Program profilaktyczny "Niesienie pomocy młodzieży zagrożonej wykluczeniem społecznym, uzależnieniami i przestępczością"

ZAŁOŻENIA TEORETYCZNE PROGRAMU

Celem profilaktyki jest niesienie pomocy młodzieży zagrożonej wykluczeniem społecznym, uzależnieniami i przestępczością poprzez kształtowanie w niej twórczej postawy wobec otaczającej rzeczywistości, stwarzanie warunków sprzyjających prawidłowemu rozwojowi osobowościowemu i społecznemu oraz wyrównywanie szans edukacyjnych.
Oddziaływanie profilaktyczne ma szczególne znaczenie w odniesieniu do dzieci i młodzieży w okresie dorastania (13 – 18 lat). Jest to faza rozwoju stanowiąca pomost pomiędzy dzieciństwem i dorosłością, w czasie której dokonuje się wiele intensywnych jakościowych zmian w osobowości człowieka. Zmiany te prowokowane intensywnym rozwojem biologicznym mają swój wyraz w emocjonalności i duchowości, od dążenia do większej samodzielności aż po określenie własnej tożsamości. Fazę tę najczęściej charakteryzuje brak integracji. Dlatego jest to czas podatny na zakłócenia i podejmowanie zachowań ryzykownych. Zachowania ryzykowne to działania zwiększające prawdopodobieństwo pojawienia się niekorzystnych psychologicznych, społecznych i zdrowotnych konsekwencji. Do najczęściej pojawiających się należą:
⦁ palenie tytoniu,
⦁ spożywanie alkoholu,
⦁ używanie środków psychoaktywnych,
⦁ zachowania agresywne i przestępcze,
⦁ wczesna inicjacja seksualna,
⦁ brak dbałości o zdrowie i higienę.
Negatywne wzorce funkcjonowania społecznego, które przejmują dzieci w rodzinach, chroniczna frustracja ich potrzeb psychicznych od wczesnego dzieciństwa wypacza rozwój ich osobowości, wpływa destrukcyjnie na rozwój intelektualny i emocjonalny. Skutkuje to różnymi zaburzeniami w zachowaniu zarówno w zakresie rówieśniczych kontaktów interpersonalnych, jak i możliwości sprostania wymaganiom i nakazom zawartym w przypisanych jednostce rolach społecznych.
Przyczynami zaburzeń w zachowaniu młodzieży przebywającej w naszej placówce są:
⦁ niska samoocena,
⦁ kompleksy i zahamowania,
⦁ nieumiejętność wczuwania się w sytuacje i odczucia drugiego człowieka (brak empatii),
⦁ nieumiejętność odczytywania własnych stanów psychicznych oraz ich werbalizowania,
⦁ agresywne sposoby rozwiązywania sytuacji trudnych i konfliktowych uwarunkowane negatywnymi wzorcami ze środowiska rodzinnego,
⦁ nadpobudliwość psychomotoryczna,
⦁ niska wiedza o otaczającym świecie,
⦁ słaba internalizacja norm społecznie akceptowanych,
⦁ niski poziom inteligencji,
⦁ nieharmonijny rozwój poszczególnych funkcji poznawczych.

W czasie pobytu młodzieży w naszym ośrodku staramy się poprzez różnorodne formy zajęć zminimalizować skutki zaniedbań wychowawczych otoczenia społecznego, w którym przebywali wychowankowie do czasu umieszczenia w placówce. Umożliwienie młodzieży korzystania
z zajęć profilaktycznych może otworzyć przed nią nowe możliwości życia w społeczeństwie.

