Osobowość pedagoga specjalnego

Czym jest osobowość? Jakie są jej główne wyznaczniki? Pojęcie osobowości nie jest określone jednoznacznie. Odpowiadając najprościej są to skłonności, czyli swoiste tendencje dynamiczne mówiące o tym, jakie dana jednostka przejawia zainteresowania, czego pragnie, dokąd dąży, zdolności, które są zawsze zdolnościami do czegoś, do jakiegoś działania; temperament wyróżniający się w tempie i rytmie procesów psychicznych jednostki, wreszcie charakter, przez który rozumie się cechy wyróżniające się we wszystkim, co dana jednostka robi oraz cechy wyrażające jej specyficzny, indywidualny stosunek do świata i ludzi.
Według W. Okonia mówiąc o osobowości nauczyciela mamy na myśli "człowieka o określonym stopniu zaawansowania w poznaniu wartościowaniu stosunków panujących w świecie, przede wszystkim w świecie społecznym, a zarazem w twórczym przekształcaniu tych stosunków.
Wielu pedeutologów zajmujących się problematyką osobowości nauczyciela precyzuje cechy, jakie powinni posiadać nauczyciele, by móc dobrze spełniać swoje zadania. Wnioski i refleksje wszystkich pedagogów są zbieżne, chociaż powstawały w różnych czasach i różnie są formułowane i uzasadniane.
W charakterystyce osobowości pedagoga specjalnego uwzględnić należy nie tylko te najbardziej istotne cechy, jak i ocena i wartościowanie zjawisk społecznych, stosunek do norm społecznych czy udział w tworzeniu wartości rzeczowych, ale przede wszystkim te, które wiążą się z funkcją, jaką człowiek spełnia. U pedagoga specjalnego bierze się pod uwagę jego zdolność poznawania wychowanka, jego umiejętność

