytoniu;
- używanie alkoholu;
- używanie innych środków psychoaktywnych (narkotyków, środków wziewnych, leków);
- wczesną aktywność seksualną;
- zachowania agresywne i przestępcze .
Lista zachowań problemowych opisywanych w literaturze jest jeszcze dłuższa. Obejmuje ona wiele zachowań, które mogą stanowić początek wchodzenia w zachowania ryzykowne, np.: wagary, brak kultury osobistej, nieprzestrzeganie norm grupowych, niska aktywność psychospołeczna, stosowanie różnych diet dla poprawienia swej atrakcyjności, ucieczki z domu itp.
Zachowania ryzykowne najczęściej ze sobą współwystępują, mogą się również nawzajem zastępować. Inicjacja jednego zachowania ryzykownego znacząco zwiększa prawdopodobieństwo wchodzenia w następne takie zachowania.
Zachowania ryzykowne mają znaczenie rozwojowe. Są one sposobami na załatwienie ważnych spraw życiowych, których młodzi ludzie nie mogą lub nie potrafią załatwić inaczej.
Pełnią one określone funkcje w życiu młodego człowieka, umożliwiają:
- zaspokojenie najważniejszych potrzeb psychologicznych (miłości, akceptacji, uznania, bezpieczeństwa, przynależności);
- realizację ważnych celów rozwojowych (np. określenie własnej tożsamości, uzyskanie niezależności od dorosłych);
- radzenie sobie z przeżywanymi trudnościami życiowymi (redukcja lęku i frustracji) .
Zachowania problemowe są więc nieprawidłowymi sposobami radzenia sobie z otaczającą rzeczywistością.
Skoro głównym celem profilaktyki jest ochrona przed zagrożeniami, to punktem wyjścia do projektowania działań profilaktycznych powinno być rozważenie, co prowadzi do podejmowania zachowań ryzykownych, a co zabezpiecza przed ich podejmowaniem. Te cechy jednostki i środowiska, które sprzyjają podejmowaniu zachowań ryzykownych nazywane są czynnikami ryzyka. Natomiast te, które zwiększają odporność człowieka na działanie czynników ryzyka określane są czynnikami chroniącymi.
Do najważniejszych czynników ryzyka zalicza się :
- środowisko społeczne promujące dane wzorce zachowań;
- pozytywny stosunek rodziny dziecka do używania substancji (również obojętność)
- nadpobudliwość i agresja zaznaczone już w dzieciństwie;
- wystąpienie uzależnienia lub nadużywania w rodzinie dziecka;
- normy społeczne (promujące, prowokujące dane zachowania);
- modelowanie takich zachowań w domu i w szkole;
- konflikty i doświadczenia izolacji w dzieciństwie;
- grupa rówieśnicza, której normą są zachowania dysfunkcyjne;
- niskie wyniki osiągane w szkole i brak celów życiowych;
- łatwość zdobycia substancji uzależniających;
- wczesna inicjacja w zachowaniach ryzykownych .
Natomiast za najważniejsze czynniki chroniące uważa się:
- silną więź emocjonalną z rodzicami;
- zainteresowanie nauką szkolną;
- praktyki religijne;
- poszanowanie prawa, tradycji norm, wartości, autorytetów;
- pozytywną grupę rówieśniczą .
Niektórzy psychologowie zaliczają do nich także :
- stałą opiekę sprawowaną przez kompetentną osobę dorosłą;
- zdolność rozwiązywania problemów;
- umiejętność rozwiązywania problemów;
- wrażliwość społeczną;
- poczucie własnej skuteczności .
Działania profilaktyczne powinny być nakierowane na osłabianie czynników ryzyka i wzmacnianie czynników chroniących.

2.4 Poziomy i strategie profilaktyki.

W zależności od tego, jak bardzo jest zaburzone zachowanie, w jakim stopniu chroniczny jest jego charakter i jakie są czynniki towarzyszące można wyodrębnić grupy o specyficznym poziomie ryzyka :
- grupa niskiego ryzyka, do której należą osoby, nie podejmujące zachowań ryzykownych;
- grupa podwyższonego ryzyka; do niej należą osoby, które podjęły choć jedno zachowanie ryzykowne, u których ponadto obserwujemy liczne czynniki ryzyka (eksperymentatorzy);
- grupa wysokiego ryzyka; do niej należą osoby, u których zachowania ryzykowne są głęboko utrwalone i które odczuwają poważne negatywne konsekwencje (zdrowotne i społeczne) swoich zachowań ryzykownych .

W zależności od stopnia zagrożenia wyróżnia się trzy poziomy profilaktyki:
• Profilaktyka pierwszorzędowa adresowana do grupy niskiego ryzyka. Obejmuje działania mające na celu z jednej strony promocję zdrowia, z drugiej zaś zapobieganie pojawianiu się zachowań problemowych. Akcentuje ona budowanie i rozwijanie umiejętności radzenia sobie z wymogami współczesnego życia i dostarczenie rzetelnych informacji dostosowanych do specyfiki odbiorców. Jej celem jest opóźnianie inicjacji lub zachęcanie do abstynencji.
• Profilaktyka drugorzędowa adresowana jest do grupy podwyższonego ryzyka. Celem działań jest ograniczenie głębokości i czasu trwania dysfunkcji, umożliwienie wycofania się z zachowań ryzykownych poprzez np. poradnictwo rodzinne i indywidualne, socjoterapię.
• Profilaktyka trzeciorzędowa adresowana jest do grupy wysokiego ryzyka. Ma ona na celu przeciwdziałanie pogłębianiu się procesu chorobowego i degradacji społecznej. Głównie jest to leczenie i resocjalizacja pozwalająca ograniczyć skutki uzależnienia i umożliwiająca powrót do normalnego życia .

