Postać nauczyciela w pracy z dzieckiem uzdolnionym

Postać nauczyciela w procesie identyfikacji uzdolnień ucznia jak i w samej pracy z owym dzieckiem jest bardzo istotna, gdyż to właśnie od niego w głównej mierze zależy jak, i czy w ogóle uczeń ten będzie miał warunki, możliwość do prawidłowego rozwoju swoich możliwości, uzdolnień. Tym samym można wyróżnić cztery postawy wobec ucznia uzdolnionego:
1. niedostrzeganie uzdolnień ucznia – może to być spowodowane np. niewiedzą, brakiem prawidłowej identyfikacji uzdolnień; owa postawa może prowadzić do Syndromu Nieadekwatnych Osiągnięć Szkolnych;
2. lekceważenie, ignorowanie bądź hamowanie uzdolnień dziecka – może to być spowodowane np. brakiem predyspozycji do pracy z dzieckiem ze specyficznymi potrzebami, niechęcią bądź obawą przed dodatkową pracą; podobnie jak
w przypadku pierwszej postawy, tutaj również może wystąpić Syndrom Nieadekwatnych Osiągnięć Szkolnych;
3. nierozwijanie uzdolnień ucznia z powodów obiektywnych, jednak prawidłowa realizacja funkcji wychowawczej – owa sytuacja ma miejsce wówczas, kiedy dziecko wykazuje uzdolnienia w innej dziedzinie aniżeli specjalizacja nauczyciela;
4. świadomy, ukierunkowany rozwój uzdolnień dziecka – wychowawca organizuje zarówno proces kształcenia jak i wychowania ucznia, uwzględniając jego możliwości, zainteresowania, uzdolnienia, predyspozycje; owi nauczyciele przejawiają specyficzne, bogate cechy osobowości, właściwości intelektualne, cechuje ich ogromna wiedza i poziom sprawności w obrębie szeroko rozumianego kształcenia uczniów uzdolnionych.
Z perspektywy edukacji dla ucznia uzdolnionego optymalnym, najbardziej korzystnym rozwiązaniem jest spotkanie na swojej drodze nauczyciela opisanego
w punkcie czwartym, gdyż wciela się on w rolę animatora, przyjaciela, powiernika, sprzymierzeńca, mentora, mistrza, przewodnika, itp.
Według Ireny Borzym praca z uczniem uzdolnionym przybiera postać trójstopniową. Istotne jest, aby każdy etap następował po sobie w ustalonej kolejności, gdyż każdy poziom w sposób nierozerwalny wiąże się z poprzednim. Tym samym należy wskazać:
1. organizację wstępną, która przede wszystkim polega na wyłonieniu spośród całej klasy uczniów uzdolnionych, których wdrażamy do pracy samodzielnej, indywidualnej. Następnym krokiem jest przejście do pracy zespołowej, która dzieli się na podgrupy pracujące pod kierunkiem wskazanych dzieci. Etap ten trwa około sześć tygodni. Od strony organizacyjnej istotne jest, aby na samym początku wytłumaczyć uczniom sposób zbierania informacji, pracy, ustalić zasady, itp.;
2. pracę samodzielną i niezależną – dzieci realizują własny plan pracy indywidualnej oraz grupowej, istotne jest, iż praca ta zgodna jest z zainteresowaniami uczniów, poprzez pracę w czytelni, prowadząc eksperymenty czy też zbierając niezbędne materiały. Nad działalnością dzieci czuwa wychowawca, który pozostaje z uczniami w stałym kontakcie, co umożliwia mu ukierunkowywanie zdobywanej wiedzy, rozwoju oraz pomoc w radzeniu sobie z napotkanymi problemami – jak więc widać nauczyciel przyjmuje rolę pomocnika, mentora;
3. podsumowanie wyników wraz ze sformułowaniem wniosków, czyli tzw. sesja zamykająca – przygotowując się do owego etapu, uczniowie powinni powtórnie rozważyć istniejący problem, krytycznie ocenić prace własne i pozostałych dzieci. Przez ten zabieg uczniowie kształcą, doskonalą i nabywają wiele umiejętności, jak np. sztukę argumentowania.