CELE PROGRAMU, WARUNKI ICH REALIZACJI
ORAZ ZAKŁADANE REZULTATY

Głównym celem programu jest zmiana w sferze hierarchii wartości wychowanków, podniesienie poziomu ich dojrzałości społecznej, emocjonalnej i moralnej.
Podstawowe cele programu to:
⦁ dostarczenie wiedzy na temat substancji psychoaktywnych,
⦁ kształtowanie kompetencji społecznych,
⦁ wprowadzenie zmian w osobowości wychowanków oraz stworzenie warunków sprzyjających wszechstronnemu rozwojowi,
⦁ rozwijanie osobistego potencjału wychowanków poprzez angażowanie w różnorodne formy zajęć uwzględniających ich indywidualne potrzeby,
⦁ rozwijanie i wspieranie zdolności do wszechstronnego konstruktywnego rozwoju we wszystkich sferach życia zapobiegającego niepożądanym zachowaniom,
⦁ wspomaganie budowania poczucia własnej wartości,
⦁ kształtowanie poczucia odpowiedzialności za społeczeństwo, w którym będą żyć wychowankowie,
⦁ rozwijanie osobistego potencjału wychowanków poprzez angażowanie do uczestnictwa
w różnorodnych formach zajęć, zgodnych z ich osobistymi problemami emocjonalnymi, wprowadzenie aktywnych metod pracy z wychowankiem zagrożonym wykluczeniem społecznym,
⦁ eliminowanie przyczyn i przejawów niedostosowania społecznego, poprzez kształtowanie umiejętności właściwego reagowania w sytuacjach trudnych, kontrolę złości i budzenie refleksyjnego stosunku do innych ludzi,
⦁ przygotowanie wychowanków do samodzielnego życia,
⦁ zapoznanie z konsekwencjami wynikającymi z łamania obowiązującego prawa w zakresie profilaktyki uzależnień oraz form pomocy specjalistycznej dostępnej młodzieży,
⦁ wdrażanie wychowanków do aktywnych form wypoczynku i spędzania czasu wolnego, rozbudzania i rozwijania zainteresowań,
⦁ wdrażanie wychowanków do zdrowego stylu życia i inspirowanie harmonijnego rozwoju,
⦁ nawiązanie kontaktu z rodzicami wychowanków w celu wzmocnienia oddziaływań wychowawczych i uświadomienia im potrzeb ich dzieci przebywających w placówce.

METODY I TECHNIKI PROWADZENIA ZAJĘĆ PROFILAKTYCZNYCH

1. MINIWYKŁAD- stosowany jest sporadycznie, gdy należy przybliżyć uczniom pewne podstawowe wiadomości; służy poszerzaniu wiedzy ogólnej; powinien być krótki, logiczny
i zawierać jedynie to, czego uczniowie na pewno nie wiedzą.
2. DYSKUSJA- większość zajęć powinna być prowadzona z użyciem tej metody, ponieważ ćwiczenia odwołują się przede wszystkim do doświadczeń i przeżyć własnych.
3. PSYCHODRAMA- odgrywanie krótkich scenek na określony temat w oparciu o przygotowany wcześniej scenariusz; metoda ta jest używana, gdy zależy nam na odwołaniu się do uczuć, jakie towarzyszą dzieciom i młodzieży w określonych, trudnych sytuacjach życiowych; psychodrama pomaga w uświadomieniu sobie stanów emocjonalnych i zachowań w odpowiedzi na to, co się dzieje dookoła; scenki powinny być odgrywane przez ochotników, a uczestnicy powinni zawsze dobrze wiedzieć, co jest celem psychodramy; każda psychodrama powinna być bardzo dokładnie omówiona: co czuli i myśleli aktorzy, co obserwatorzy, czy osiągnęli zamierzony cel, co mogłoby się stać, gdyby coś zmieniono
w scence, który wariant zachowania wydaje się optymalny w danej sytuacji.
4. ZABAWY INTEGRACYJNE- służą zwiększeniu spójności grupy, mają korzystny wpływ na komunikację i wzajemne zrozumienie, zwiększają poczucie bezpieczeństwa, poprawiają nastrój, podnoszą gotowość do współdziałania.
5. ZABAWY EDUKACYJNE – są wykorzystywane do prezentacji konkretnych możliwych zachowań w różnych sytuacjach, służą także do stymulowania myślenia twórczego.
6. BURZA MÓZGÓW – jedna z podstawowych metod przy rozwiązywaniu problemów, stymuluje myślenie twórcze.
7. PRACA W MAŁYCH GRUPACH – praca w grupach kilkuosobowych jest w wielu przypadkach bardziej efektywna; ta forma pracy daje komfort psychiczny tym, którzy mają kłopot z wypowiadaniem się na forum, a także przyspiesza realizację zadań o dużym stopniu złożoności; na forum omawia się wtedy jedynie ostateczne wnioski lub wyniki.
8. RYSUNKI I INNE PRACE PLASTYCZNE – pomagają wyrazić to, co trudno jest sformułować słowami, ilustrują uczucia, konkretyzują marzenia; nie liczą się tu konkretne uzdolnienia plastyczne.
9. FILMY EDUKACYJNE – filmy, które mogą pomóc w edukacji i popularyzacji tematu, ilustrują doświadczenia, tłumaczą zjawiska, wyjaśniają skomplikowane procesy a czasami bawią; zaznajamiają z dorobkiem narodowego dziedzictwa i źródłami europejskiej kultury, promują ideę integracji, uczą postawy otwartości uwrażliwiają na potrzeby innego człowieka, uczą tolerancji i akceptacji.
10. POGADNKI - należą do metod dialogowych i polegają na rozmowie wychowawcy
z wychowankami, przy czym wychowawca jest w tej rozmowie osobą kierującą. Wychowawca stawia kolejne pytania, na które otrzymuje od wychowanków odpowiedź.