Na wszystkich poziomach profilaktyki można wyróżnić pięć podstawowych strategii działania :

Strategie informacyjne. Ich celem jest dostarczanie adekwatnych, szczerych i aktualnych informacji o skutkach zachowań ryzykownych. Zakładają one, że znajomość konsekwencji spowoduje podjęcie racjonalnego wyboru, a co za tym idzie, zmianę postaw i zmianę zachowania. Przy stosowaniu elementów tej strategii należy pamiętać, że informacja jest skuteczna wówczas, kiedy opiera się na jasno sprecyzowanych zasadach komunikowania się, które dostosowują właściwe informacje do właściwych odbiorców. Czyste strategie informacyjne są mało skuteczne. Ludzie często zachowują się ryzykownie mimo posiadanej wiedzy. Dlatego wskazane jest łączenie działań informacyjnych z innymi strategiami.

Strategie edukacyjne. Ich celem jest pomoc w rozwijaniu ważnych umiejętności psychologicznych i społecznych. Zakłada się, że rozwój takich umiejętności umożliwi młodym ludziom zaspokajanie najważniejszych potrzeb w akceptowany społecznie sposób. Programy edukacyjne składają się z bloków ćwiczeń, w których uczestnicy mogą poznawać własne braki w zakresie różnych umiejętności i zacząć je trenować. Ta strategia jest najbardziej skuteczna w działaniach profilaktycznych.

Strategie alternatyw. Ich celem jest pomoc w zaspokojeniu ważnych potrzeb psychicznych (sukcesu, uznania, przynależności, akceptacji) oraz osiąganie satysfakcji życiowej przez stwarzanie możliwości zaangażowania się w działalność artystyczną, sportową, społeczną itp. Działania te polegają na stworzeniu alternatyw dla zachowań ryzykownych w postaci atrakcyjnych dla uczniów zajęć (kluby sportowe, koła zainteresowań, teatry amatorskie, zespoły muzyczne, świetlice środowiskowe, harcerstwo, wolontariat itp.).

Strategie interwencyjne. Zmierzają one do pomagania jednostkom w identyfikowaniu swoich problemów i poszukiwaniu możliwości ich rozwiązania. Podstawowe techniki interwencji to: poradnictwo indywidualne i rodzinne, telefon zaufania, sesje konfrontacyjne, doradztwo rówieśnicze. Strategie te mogą być skuteczne jeśli:
- stosuje się indywidualne podejście do osoby z problemami;
- osoba udzielająca pomocy jest profesjonalna i wiarygodna;
- do terapii włączają się rodzice.

Strategie zmniejszania szkód. Adresatem tych działań (opieka medyczna wobec narkomanów, wydawanie igieł i strzykawek, pomoc socjalna itp.) są grupy najwyższego ryzyka, wobec których zawiodła wczesna profilaktyka, interwencje, resocjalizacja. W przypadku tej strategii przyjmuje się założenie, że wiele osób nie zrezygnuje z zagrażających zachowań, należy więc zmniejszyć samo zagrożenie. Polityka zmniejszania szkód oceniana jest jako mało skuteczna .

Rozdział III

Przegląd programów profilaktycznych realizowanych w szkołach.

Przez wiele lat profilaktyka w szkołach sprowadzała się do realizowania wybranego spośród funkcjonujących na rynku programu profilaktycznego prowadzonego przez specjalistę lub osobę przeszkoloną w tym zakresie. Zanim nałożono na szkoły obowiązek wprowadzenia programu profilaktyki spójnego z programem wychowawczym w środowisku nauczycielskim były dostępne liczne programy profilaktyczne, które miały za zadanie zapobiegać niepożądanym zjawiskom wśród dzieci i młodzieży.

