Rola bajki w życiu dziecka

Bajki i baśnie jednoznacznie kojarzone są z dziećmi, gdyż powszechnie wiadomo, iż na tym etapie rozwoju mały człowiek poznaje świat rzeczywisty przez pryzmat świata wyimaginowanego, stworzonego z myślą o nim, jego potrzebach i możliwościach. Jednak gdyby przyjrzeć się temu zagadnieniu uważniej, można łatwo dostrzec, że baśnie towarzyszą nam przez całe życie.

Czym jest baśń? Dlaczego bawi, uczy i fascynuje od wieków?

BAŚŃ - to jeden z podstawowych gatunków epickiej literatury ludowej, który utrwala w fantastycznej formie ludowe poglądy na stosunki międzyludzkie, przedstawia ideały dobra i sprawiedliwości oraz kryteria ludzkich poczynań. Baśń łączy w sobie elementy świata realnego i fikcyjnego tworząc poetycką wizję. Antropomorfizacja zjawisk i personifikacja sprawiają, że świat kreowany w baśniach jest bliski dorosłym i dzieciom.

BAJKA - to krótki utwór, najczęściej pisany wierszem, jej bohaterami są ludzie i zwierzęta, przy czym zwierzęta najczęściej obdarzone są cechami ludzkimi. Bajki są najczęściej zakończone morałem, dzięki czemu czytelnik jest jasno pouczony o pożądanych i szkodliwych sposobach zachowania.

Bajki wprowadzają dzieci w świat roślin, zwierząt oraz ludzi, z ich typowymi cechami i przywarami. Wprowadzają wzorce osobowe, prototypowe postacie dobra i zła. W bajkach dziecko zaczyna postrzegać ludzkie zachowania oraz ich konsekwencje. Dowiaduje się, jakie wartości są cenione, poprzez pokazanie kogo i za co spotyka nagroda lub kara. Poznaje abstrakcyjne pojęcia takie jak dobro, zło, sprawiedliwość, miłość, przyjaźń i wiele innych. Uczy się wrażliwości, zachowań prospołecznych oraz empatii dzięki przeżywaniu wydarzeń wraz z bohaterami. Ponadto w bajkach jasno i wyraźnie przedstawia się postacie męskie i żeńskie, dzięki czemu dziecko uczy się przypisanych im ról społecznych, odkrywając także swoje miejsce w społecznym systemie. Dzięki bajkom poznaje także język literacki, zapoznając się z jego bogactwem i nabywając umiejętności poprawnego wysławiania się. Dzięki kontakcie z bajką dziecko uczy się zachowań społecznie akceptowanych oraz tych, które są potępiane, form ekspresji emocji, sposobów reagowania w trudnych sytuacjach oraz zaspokajania różnych potrzeb. Baśnie ukazują problemy życia w sposób prosty i zwarty co pozwala uchwycić ich głęboki sens moralny. Znajdziemy tu odbicie niemal wszystkich dziecięcych tęsknot i problemów — chęci przygód i wędrówki poza dom rodzinny, obaw, lęków i zawodów. Często spotykane są w tych opowieściach motywy bliskie dzieciom — uczucia rodzinne, miłość do matki, ojca, różny stosunek do rodzeństwa. Wszystko to dzieje się w atmosferze cudowności, magii, fantazji tak bliskich dziecku.
W baśni dziecko znajduje jednoznaczny świat wartości, jednoznaczny podział na dobre i złe, białe i czarne, sprawiedliwe i niesprawiedliwe. Ceni się dobroć, pracowitość, odwagę; potępia chciwość, skąpstwo, tchórzostwo, lenistwo. I — co najważniejsze — dobro zawsze zwycięża. Dzięki temu baśń uczy optymizmu, zachęca do walki z przeciwnościami, dostarcza pozytywnych wzorów. Słuchając baśni, dziecko identyfikuje się z postaciami bohaterów, odnajduje uczucia podobne do własnych, co daje mu pewną wspólnotę z otoczeniem, przekonanie, że inni spotykali się wcześniej z takimi samymi, trudnymi problemami. Mały czytelnik ocenia bohaterów, usiłuje zrozumieć motywy ich czynów. To może pomóc w zdobyciu umiejętności oceny własnego postępowania i kierowania nim.