PROFILAKTYKA AGRESJI

W literaturze problemu sformułowano wiele różnorodnych definicji pojęcia „agresja”, ale na potrzeby programu profilaktycznego realizowanego w MOW w Rewalu można przyjąć, że agresja to „swoista forma zachowania się przyjmująca postać inicjowanego ataku powodującego powstanie określonych szkód materialnych lub moralnych”. Wyróżnia się agresję:
- fizyczną (przyjmującą postać napaści fizycznej: bicia, szarpania, popychania, plucia itp., niszczenia cudzej odzieży, sprzętów);
- werbalną (przejawiającą się w postaci wulgaryzmów, wyzwisk, obelg, dotkliwej krytyki, wyśmiewania, grożenia, poniżania itp.);
- pośrednią (podburzanie innych do agresji, lekceważące, demonstracyjne milczenie, odmowa wykonywania próśb i poleceń, wszelkie przypadki przeniesienia agresji np: trzaskanie drzwiami, rzucanie przedmiotami, ich niszczenie).
Dodatkowo uznaje się za uzasadnione wyodrębnienie autoagresji, czyli agresji kierowanej na siebie.
Działania profilaktyczne opierają się na przekonaniu, że jednym z podstawowych praw człowieka jest prawo do życia w poczuciu bezpieczeństwa, do życia bez upokorzeń i represji ze strony otoczenia.
Przeprowadzenie cyklu zajęć w grupie wychowawczej obejmujące tematykę z zakresu profilaktyki agresji:
1. „Czym jest agresja i jakie są przyczyny zachowań agresywnych” (mini wykład, dyskusja).
2. „Radzenie sobie z negatywnymi emocjami” (praca w małych grupach, zabawy edukacyjne).
3. „Konstruktywne rozwiązywanie problemów” (pogadanka).
Realizacja: WRZESIEŃ