Wymienię tutaj kilkanaście najpopularniejszych programów profilaktycznych dostępnych na rynku edukacyjnym:
1. Profilaktyka uzależnień - program edukacyjny dla klas I-III; autor A. Kołodziejczyk, wydawca: MEN, 1991 r. Propozycje grupowych zajęć wychowawczo-profilaktycznych dla klas I-III szkoły podstawowej, adaptowanych z dwóch amerykańskich programów profilaktycznych. Opracowany w formie scenariuszy, na podstawie eksperymentów pedagogicznych zrealizowanych w latach 1987-1990 w Polsce.
2. Profilaktyka uzależnień - program edukacyjny dla klas I-IV, V-VI i VII-VIII. Praca zbiorowa wydana przez MEN w 1991 r.; przedruk książki wydanej w 1990 r. przez Towarzystwo Zapobiegania Narkomanii; przedstawia zajęcia wraz ze wskazówkami i scenariuszami.
3. Przemoc wobec dzieci, zajęcia edukacyjne dla uczniów szkół podstawowych. Autor: Alicja Pacewicz, Wydawca: PARPA, 1995 r. Propozycje zajęć profilaktycznych z zakresu przemocy fizycznej i seksualnej wobec dzieci. Zajęcia uczą dzieci, jak mogą się lepiej chronić, rozpoznawać sygnały zwiastujące zagrożenie i unikać go.
4. W Internecie małoletnich i nie tylko - policyjny program edukacyjny dla dzieci i młodzieży oraz rodziców. Autor J. Mięsowicz. Wydawca: HEDOM w Krośnie z materiałów i przy współpracy Wydziału Prewencji Komendy Rejonowej w Krośnie, 1998 r. Program opracowano dla przedszkolaków, uczniów szkół podstawowych klas I-VIII oraz uczniów szkół ponadpodstawowych. Zajęcia są dostosowane do poziomu percepcyjnego dzieci i młodzieży. Program ten stopniuje trudności. Tematy ustala sama młodzież. Dyskusja przebiega na wzór telewizyjnego "talk show". Zaproszony funkcjonariusz policji, obok pedagoga, psychologa czy socjologa występuje w roli eksperta.
5. Zdrowiej i świadomiej żyć - materiały dla nauczycieli. Opracowanie wersji polskiej: B. Wolniewicz-Grzelak. Wydawca Instytut Psychiatrii i Neurologii, 1992 r. Materiały dla wychowawców przedszkoli i nauczycieli szkół podstawowych opracowane przez zespół profilaktyczny przy ośrodku społeczno-psychologicznym w Eupen w Belgii. Stanowią propozycję realizacji propedeutycznego programu profilaktyczno-wychowawczego z różnymi formami ćwiczeń, zabaw, piosenek, form scenicznych i sportowych.
6. Żyć skuteczniej - scenariusze lekcji wychowawczych wg programu autorskiego Małgorzaty Jachimskiej. Wydawca: UNUS, 1997 r. Książka jest przede wszystkim adresowana do wychowawców, którzy chcieliby robić coś więcej, niż usprawiedliwiać opuszczone godziny i rozliczać z ocen niedostatecznych. Publikacja obejmuje zagadnienia: integracja grupy, rozwój osobisty, komunikowanie się, asertywność, czyli umiejętność opierania się próbom nacisku związanym z piciem alkoholu, paleniem papierosów, zażywaniem narkotyków czy innymi zachowaniami autoagresywnymi lub aspołecznymi. W publikacji tej znajdujemy zagadnienia związane z rozwiązywaniem konfliktów, z działaniami, których wynikiem jest powstanie czegoś nowego, z podejmowaniem decyzji, planowaniem i rozwiązywaniem problemów, a także porady na co się zdecydować.
7. Małolat - program interwencyjno – edukacyjno - profilaktyczny dotyczący osób nieletnich nadużywających alkoholu. Program ten można znaleźć w pracy zbiorowej Socjoterapia pod redakcją K. Sawickiej. Pozycja ta została wydana przez Centrum Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej w Warszawie w 1998 r. pod patronatem MEN.
8. Spójrz inaczej - program zajęć profilaktyczno-wychowawczych dla klas I-III, IV-VI, VII-VIII (kaseta wideo i trzy zeszyty) opracowany przez Polskie Stowarzyszenie Psychologów Praktyków; wydawca: Wydawnictwo Eukatio, Kraków 1993. Celem programu jest takie oddziaływanie na dziecko, aby radziło sobie lepiej, bez nadmiernego napięcia z rozwiązywaniem problemów, których dostarcza mu życie, aby rozumiało siebie, umiało współżyć z innymi i potrafiło również znajdować w samym sobie oparcie w trudnych sytuacjach.
9. Drugi elementarz, czyli program siedmiu kroków - przeznaczony dla młodzieży, nauczycieli i rodziców; opracowali A. Arendarska, A. Czapczyńska, D. Kalenik-Moch, E. Wierzejewska-Łazarkiewicz, A. Pacewicz, J. Mellibruda. Książka wydana przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (PARPA) w 1994 r. Jest to poprawiona wersja programu Elementarz alkoholowy, znanego w Polsce od 1993 r. Jeden z kilku programów PARPA o zasięgu krajowym. Zawiera zbiór scenariuszy do cyklu zajęć dla młodzieży starszych klas szkół podstawowych, pierwszych klas szkół ponadpodstawowych oraz dla rodziców. Koncentruje się głównie wokół problematyki antyalkoholowej.
10. Nasze spotkania - program psychoedukacyjny dla młodzieży w opracowaniu Marii i Piotra Fijewskich z Instytutu Psychologii Zdrowia i Trzeźwości Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, wydany przez PARPA w 1994 r. Program zajęć grupowych dla uczniów służących nauce rozumienia siebie, kierowania sobą i porozumiewania się z innymi - czyli umiejętności psychologicznych chroniących przed zaburzeniami i uzależnieniami. Jeden z kilku programów PARPA z lat 1992-1994 o zasięgu krajowym.
11. Zanim spróbujesz - program profilaktyki uzależnień dla uczniów. Autorzy: B. Jakubowska, E. Kaniewska-Pęczak, J. Markiewicz, I. Odrowąż-Pieniążek, A. Pacewicz, R. Różycka, Z. Sobielowska, J. Strzemieczny. Ośrodek Rozwoju Umiejętności Wychowawczych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, 1994 r.
12. NOE - program profilaktyczny dla młodzieży. Część I, autor K. Wojcieszek, opracowanie Zespół. Wydawca: PARPA, 1995 r. Program antyalkoholowy intensywnego oddziaływania interwencyjnego w dużej grupie w czasie sesji, o charakterze przeżyciowym. Program selekcjonujący młodzież z grup ryzyka, z umożliwieniem dalszej pracy z nią. Program stworzył pełnomocnik wojewody łódzkiego dla środowisk Łodzi. Realizowany od 1992 r. jest jednym z programów PARPA o zasięgu krajowym. Program jest wyrażany w formach dramy, happeningu, spotkań. Publikacja przedstawia pierwsze doświadczenia programu, jego historię oraz metody i techniki realizacji.
13. Tak czy nie - program profilaktyki uzależnień dla młodzieży. Autor: Witold Skrzypczyk, Wydawca: Ośrodek Terapii i Profilaktyki Uzależnień Dzieci i Młodzieży, Łódź 1995 r. Program był realizowany w latach 1993--1995 w łódzkich szkołach podstawowych i ponadpodstawowych. W publikacji m.in. zawarto scenariusze zajęć, materiały pomocnicze i ankiety.
14. Jak żyć z ludźmi - australijski program profilaktyczny w polskim opracowaniu A.Kobiałki. Wydawca: Agencja Informacji Użytkowej, Warszawa 1988 r. Program pracy z młodzieżą ze starszych klas szkół podstawowych oraz szkół ponadpodstawowych. W prezentowanym podejściu profilaktycznym autorzy programu przyjęli założenie, że najlepszą drogą do uniknięcia nałogów jest rozwój umiejętności interpersonalnych i całej osobowości.
15. Podaj dłoń - amerykański program autorstwa D. W. Johnsona, wydawca: Instytut Psychologii Zdrowia i Trzeźwości PTP, 1992 r. Celem programu jest dostarczanie elementarnej wiedzy na temat prawidłowości psychologicznych i wytrenowanie różnych umiejętności interpersonalnych. Jest zalecany dla grup samorozwoju lub grup liderów młodzieżowych.
16. Zanim nie jest za późno - belgijski program profilaktyczny autorstwa E. Servaista. Program propaguje globalne podejście do zjawiska uzależnień, to znaczy zajmuje się wszelkiego typu uzależnieniami i kieruje swe działania do wszystkich grup społecznych w danej społeczności lokalnej. Działania profilaktyczne dotyczą uzależnienia zarówno od środków psychotropowych, jak i hazardu, telewizji, wideo, jedzenia itp.
17. Dziękuję - nie - program opracowany na Uniwersytecie Warszawskim autorstwa zespołu pod kierownictwem J. Morawskiego. Program ma charakter edukacyjno-treningowy. W trakcie zajęć uczniowie uzyskują informacje o środkach uzależniających i uczą się niekonfliktowego odmawiania. Adresowany do młodzieży klas I-VIII szkół podstawowych oraz pierwszych klas szkół ponadpodstawowych.
18. Saper czyli jak rozminować agresję – program profilaktyczno – wychowawczy autorstwa Renaty Knez i Wojciecha Słoniny; Centrum Szkoleniowe MARABUT.
19. Seks, kłamsta i prawda- program służący budowaniu charakteru młodzieży, zapobiegania uzależnieniom seksualnym i profilaktyki HIV i AIDS; Focus of the Family USA .
 