Pracując z uczniem uzdolnionym nauczyciel nie powinien zapominać, iż jego działania powinny mieć charakter zindywidualizowany. „Złote zasady” pracy z dzieckiem uzdolnionym przywołały Małgorzata Jabłonowska oraz Joanna Łukasiewicz – Wieleba, podkreślając następujące aspekty:
1. nauczyciel powinien doskonale zaznajomić się z możliwościami i ograniczeniami ucznia - wiedza ta powinna być nieustannie weryfikowana i poszerzana;
2. nauczyciel powinien brać pod uwagę każdą sferą ucznia uzdolnionego, a następnie odpowiednio dobierać aktywność i działalność nakierowaną na osobę ucznia zarówno w kontekście indywidualnym jaki klasowym;
3. praca powinna być głównie oparta na metodach aktywizujących i problemowych;
4. należy urozmaicać formy pracy na zajęciach;
5. dziecko uzdolnione można wyróżnić poprzez przypisanie mu roli asystenta nauczyciela, prawej ręki, zastępcy;
6. plan pracy z uczniem zdolnym, nauczyciel powinien tworzyć z samym zainteresowanym;
7. przy ocenianiu należy raczej stosować samoocenę i ewentualnie poddawać
ją weryfikacji;
8. autorytet nauczyciela powinno się budować na drodze wspólnego dochodzenia z uczniem do wiedzy.
Gertruda Zając zaprezentowała konkretne metody oraz formy pracy nauczyciela z uczniem zdolnym, wyszczególniając: dodatkowe zadania, ćwiczenia do pracy indywidualnej z elementami samokontroli, samokształcenia; aktywizowanie uczniów do poszukiwania i przetwarzania dodatkowych informacji z konkretnej dziedziny, oraz stwarzanie okazji i możliwości do wykazania się zdobytą wiedzą, informacjami; zachęcanie uczniów do stawiania pytań, problemów oraz poszukiwania odpowiedzi na nie; przeprowadzanie oraz włączanie dzieci do różnorodnych projektów o charakterze edukacyjnym; organizowanie oraz mobilizowanie do udziału w konkursach klasowych, międzyklasowych, szkolnych itd.; włączanie uczniów w postaci mediatora do rozwiązywania problemów, konfliktów klasowych a nawet szkolnych; zachęcanie uczniów do podejmowania nowych ról społecznych, np. w samorządzie klasowym, szkolnym; prowadzenie systematycznej pedagogizacji rodziców.
Tym samym można powiedzieć, iż pracując z dzieckiem uzdolnionym nauczyciel powinien przejawiać następujące cechy charakteru: entuzjazm; pasję; poczucie misji; zaangażowanie, chęć działania; samodyscyplinę; cierpliwość; wytrwałość; duży intelekt; pewne zdolności, uzdolnienia (np. analitycznego myślenia); pewność siebie; empatię; poczucie humoru; otwartość; elastyczność; wiedzę merytoryczną; asertywność; innowacyjność; itp.
Możliwości pracy z uczniem uzdolnionym jest wiele, jednak to jaką formę ona przybierze powinno zależeć nie tylko od nauczyciela, ale także od ucznia – bowiem podejmowana aktywność ma na celu jego dobro, i nie powinno się o tym zapominać.


Bibliografia:
1. J. Cieślikowska: Nauczyciel ucznia zdolnego w teorii i badaniach. (W:): W. Limont, J. Cieślikowska (red.): Wybrane zagadnienia uczniów zdolnych. Uczeń – Nauczyciel – Edukacja. T. 2. Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2005, s. 196 – 197.
2. A. Winiarczyk: O specyfice pracy z uczniem zdolnym. „Nauczanie Początkowe”. 2009/2010, nr 3, s. 19.
3. A. Paszkiewicz: O specjalnych potrzebach edukacyjnych ucznia zdolnego. „Problemy Opiekuńczo Wychowawcze”. 2011, nr 6, s. 23.
4. G. Zając: Praca z dzieckiem zdolnym. „Życie Szkoły”. 2008, nr 2, s. 49.
5. W. Limont: Uczeń zdolny. Jak go rozpoznać i jak z nim pracować? Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot 2012, s. 227 – 230.