PROFILAKTYKA UZALEŻNIEŃ

Zjawiska patologii społecznej, takie jak nikotynizm, alkoholizm, narkomania, lekomania w wielu krajach, również w Polsce, wykazują tendencje wzrostowe. Dostępność substancji psychoaktywnych, coraz to niższy wiek dzieci i młodzieży sięgającej po używki, to tylko niektóre z problemów, z którymi zmagają się współcześnie rodzice, nauczyciele i wychowawcy.
Wszelkie oddziaływania edukacyjne, wychowawcze i terapeutyczne, których celem jest ograniczenie zachowań ryzykownych określane są mianem profilaktyki II-rzędowej.
We współczesnym piśmiennictwie funkcjonuje wiele definicji uzależnienia. Pomimo różnic mają one cechy wspólne: wszystkie mówią o stale wzrastającym zaabsorbowaniu środkiem lub czynnością uzależniającą, które w miarę upływu czasu stają na przeszkodzie w realizowaniu celów życiowych każdego człowieka. Uzależnienie jest procesem lub stanem zależności fizycznej, psychicznej, a niekiedy także społecznej danej jednostki. Stan ten charakteryzuje się systematycznym, niekontrolowanym braniem środka, od którego dana osoba się uzależniła. Warto zwrócić uwagę na kilka wymiarów (typów) uzależnienia.
Uzależnienie fizyczne – polega na wbudowaniu substancji (lub jej metabolitów) w cykl przemian tkankowych. Substancja psychoaktywna staje się niezbędnym elementem do zachowania biologicznej i chemicznej równowagi ustroju.
Uzależnienie psychiczne – jego cechą charakterystyczną jest odczuwanie w różnym stopniu pragnienia przyjmowania danej substancji. Całe zachowanie człowieka staje się podporządkowane nadrzędnemu celowi, jakim staje się zdobycie i zażycie substancji uzależniającej.
Uzależnienie społeczne – wiąże się z zażywaniem środków psychoaktywnych w konkretnej grupie ludzi. Istotą tego zjawiska jest bardzo silne przywiązanie do grupy oraz przymus respektowania panujących w niej zasad i obyczajów.
Autorzy prac poświęconych uzależnieniom dzieci i młodzieży wymieniają szereg czynników, których obecność znacznie podwyższa ryzyko powstania nałogu. Zaliczają do nich m. in. złą kondycję psychofizyczną uczniów, brak wsparcia psychicznego w domu, duże obciążenie zadaniami szkolnymi przy niesprzyjającej atmosferze wychowawczej w szkole, patologie w najbliższym środowisku. Wskazują również na psychospołeczne uwarunkowania sięgania po środki uzależniające, jak: trudności w kontaktach z rówieśnikami, poczucie osamotnienia i nieakceptacji przez grupę rówieśniczą, konflikty rodzinne, trudności
i niepowodzenia szkolne, zaburzenia życia emocjonalnego (neurotyczność, niska samoocena, wysoki poziom lęku).
Zarówno profilaktyka jak i terapia uzależnień jest realizowana w czterech oddzielnych modułach wyodrębnionych ze względu na rodzaj substancji psychoaktywnej, której zażywanie może prowadzić do powstania uzależnienia. Wyróżniamy więc profilaktykę i terapię:
⦁ nikotynizmu
⦁ alkoholizmu
⦁ narkomanii
⦁ lekomanii

Profilaktyka i terapia nikotynizmu
Profilaktyka nikotynizmu to zarówno mówienie o przyczynach sięgania po papierosy, informowanie o negatywnych skutkach palenia, uczenie odmawiania w sytuacjach zagrożenia
i nacisku, jak i popularyzacja zdrowego trybu życia. Celem terapii jest zmotywowanie wychowanków do zerwania z nałogiem nikotynowym.
Przeprowadzenie cyklu zajęć w grupie wychowawczej obejmujące tematykę z zakresu profilaktyki nikotynizmu:
1. „Palenie papierosów jest szkodliwe dla zdrowia” ( mini wykład, rysunki i inne prace plastyczne).
2. „Uwrażliwienie na szkodliwość dymu papierosowego-omówienie problemu biernego palenia” (mini wykład, pogadanka).
3. „Jak rzucić palenie i co zrobić, aby w przyszłości nie palić” (dyskusja).
Realizacja: PAŹDZIERNIK

Profilaktyka i terapia alkoholizmu
Profilaktyka alkoholizmu skupia się na analizie przyczyn sięgania po alkohol, informowaniu o negatywnych skutkach picia, uczeniu odmawiania w sytuacjach presji społecznej oraz popularyzacji zdrowego trybu życia. Celem terapii jest zmotywowanie wychowanków do zerwania z nałogiem alkoholowym.
Przeprowadzenie cyklu zajęć warsztatowych w grupie wychowawczej obejmujące tematy z zakresu profilaktyki alkoholizmu:
1. „Prawdy i mity na temat alkoholu (używanie i nadużywanie)” (miniwykład).
2. „Rodzaje presji rówieśniczej i sposoby radzenia sobie z naciskami” (dyskusja).
3. „Skutki picia alkoholu (biologiczne, psychiczne, społeczne; natychmiastowe, długotrwałe)” (miniwykład).
Realizacja: LISTOPAD