Rozdział IV

Program profilaktyki bursy szkolnej.

W niniejszym rozdziale przedstawiam program profilaktyki bursy szkolnej na lata 2008 – 2010. Bursa jest placówką zapewniającą opiekę i wychowanie uczniom pobierającym naukę poza miejscem stałego zamieszkania.
Bursa, podobnie jak szkoła jest miejscem profilaktyki pierwszorzędowej. Wynika to z jej zadań, kompetencji wychowawców, a przede wszystkim z potrzeb ogółu młodzieży. Profilaktyka pierwszorzędowa, skierowana do grupy niskiego ryzyka, polega na promowaniu zdrowego stylu życia i zapobieganiu zagrożeniom, w szczególności na rozwijaniu umiejętności radzenia sobie z wymogami życia.
Skuteczność działań profilaktycznych zależy od stałych, długofalowych oddziaływań. Jednocześnie sukces zapewnia dostosowanie programu do specyfiki i potrzeb środowiska, w którym program będzie wdrażany. Dlatego każda szkoła, placówka powinna stworzyć swój własny program. Jego opracowanie powinna poprzedzić diagnoza potrzeb, .pozwalająca określić tematykę i charakter działań.
Prezentowany program został opracowany dla grupy 140 dziewcząt w wieku od 15 do 20 lat, uczących się w warszawskich gimnazjach, liceach i szkołach zawodowych. Dziewczęta pochodzą z małych miasteczek i wsi z całej Polski. Działania nie obejmują rodziców, gdyż mieszkają oni poza Warszawą. Do obecnego miejsca pobytu swoich córek przyjeżdżają bardzo rzadko - głównie na zebrania do szkół. Bo bursy przychodzą okazjonalnie. W związku z tym zaplanowanie działań profilaktycznych uwzględniających rodziców jest niemożliwe.
Programy profilaktyki były realizowane w placówce od 2003 roku.

Podstawy prawne:
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2002r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół;
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół;
• Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi
• Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego
• Ustawa z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych
• Ustawa z dnia 24 kwietnia 1997 r. o przeciwdziałaniu narkomanii
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2003r. w sprawie szczegółowych form działalności wychowawczej i zapobiegawczej wśród dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniem

Założenia teoretyczne programu
1. Profilaktyka – to chronienie człowieka w jego rozwoju przed zagrożeniami i reagowanie na pojawiające się zagrożenia. Jej celem jest ochrona dziecka, ucznia, wychowanka przed zakłóceniami rozwoju czyli przed podejmowaniem zachowań hamujących lub niszczących rozwój, określonych jako zachowania ryzykowne.
2. Wszystkie zadania mają na celu wyposażenie młodego człowieka w umiejętności budowania dobrych relacji i pozytywnych więzi opartych na skutecznej komunikacji. Poza tym nieodzownym elementem działań profilaktycznych jest poznanie sposobów radzenia sobie w sytuacjach trudnych, wyrażania swoich potrzeb, emocji i opinii.
3. Działania profilaktyczne wspierają pracę nad harmonijnym rozwojem osobowości i zdrowym stylem życia.