oddziaływania wychowawczego, stosunek do współdziałającego
środowiska czy zdolność do empatii.
Pedagog specjalny musi nie tylko dużo wiedzieć i umieć, ale powinien być "kimś", powinien posiadać bogatą osobowość, gdyż tylko ten, kto sam dużo posiada, może również dużo dać innym. Każde dziecko niepełnosprawne dużo tej pomocy potrzebuje.
Osobowość pedagoga specjalnego ocenia się w zależności od swoistego przedmiotu jego działania. Jest nim jednostka nie zawsze słabsza i mało zaradna, jak np. głębiej upośledzona umysłowo, nieraz jednostka wykazująca dużą aktywność, jak np. społecznie niedostosowana; z wadami mowy, ale zawsze z utrudnieniami rozwojowymi i potrzebująca pomocy. Zatem od pedagoga specjalnego oczekuje się postawy ciągłego wspomagania jednostek potrzebujących specjalnej pomocy, wynikającej z życzliwości do człowieka i uznania jego wartości, niezależnie od różnych utrudnień w rozwoju.
Pedagog specjalny musi posiadać osobowość, która pozwoli mu sprostać odpowiedzialnym i trudnym zadaniom, jakie przed nim stoją. Musi mieć nie tylko dobre przygotowanie zawodowe, teoretyczne i praktyczne, ale musi to być człowiek, którego osobowość jest ukształtowana w sposób szczególnie sprzyjający spełnieniu tych trudnych zadań.
Praca z dzieckiem niepełnosprawnym wymaga, by posiadał on dużą umiejętność wykorzystania zdobytej wiedzy w pracy pedagogicznej.
Nie są to sprawy łatwe ani proste. Poznanie dziecka niepełnosprawnego, ocena jego sił i możliwości rozwojowych oraz perspektywy rozwoju wymaga bogatej wiedzy, umiejętności stosowania metod badawczych i celnej analizy wyników obserwacji i badań. Od trafności diagnozy zależy efektywność stosowanych metod rewalidacyjnych.
Pedagog specjalny powinien umieć na co dzień trafnie rozpoznawać sytuację kształcenia i możliwości uczniów. Każdemu z nich winien formułować zadania najbardziej dla niego odpowiednie. Pamiętać przy tym trzeba, że żadna sytuacja nie jest nigdy identyczna z poprzednią, lecz ciągle się zmienia i wymaga nowych i swoistych sposobów postępowania i rozstrzygania.
Musi nie tylko dużo wiedzieć i umieć, ale powinien być "kimś", powinien posiadać bogatą osobowość, gdyż tylko ten, kto sam dużo posiada, może również dużo dać innym. Każde dziecko niepełnosprawne dużo tej pomocy potrzebuje.
Nauczyciel szkoły specjalnej w swoich działaniach winien być aktywny i twórczy. Jego działalność powinna mieć charakter innowacyjny, poszukujący nowych rozwiązań, nowych sposobów stymulacji rozwoju dzieci niepełnosprawnych intelektualnie.
Maria Grzegorzewska w „Listach do młodego nauczyciela” podkreśla, że czynnikiem warunkującym powodzenie w pracy nauczyciela wychowawcy jest „jego miłość i płynąca z niej dobroć, która wyraża się w trosce o rozwój dziecka, jego całkowitą akceptację oraz wszechstronną pomoc w przezwyciężaniu trudności i pokonywaniu niepowodzeń.”
Dobroć to cecha umożliwiająca akceptację dziecka niepełnosprawnego ze wszystkimi jego słabościami, zniekształceniami, zaburzeniami zachowań. Dobroć budzi zaufanie, wzmacnia poczucie bezpieczeństwa i poprawia samopoczucie dziecka. W ślad za tym wyzwala się jego aktywność i chęć współdziałania z nauczycielem. W wielu przypadkach jest to nieodzowny warunek pomyślnego przebiegu terapii i rewalidacji.
Poczucie odpowiedzialności, kolejna ważna cecha osobowości nauczyciela w szkole specjalnej, rozpatrywała M. Grzegorzewska w trzech aspektach:
- odpowiedzialności wobec siebie;
- odpowiedzialności wobec dziecka;
- odpowiedzialności wobec społeczeństwa;
Bowiem pedagog specjalny spełnia bardzo ważną funkcję społeczną, gdyż pracuje z osobami, które przez część społeczeństwa traktowane są często jak margines społeczny. Dlatego też swoją postawą, zachowaniem, osobą powinien wykazywać cechy humanitarne, a powierzone zadania wypełniać rzetelnie i konsekwentnie.
Zobowiązania pedagoga specjalnego wobec dziecka wynikają ze słabości, bezradności i dużej zależności dziecka od osoby wspierającej. Systematyczność, prawdomówność, bezinteresowność, obowiązkowość nauczyciela-wychowawcy wobec potrzeb dziecka ma znaczenie szczególne. Od jego działalności bowiem zależy nie tylko aktualna sytuacja dziecka, ale i jego przyszłe losy życiowe.
Bardzo ważny i znamienny jest aspekt dotyczący odpowiedzialności wobec samego siebie. Poczucie i świadomość dobrze spełnionego obowiązku jest dla każdego nauczyciela źródłem satysfakcji i zadowolenia z pracy, co w efekcie wzmaga gotowość do kontynuowania niełatwej przecież działalności jaką jest wychowanie i nauczanie dzieci niepełnosprawnych intelektualnie.
Skomplikowany proces kształcenia i wychowania dziecka o specjalnych potrzebach edukacyjnych wymaga od nauczycieli dużej wiedzy, wysokich umiejętności oraz odpowiednich cech charakteru.
W działalności dydaktycznej, wychowawczej i rewalidacyjnej zaangażowana jest bowiem cała osobowość nauczyciela.
Z powyższych rozważań wynika, że osobowość pedagoga specjalnego jest złożona; składają się na nią nie tylko walory osobiste czy predyspozycje do wykonywanej pracy, ale również gruntowne przygotowanie zawodowe poparte fachową wiedzą i praktyką.
Pedagog specjalny w swojej pracy z dziećmi niepełnosprawnymi intelektualnie czy fizycznie musi wykazać się takimi kompetencjami, które umożliwiają mu pracę z dziećmi, dając jednocześnie satysfakcję i zadowolenie osobiste.

BIBLIOGRAFIA
Doroszewska J., Pedagogika specjalna. Warszawa 1981
Grzegorzewska M.,Listy do młodego nauczyciela. Warszawa 1966, cykl
Grzegorzewska M.,Pedagog w służbie niepełnosprawnym, Warszawa 1980
Kwieciński Z. Śliwierski B., Pedagogika. Podręcznik akademicki, tom3,Warszawa 2007
Lipkowski O., Osobowość pedagoga specjalnego. „ Szkoła specjalna”,
1992, nr.5
Okoń W., Słownik pedagogiczny, Warszawa 1998
Encyklopedia pedagogiczna, Warszawa 1997