Mediacja szkolna w perspektywie wychowawcy i ucznia

Konflikty są wpisane w życie szkoły właściwie od zawsze, eskalacja i coraz szerszy wachlarz problemów, jakich dotyczą powoduje poszukiwanie nowych dróg zaradzenia im i wychodzenia z sytuacji trudnych. Szczególne miejsce w katalogu rozwiązań tej sytuacji zajęła mediacja. Proces mediacji ma swój rodowód w rozwiązaniach zaczerpniętych z prawa i sprawiedliwości naprawczej. Istnienie mediacji opiera się na przekonaniu o tym, że problemy należy sprowadzać do poziomu konfliktów międzyludzkich, a co za tym idzie rozwiązywać je poprzez wyrównanie wzajemnych zależności i zapobieżenie wtórnym konfliktom wynikającym z poczucia żalu, eskalacji gniewu lub innych konsekwencji emocjonalnych.
Obecność mediacji w szkole uzasadnia się z jednej strony jej pedagogiczną, wychowawczą rolą, z drugiej wielością możliwości jej zastosowania. Mediacja w szkole może dotyczyć szeregu sytuacji, które określamy jako trudne, lub problemowe, a wśród których wymienić można specyficzne konflikty miedzy uczniami będące codziennością w życiu szkolnym takie jak:
-sprzeczki, kłótnie,
-obrażanie, przezywanie,
-ingerowanie w prywatne przedmioty, rzeczy,
-wyśmiewanie, odrzucanie.
Wiele mówi się o pedagogicznych aspektach mediacji a także o pozytywnym wpływie jaki ma ona na psychiczne zmiany w jednostce. Należy jednak pamiętać, że przystąpienie do mediacji musi być poprzedzone wyjaśnieniem uczniowi na czym mediacja polega a to z kolei implikuje konieczność pewnej dojrzałości zarówno intelektualnej jak i emocjonalnej. Mediacja jest w istocie sposobem radzenia sobie z konfliktem, a nie tylko drogą do jego załagodzenia. I tak rozumiana niesie ze sobą istotną korzyść jaką jest wykształcenie umiejętności uświadamiania sobie jakie konsekwencje konflikt ma dla funkcjonowania społecznego i indywidualnego.
Wprowadzenie mediacji w szkole powoduje konieczność zauważenia jej pozytywnego wpływu na układ i jakość relacji interpersonalnych przede wszystkim przez nauczyciela, wychowawcę. To on jest pierwszym obserwatorem konfliktów, do niego należy diagnoza atmosfery w klasie, wreszcie to wychowawca jest głównym ekspertem jeśli chodzi o dojrzałość i możliwości poznawcze uczniów. Wreszcie to nauczyciel często (nawet mimowolnie) wciela się w rolę mediatora przy rozstrzyganiu szkolnych konfliktów swoich podopiecznych. Elementy mediacji są bowiem obecne również w tradycyjnych oddziaływaniach wychowawczych takich jak modelowanie, czy planowanie zabiegów o charakterze socjotechnicznym.
Wśród wielu zalet mediacji z punktu widzenia nauczyciela na pierwszy plan wybijają się te, które czynią ją użyteczną w budowaniu atmosfery współpracy i porozumienia, integrują grupę i w efekcie powodują zmiany na poziomie jakości relacji. Mediacja posiada zatem walor pedagogiczny i edukacyjny.
Wśród jej opisywanych zalet wymienić należy przede wszystkim:
1.Uczenie identyfikowania emocji-rozpoznawanie, nazywanie emocji i uświadamianie ich źródeł przyczynia się do osiągania większej dojrzałości na poziomie radzenia sobie z nimi. Mediacja może być wykorzystana jako narzędzie uczenia się tego, że negatywne emocje bywają złym doradcą, a konsekwencje podjętych pod ich wpływem decyzji mogą być bardzo dotkliwe.
2.Wspieranie rozwoju empatii. (Empatia winna tu być rozumiana jako narzędzie do rozumienia motywów postępowania innych ludzi ale także efektów własnego zachowania.)
3. Budowanie współpracy. (Definicyjnie mediacja wymaga kooperacji wszystkich stron konfliktu w rozwiązaniu sytuacji trudnych, które z niego wynikają. Element osobistego zaangażowania w budowanie porozumienia pociąga za sobą większy szacunek wobec osiągniętych efektów.)
4. Redukcja postaw antagonistycznych. Zachęcanie do współpracy, kooperacji, wspólnego rozwiązywania zadań przenosi ciężar działania z walki na konieczność otwarcia się i znalezienia sposobów porozumienia. Współpraca jest także elementem scalającym integrację w grupie i podnoszącym poczucie odpowiedzialności za nią.
Wprowadzenie mediacji jako elementu życia klasy wymaga pewnego przygotowania uczniów, a przede wszystkim uświadomienia im , że jest to efektywna i atrakcyjna forma wspólnego działania. Aby uczynić mediację atrakcyjniejszą niż tradycyjne, formą radzenia sobie z sytuacjami trudnymi w szkole, należy przedstawić ją jako szansę na zrozumienie drugiej strony konfliktu, a nie tylko zawężanie konfliktu do funkcjonowania stron w kategorii przegrany/zwycięzca. Tak ujęty konflikt staje się zadaniem a traci charakter walki, zaś uczestniczenie w rozwiązaniu tegoż zadania daje poczucie sprawczości i poczucie bycia traktowanym na poziomie partnerskim. Ponadto mediacja niesie szereg korzyści, które postrzegane mogą być przez uczniów w kategoriach jej zalet, są nimi:
-możliwość przedstawienia swojego punktu widzenia, swoich emocji i racji, (nie pomijanie kwestii uczuć i emocji, które w sytuacji konfliktu odgrywają niebagatelną rolę, a często bywają przyczyną konfliktów wtórnych)
- realna szansa na naprawę i ewentualne utrzymanie w perspektywie dobrych wzajemnych relacji
-zaangażowanie i możliwość współuczestniczenia w ustaleniu sposobu zadośćuczynienia, a przez to możliwość decydowania o nim
-szansa na wspólne rozwiązanie konfliktu, niwelowanie ewentualnych barier powstałych wskutek konfliktu,
-możliwość uzyskania przebaczenia lub „wyjścia z twarzą” a więc zbudowania pozytywnego obrazu samego siebie.
Wprowadzenie mediacji w szkole jest zajęciem trudnym i , jak wspomniano, wymagającym nakładu pracy związanej z przygotowaniem środowiska szkolnego do prowadzenia procedury pojednawczej w jej nowym wymiarze. Doświadczenia pracy z nieletnimi wiążące się z wprowadzeniem mediacji w prawie karnym dają jednak powód do tego, alby postrzegać ją jako efektywny sposób reagowania na rosnącą ilość konfliktów. Właściwie prowadzona mediacja nie budzi takiego oporu jak procedura rygorystycznego rozstrzygania sporów przez nauczyciela, daje ponadto uczestniczącym w mediacji stronom szansę na wykazanie się samodzielnością, kreatywnością oraz osiągnięcie większej dojrzałości. Uczestniczenie w mediacji i rzeczywiste w nią zaangażowanie uczy bowiem odpowiedzialności, a ta jest bezcennym efektem wychowania.

Bibliografia:
B. Wajerowska-Oniszczuk, „Mediacja w szkołach”
B.Czarnecka-Dzialuk, D.Wójcik, „Mediacja w sprawach nieletnich w świetle teorii i badań”