Diagnoza

Program profilaktyki na lata 2008 – 2010 jest zgodny z działem profilaktyki zawartym w programie wychowawczym Bursy Nr 1 w Warszawie na lata 2007 – 2012.
W fazie wstępnej identyfikacji problemu przeprowadzono badanie ankietowe wśród wewnętrznej społeczności bursy. Badaniem objęto 120 wychowanek, co stanowi ok. 87 % wszystkich mieszkanek placówki
Większość dziewcząt – tj. 116 pozytywnie ocenia atmosferę w bursie. Udzielono 48 odpowiedzi, że atmosfera jest dobra i 68, że raczej dobra. Tylko 4 wychowanki uznały atmosferę za raczej niedobrą, a nikt nie zaznaczył odpowiedzi „zdecydowanie zła”.
Znajomość praw i obowiązków przez wychowanki również jest bardzo dobra. Na 120 respondentek tylko 2 wypowiedziały się, że nie znają swoich praw i obowiązków.
Na pytanie o zjawisko fali w bursie, podobnie jak w pierwszym pytaniu 116 z objętych badaniem dziewcząt odpowiedziało, że nie spotkało się z tym zjawiskiem w naszej placówce. Natomiast 4 wychowanki udzieliły twierdzącej odpowiedzi. Jednak z kolejnego pytania tj. w jakiej postaci ono występowało wynika, że źle one interpretują ten problem.
20 % pytanych doznało agresywnego zachowania. Miało to miejsce na ulicy – 11 odpowiedzi, w bursie – 10, w dyskotece lub klubie – 9, w szkole – 7 i w domu – 2. Dziewczęta doznawały agresji głownie w formie słownej , ale kilka z nich doświadczyło także agresji fizycznej, w postaci popychania, niszczenia rzeczy, bicia, policzkowania i kopania.
Wszystkie pytane dziewczęta uznały, że czują się bezpiecznie na terenie bursy. Natomiast na terenie miasta 94 wychowanki czują się bezpiecznie, a 23 odczuwa niepokój obawiając się kradzieży – 12, napadu – 10, agresywnego i wulgarnego zachowania ludzi – 3, gwałtu – 2, oraz – po 1 wypowiedzi : pobicia, natrętnych osób, zamachów na młode dziewczęta i podejrzanie zachowujących się ludzi.
Niepokojący jest fakt, że istnieje grupa osób, które przynależność do sekt uważają za interesujące. Kilka dziewcząt było już zaczepianych przez członków sekt.
Znacząca część wychowanek – bo 42 % mimo młodego wieku stosowało już diety odchudzające. Dziewczęta robiły, to mimo iż doskonale wiedzą jakie są skutki niewłaściwego odżywiania się. Wychowanki potrafiły wskazać bardzo długą listę chorób, z anoreksją – 95, bulimią – 85, anemią – 60 głosów będących konsekwencją złego odżywiania i stosowania diet.
Wskazywały również, co rozumieją przez pojęcie zdrowego życia i jakie formy spędzania wolnego czasu preferują.
W badanej grupie jest 9 osób, które spotkały się z propozycją używania lub zakupu narkotyków. Z tego 3 wskazały na miejsce tych propozycji bursę.
Ponadto 6 osób stosowało już środki odurzające. 25 wychowanek paliło papierosy, a ponad połowa – 69 piła alkohol.
Wychowanki błędnie zrozumiały ostatnie pytanie. Odpowiedzi tylko kilku dziewcząt dotyczyły problemów związanych z profilaktyką.

Cele programu
1. Ochrona wychowanek przed zagrożeniami jakie niesie cywilizacja.
2. Tworzenie bezpiecznej, ciepłej atmosfery w bursie.
3. Ochrona wychowanek przed uzależnieniem : alkoholowym, nikotynowym, od narkotyków.
4. Ukazanie konsekwencji zdrowotnych i społecznych zagrożeń jakie niosą ze sobą uzależnienia;
5. Wytworzenie w świadomości wychowanek właściwych postaw i nastawień do papierosów, alkoholu i środków zmieniających świadomość.
6. Propagowanie zdrowego stylu życia.
7. Promowanie wartościowych form spędzania wolnego czasu.
8. Wskazanie szkodliwości nieracjonalnego odżywiania i stosowania diet odchudzających.
9. Ograniczenie zachowań agresywnych i przemocy.
10. Budowanie i wzmacnianie u wychowanek wewnętrznego systemu wartości przeciw zachowaniom dysfunkcyjnym.


Harmonogram działań wychowawczych

Zadania Formy realizacji Osoba odpowiedzialna Terminy
Bezpieczeństwo w bursie i poza placówką
• Dostarczenie wiadomości n/t zagrożeń związanych z poruszaniem się po mieście - organizowanie spotkań z policjantem n/t środków prewencji przed zagrożeniami miasta;
- organizowanie zajęć z pracownikiem Straży Miejskiej np. warsztaty „Nocne życie miasta” wychowawca
gr. IV

wychowawca
gr. I X*

I 2009
• Ochrona przed zagrożeniami jakie niosą sekty - zajęcia n/t podstawowych informacji o sektach i stosowanej w nich psychomanipulacji;
- Przygotowanie gazetki „Jak rozpoznać, że ktoś znajduje się pod wpływem sekty” wychowawca
gr. III

wychowawca
gr. III
I 2009

XII 2008
• Zapoznanie i respektowanie zasad bhp i p. poż. - zapoznawanie z drogą ewakuacyjną;
- przeprowadzanie próbnego alarmu przeciwpożarowego
- egzekwowanie zakazu przetrzymywania czajników i żelazek w pokojach;
- organizowanie spotkań ze specjalistą do spraw bhp i p. poż.; wychowawcy

dyrektor

wychowawcy

inspektor bhp i p. poż. IX*

XI*

cały rok**
IX*
• Zapewnienie dobrych i bezpiecznych warunków do nauki - przegląd stanu wyposażenia pokoi, uzupełnianie ewentualnych braków;