Profilaktyka i terapia narkomanii
Celem profilaktyki narkomanii jest dostarczenie wychowankom informacji o substancjach zmieniających świadomość człowieka, zapoznanie z mechanizmem powstawania uzależnienia oraz przekazanie wiedzy na temat skutków zażywania narkotyków. Ważna jest również nauka asertywnych postaw i zachowań wobec propozycji zażywania narkotyków.
Przeprowadzenie cyklu zajęć warsztatowych w grupie wychowawczej obejmujące tematy z zakresu profilaktyki narkomanii:
1. „Narkotyki i ich wpływ na organizm człowieka” (filmy edukacyjne, pogadanka).
2. „Radzenie sobie z naciskami grupy i wpływem społecznym-przyjmowanie postaw asertywnych i stosowanie zachowań asertywnych w sytuacjach trudnych” (mini wykład, psychodrama).
3. „Skutki zażywania narkotyków (biologiczne, psychiczne, społeczne; natychmiastowe i długotrwałe)” (miniwykład, burza mózgów).
Realizacja: GRUDZIEŃ

Profilaktyka i terapia lekomanii
Podstawowym celem profilaktyki lekomanii jest uświadomienie wychowankom negatywnych skutków zażywania różnych farmaceutyków (m. in. przeciwbólowych, uspokajających) oraz wypracowanie takich umiejętności i strategii zachowań, które pozwolą im radzić sobie bez sięgania po tabletki.
Przeprowadzenie cyklu zajęć warsztatowych w grupie wychowawczej obejmujące tematykę z tego obszaru:
1. „Co wiemy o lekach i ich wpływie na organizm człowieka” (mini wykład, pogadanka).
2. „Przyjmowanie postaw asertywnych-sztuka odmawiania” (dyskusja, zabawy integracyjne).
3. „Skutki przyjmowania leków (biologiczne, psychiczne, społeczne; natychmiastowe i długotrwałe)” (mini wykład, dyskusja).
Realizacja: STYCZEŃ

PROFILAKTYKA PRZYNALEŻNOŚCI DO SUBKULTUR I SEKT RELIGIJNYCH

Identyfikacja młodego człowieka z subkulturą młodzieżową lub sektą religijną może powodować poważne konsekwencje dla rozwoju osobowości tej osoby, zwłaszcza w obszarze wyznawanych przez nią wartości i obrazie siebie. Bezkrytyczne przejmowanie wzorców zachowań od innych członków grupy rodzi poważne konsekwencje w postaci zachowań aspołecznych. Wychowankowie Ośrodka w Rewalu należą do grupy wysokiego ryzyka
w zakresie podatności na oddziaływania różnego typu grup nieformalnych. W ich rodzinach więzi emocjonalne często są zaburzone, dlatego są oni szczególnie podatni na poszukiwanie możliwości zaspokojenia swoich potrzeb psychicznych w subkulturach lub sektach religijnych. Szukają tam potwierdzenia własnej wartości, uznania, akceptacji. Ponadto, z uwagi na stosunkowo niskie możliwości intelektualne, ograniczona jest ich zdolność do krytycznej oceny zachowań członków subkultur czy sekt religijnych, co czyni ich szczególnie podatnymi na manipulację i presję grupy.
W programie przyjęto następującą definicję subkultur: „są to grupy, w których ich członkowie realizują własne potrzeby, w tym także samorealizacji, preferując i stosując inny styl życia o odmiennym systemie wartości, odrębnych normach i celach oraz zasadach postępowania od obowiązujących ogół społeczeństwa, pomimo przynależności do tego społeczeństwa”. Natomiast sekta religijna to subkultura, w której stosując wyrafinowane socjotechniki zmusza się jednostkę do całkowitego podporządkowania stworzonej na jej użytek ideologii, wizji światopoglądowej o wyraźnym zabarwieniu pseudoreligijnym.
Do najbardziej destrukcyjnych elementów oddziaływania subkultur i sekt zalicza się:
- zachęcanie do buntu wobec ustalonego porządku, w tym porządku prawnego;
- zachęcanie do stosowania używek, przede wszystkim alkoholu i narkotyków;
- kult siły fizycznej, kult przestępczych form zachowań;
- brak szacunku dla drugiego człowieka: jego zdrowia, życia, wolności, godności, własności;
- różnorodne formy perwersji seksualnej.
Przeprowadzenie cyklu zajęć w grupie wychowawczej obejmujące tematy z tego:
1. „Rodzaje sekt i subkultur religijnych oraz ich charakterystyka” (mini wykład, pogadanka).
2. „Sposoby werbowania ludzi” (mini wykład, praca w małych grupach).
3. „Niszczący wpływ subkultur i sekt religijnych” (mini wykład, dyskusja).
Realizacja: MAJ