Korzyści, jakie bajki i baśnie dają słuchającym:

1. w sferze intelektualnej:
- porządkują wiedzę o świecie,
- wyjaśniają związki przyczynowo - skutkowe między zdarzeniami,
- wzbogacają słownictwo,
- obrazują sposób rozwiązania problemu,
- zapoznają w sposób prosty i zrozumiały z trudną sytuacją,

2. w sferze społecznej:
- dają wiedzę na temat ról grup i związków społecznych,
- uczą zrozumienia zasad współżycia społecznego,
- rozwijają i umacniają więzi rodzinne

3. w sferze emocjonalnej:
- zapoznają ze skalą i bogactwem uczuć,
- kompensują brak i niedostatek doświadczeń świata realnego,
- dają poczucie bezpieczeństwa,
- rozładowują stres i napięcie,
- uwalniają od poczucia winy

4. w sferze zachowania:
- zapoznają ze skalą i bogactwem uczuć,
- kompensują brak i niedostatek doświadczeń świata realnego,
- dają poczucie bezpieczeństwa,
- rozładowują stres i napięcie,
- uwalniają od poczucia winy

Ponieważ baśnie są bardzo lubiane przez dzieci, stają się ważnym środkiem wychowawczym współczesnego człowieka. Dlatego już od najmłodszych lat powinniśmy wprowadzać dzieci w świat bajek i baśni. To zadanie zwłaszcza dla nauczycieli klas młodszych, bo właśnie w tym wieku zaczynają kształtować się postawy i oceny moralne. Od wielu lat pedagodzy podkreślają ogromną rolę literatury w procesie kształcenia dzieci. „To właśnie psychika najmłodszego odbiorcy'' , jak pisze E. Lewandowska-Tarasiuk, „nieskażona jeszcze balastem przeżyć, chłonna na życie, nade wszystko zaś ogromnie wrażliwa, potrafi z zafascynowaniem przyjmować literackie treści. Jeśli baśń zawiera ciekawą dla młodego czytelnika akcję i jeśli choćby nieświadomie przeżywa jej piękno, to poddaje się nastrojowi.''
Obecnie podkreśla się bardzo ważną funkcję bajki i baśni – funkcję terapeutyczną. Żyjemy w czasach dużego przyspieszenia w różnych dziedzinach życia, w czasach, w których przeobrażeniom uległa hierarchia podstawowych wartości, normy społeczne, rodzina. Dziecko musi stawić czoła nowym zadaniom, dostosować się do tempa i wymogów życia, wypracować skuteczne metody radzenia sobie z trudnościami. Nie zawsze małemu człowiekowi udaje się to osiągnąć. Konsekwencją tego są stresy, lęki, a co za tym idzie – ogromna samotność dziecka. To właśnie dla dziecka pedagodzy odkryli nową wartość literatury, a szczególnie baśni, które jak pisze M. Molicka, „dają wsparcie, kompensują niezaspokojone potrzeby, przedstawiają inne wzory myślenia i działania, a tym samym budują zasoby osobiste, stymulują rozwój, umożliwiają rozumienie i poznanie cudzych, a potem własnych motywów działania, a także uwrażliwiają na piękno i dobro". Literatura wykorzystywana jest w terapii w celu przekazania wiedzy, wzbogacenia doświadczenia, ukazania innych wzorów myślenia, odczuwania i działania. To daje dziecku poczucie kontroli nad sytuacją, ukazuje sposoby radzenia sobie, wzmacnia poczucie własnej wartości. Literatura dostarcza dzieciom wzorców osobistych. To dzięki nim dziecko uczy się, jakie cela wybrać i jak je realizować. Książka może służyć terapii także w innym aspekcie – daje wsparcie poprzez akceptację, szczególnie wtedy, kiedy dziecko jest w takiej samej sytuacji jak bohater. Szczęśliwe zakończenie daje dziecku nadzieję oraz wiarę w sukces, buduje optymizm. Książkowi bohaterowie potrafią kompensować ważne potrzeby, oraz niedostatki emocjonalne, dają wiarę w „lepsze jutro''. Dziecko jak pisze M. Molicka „identyfikuje się z bohaterem najbardziej do siebie podobnym z powodu niezaspokojonych potrzeb i podobieństw sytuacji, w której samo się znajduje. W ten sposób dziecko rekompensuje sobie własną samotność, niezrozumienie przez innych''.
Wyobraźnia, fantazja, spostrzegawczość, pamięć, myślenie, a przede wszystkim uczucia – oto jak rozległe jest oddziaływanie baśni. A ponieważ baśnie i bajki są bardzo lubiane przez dzieci, stają się ważnym środkiem wychowawczym współczesnego człowieka.
Baśnie są kluczem do dziecięcych serc, dlatego my nauczyciele powinniśmy jak najczęściej czytać je na zajęciach . Czytanie bajek i baśni przez osoby dorosłe to pierwsze kontakty dziecka z literaturą piękną, które mogą wywierać znaczący wpływ na zainteresowania czytelnicze wychowanków, oraz na ich wszechstronny rozwój, bowiem wpływ dobrej książki na dzieci jest niezaprzeczalny.


Bibliografia
1.Bettelheim B. „Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni”, Warszawa 1996
2. Kozłowska A., „Zaczarowane bajki, które leczą dla dzieci i dorosłych”, Warszawa Wyd. Akademickie „Żak”, 2007
3. Kuliczkowska K. : „Baśń a dziecko". Warszawa 1978.
4. Molicka M. „Bajkoterapia'' Media rodzina, Poznań 2002