- zachęcanie do estetycznego urządzania pokoi i utrzymania czystości; dyrektor
wychowawcy
kierownik administracji

wychowawcy VIII - IX*

cały rok*
 
Profilaktyka uzależnień
• Ochrona przed narkotykami - zajęcia Pt. Narkotyk – cichy zabójca;

- przygotowanie gazetki n/t zagrożeń jakie niosą narkotyki; wychowawca
gr. III
wychowawca
gr. III III 2009

X 2008
• Nikotynizm jako uzależnienie - Projekcja filmów edukacyjnych ukazujących negatywne skutki palenia papierosów;
- zajęcia tematyczne n/t szkodliwości palenia papierosów;
- rozmowy indywidualne z wychowankami palącymi papierosy; wychowawca gr. I

wychowawca gr. III
wychowawcy psycholog
III 2009

X 2009

wg potrzeb
• Profilaktyka alkoholizmu - przygotowanie gazetki n/t
szkodliwości jakie niesie alkoholizm;
- konkurs plastyczny poświęcony problemowi alkoholizmu;
- projekcja filmów ukazujących zdrowotne i społeczne skutki nadużywania alkoholu;
wychowawca gr. II
wychowawca gr. IV
wychowawca
gr. III XI 2009

V 2010

II 2010
• Dostarczanie wychowankom podstawowych wiadomości na temat szkodliwości stosowania używek - Rozmowy indywidualne;

- porady dotyczące umiejętnego oparcia się presji grupy i rówieśników w kwestii stosowania używek; wychowawcy

psycholog 2008-2010
2008-2010
Promowanie zdrowego stylu życia
• Promowanie zdrowego odżywiania się
- zajęcia „Anoreksja i bulimia -choroby, których nie widać”;
- uwzględnianie w jadłospisie propozycji wychowanek;
- zorganizowanie spotkania z byłą anorektyczką;
- gazetka ukazująca skutki stosowania diet odchudzających; wychowawca
gr. II

specjalista do spraw żywienia

wychowawca
gr. IV

wychowawca
gr. I
XII 2008

cały rok**

VI 2009


IV 2010
• Zachęcanie do aktywnych form wypoczynku - umożliwianie korzystania z pływalni poprzez zapewnienie bezpłatnych karnetów na basen;
- organizowanie wycieczek po Warszawie i okolicach; dyrektor i
wychowawcy

wychowawcy cały rok**

cały rok**
• Rozpowszechnianie wiedzy na temat AIDS - zajęcia na temat zagrożenia HIV/AIDS;
- gazetka tematyczna o zachowaniach bezpiecznych i ryzykownych oraz o skutkach HIV
- przeprowadzenie konkursu wiedzy o AIDS wychowawca
gr. I
wychowawca
gr. III

wychowawca gr. II XI 2009

II 2009


IV 2010
• Porządek i estetyka wokół nas - przeprowadzanie konkursu czystości;
- kształtowanie nawyków higieny osobistej i pozostawiania czystości w pomieszczeniach , z których korzystają wychowanki; wychowawca
gr. III
wychowawcy cały
rok ** cały rok**
• Zapewnienie higieny pracy umysłowej - ochrona czasu nauki własnej;
- mobilizowanie do korzystania wypoczynku nocnego – przestrzeganie ciszy nocnej;
- zajęcia tematyczne o technikach uczenia się;
- umożliwianie wychowankom korzystania z księgozbioru biblioteki bursy oraz pracowni internetowej;
- organizowanie pomocy korepetytorów zatrudnionych w bursie wychowawcy

wychowawcy

psycholog

wychowawcy
bibliotekarz

dyrektor cały rok**
cały rok**

X*

cały rok**

cały rok**
Organizacja czasu wolnego
• Zachęcanie do preferowania kulturalnych form spędzania wolnego czasu - organizowanie wyjść do kin, teatrów, filharmonii, na koncerty, na wystawy;
- wyjścia do :
a. Muzeum Powstania
Warszawskiego
b. Muzeum Narodowego
c. Muzeum Porczyńskich
d. Zamku Królewskiego wychowawcy cały rok**
• Organizowanie międzybursowego konkursu ortograficznego - Ustalenie zasad, regulaminu i tekstów konkursu z przedstawicielami poszczególnych burs;
- przeprowadzenie I etapu konkursu;

- konkurs zwycięzców; wychowawca gr. III

wychowawca gr. III
wychowawca gr. III III*

III - IV*

IV*
• Działalność Samorządu Bursy - wybory Młodzieżowej Rady Bursy
- utworzenie sekcji samorządu;
- funkcjonowanie kół : fotograficznego i filmowego; opiekun samorządu
opiekunowie sekcji i kół IX/X*
cały rok**
• Organizowanie imprez wynikających z tradycji bursy - Uroczyste obchody Święta Patrona;
- Wigilia bursiana
- Zakończenie roku szkolnego; wychowawcy wyznaczeni do organizacji imprez
XI*
XII*
VI*
Zapobieganie przejawom agresji i przemocy
• Nabywanie umiejętności rozpoznawania swoich emocji i panowania nad nimi - Jak walczyć ze stresem? – zajęcia tematyczne;
psycholog
I 2009