PROFILAKTYKA HIV/AIDS

Wirus HIV i choroba AIDS od 20 lat budzi lęk, wyzwala agresję i życzeniowe interpretowanie faktów. Bezpiecznie jest myśleć „mnie to nie dotyczy” i że „wirus HIV atakuje tylko tych, którzy sobie na to zasłużyli”. Dyskryminacja osób żyjących z HIV i chorych na AIDS to działania utrudniające wdrażanie racjonalnej profilaktyki opartej na rzetelnej wiedzy. Nie można zapominać, że osoby zakażone żyją wśród nas, a problem może dotyczyć każdego. Należy przypuszczać, że marginalizacja i nietolerancja wobec osób zakażonych HIV i chorych na AIDS bierze się głównie z niewiedzy.
Sięganie po rzetelne, prawdziwe informacje i dzięki nim przełamywanie szkodliwych stereotypów i barier, jest jedyną drogą do zabezpieczenia własnego życia i zdrowia. Zmiana stylu życia i myślenia – nie tylko o sobie, ale i o osobach zakażonych, przynosi najpewniejsze zabezpieczenie przed wirusem i chorobą.
Podstawowym celem profilaktyki w tym zakresie jest przekazanie wychowankom rzetelnej wiedzy na temat wirusa HIV i choroby AIDS i głównych dróg przenoszenia HIV oraz wypracowanie takich strategii zachowań, które pozwolą wychowankom nie narażać się na ewentualne zakażenie.
Przeprowadzenie cyklu zajęć profilaktycznych w grupie wychowawczej
obejmujące tematykę z tego obszaru:
1. „Uświadomienie konsekwencji podejmowania zachowań ryzykownych” (mini wykład).
2. „Jak zarazić się wirusem-główne drogi przenoszenia” (mini wykład, dyskusja).
3. „Co to jest HIV/AIDS i jak żyć z wirusem w społeczeństwie” (mini wykład, pogadanka).
Realizacja: MARZEC

PROFILAKTYKA PROZDROWOTNA

Jednym z podstawowych zadań szkoły i placówki jest przygotowanie wychowanka do życia tak, aby w przyszłości potrafił dokonywać właściwych wyborów .
Umiejętności i nawyki związane ze zdrowym stylem życia kształtują się we wczesnym okresie życia, naszych podopiecznych musimy tych nawyków i umiejętności dopiero nauczyć.
Celem przeprowadzonych zajęć jest rozszerzenie i wzbogacenie edukacji prozdrowotnej wynikającej z podstawy programowej o nowe wiadomości i umiejętności, dostosowanie przekazywanych treści do możliwości wychowanków i wzbudzanie zainteresowania tematem przez stosowanie różnych metod aktywizujących. Opracowany program zachęca wychowanków do dbania o własne zdrowie.
Mam nadzieję, że nasze wspólne działania uświadomią wychowankom, że każdy człowiek jest odpowiedzialny za swoje zdrowie, a dokonując właściwych wyborów, wybierają zdrowie.
Przeprowadzenie cyklu zajęć profilaktycznych w grupie wychowawczej
obejmujące tematykę z tego obszaru:
1. „Higiena osobista i otoczenia”. (pogadanka)
2. „Bezpieczeństwo i pierwsza pomoc - przepisy bezpieczeństwa oraz pierwsza pomoc w najczęstszych przypadkach zagrożenia życia”. (zabawy edukacyjne, mini wykład)
3. „Żywność i żywienie- skład żywności oraz higiena produkcji i przechowywania żywności”. (filmy edukacyjne, dyskusja)
Realizacja: LUTY

1. „Aktywność ruchowa i umysłowa - aktywność fizyczna w różnych okresach życia i stanach zdrowia oraz wypoczynek bierny i czynny”. (miniwykład, zabawy integracyjne)
2. „Zachowania sprzyjające lub zagrażające zdrowiu”. ( dyskusja, praca w małych grupach)
3. „Poczucie własnej wartości, dawanie i przyjmowanie wsparcia, asertywność”. (mini wykład, psychodrama)
Realizacja: KWIECIEŃ