• Uczenie rozwiązywania konfliktów i problemów bez używania siły
- Przemoc i agresja – jak im przeciwdziałać ? – zajęcia tematyczne;
- „Agresji i przemocy mówimy NIE” – gazetka; psycholog

opiekun biblioteki X 2009

III 2009
• Kształtowanie empatii - Akcja samorządowa:
„Góra grosza”
„Mikołaj dzieciom” wychowawca gr. II
wychowawca gr. III
XI*

XII*
• Objęcie pomocą psychologiczną osób z grup podwyższonego ryzyka - wytypowanie osób wymagających szczególnej opieki; udzielanie wsparcia
- kierowanie na konsultacje do poradni i placówek specjalistycznych psycholog

psycholog cały rok**

w miarę potrzeb**
* dotyczy wskazanych miesięcy w latach objętych programem profilaktyki
** dotyczy wszystkich lat objętych programem

Załącznik nr: 1

PORADNIE I PLACÓWKI TERAPEUTYCZNE WSPOMAGAJĄCE PROCES PROFILAKTYKI

L.P. Nazwa placówki
Adres Telefon
1. Towarzystwo Pomocy Młodzieży (klub młodzieżowy) ul. Generała Andersa 29 (022) 635 54 67
pon.-pt. 13:00–8:00 zapisy,
(022) 887 88 00 pon. i śr. spotkania.
2. Poradnia psychologiczna ul. Twarda 7

ul. Generała Andersa 29 (022) 620 83 02

(022) 831 49 06
3. Towarzystwo zapobiegania patologiom społecznym „KUŹNIA” ul. Hoża 21/39 m 6 (022) 625 47 49
4. Poradnia uzależnień ul. Dzielna 7 (022) 831 78 43

5. Instytut Psychiatrii i Neurologii (oddział detoksykologii) ul. Sobieskiego 1/9 (022) 624 66 11
6. Wojewódzko Zespół Publicznych Zakładów Opieki Zdrowotnej (szpital Nowowiejski) ul. Nowowiejska 27 (022) 625 20 31
wew. 341 oraz 286
7. Centrum Interwencji Kryzysowej Stowarzyszenia „KARAN” ul. Grodzieńska 65 (022) 679 02 33
8. Stowarzyszenie „Aslan” ul. Nowolipie (022) 636 49 04
9. Bezpłatny policyjny telefon zaufania 0 800 120 148
10. Telefon zaufania MONAR-u (022) 628 03 36
(022) 823 65 31
pon. – piat. 10:00 – 17:00
11. Komenda Policji Śródmieście ul. Wilcza 21 (022) 603 64 11
(oficer dyżurny –
telefon całodobowy)

Załącznik nr: 2

Wychowanko Bursy nr ... w Warszawie

Zwracamy się do Ciebie z prośbą o udzielenie odpowiedzi na poniższe pytania. Informacje, które uzyskamy posłużą do opracowania programu profilaktyki i usprawnieniu pracy bursy. Ankieta jest anonimowa, w związku z tym mamy nadzieję na szczere odpowiedzi.

1. Jak oceniasz atmosferę w bursie?
a. dobra
b. raczej dobra
c. raczej niedobra
d. zdecydowanie zła
2. Czy znasz prawa i obowiązki wychowanki bursy ?
a. tak
b. nie
3. Czy spotkałaś się w bursie ze zjawiskiem „fali” ?
a. tak
b. nie
4. Jeśli tak, to w jakiej postaci występowało to zjawisko?

5. Czy spotkałaś się z agresywnym zachowaniem w stosunku do siebie ?
a. tak
b. nie
Jeśli tak, to gdzie miało to miejsce :
a. w domu
b. w szkole
c. w bursie
d. w dyskotece, w klubie
e. na ulicy
f. inne ........................................
6. Jeśli doświadczyłaś agresji, to zaznacz w jakiej formie :
a. agresja słowna: krytyka; wyśmiewanie poglądów, wierzeń, pochodzenia; wyzwiska; wulgaryzmy; groźby; inne........................................
b. agresja fizyczna: popychanie; policzkowanie; bicie; kopanie; niszczenie rzeczy; inne........................................
7. Czy czujesz się bezpiecznie na terenie bursy :
a. tak
b. nie
8. Czy czujesz się bezpiecznie poruszając się po Warszawie :
a. tak
b. nie
9. Jeśli na pytania 7 i 8 odpowiedziałaś twierdząco, napisz czego się obawiasz:

10. Jak oceniasz przynależność ludzi do sekt? Jako :
a. interesujące
b. niebezpieczne
11. Czy spotkałaś się kiedyś z próbą werbowania do sekty :
a. tak
b. nie
Jeśli tak, to w jakich okolicznościach?

11. Czy stosowałaś kiedykolwiek dietę odchudzającą ?
a. tak
b. nie
12. Podaj przykłady chorób, które są konsekwencją złego odżywiania:

13. Co rozumiesz pod pojęciem zdrowe życie:

14. Jakie formy spędzania wolnego czasu preferujesz?

15. Czy spotkałaś się z propozycją używania lub zakupu narkotyków?
a. tak
b. nie
c.
Jeśli odpowiedziałaś tak, gdzie to było?
a. w domu
b. w szkole
c. w naszej bursie
d. w dyskotece lub pubie
e. na dworcu
f. inne (wymień jakie)

16. Czy zdarzyło Ci się zastosować środki odurzające?
a. tak
b. nie
Jeśli odpowiedziałaś tak, gdzie to było?
a. w domu
b. w szkole
c. w naszej bursie
d. w dyskotece lub pubie
e. na dworcu
inne (wymień jakie)

17. Czy paliłaś papierosy?
a. tak
b. nie
Jeśli odpowiedziałaś tak, gdzie to było?
a. w domu
b. w szkole
c. w naszej bursie
d. w dyskotece lub pubie
e. na dworcu
inne (wymień jakie )

18. Czy piłaś alkohol?
a. tak
b. nie
Jeśli odpowiedziałaś tak, gdzie to było?
a. w domu
b. w szkole
c. w naszej bursie
d. w dyskotece lub pubie
e. na dworcu
inne (wymień jakie oraz rodzaj alkoholu np.: piwo, wino, wódki itp.)

19. Czy ktoś z Twojej najbliższej rodziny ma problemy związane z piciem alkoholu?
a. tak
b. nie
Jeśli tak, to kto?

20. Jakie problemy występują Twoim zdaniem w naszej bursie?

Dziękujemy za wypełnienie ankiety

Program oprócz przedstawionych załączników, tj. wykazu placówek terapeutycznych wspomagających proces profilaktyki i ankiety dla wychowanek zawiera szczegółową analizę ankiet, służącą do diagnozy.
Program jest realizowany od września 2008 r. i po jego zakończeniu zostanie przeprowadzona ewaluacja. Jej wyniki będą wykorzystane do konstruowania programu profilaktyki placówki na następne lata.
 
Zakończenie

Niekiedy, nawet wśród pedagogów pojawiają się głosy powątpiewania w sens działań profilaktycznych. Na ogół wynikają one nie z rzeczywistego braku przekonania, lecz ze zwykłej obawy przed czymś nowym. Faktem jest, że konstruowanie i realizowanie przez szkoły i placówki oświatowe wymaga od nauczycieli dodatkowego wysiłku. Studia pedagogiczne czy przedmiotowe nie przygotowuję do prowadzenia tego typu zajęć. Ich wdrażanie wiąże się z samodzielnym zgłębianiem tematu i poszukiwaniem nowych form pracy z młodzieżą.
Jednak jeżeli konstruowanie programów zachęci i zmotywuje młodzież do podejmowania zdrowego i bezpiecznego trybu życia, nauczy jak radzić sobie w trudnych sytuacjach bez korzystania z niebezpiecznych środków oraz wzmocni więzi koleżeńskie i rodzinne, to warto zadać sobie trochę trudu i przystąpić do realizowania działań profilaktycznych. Skorzystają na tym uczniowie, ich bliscy i nauczyciele.
Każdy program profilaktyki powinien podlegać ewaluacji, a więc ocenie przydatności i skuteczności podejmowanych działań w odniesieniu do założonych celów. Zapewne w większości placówek ewaluacja wykazuje, że zamierzone efekty, przynajmniej w jakimś stopniu zostały osiągnięte. Jednak prawdziwej weryfikacji dokonuje życie.


BIBLIOGRAFIA

Pozycje zwarte
1. Gaś Z. B.: Profilaktyka uzależnień, WSiP, Warszawa 1993.
2. Kosińska E. Mądrze i skutecznie. Zasady konstruowania szkolnego programu profilaktyki, Rubikon, Kraków 2002.
3. Ministerstwo Edukacji Narodowej o wychowaniu w szkole, Biblioteczka reformy, zeszyt 13, MEN, Warszawa 1999.
4. Simm M., Węgrzyn – Jonek E.: Budowanie szkolnego programu profilaktyki, Rubikon, Kraków2002.
5. Szymańska J.: Programy profilaktyczne Podstawy profesjonalnej psychoprofilaktyki, CMPP-P, Warszawa 2000.
6. Wojcieszek K., Wygrać życie. Program profilaktyki, Rubikon, Kraków 2002.
Artykuły, raporty z badań
1. Kazdin A.: Zdrowie psychiczne młodzieży w okresie dorastania, w: Nowiny psychologiczne nr 2/1996.
2. Wojcieszek K.: Profilaktyka w szkole, w: Poradnik wychowawcy, RAABE, Warszawa, 2001.

Akty prawne, ustawy, rozporządzenia
1. Konwencja o Prawach Dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 roku ratyfikowana przez Polskę 30 września 1991 r. (Dz. U. 1991 r. nr 120, poz. 526).
2. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z 1997 r., nr 78 poz. 483).
3. Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 1982 r., nr 35, poz. 230, z późniejszymi zmianami, tekst jednolity z 27.4.2001 r.).
4. Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jednolity Dz. U. z 2004 r. nr 256, poz. 2572, z późniejszymi zmianami).
5. Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 1994 r., nr 111, poz. 535).
6. Ustawa z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (Dz. U. z 1996 r., nr 10, poz. 55, tekst jednolity ze zmianami).
7. Narodowy Program Zdrowia na lata 1996-2005 znowelizowany w 2000 r., w: Serwis Internetowy dla Ochrony Zdrowia.
8. Ustawa z dnia 24 kwietnia 1997 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 1997 r., nr 75 poz. 468).
9. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 kwietnia 2007 r. w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych. (Dz. U. z 2007 r. nr 83 poz. 562 z późniejszymi zmianami).
10. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U. z 2001 r., nr 61, poz. 624).
11. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2002 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U. z 2002 r. nr 10, poz. 96) .
12. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 12 lutego 2002 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (Dz. U. z 2002 r. nr 15, poz. 142).
13. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego.(Dz. U. z 2002 r., nr.51 poz. 458).
14. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologicznej i pedagogicznej (Dz. U. z 2001 r., nr 13, poz. 110).
15. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowych form działalności wychowawczej i zapobiegawczej wśród dzieci i młodzieży zagrożonych uzależnieniem (Dz. U. 2003 r. nr 13, poz. 226).